گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم- رزمایش مشترک پدافند هوایی که در هفته سوم مهر ماه ۱۴۰۰ برگزار شد هر چند دارای یک سابقه چند ساله در برگزاری در فصل پاییز و در کویر مرکزی ایران است اما امسال کمی زودتر ولی به میزان مشهودی متفاوت تر از سال های قبل بود.

این رزمایش با نام «مدافعان آسمان ولایت» چندین سال است که به طور مشترک بین ارتش و سپاه برگزار می شود. از میانه دهه ۱۳۹۰ به بعد، حضور و شلیک سامانه پدافند هوایی موشکی تلاش با سامانه کنترل آتش افق و سامانه صیاد با رادار کنترل آتش نجم ۸۰۲بی و هر دو با موشک صیاد۲ به این رزمایش ها رنگ و بوی تجهیزات بومی نوین ساخت داخل را به خود گرفت.

این روند در سال های بعد با اضافه شدن موشک صیاد۳، سامانه پانزده خرداد با رادار پیشرفته نجم ۸۰۴ و سامانه متحرک مرصاد۱۶ با موشک شلمچه۲ و همچنین سامانه های طبس و سوم خرداد سپاه ادامه یافت.

رادار نجم۸۰۴

در رزمایش سال ۱۳۹۹ علاوه بر سامانه های فوق، سامانه راهبردی برد بلند باور۳۷۳ هم برای اولین بار در قالب شبکه یکپارچه پدافند هوایی وارد مدار عملیاتی شد و با شلیک موشک در برد بین ۱۲۵ تا ۱۵۰ کیلومتری هدف پرنده بدون سرنشین را ساقط کرد.

سامانه تلاش مجهز به موشکهای صیاد-۲ و ۳ و رادار کنترل آتش افق

رزمایش سال ۱۴۰۰ نیز در محور اصلی در منطقه کویر مرکزی ایران برگزار شد اما سایر اجزای شبکه پدافند هوایی هم به تناسب طرح ریزی انجام شده در رزمایش مشارکت داشتند. این رزمایش با حضور انواع رادارهای کشف و شناسایی، سامانه های پدافند هوایی موشکی برد کوتاه تا متوسط و پوشش تمامی ارتفاعات برگزار شد.

رادار متحرک و بهسازی شده کاوش و پرتابگر موشکهای شلمچه۲ از اجزای سامانه مرصاد۱۶

رستاخیز مدافعان لایه آخر

رزمایش سال ۱۴۰۰ اما علاوه بر ویژگی استفاده از انواع سامانه های بومی ارتش و سپاه حائز چند ویژگی دیگر نیز بود. یکی از این ویژگی ها حضور چند سامانه جدید پدافندی ساخت داخل و همگی در برد کوتاه بود که شامل سامانه زوبین، دزفول و مجید است. شلیک سامانه های مجید و دزفول در این رزمایش مشاهده شد.

سامانه مجید در برد کوتاه و ارتفاع پایین، مجهز به موشک هدایت تصویرساز حرارتی با قابلیت شلیک کن-فراموش کن بوده و از سامانه کشف و شناسایی الکترواپتیک حرارتی برخوردار است. این سامانه قابلیت درگیری مؤثر با پهپادها و موشک های کروز را در برد ۸ کیلومتر و ارتفاع ۶۰۰۰ متر دارد.

سامانه مجید

مجید روی خودروی راهکنشی (تاکتیکی) ارس۲ مستقر بوده و ظرفیت بارگذاری ۸ موشک را دارد. به واسطه نصب روی خودروی ارس، سامانه مجید توان تحرک بسیار بالایی داشته و قابلیت حمل و نقل سریع با هواپیماهای ترابری را هم دارد.

سامانه دزفول به عنوان نمونه بومی سامانه تور-ام۱ روی کامیون مستقر شده و در برد ۱۲ کیلومتر و ارتفاع ۶۰۰۰ متر قابلیت انهدام اهداف مختلف از پهپاد و موشک کروز و مهمات هواپرتاب و اهداف دیگر را دارد.

