خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه - سید احسان دهسار *: رفتارهای خوب و قشنگ، انرژی مضاعفی به خود فرد و جامعه تزریق می کنند. به عنوان مثال خوش اخلاقی، صله رحم، باعث محکم شدن روابط و افزایش صمیمیت ها خواهد شد. از طرف دیگر بعضی از رفتارها مذموم بوده و مورد سرزنش قرار می گیرد و باعث افزایش بدبینی و دشمنی ها در سطح جامعه خواهند شد.

شاخصه های منافقان از زبان پیامبر اسلام

نفاق، یکی از رفتارهای مذموم در آیات و روایات است که خطر آن از دشمنی آشکار، بیشتر است؛ چون منافق به ظاهر شبیه خودی ها است ولی در باطن دشمنی می کند. منافق کسی است که برخلاف کفر درونی، در ظاهر خود را مؤمن و معتقد به ارزش های دینی نشان می دهد؛ چنان که خدواند متعال در قرآن کریم می فرماید: «یقولون بأفواههم ما لیس فی قلوبهم؛ [۱] به زبان چیزی اظهار کنند که در دل خلاف آن پنهان داشته اند.»

او ظاهری مانند مسلمانان عادی دارد؛ بلکه در بسیاری از اوقات عباداتی فراتر از دیگر مسلمانان انجام می دهد. براین اساس، منافق می تواند عباداتی مانند نماز، روزه، انجام کارهای خیر و … را انجام دهد در حالی که در دل مخالف با آن ها است. با این حال رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نشانه هایی برای منافقان بیان کرده اند که به تشخیص آن ها از میان جامعه اسلامی کمک می کند؛ از جمله اینکه می فرمایند: «ثلاث من کن فیه فهو منافق و ان صام و صلی وحج و اعتمر و قال «انی مسلم» من اذا حدث کذب و اذا وعد اخلف و اذا ائتمن خان؛ [۲] سه چیز است که در هر کس باشد منافق است اگر چه روزه دارد و نماز بخواند و حج و عمره کند و بگوید من مسلمانم؛ کسی که هنگام سخن گفتن دروغ بگوید؛ و وقتی که وعده دهد تخلف نماید؛ و چون امانت بگیرد، خیانت نماید.»

دروغ؛ کلید تمام بدی ها

یکی از نشانه های نفاق و دورویی، دروغ است. اگر اتاقی را فرض کنیم که تمام رفتارها و صفات بد اخلاقی مثل غیبت، تهمت، نفاق، و… در آن جمع شده اند کلید آن اتاق دروغ است. چنان که نبی مکرم اسلام می فرمایند: «الکذب مفتاح کل شر؛ [۳] دروغ کلید تمام بدی هاست.» در بسیاری موارد هدف دروغگو آن است که ظاهرش را از باطنش زیباتر و بهتر جلوه دهد. برای همین است که چنین کسی حاصلش از ایمان به خدا اندک است؛ چنان که امام باقر علیه السلام می فرمایند: «من کان ظاهره أرجح من باطنه خف میزانه؛ [۴] هر کس ظاهرش بهتر از باطنش باشد، ترازویش سبک خواهد بود.» این در حالی است که منافق اساسا ایمانی به خدا ندارد ولی ظاهری مومنانه به خود می گیرد. بنابراین منافق را می توان بزرگترین دروغگو دانست.

خلف وعده؛ دشمنی با خدا

یکی دیگر از نشانه های نفاق، تخلف در وعده است. خلف وعده، در آیات و روایات نهی شده است زیرا باعث خشم و نارضایتی خداوند می شود چنان که امیرمؤمنان علیه السلام در فرمان خود به مالک اشتر فرمودند: «إیاک…أن تعدهم فتتبع موعدک بخلفک فإن… الخلف یوجب المقت عندالله و الناس قال الله سبحانه و تعالی: کبر مقتا عند الله أن تقولوا ما لا تفعلون؛ [۵] [۶] بپرهیز، از این که به مردم وعده بدهی و تخلف کنی… زیرا تخلف از وعده موجب خشم خدا و مردم خواهد شد، خداوند سبحان و متعال می فرماید: نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید.» خلف وعده منافقان ناشی از آن است که برخلاف ظاهر خود تقید و اعتقادی به خدا و مسئولیتی نسبت به مؤمنین را نپذیرفته اند؛ از این رو با کم ترین بهانه ای عهد و پیمان خود را می شکنند.

خیانت در امانت؛ خروج از اسلام

با نگاه به سیره اهل بیت علیهم السلام متوجه خواهیم شد که نسبت به امانت داری سفارش زیادی شده است حتی اگر آن کسی که امانتی را سپرده از دشمنان باشد بازهم امانتش را باید مراقبت کرد چنان که امام زین العابدین علیه السلام می فرماید: «علیکم بأداء الأمانة فوالذی بعث محمدا (صلی الله علیه و آله) بالحق نبیا لو أن قاتل أبی الحسین بن علی علیه السلام ائتمننی علی السیف الذی قتله به لأدیته الیه؛ [۷] بر شما باد که امانت را (به صاحبانش) بازگردانید. قسم به آن کس که محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به حق به پیامبری فرستاد، اگر قاتل پدرم امام حسین علیه السلام شمشیری که با آن پدرم را شهید کرد، به من امانت می سپرد آن را به او باز می گرداندم.» خیانت در امانت حتی می تواند باعث خروج دین اسلام شود چنان که حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «من خان أمانة فی الدنیا و لم یردها الی اهلها ثم ادرکه الموت مات علی غیر ملتی؛ [۸] کسی که در دنیا در یک امانت خیانت ورزد و به صاحبانش رد نکند تا اینکه مرگ او فرا برسد، او بر آئین من (اسلام) نمرده است.» بنابراین انسان با نهادینه کردن رفتارهای شایسته ای مانند صداقت در گفتار، امانت داری و وفای به عهد می تواند خود را از ابتلای به بیماری نفاق و دورویی مصونیت بخشد.

*کارشناس معاونت تبلیغ حوزه علمیه قم

پی نوشت:

[۱] سوره آل عمران، آیه ۱۶۷.

[۲] نهج الفصاحه ص ۴۲۲، ح ۱۲۸۰.

[۳] میزان الحکمة، محمد الری شهری، ج ۳، ص ۲۶۷۴، باب ۳۴۵۹.

[۴] مشکاة الأنوار، ص ۵۵۴.

[۵] سوره صف، آیه ۳.

[۶] مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۴۸.

[۷] بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۱۱۴.

[۸] من لایحضره الفقیه ج ۴، ص ۱۵.