به گزارش خبرنگار تشکل های دانشگاهی خبرگزاری فارس، مهدی جمشیدی عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی طی یادداشتی نوشت: گرچه نام امسال نیز همانند سال های گذشته، اقتصادی است، اما این امر بدان معنی نیست که سایر زمینه های اجتماعی در تحقق آن، مؤثر نباشند و به این موضوع، تنها بتوان از چشم انداز اقتصاد محض نگریست. ما براساس نظریۀ اصالت فرهنگ معتقدیم که تمام ساحت ها و عرصه های زندگی انسان، متناسب با اقتضائات و دلالت های امر فرهنگی، صورت بندی می شوند و این فرهنگ است که باید بنیان و زیربنا به شمار آید. به این ترتیب، می توان از موضع و منظر فرهنگ به مسألۀ رونق تولید نگریست و تجویزها و توصیه هایی را ساخته و پرداخته کرد. در ادامه، به برخی از این راهکارهای زمینه ساز و بیرونی اشاره شده است.

[۱]. دوگانۀ «پیشرفت درون زا/ پیشرفت برون زا»

نخستین واقعیت این است که باید از لحاظ «ذهنی» و «فکری»، جامعۀ ما به طورکامل به این نتیجه دست یابد که پیشرفت «برون زا» و «متکی بر سرمایه ها و امکان های بیگانه و غیربومی»، راه به جایی نخواهد برد و گرهی از چالش های ما را نخوهند گشود، و جز پیشرفت «صوری» و «موقتی»، نفعی نخواهند داشت. ازاین رو، باید بر «ظرفیت ها و استعدادهای درونی» تکیه کرد و «امکان ها و فرصت های وطنی» را به فعلیت رساند تا پیشرفت «واقعی» و «ماندگار»، تحقق یابد. در دهه های اخیر، چه در سطح سیاسی و چه در سطح اجتماعی، همواره میان این دو تفکر، نزاع و کشمکش وجود داشته و حجم انبوهی از توان و توشۀ ما از رهگذر همین مناقشات، فرسوده شده است. امروز پس از آزمون و خطاهای فراوان، روشن شده که «نگاه به بیرون» و «امیدبستن به سرمایه گذاری های خارجی» و «استفاده از اهرم مذاکره و گفتگو و تنش زادیی» برای اصلاح اقتصاد، بیراهه ای بیش نیست و نه فقط در بلندمدت، به سراب تبدیل خواهد شد، بلکه حتی چه بسا در کوتاه مدت نیز نتیجه بخشی تسکینی نداشته باشد. بنابراین در قدم اول، باید «ذهنیت جمعی» از باور به پیشرفت برون زا به باور به پیشرفت درون زا تغییر کند تا در سایۀ آن، اهتمام و تمرکز بر تولید بومی، برجسته و عمده شود.

امام صادق - علیه السلام- فرمود: مردی از اصحاب رسول اکرم -صلی الله علیه و آله وسلم- زندگی اش سخت شد. همسرش گفت : کاش خدمت رسول اکرم - صلی الله علیه و آله وسلم- می رفتی و از او چیزی می خواستی. مرد، خدمت رسول اکرم - صلی الله علیه و آله وسلم- رفت و چون حضرت او را دید، فرمود: هر که از ما بخواهد، به او عطا کنیم و هر که بی نیازی جوید، خدای متعال او را بی نیاز کند(من سألنا أعطیناه و من استغنی أغناه الله). مرد با خود گفت: مقصودش جز من نیست. پس به سوی همسرش آمد و به او خبر داد. زن گفت: رسول اکرم - صلی الله علیه و آله وسلم- هم بشر است [و از حال تو خبر ندارد]، پس او را آگاه ساز. مرد دوباره خدمتش آمد و چون حضرت او را دید، باز فرمود: هر که از ما بخواهد، به او عطا کنیم و هر که بی نیازی جوید، خدای متعال او را بی نیاز کند. و تا سه بار، آن مرد چنین کرد.

سپس برفت و کلنگی عاریه کرد و به جانب کوهستان شده، بالای کوه رفت و قدری هیزم برید و بیاورد و به نیم چارک آرد فروخت و آن را بخانه برد و بخورد. فردا هم رفت و هیزم بیشتری آورد و فروخت. و همواره کار می کرد و اندوخته می نمود تا خودش کلنگی خرید. باز هم اندوخته کرد تا دو شتر و غلامی خرید و بی نیاز گشت.

آن گاه خدمت رسول اکرم - صلی الله علیه و آله وسلم- آمد و گزارش داد که چگونه برای درخواست آمد و چه از ایشان شنید: آن حضرت فرمود: من که به تو گفتم هر که از ما بخواهد، به او عطا کنیم و هر که بی نیازی جوید، خدای متعال او را بی نیاز کند.(اصول کافی؛ ج ۳؛ ص ۲۰۸؛ روایت ۷). باید روی پای خود ایستاد و تکیه بر غیر کرد و رنج کارهای دشوار را بر خویش هموار نمود تا وضع، بهبود یابد. این چنین تغییر خودبنیادی، بادوام و ماندگار خواهد بود و ما را از درون، قوی و مستحکم خواهد کرد، برخلاف تغییرهایی که غیرساخته و وابسته به ارادۀ دیگران است؛ آن هم دیگرانی که دشمنان تاریخی و دیرینۀ ما به شمار می آیند و تاکنون از هیچ خدعه و خیانتی فروگذار نکرده اند.