این سامانه قابلیت درگیری همزمان با حداقل ۲ هدف را دارد. به گفته سردار حاجی زاده در این رزمایش با سامانه های بومی اقدام به رهگیری و انهدام بمب هواپرتاب دورایستا شد؛ این سلاحی است که یکی از نقاط اتکای تهاجم های هوایی دشمنان ایران در درگیریهای مختلف سالهای اخیر بوده است.

شلیک سامانه دزفول

سامانه زوبین هم به عنوان یک سامانه برد کوتاه، کاملا متحرک و دارای رادار روی خود پرتابگر در این رزمایش مشاهده شد. این سامانه دارای یک نسخه دریاپایه به نام نواب هم بوده و قرار است روی شناورهای رزمی کشور نصب شود. قبلا در گزارشهای مستقلی به ویژگیهای سه سامانه دزفول، مجید و زوبین پرداخته شده است.

سامانه زوبین

توسعه انواع سامانه های برد کوتاه در رده های مورد نیاز، از درسهای گرفته شده از تهاجم های هوایی مکرر رژیم صهیونیستی به نقاط مختلف سوریه و نیز جنگهای پهپاد محور اخیر حکایت دارد. پهپادهای انتحاری و مهمات دورایستا نقش مهم و محوری در این درگیریها داشته اند. در نتیجه توسعه سامانه هایی با قابلیت انهدام این اهداف کوچک، بسیار ضروری بوده و تولید انبوه و گسترش سریع آنها تکمیل کننده این رویکرد است.

جوشن، شکارچی خاموش پدافند

یکی دیگر از سامانه هایی که برای اولین بار در رزمایش پدافند هوایی ۱۴۰۰ مشاهده شد، سامانه جوشن است. جوشن از ترکیب موشکهای صیاد۳ با یک رادار کنترل آتش پسیو (غیرفعال) ایجاد شده است.

اطلاعات بیشتری از عملکرد رادار این سامانه منتشر نشده اما با توجه به ظاهر این رادار احتمالا منظور از رادار پسیو، رادار بدون انتشار و صرفا دریافت کننده امواج ارسالی از منابع دیگر است. در این رده قبلا رادار علیم با برد بیش از ۲۵۰ کیلومتر ساخته شده بود.

رادار سامانه جوشن

مزیت سامانه های پسیو به سیاقی که اشاره شد در عدم انتشار هرگونه سیگنال برای کشف اهداف است. در واقع رادارهای پسیو با استفاده از امواج موجود منتشر شونده از منابعی همانند امواج رادیو، تلویزیون و برخی امواج مربوط به تلفنهای همراه و … که به طور دائم در حال انتشار در محیط هستند استفاده می کنند به این ترتیب که بازتابهای ناخواسته از منابع مذکور توسط رادار پسیو دریافت شده و با چند مرحله پردازشهای سنگین اطلاعات سرعت و موقعیت هدف پروازی به دست می آید.

رادار سامانه جوشن

به این ترتیب یک رادار پسیو به عنوان یک حساسه خاموش و بدون علائم و بدون اینکه توسط دشمن کشف شود در حال رصد محیط بوده و در صورت شناسایی اهداف و تأیید متخاصم بودن آن، در سامانه جوشن که به موشک صیاد۳ با برد ۱۲۰ کیلومتر مجهز است کار درگیری نیز صورت می گیرد.

این سامانه در واقع به عنوان یک لایه خاموش می تواند در نقاط مختلف مستقر شده و به علت عدم ردیابی توسط دشمن در برنامه ریزی عملیاتی وی مورد محاسبه قرار نگرفته اما در زمان بروز تهاجم سبب بالا رفتن تلفات دشمن می شود.

در رزمایش اخیر علاوه بر رادارهای کشف و شناسایی اولیه مطلع الفجر۲، کاوش، معراج، فتح و بشیر رادار قدس نیز برای اولین بار به صورت عملیاتی در شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور وارد خدمت شد.

این رادار به عنوان نمونه بومی از رادار وستوک-ئی بلاروسی با ارتقاء ۶۷ درصدی در برد کشف محسوب می شود که توانایی کشف و شناسایی اهداف پنهانکار راداری را دارد. قدس توانایی کشف اهداف تا برد ۵۰۰ و ارتفاع ۳۰ کیلومتری را دارد و در اردیبهشت ۱۴۰۰ رونمایی شده است.

