تبلیغ در ویکی فقه
تبلیغ
تبلیغ، رساندن مجموعه اطلاعاتی به مخاطب به منظور اقناع و برانگیختن احساسات او به سود یا بر ضد یک موضوع است. در این مقاله، تبلیغ به معنای تبلیغات دینی و تقریباً معادل دعوت است که معمولاً با اصطلاحاتی چون وعظ و خطابه هم مضمون است.
از این عنوان در باب هایی نظیر اجتهاد و تقلید، طهارت، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و تجارت سخن گفته شده است.
فهرست مندرجات
۱ - توضیح واژه تبلیغ
۲ - معادل فارسی تبلیغ
۳ - کاربرد اصطلاح تبلیغ
۴ - واژه تبلیغ در قرآن
۵ - ضرورت تبلیغ
۶ - آموزه قرآن در باب تبلیغ
۶.۱ - تبلیغ، آموزه قطعی اسلام
۶.۲ - ویژگی مبلغان
۶.۳ - شیوه های تبلیغ
۶.۴ - نمود جوهره تبلیغی دین اسلام
۷ - آثار بررسی کننده تبلیغ در قرآن
۸ - آموزه روایات در باب تبلیغ
۸.۱ - جایگاه تبیلغ در روایات
۸.۲ - شیوه های تبلیغی معصومین علیه السلام
۹ - تبلیغ در سیره معصومین و بزرگان
۹.۱ - تبلیغ به واسطه نامه و ارسال مبلغ
۹.۲ - تبلیغ چهره به چهره
۹.۳ - تبلیغ بزرگان در قبایل خود
۹.۴ - تبلیغ توسط بزرگان و عموم
۱۰ - کارکرد ابزار های تبلیغی جدید
۱۱ - تأکید بر وظیفه تبلیغ
۱۱.۱ - تبیلغ انبیا
۱۱.۲ - تبیلغ فقها
۱۲ - آثار بررسی کننده تبلیغ در روایات
۱۳ - اجزای فرایند تبلیغ
۱۴ - اقسام تبلیغ دینی
۱۵ - مکان های تبیلغ
۱۶ - ویژگی خاصّ مبلغ شیعی
۱۷ - آثار معرفی کننده تحریفات عاشورا
۱۸ - بروز تحولات در شئون تبیلغ
۱۹ - علم متولی تبلیغ دینی
۲۰ - متولی تبلیغ دینی در قرن چهاردهم
۲۱ - متولی تبلیغ دینی در قرن بیستم
۲۲ - تبلیغ دینی در صدا و سیما
۲۳ - ایجاد زمینه تربیت مبلغ
۲۴ - نظام تبلیغ دینی در عربستان
۲۵ - تحولات نظام تبلیغ دینی در ایران
۲۵.۱ - اعزام طلاب به خارج
۲۵.۲ - تأسیس دار التبلیغ اسلامی در قم
۲۵.۳ - انتشار ماهنامه و نشریه
۲۵.۴ - وظیفه تبلیغی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۲۵.۵ - تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی
۲۵.۶ - انتشار مجله مبلغان
۲۶ - وجوب تبلیغ بر عالم
۲۷ - فتوا مصداقی از تبلیغ
۲۸ - وجوب دعوت کفار به دین اسلام
۲۹ - اجرت بر تبلیغ
۳۰ - فهرست منابع
۳۱ - پانویس
۳۲ - منابع
توضیح واژه تبلیغ
[ویرایش]
واژه تبلیغ هر چند در لغت، مفهوم گستردهای دارد ولی مراد از آن در این جا رسانیدن شرع و دین خدا به مردم است که در آیات متعدّد از وظایف اصلی پیامبران شمرده شده است.
معادل فارسی تبلیغ
[ویرایش]
برخی، واژه فارسی «آوازه گری» را ـکه ظاهراً نخستین بار، ملک الشعرای بهار، آن را در برابر propaganda به کار بردـ معادل واژه عربی تبلیغ دانسته اند، ولی این کاربرد با اقبال، روبرو نشده است.
نوعی مسامحه در معادل گذاری برای واژگان غیر فارسی سبب شده تا واژه تبلیغ یا تبلیغات در فارسی، معادل چهار اصطلاح متفاوت عربی اِعلام، دِعایه، دَعوت، اعلان و سه اصطلاح متمایز انگلیسی propaganda و mission و advertising به کار رود.
