به گزارش مشرق، کتاب مفاتیح الحیات از جمله آثار آیت الله جوادی آملی است که در آن جمعی از نویسندگان و پژوهشگران با نظارت ایشان به نقل احادیث و روایات در زمینه زندگی روزمره پرداخته اند. محققان در این کتاب با بررسی شش هزار حدیث کوشیده اند، احادیث را به صورت کاربردی برای استفاده عموم مردم و برای معنابخشی به زندگی انسانی و تصویر سبک زندگی اسلامی در ابعاد مختلف اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بگنجانند. تعامل انسان با خود، همنوعان، مردم و نظام اسلامی، حیوانات و خلقت زیست محیطی پنج محور اصلی مفاتیح الحیات است.

بخشی از این کتاب به آداب سفر و حکمت و همیت سفر برای انسان پرداخته است. در ادامه بخش هایی از آن می آید.

اهمیت سفر

امیر مؤمنان (ع) می فرماید: مسافرت کنید که در آن پنچ فایده است: اندوه زدایی، درآمدزایی، دانش افزایی، ادب آموزی و همراهی با شرافتمند.

رسول خدا (ص) می فرماید: سه دعا بی تردید مستجاب است: دعای مظلوم، دعای مسافر و دعای پدر برای فرزندش.

حضرت علی (ع) می فرماید: شخص نباید به سفری رود که در آن بر دین و نمازش هراسان است.

آداب سفر

دعا و صدقه: حضرت رسول (ص) هنگامی که به سفر می رفت، چنین دعا می کرد: «اللهم إنی أعوذ بک من و عثاء السفر و کابة المنقلب و سوء المنظر فی أهل و المال و الولد»؛ خدایا از سختی سفر و اندوه دوری و سرگردانی و دربدری و بدمنظری درباره خاندان و مال و فرزند به تو پناه می برم.

در فقه الرضا (ع) آمده است که: هرگاه قصد سفر کردی خاندانت را گردآور و دو رکعت نماز گزار و خدا را تمجید کن و بر پیامبر درود فرست و دستانت را به دعا بلند کن و بگو: «اللهم انی استودعک الیوم دینی و نفسی و مالی و اهلی و ولدی و جمیع جیرانی و اخواننا المؤمنین الشاهد منا و الغائب عنا»؛ خدایا! من امروز دین و جان و مال و خاندان و فرزندان و همه همسایگان و برادران مؤمن حاضر و غایب را به تو می سپارم.

همچنین امام صادق (ع) می فرماید: سفرت را با صدقه آغاز کن و آیةالکرسی بخوان.

زمان سفر: رسول خدا (ص) می فرماید: شبانه مسافرت کنید، زیرا زمین آن گونه که پیموده می شود در روز طی نمی شود .۶ و ایشان از اینکه مردی شبانه از سفر نزد خانواده اش بازگردد نهی فرمود، مگر اینکه پیش تر آنها را خبردار کند.

امام صادق (ع) می فرماید: مسافر، روز شنبه مسافرت کند؛ حتی اگر سنگی در روز شنبه از کوهی فرو غلتد، خدا آن را به جایش بازگرداند.

سپس حضرت در ادامه فرمودند: از آداب و لوازم سفر، به همراه داشتن توشه فراوان و خوب و بخشش آن به همسفران است و نیز رازپوشی پس از سفر و شوخی هایی که موجب خشم خدا نباشد.

خداحافظی: رسول خدا (ص) می فرماید: هرگاه سفر می کنید با برادران دینی خود خداحافظی کنید، زیرا خدا در سایه دعای آنان برایتان برکت قرار می دهد.

دعای بدرقه: حضرت رسول (ص) هنگامی که جعفر طیار را به سوی حبشه بدرقه می کرد این کلمات را توشه راهش قرار داد: «اللهم الطف به فی تیسیر کل عسیر، فان تیسیر العسیر علیک یسیر، انک علی کل شیء قدیر. اسئلک له الیسر و المعافاة الدائمه فی الدنیا و الآخره؛ خدایا! در حل مشکلات و سختی ها به او عنایت کن، زیرا آسان ساختن سختی بر تو آسان است و تو بر هر چیزی توانایی. از تو برای او آسایش و عافیت دائم در دنیا و آخرت می خواهم».

هرگاه رسول خدا (ص) با مسافری وداع می کرد دست او را می گرفت و این چنین برایش دعا می کرد: «أحسن الله لک الصحابه و اکمل لک المعونه سهل لک الحزونه و قرب لک البعید و کفاک المهم و حفظ لک دینک امانتک و خواتیم عملک و وجهک لکل خیر، علیک بتقوی الله استودع الله نفسک سر علی برکة الله عز و جل؛ خدا برای تو همراهی و مصاحبت را خوش و نیکو قرار دهد و به طور کامل تو را یاری کند و ناهمواری ها را برایت آسان سازد و دور را برایت نزدیک کند و نیازهایت را برآورد و امانت و دینت را حفظ کند و پایان کارت را نیکو کند تو را به هر خیری رهنمون سازد. بر تو باد به تقوای الهی خود را به خدا بسپار و به امید خدای بزرگ حرکت کن».