رادار مطلع الفجر۲ (شماره یک)، کاوش (دو) و بشیر (سه) در رزمایش سال ۱۴۰۰

رادار قدس

اما یکی از ویژگی های متمایز رزمایش سال ۱۴۰۰، شلیک های پرشمار در آن بود. سامانه های مختلف از برد ۸ کیلومتر تا ۱۲۰ کیلومتر در این رزمایش اقدام به شلیک موشک کردند.

از هر یک از سامانه های مجید و دزفول در برد کوتاه، مرصاد۱۶ و طبس و صیاد و تلاش و پانزده خرداد و جوشن در برد متوسط تا بلند، یک شلیک و از سوم خرداد ۲ شلیک مشاهده شد. شلیک دوم با تمرین جابجایی تاکتیکی سریع پس از شلیک اول صورت گرفت.

تصاویر تعدادی از شلیک های صورت گرفته در رزمایش پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت ۱۴۰۰

تصویری از لحظه قبل از اصابت موشک به پهپاد هدف در رزمایش

بر این اساس، حداقل ۱۰ شلیک در این رزمایش با تصاویر موجود و گفته های فرماندهان قابل شمارش است؛ از این جهت از واژه حداقل استفاده می کنیم که شواهدی هم در شلیک های بیشتر وجود دارد.

این تصویر نشان دهنده شلیک دو موشک از این پرتابگر بوده که متعلق به سامانه ۱۵ خرداد یا تلاش است

ویژگی متمایز رزمایش پدافند ۱۴۰۰

نکته قابل ذکر دیگر، انجام اکثر شلیکهای موشکی و حتی سامانه توپخانه ای خاتم، در غروب آفتاب و شب بود. علاوه بر به چالش کشیدن سامانه های راداری با جنگ الکترونیک که همواره در رزمایشها انجام می شود، شلیک در شب سبب از دور خارج شدن تمام سامانه های رصد و شناسایی اپتیک مرئی و شبکه دیده بانهای پدافند شده و فقط اپتیکهای حرارتی قابل استفاده هستند.

شلیک سامانه تلاش در رزمایش پدافند ۱۴۰۰

ویژگی دیگر تمرینهای شلیک در شب، شبیه سازی زمان مرسوم حملات هوایی رژیم صهیونیستی در سوریه بود. این رژیم تقریبا تمام حملات خود را در شب انجام می دهد در نتیجه سنجش عملکرد شبکه پدافند هوایی کشور در این شرایط از اهمیت دوچندان برخوردار است.

البته استفاده از پوشش پروازهای تجاری و مسافربری و حتی ارائه اطلاعات غلط و فریب با استفاده از این پروازها که بسیار هم مخاطره آمیز است از دیگر ترفندهای رژیم اشغالگر قدس است.

سامانه سوم خرداد در رزمایش پدافند ۱۴۰۰

نکته دیگری که در ارتباط با همین موضوع قابل ذکر است، عملکرد نیروی هوایی ارتش با هواپیماهای رزمی سرنشین دار و بدون سرنشین در نقش نیروی مهاجم بود.

در واقع در کنار پرواز مرسوم پهپادهای هدف که توسط خدمه پدافند صورت می گیرد، در این رزمایش نقش نیروهای مهاجم به صورت تخصصی توسط انواع هواپیماهای نهاجا اجرا شد که شامل طراحی حرفه ای و دقیق عملیاتهای نفوذ هوایی و اجرای مأموریت های تاکتیکی با ترفندهای مرسوم تهاجم های هوایی بود.

جنگنده های اف۴ فانتوم آماده حضور در رزمایش سال ۱۴۰۰

در نتیجه از آنجا که تمرینهای عادی خدمه سامانه های راداری و پدافندی در برابر پروازهای عادی پهپادهای هدف صورت می گیرد، در این رزمایش همگی در برابر یک تهاجم حرفه ای و دقیق و مطابق واقعیت قرار گرفته و آزموده شدند.