کاربرد اصطلاح تبلیغ
[ویرایش]
مفهوم اصطلاحی تبلیغ، نخست در حیطه امور دینی به کار می رفت و بعدها به حوزه های دیگر، تعمیم یافت؛ گر چه در حوزه هایی غیر از حوزه دین، غالباً از صورت جمع آن (تبلیغات) استفاده می شود. ارائه تعریفی مورد وفاق از تبلیغ کار دشواری است و آنچه در معرِف این مقاله ذکر شده، برآیند مشترکات انبوهی از تعاریف موجود است.
واژه تبلیغ در قرآن
[ویرایش]
واژه تبلیغ در قرآن به کار نرفته، ولی فعل آن به این صورت ها آمده است:
۱) «بلّغتَ»
۲) «اُبَلِّغُکم»
۳) «یُبَلِّغونَ»
۴) «بَلِّغ»
۵) «یُبَلِّغْنَ»
صورت ثلاثی مجرد ریشه بلغ نیز، ۵۱ بار به صیغه های فعلی یا اسمی و صورت باب افعال آن، ۵ بار به صورت فعلی ذکر شده است؛ در این میان، واژه بَلاغ، غالباً به معنای تبلیغ و ابلاغ و در مقام تأکید بر وظیفه پیامبران، ۱۵ بار تکرار شده است.
این واژه ها در قرآن فقط در معنای لغوی به کار رفته اند و مفهوم اصطلاحی متعارف و امروزی آن را ندارند، از این رو پاره ای برداشت ها که ناشی از خلط مفهوم لغوی و اصطلاحی تبلیغ است، درست به نظر نمی رسد.
ضرورت تبلیغ
[ویرایش]
خدای حکیم، خلق را عبث و بیهوده نیافریده؛ بلکه برای غایتی بزرگ و ارزشمند یعنی معرفت و بندگی خویش، خلق کرده است.
تحقّق این هدف عظیم در گرو رهایی بندگان از ظلمت نادانی و روشن شدن دل و جان آنان به نور علم و هدایت الهی است؛ چنانکه در آیات
و روایات متعدّد بر این مطلب تصریح شده است.
آموزه قرآن در باب تبلیغ
[ویرایش]
برای بررسی آموزه قرآن درباره تبلیغ، باید مجموعه واژه های مرتبط با این موضوع، استخراج و مضامین آن ها بررسی شود، واژه هایی چون دعوت، هدایت، اِنذار، تبشیر، وعظ، امر به معروف، نهی از منکر، رسالت، تعلیم، ارشاد، قول، بیان، ذکر، تَواصی، تلاوت و قرائت.
← تبلیغ، آموزه قطعی اسلام
به تصریح قرآن و سنّت و اجماع و سیره مسلمانان، اسلام، دینی جهانی و خاتم ادیان است و به یک قوم و زمان محدود، اختصاص ندارد
، مخاطبان آن تمامی انسان ها هستند تا هدایت یابند
و با بهره گیری از «کتاب» و «میزان»، قسط و عدل بر پا کنند
؛ بنابراین، تبلیغ از آموزه های قطعی دین اسلام است و محتوای این تبلیغ را اموری چون دین و رسالت الهی و خیر و معروف
تشکیل می دهد و توجه به عناصری مانند زمان
و زبان (رجوع کنید به آیاتی که در آن ها بر عربی مبین بودن تأکید شده است.)
، از عوامل مؤثر توفیق در این تبلیغ است.
← ویژگی مبلغان
بنا بر قرآن کریم، مبلغ باید دارای این ویژگی ها باشد:
۱) بصیرت و آگاهی کافی نسبت به هدف و محتوای تبلیغ
۲) ایمان به هدف
۳) خودساختگی
۶) امید به وعده های الهی و امید بخشی
۹) شجاعت و هراس نداشتن از کسی.
← شیوه های تبلیغ
در قرآن به شیوه ها و مباحث تبلیغ نیز التفات شده است، از جمله:
۱) یادآوری نعمت های الهی
۳) توجه دادن به تجربه های تاریخی و سرنوشت پیشینیان
۴) تشویق (تبشیر) در کنار هشدار (انذار)
۵) بیدارسازی عقل و فطرت و واداشتن به تفکر
۶) بهره گیری از برهان و استدلال و جدال احسن و پند و اندرز نیکو
؛ برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به تفاسیر، ذیل آیه۱۲۵ نحل.
و
۷) استفاده از تمثیل و تصویرسازی
۸) معرفی الگو و الگوسازی
۹) القای تدریجی و توجه به ظرفیت مخاطب، در پذیرش و دریافت پیام.