توقف کوتاه بین راه: پیامبر اکرم (ص) می فرماید: هرگاه به مسافرت می روید در منزلگاه ها توقفی کوتاه داشته باشید.

امام باقر (ع) می فرماید: هرگاه در زمین سرسبز و خرم سفر می کنید به آرامی سیر کنید و هرگاه زمین خشک و بی حاصل را می پیمایید به سرعت بگذرید.

تقسیم هزینه در سفر گروهی: رسول خدا (ص) می فرماید: از آداب سفر این است که همسفران هزینه سفر را پیشاپیش جدا و مشخص کنند که مایه آرامش خاطر و نیکخویی آن هاست.

هم سطحی همسفران به لحاظ مالی: حسین بن أبی علاء گوید: گروهی بیست و چند نفره از مؤمنان به قصد مکه خارج شدیم و در میان راه، در هر منزلی که توقف می کردیم، برایشان گوسفندی می کشتم. وقتی به محضر امام صادق (ع) رسیدم فرمود: ای حسین! تو مؤمنان را خوار کردی! عرض کردم: از چنین کاری به خدا پناه می برم. فرمود: به من خبر رسید که تو در هر منزلگاهی برای آن ها گوسفندی می کشتی؟ گفتم: من جز خدا مقصودی نداشتم. فرمود: مگر نمی دانستی که برخی از آنان هم دوست داشتند کار تو را انجام دهند ولی توان مالی نداشتند و این، موجب شد که او نزد خود احساس خواری کند؟ گفت: از خدا مغفرت می طلبم و تکرار نمی کنم.

نکته: ببان این گونه احادیث این است که در صورت امکان، هرکسی با هم سطح اقتصادی خود سفر کند.

سوغات: امام صادق (ع) می فرماید: هنگام بازگشت از سفر برای خانواده خود سوغات بیاورید؛ هرچند قطعه سنگی باشد.

لزوم همسفر

رسول خدا (ص) می فرماید: همسفرت را بیاب و بشناس؛ آن گاه سفر کن.

حضرت رسول (ص) در وصیتش به علی (ع) فرمود: ای علی! به تنهایی سفر نکن، چرا که شیطان، همراه تنهاست.

پیامبر اکرم (ص) می فرماید: بدترین مردم کسانی اند که به تنهایی سفر کنند.

امیرمؤمنان (ع) می فرماید: با کسی مسافرت نکن که برای تو به اندازه ای که تو برای او ارزش قائل هستی احترام نمی بیند.

امام باقر (ع) می فرماید: با هم سطح خود همسفر شو، زیرا سفر با کسی که هزینه تو را می دهد مایه خواری مؤمن است.

امام صادق (ع) می فرماید: با کسی مسافرت کن که او مایه زینت تو باشد؛ نه اینکه تو مایه زینت او باشی.

امام صادق (ع) می فرماید: همسفرانی برگزینید که دخل و خرجشان با شما همسانی داشته باشد تا خوار نشوید.

دید و بازدید مسافر

رسول خدا (ص) می فرماید: بر مسلمان است که هرگاه قصد سفر کرد دوستانش را خبر کند و بر دوستان اوست که هرگاه از سفر بازگشت به دیدارش روند.

امام حسن عسکری (ع) به نقل از پدران بزرگوارش می فرماید: هنگامی که جعفربن ابی طالب از حبشه آمد رسول خدا (ص) به احترامش برخاست و دوازده گام از او استقبال و با وی معانقه کرد و میان چشمانش را بوسید و از خوشحالی دیدارش اشک شوق ریخت.

رسول خدا (ص) می فرماید: سفر پاره ای از عذاب است پس هرگاه سفر پایان یافت زود نزد خانواده خود بازگردید.

هرگاه رسول خدا (ص) از سفری باز می گشت به دیدار امام حسن و حسین (ع) می رفت و آنان را در آغوش می کشید.

توصیه های لقمان درباره سفر

در کتاب مکارم الاخلاق آمده است که امام صادق (ع) می فرماید: لقمان به پسرش گفت: هرگاه با گروهی مسافرت کردی درباره کار خود و آنان بیشتر با آنان مشورت کن. بسیار به رویشان لبخند بزن. از توشه ات به ایشان ببخش. دعوتشان را بپذیر، به یاری آنان بشتاب، سکوت طولانی، نماز بسیار و سخاوتمندی را پیشه خودساز، به حق گواهشان باش. هرگاه دیدی همسفران می روند با ایشان برو. هرگاه دیدی کار می کنند با آنان کار کن. هرگاه صدقه و قرضی دادند تو هم شریک آنان شو. از کسی که از تو بزرگ تر است حرف شنوی داشته باش. هرگاه به تو فرمانی دادند و از تو چیزی خواستند اجابت کن و مخالفت نکن، چرا که «نه» گفتن درماندگی و پستی است.