به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، یکی از دستاوردهای منفی عصر مدرنیته، پیوند انسان به زندگانی مادی دنیا و دور کردن او از علومی بود که منجر به سعادت دنیوی و اخروی اش می شد. اولویت بخشی انسان به جمع آوری مال و اعتبار دنیایی نه تنها انسان را از سعادت دور می کند بلکه موجبات بسیاری از امراض روحی و روانی را برای او فراهم می آورد. فردی که هدفی از زندگی جز کسب موفقیت های فریبندۀ دنیایی ندارد، به طور قطع آنجا که اندکی منافع خود را در خطر ببیند، به راحتی اخلاق را زیر پا می گذارد و هتاکی و تهمت و افتراء نسبت به دیگران را بر خود جایز می شمارد تا به این ترتیب قدرت خود را تثبیت کند؛ در این زمینه فرقی بین مذهبی و غیر مذهبی، دکتر و مهندس و آخوند و بقال وجود ندارد؛ بنابراین ممکن است فردی سواد علمی داشته باشد، اما حب مال، او را دربند دنیا کند، مضاف بر اینکه خداوند با اهل علمی که کژروی می کنند، برخورد سخت تری خواهد داشت.

تاریخ بشر همواره عالمان و دانشمندان نمونه ای را به خود دیده است که با عبور از لذت های دنیا و با هدف کسب رضایت الهی و یا خدمت به خلق الله از بهترین لذائذ دنیا گذشتند و اکنون نام نیکی از آنها در تاریخ ثبت شده است؛ هرچند خداوند انسانها را از حلال دنیا منع نکرده، اما آنجا که احساس کردند مال اندوزی سبب دوری آنها از کسب علم و تزکیه روح می شود، علم را بر نفس و مال ترجیح دادند؛ به این ترتیب خدماتشان و نامشان ماندگار شد.

امیرالمؤمنین علیه السلام در بیانی زیبا و مستدل، به ۶ دلیل برتری علم نسبت به مال و منال دنیا اشاره کردند تا به این ترتیب دل های غفلت زدۀ ما را بیدار کنند و با همین ۶ استدلال ساده، مسیر زندگی مان را به سمت سعادت جهت دهند. امیرالمؤمنین خطاب به کمیل فرمود:

۱- ای کمیل، علم بهتر از مال است، زیرا علم، نگهبان تو است و مال را تو باید نگهبان باشی؛ یا کمیل العلم خیر من المال العلم یحرسک و أنت تحرس المال

۲- مال با بخشش کاستی پذیرد، اما علم با بخشش فزونی گیرد؛ و العلم یزکو علی الإنفاق و المال تنقصه النفقة

۳- و مقام و شخصیتی که با مال به دست آمده با نابودی مال، نابود می شود؛ و العلم یزکوا علی الإنفاق و صنیع المال یزول بزواله

۴- ای کمیل بن زیاد، معرفت به علم، آیینی است که انسان به آن جزا داده می شود و باید به آن گردن نهد، به وسیله آن در دوران حیات، کسب طاعت فرمان خدا می کند و بعد از وفات نام نیک از او می ماند. (در حالی که مال به تنهایی نه وسیله طاعت است نه سبب نیک نامی بعد از مرگ)؛ یا کمیل بن زیاد معرفة العلم دین یدان به، به یکسب الإنسان الطاعة فی حیاته و جمیل الأحدوثة بعد وفاته.

۵- علم حاکم است و مال محکوم علیه (علم فرمانده است و مال فرمان بردار)؛ و العلم حاکم و المال محکوم علیه.

۶- ای کمیل، ثروت اندوزان هلاک شده اند، در حالی که ظاهرا در صف زندگانند، اما عالمان تا جهان برقرار است زنده اند؛ خود آنها گرچه از میان مردم بیرون رفته اند، اما چهره و آثارشان در دل ها ثبت است؛ یا کمیل هلک خزان الأموال و هم أحیاء و العلماء باقون ما بقی الدهر، أعیانهم مفقودة و أمثالهم فی القلوب موجودة. ها إن هاهنا لعلما جما.

وضوح استدلال امیرالمؤمنین علیه السلام به حدی است که شاید نیاز به شرح و توضیحی نباشد، اما به برخی نکات سه فراز ابتدایی این روایت اشاره ای کوتاه خواهیم داشت:

درباره فراز نخست که می فرماید علم، نگهبان توست و مال را تو باید نگهدار کنی: بدیهی است که علم هم ایمان انسان را حفظ می کند و هم جسم و جان او را؛ زیرا دفع آفات در جهات مختلف به وسیلۀ علم صورت می گیرد در حالی که مال به عکس آن است; صاحب مال باید پیوسته از اموال خویش مراقبت کند مبادا دزدان آن را بربایند یا آفات و بلاهایی آن را از میان بردارد.

در دومین برتری می فرماید «مال با هزینه کردن کاستی می گیرد در حالی که علم، با انفاق افزون می شود.»

«یزکوا» از ریشه «زکاء» به معنای نو و رشد است؛ هنگامی که عالم تدریس می کند و شاگردانی پرورش می دهد، علم و دانش او درون فکرش راسخ تر و قوی تر می شود و چه بسا شاگردان سؤال و اشکالی کنند و در پرتو آن، بر علم او افزوده شود و تجربه نشان داده برای پرورش علم، هیچ چیز بهتر از تدریس نیست. اضافه بر این، علم از طریق شاگردان گسترش پیدا می کند و این نیز نوعی دیگر از نمو است.

در سومین تفاوت می فرماید: «دست پروردگان مال، به زوال آن از بین می روند (اما دست پروردگان علوم پایدارند).

بسیار دیده ایم ثروتمندانی را که در زمان ثروت، دوستان بی شمار و مخلصان فراوانی دارند، اما آن روز که ورشکست شوند و اموالشان از بین برود، همه از اطراف آنها پراکنده می شوند؛ گویی نه مالی بود و نه ثروتی و نه دست پروردگانی; اما عالم اگر روزی بیمار شود و نتواند افاضه علم کند و یا از دنیا برود شاگردانش جای او را می گیرند و خلأ ناشی از بیماری یا فقدانش را پر می کنند و این امر همچنان در نسل های متعدد ادامه می یابد.

منبع: شرح نهج البلاغه (پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام)، آیت الله مکارم شیرازی

انتهای پیام/