آیات ناظر به تحریم تدریجی خمر و ابلاغ برخی احکام، در آخرین سال های بعثت، مانند حرمت ربا و وجوب رعایت حدود حجاب، به روشنی بر این معنا دلالت دارند.
← نمود جوهره تبلیغی دین اسلام
برخلاف نظر کسانی چون آرنولد
و ماکس مولر که ادیان را به دو دسته تبلیغی و غیر تبلیغی تقسیم می کنند
، ذیل واژه.)، همه ادیان، دارای جوهره تبلیغی اند
و دین اسلام به عنوان دین خاتم، اهتمامی بسیار زیاد به تبلیغ دارد.
الف) به نظر می رسد شروع وحی قرآن با کلمه «اِقْرَأ» و باقی ماندن این دستور و نیز کثرت کاربرد فعل امر «قُلْ»، در آغاز برخی سوره ها و آیات قرآن (۳۳۲ بار به صورت مفرد مذکر و ۱۷ بار به صورت های دیگر)، که همواره به تلاوت کنندگان قرآن، دستور تکرار مضمون آیه و انتقال آن به دیگران را گوشزد می کند، نخستین نمود جوهره تبلیغی دین اسلام است.
۲) آیات فراوانی که به دعوت و تبلیغ و هدایت و امر به معروف و نهی از منکر دستور می دهد
یا به بیان روش تبلیغ انبیای پیشین می پردازد، از دیگر نشانه های ماهیت تبلیغی دین اسلام است.
آثار بررسی کننده تبلیغ در قرآن
[ویرایش]
در زمینه تبلیغ در قرآن، بررسی هایی صورت گرفته و کتاب هایی نوشته شده است، از جمله:
۱) اسلوب الدعوة فی القرآن، نوشته فضل الله
۲) الدعوة الی الله تعالی (دراسة مُسْتَوْحاة من سورة النحل از عبدالرب نواب الدین آل نواب)
۳) مع الانبیاء فی القرآن الکریم (قصص و دروس و عبَر من حیاتهم، نوشته عفیف عبدالفتاح طباره)
۴) رسالة فی الدعوة الی الله، از محمد صالح العثیمین
۵) وجوب تبلیغ الدعوة (فضل الدعوة و الدعاة، از عبدالله ناصح علوان)
۶) مع الله ( دراسات فی الدعوة و الدعاة، از محمد غزالی)
۷) الدعوة الاسلامیة (اصولها و وسائلها، نوشته احمد احمد غلوش)
۸) منهج الانبیاء فی الدعوة الی الله فیه الحکمة و العقل، نوشته ربیع بن هادی المدخلی
۹) قرآن و تبلیغ از محسن قرائتی.
آموزه روایات در باب تبلیغ
[ویرایش]
در روایات نیز به تبلیغ، توجه خاص شده است.
← جایگاه تبیلغ در روایات
۱) در سخنی از پیامبر اکرم صلوات الله علیه، هدایت انسان ها از هر آنچه خورشید بر آن بتابد، برتر
و از ویژگی های شیعیان شمرده شده است.
۲) طبق حدیثی دیگر، مبلغ دین و شریعت با آن حضرت، محشور خواهد شد.
همچنین در روایتی از امام باقر علیه السلام، عالِم به دارنده شمعی تشبیه شده، که با نور علم خود، مردم را از ظلمت جهل بیرون می آورد و در سخن منقول از حضرت علی علیه السلام، چنین شخصی در روز قیامت با تاجی از نور، محشور خواهد شد.
۳) در احادیث متعددی آمده که پاداش عالمان و مبلغان دین، بسیار عظیم است.
تعبیر «لَقَدْ عُلِّمتُ تبلیغَ الرسالات» را که حضرت علی علیه السلام به کار برده، به معنای تبلیغ شرایع، بعد از وفات رسول اکرم صلوات الله علیه دانسته است.
۵) مجلسی
نیز عبارت «اَیَّدَنا بِحِلمِه» را در خبر مشهور به توحید مفضّل، از امام صادق علیه السلام این گونه معنا کرده که خداوند به امامانِ جانشین پیامبر، قدرت تبلیغ رسالت پیامبر صلوات الله علیه را داده است.
← شیوه های تبلیغی معصومین علیه السلام
پیامبر اکرم صلوات الله علیه و ائمه اطهار علیهم السلام، ضمن تأکید بر ضرورت تبلیغ و جایگاه آن در اسلام، به شئون دیگر آن نیز پرداخته اند.