تمرین رزمایش در شب و در مقابل یک نیروی مهاجم حرفه ای نشان دهنده سطح مورد انتظار از رزمایش اخیر برای فرماندهان رده بالا بود. تمرین علیه بمب های دورایستای بالدار و انهدام آنها با سامانه های ساخت داخل هم که به نوعی به امضای رژیم صهیونیستی در تهاجمهای هوایی او قابل تشبیه است، در این رزمایش تمرین شد.

سامانه سوم خرداد پس از شلیک اول و انتقال به موضع جدید برای شلیک دوم در رزمایش

به گفته مسئولین دفاعی در این رزمایش به طور ویژه عملیات دفاع تمام عیار از دو مرکز مهم تمرین شد. هر چند اطلاعات دیگری در این زمینه منتشر نشده اما احتمالا حفاظت از مراکز هسته ای کشور جزو اهداف تمرینهای این رزمایش بوده است زیرا این مراکز همیشه در پیشانی تهدیدات تهاجم دشمن خصوصا اسرائیل قرار داشته اند.

پای هوش مصنوعی به فرماندهی پدافند هم باز شد

یکی از اتفاقات مهم در رزمایش پدافند ۱۴۰۰، استفاده از سامانه مدیریت و فرماندهی مبتنی بر هوش مصنوعی در مرکز فرماندهی پدافند نیروی هوافضای سپاه بود.

این سامانه با اطلاع از وضعیت تهدیدات و موقعیت و شرایط آنها نسبت به اهداف تحت حفاظت از یک سو و توانایی های عملیاتی و موقعیت چینش انواع سامانه های پدافندی برای شکل گیری بهترین پاسخ ممکن به تهدیدات به فرماندهی پیشنهادهای لازم را ارائه می دهد. در نتیجه سرعت و صحت تصمیم گیری خصوصا در شرایط حملات پرحجم دشمن بسیار بالا می رود.

تصویری از مرکز فرماندهی و کنترل ناحیه ای (ROC) پدافند نیروی هوافضای سپاه

قبلا از زمینه گسترده هوش مصنوعی در بخش های مختلف دفاعی کشور استفاده شده بود از جمله در تهاجم های همزمان پهپادی یا یورش فوجی اما استفاده از این علم جدید و رو به گسترش در زمینه پیچیده ای مانند پدافند هوایی برای نخستین بار اعلام می شود. بدیهی است که یک عقبه تلاش و فعالیت علمی و پژوهشی چندین ساله در این زمینه وجود داشته که امروز منجر به استفاده عملیاتی از هوش مصنوعی در این عرصه شده است.

لازم به ذکر است که در نبردهای مدرن منظور از حملات پرحجم، صرفا هجوم یک یا چند دسته پروازی نبوده بلکه علاوه بر آنها ترکیبی از موشک های کروز، بالستیک و خصوصا یورش دسته های پهپاد هم مورد استفاده قرار می گیرد. همانطور که در عملیات ضربت محرم نیروی هوافضای سپاه علیه مراکز استقرار داعش در شرق سوریه هم از موشکهای بالستیک و هم دسته پروازی پهپادهای بال پرنده استفاده شد.

تصویر یکی از پهپادهای بال پرنده نیروی هوافضای سپاه که در میان تصاویر پهپادهای حاضر در رزمایش منتشر شد

کلیه عملیات های صورت گرفته در رزمایش مشترک پدافند هوایی، تحت مدیریت شبکه یکپارچه پدافند هوایی و به فرماندهی قرارگاه مشترک پدافند هوایی خاتم الأنبیاء صورت گرفت. این امر برای به حداقل رساندن احتمال رخنه اهداف به داخل حلقه های پدافندی و به حداکثر رساندن احتمال انهدام آن در دورترین فاصله ممکن کمک شایایی خواهد داشت همانطور که نتایج اعلام شده از رزمایش تأیید کننده انهدام اهداف نفوذی در اولین لایه پدافندی در مسیر دشمن بود.

ناگفته نماند که که لایه های افشا نشده ای از قدرت پدافند هوایی هم که در این رزمایش مورد آزمون قرار گرفته اما به دلایلی اجازه رسانه ای شدن پیدا نکرد.

انتهای پیام/