[۲]. دوگانۀ «اقتصاد تولیدی/ اقتصاد واسطه ای»

یکی از بیماری های دیرینۀ ساختار اقتصادی ما، شیوع «واسطه گری» در آن است، به طوری که اغلب تصور این است که چنانچه به جای تولید، واسطه گری انتخاب شود، نفع بیشتر در زمان کمتر و با دغدغۀ کمتر به دست خواهد آمد. ازاین رو، نیروها به جای این که صرف «تولید» «خلق» ثروت شود، صرف «مبادله» و «دست به دست کردن» ثروت در قابل واسطه گری می شود. همین امر، به رونق یافتن جریان تولید، ضربه می زند و موجب کاهش تولید ناخالص ملی و ارزش پول ملی ازیک سو، و افزایش تورم و بیکاری ازسوی دیگر می شود.

در مقابل، باید فرهنگ عدم مخاطره پذیری و تنبلی و شادخواری را تضیف کرد و این فکر و اعتقاد را در افکار عمومی تثبیت کرد که تولید، یک ارزش اجتماعی است و واسطه گری، هیچ منزلت و فضیلتی ندارد و نیروهای واسطه ای، اغلب ساختار اقتصادی را دچار اختلال می کنند. همچنین باید پرکاری و تلاش و مجاهدت اقتصادی، اعتبار و منزلت پیدا کند تا کسانی به خود، زحمت تولید را بدهند. پس شکوفایی تولید، وابسته به پاره ای مقدمات و بسترهای فرهنگی در لایۀ شناختی و ادراکی افراد جامعه است و باید اضلاعی از نظام هنجاری مستقر در جامعه تغییر کند تا اتفاق های اقتصادی متفاوت رخ بدهند.

[۳]. دوگانۀ «مصرف بومی گزینانه/ مصرف بیگانه گزینانه»

بر فرض هم که تولید، رونق دوچندان یابد و چرخ های ایجاد و خلق، باشتاب به گردش درآیند، مشکل دیگری بر سر راه است و آن، عبارت از این است که به سبب ریشه های تاریخی فرهنگ «غرب زدگی» و «غرب برترانگاری»، مردم به کالا های داخلی، «اعتماد» و «اعتنا»یی ندارند و تصور می کنند در هر صورت و همواره، کالاهای غربی از کالاهای ایرانی، بهتر هستند. برای این نقصان و کژی، باید چاره ای اندیشید و آن چاره بیش ازهرچیز، سنخ و جنس «فرهنگی» دارد؛ چنان که باید روحیۀ غلط و ویران گر غرب زدگی، زدوده شود و «باور به خویش» و «اعتمادبه نفس ملی»، تقویت شود تا زمینۀ لازم برای مصرف کالاهای داخلی فراهم گردد. در غیراین صورت، کارگاه ها و کارخانه های ایرانی به دلیل این که مردم به آنها اعتماد ندارند و فکر و عمل ایرانی را ناکارآمد و ضعیف می شمارند، متوقف می شوند. زدودن این عامل «روانی» و «روحی»، بسیار مهم است و غفلت از آن، تمام برنامه ها و تحرکات اقتصادی معطوف به رونق یافتن تولید را با ناکامی مواجه می گرداند.

[۴]. دوگانۀ «تولید متقن/ تولید سست»

گذشته از واکنش معرفتی و روانی مصرف کنندگان، تولیدکنندگان وطنی نیز باید در «فرهنگ کار»، تجدیدنظر کنند و کالاهای را تولید کنند که در عمل، خوش بدرخشند و «مستحکم» و «کارآمد» باشند. آری، تولید در روند و جریان مصرف، ارتقاء می یابد و به تدریج، به سطوح عالی می رسد، اما سخن در این است که باید فرایند تولید، همواره مبتنی بر «محاسبات عاقلانه» و «ملاحظات متعهدانه» باشند و از هرگونه «سست کاری» و «اهمال کاری»، به شدت پرهیز شود تا ذهنیت مردم نسبت به کالاهای وطنی، تخریب نگردد. رسول اکرم - صلی الله علیه وآله- فرمود:

إذا عمل أحدکم عملا فلیتقن؛ چون کسی از شما به کاری دست زند، باید درست و محکم کار کند(اصول کافی؛ ج ۳، ص ۲۶۳). پس این نقص و آسیب نیز، ریشۀ فرهنگی دارد و اصلاح آن وابسته به رواج یافتن فرهنگ اتقان در کار است.

انتهای پیام/