۱) در روایات، شیوه القای مرحله ای و تدریجی مطالب و ظرفیت مخاطب، مورد توجّه و گوشزد قرار گرفته است.
در روایتی از رسول خدا صلوات الله علیه آمده است: «ما پیامبران، مکلّفیم بر اساس ظرفیت عقول (قدرت درک) مخاطبان با آنان سخن بگوییم.
۲) در روایتی آمده است که رسول اکرم صلوات الله علیه، هنگام اعزام حضرت علی علیه السلام و معاذ بن جبل به یمن، به منظور ارشاد و تعلیم مردم مسلمان آن منطقه، برخی نکات لازم الرعایه را برشمردند، مانند سهل گیری و تبشیر در برابر ایجاد نفرت و واخوردگی.
۳) به علاوه، صفات و وظایف مذکور در قرآن، مانند بصیرت و آگاهی نسبت به هدف و محتوای تبلیغ
، خودساختگی
، امید به وعده های الهی و امیدبخشی
، علم دوستی و کمال جویی
و شجاعت و هراس نداشتن
در احادیث نیز مذکور است.
۴) بهره گیری از برهان و استدلال و جدال احسن و پند و اندرز نیکو
۶) پای بندی به آداب و رفتار صواب؛ «کُونوا دُعاةً للناسِ بِالخیرِ بِغَیْرِاَلْسِنَتِکُمْ»
۷) تبیین و ارائه درستِ داده های دینی
۸) استفاده از تمثیل و روش های مختلف تعلیمی مانند: تشبیه حق، به خط راست و باطل، به خط کج و تشبیه ریزش برگ درختان در اثر تکان دادن درخت، به تأثیر نماز در آمرزش گناهان و یاد دادن ضابطه رسیدن وقت نماز، به وسیله یک تکه چوب.
۹) اشاره به تجربه های تاریخی و سرنوشت پیشینیان
۱۰) تشویق در کنار نکوهش و توبیخ
۱۱) معرفی الگو و الگوسازی
نمونه هایی از شیوه های تبلیغی است که امامان علیهم السلام به آن ها اشاره کرده اند.
تبلیغ در سیره معصومین و بزرگان
[ویرایش]
سیره پیامبر صلوات الله علیه و امامان علیهم السلام و اصحاب بزرگ، همواره بر تبلیغ بوده است.
← تبلیغ به واسطه نامه و ارسال مبلغ
ارسال نامه دعوت به اسلام، برای سران کشورهای بزرگ، در آخر سال ششم هجرت
و اعزام سفیران و مبلغان دینی به نواحی مختلف، پیش و پس از هجرت، برای دعوت به اسلام و تعلیم آن، مانند گسیل شدن مُصعب بن عُمَیْر به یثرب (مدینه) در سال دوازدهم بعثت
و رفتن حضرت علی علیه السلام به یمن، در سال نهم و دهم هجرت.
← تبلیغ چهره به چهره
۱) پیامبر صلوات الله علیه، پیش از هجرت، در مراکزی چون بازار ذی المجاز و در موسم حج در مِنی، حضور می یافت و آشکارا و نهان، مردم را به اسلام دعوت می نمود
، همچنان که به همین منظور، به شهرهای اطراف مکه، از جمله طائف می رفت.
۲) امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نیز در ایام حج در عرفات و مِنی، به میان حاجیان می رفتند و با استفاده از فرصت، به ویژه هنگامی که مأمورانِ حکومت اموی مراقب نبودند، آرای اهل بیت را تبلیغ می کردند
و گویا تشکیل نخستین جماعت های شیعه، حاصل همین دیدارها و تبلیغ ها بود.
← تبلیغ بزرگان در قبایل خود
در سال های آغاز اسلام، گاهی برخی اعضای یک قبیله پس از پذیرش اسلام، مردم قبیله خود را به اسلام دعوت می کردند مانند ابوذر غفاری و طُفَیْل بن عَمْرو دَوْسی
، حتی پیروان ادیان دیگر، مثلاً نمایندگان نجاشی (پادشاه حبشه) که مسیحی بودند، پس از پذیرش اسلام نقشی تبلیغی می یافتند.
← تبلیغ توسط بزرگان و عموم
در واقع، تبلیغ و ترویج اسلام در طول تاریخ، اختصاص به گروه و طبقه خاصی نداشته و به توصیه قرآن و حدیث، همه مسلمانان اعم از حاکم و برزگر و صنعتگر و تاجر و پزشک و عالم دین، تبلیغ را وظیفه خود می دانسته اند:
۱) مولای اسماعیل سلطان مراکش، در سال ۱۶۹۸ نامه ای به جیمز دوم، پادشاه انگلستان نوشت و او را به اسلام دعوت کرد.
۲) امام خمینی (ره) نیز در دی ماه سال ۱۳۶۶ در پیامی رسمی برای گورباچف، رئیس جمهوری شوروی سابق، ضمن انتقاد صریح از حکومت شوروی به سبب «دین زدایی از جامعه» و «مبارزه طولانی و بیهوده با خدا و مبدأ هستی» و تأکید بر اینکه «از این پس کمونیسم را باید در موزه های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد» و بر حذر داشتن او از «پناه بردن به کانون سرمایه داری غرب»، از وی خواست «درباره اسلام به صورت جدّی تحقیق و تفحص» کند.
۳) در هندوستان شاغلان حرفه های گوناگون بعد از اتمام کار روزانه در اماکن مختلف مانند خیابان ها و بازارها، اسلام را تبلیغ می کردند
۴) حتی اسیران مسلمان، در اسارت نیز به تبلیغ اسلام می پرداختند و گفته شده است که در آغاز قرن چهارم یکی از فقهای مسلمان که اسیر شده بود با تبلیغ خود سبب آشنایی اروپاییان با اسلام شد.
۵) بازرگانان نیز از عوامل مهم ترویج اسلام به ویژه در سرزمین های دور دست، مانند افریقا
کارکرد ابزار های تبلیغی جدید
[ویرایش]
پس از ظهور اسلام، برخی نهادها و ابزارهای فرهنگی و ارتباطی، مانند شعر و خطابه و حج، در مسیر تبلیغ اسلام قرار گرفتند و از سوی دیگر نهادها و ابزارهایی ایجاد شد که دارای کارکرد تبلیغی بود، مانند مسجد و اذان و نمازِ جماعت و جمعه و عید.
به گفته ابن خلدون
وظیفه ارشاد در دوران حیات پیامبر صلوات الله علیه و دو سه دهه نخستین اسلامی با آنچه در ایام خلافت اموی و عباسی واقع شد، تفاوت داشت و معارف دینی در آغاز به روش تبلیغ، نه به صورت تعلیم حرفه ای، به مردم آموخته می شد.
تأکید بر وظیفه تبلیغ
[ویرایش]
گسترش اسلام نیز بیش از هر عاملی با فعالیت ها و فداکاری های مبلغان دینی پیوند داشت
، به ویژه با توجه به این نکته که طبق فقه اسلامی، شرط مقدّم جهاد، تبلیغ و دعوت است. قرار داشتن منبر در کنار محراب مساجد، نیز به صورت نمادین، وظیفه تبلیغی مقامات دینی را گوشزد می کند.
← تبیلغ انبیا
بر پایه ضرورت تبلیغ، خدای متعال کسانی را از جنس بشر ـکه در پرتو وحی از مقاصد و مرادهای او آگاه و متصف به صفات و اسمای او هستندـ در میان آنان برانگیخته و رسالت تبلیغ دین و تعلیم و تزکیه مردم را بر دوش ایشان نهاده است. اینان همان رهبران الهی و حجّت های خداوند بر مردماند که شامل پیامبران و جانشینان آنان میشود.
← تبیلغ فقها
پرورش یافتگان مکتب انبیا و امامان معصوم علیهم السّلام یعنی فقها و عالمان دینی نیز در طول تاریخ، رسالت خطیر تبلیغ دین را عهدهدار بودهاند؛ از اینرو، خداوند در قرآن کریم از مؤمنان میخواهد از میان هر قومی، برخی برای تفقّه در دین و آموختن علوم دینی به مراکز علمی کوچ کنند و پس از کسب توانمندی های لازم علمی و عملی به سوی قوم خود بازگردند و به انذار آنان ـ که همان تزکیه و تعلیم باشد ـ بپردازند.
آثار بررسی کننده تبلیغ در روایات
[ویرایش]
احادیث پیامبر و امامان و گزارش های تاریخی و نیز بروز و ظهور پدیده های مادّی و معنوی فرهنگ اسلامی، متضمن رهنمودها و توصیه های بسیار در باره ویژگی ها و بایستگی های تبلیغ و مبلغان و اجزا و روش ها و مراحل تبلیغ و آفات آن است.
در آثار نویسندگان بسیاری به این نکات اشاره شده است، از جمله:
۱) عبد العزیز جمعه امین، در الدعوه (قواعد و اصول، فتحی یَکُن در مشکلات الدعوة و الداعیه)
۲) محمد حسین فضل الله، در اسلوب الدعوة فی القرآن
۳) حمید بکر علیان، در من قضایا الفکر فی وسائل الاعلام
۴) محمد تقی رهبر، در پژوهشی در تبلیغ
۵) انور الجُندی، در آفاق جدیدة للدعوة الاسلامیة فی الغرب
۶) عبداللطیف حمزه، در الاعلام فی صدر الاسلام
۷) رئوف شَلَبی، در الدعوة الاسلامیة،
۸) محمد امین مصری، در سبیل الدعوة الاسلامیة
۹) عبدالله ناصح علوان، در وجوب تبلیغ الدعوة (فضل الدعوة و الدعاة).
اجزای فرایند تبلیغ
[ویرایش]
تبلیغ به عنوان گونه ای فرآیند ارتباطی دارای این اجزاست:
۱. فرستنده پیام تبلیغی (مبلغ)
۲. پیام
۳. وسیله ارتباطی برای تبلیغ
۴. گیرنده پیام تبلیغی (مخاطب)
۵. عملیاتِ بازخورد.
افزون بر این اجزا، مباحثی چون مبانی و روش و زمان و مکان تبلیغ نیز معمولاً بررسی می شود.
اقسام تبلیغ دینی
[ویرایش]
تبلیغ دینی را از منظرهای مختلف تقسیم کرده اند، مثلاً:
الف) از نظر مبلغ، به تبلیغ فردی و تبلیغ سازمانی
ب) از نظر پیام، به پیام اخلاقی و اعتقادی و رفتاری
ج) از نظر وسیله ارتباطی، به سنّتی و جدید یا مکتوب و غیرمکتوب
د) از نظر مخاطب، به فردی و جمعی و مسلمان و غیرمسلمان
ه) از نظر روش به مستقیم و غیرمستقیم یا ایجابی و سلبی یا مکرر و غیرمکرر
و) از نظر هدف، به آگاهی بخش و اقناعی.
مکان های تبیلغ
[ویرایش]
الف) مسجد: مسجد، اصلی ترین مکان تبلیغ دینی نزد همه مذاهب اسلامی است.
ب) محیط های شیعی: در محیط های شیعی، به سبب ارتباط وثیق تبلیغ دینی با مجالس عزای امام حسین علیه السلام، افزون بر مساجد، اماکنی چون:
۱) تکایا
۲)حسینیه ها و مهدیه ها
۳)امام باره ها (در هند و پاکستان)
۴) مدارس علمیه
۵) بارگاه امامان معصوم علیهم السّلام و امام زاده ها
۶) منازل افراد که در ایّامی خاص، برای عزاداری سید الشهداء علیه السّلام و بزرگداشت میلاد و شهادت سایر معصومین علیهم السّلام و ذکر فضائل و مناقب آنان و تبلیغ و ترویج دین و بیان احکام الهی استفاده میشود.
۷) مراکز اجتماعات نیز برای برپایی گونه های مختلف عزاداری امام حسین (خطابه، ذکر مصیبت، نوحه خوانی، تعزیه خوانی) کارکرد تبلیغی یافته است.
ویژگی خاصّ مبلغ شیعی
[ویرایش]
این موضوع (گره خوردن تبلیغ دینی با مجالس عزای امام حسین علیه السلام)، از سویی دیگر سبب شده که یکی از ویژگی های مورد انتظار از مبلغان شیعی، توان بیان تاریخ واقعه عاشورا و ذکر مصائب سید الشهدا باشد. در این زمینه بعضی بررسی هایی کرده اند، از جمله:
۱) فرزانه تنکابنی، در بررسی و شناخت تعزیه به عنوان وسیله ارتباط سنّتی در جامعه ایران
۲) علی خامنه ای، در گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد
۳) اصغر فتحی، در منبر یک رسانه عمومی در اسلام
۴) مهدی ضوابطی، در پژوهشی در نظام طلبگی
۵) علی الوردی، در نقش وعاظ در اسلام.
آثار معرفی کننده تحریفات عاشورا
[ویرایش]
تلاش برای بیان مؤثر واقعه عاشورا گاهی موجب وقوع تحریفات و راه یافتن گزارش های واهی به ادبیات عاشورا و احیاناً پدیدار شدن شکل های نامطلوب تبلیغی شده است. شماری از علمای شیعه در دوران معاصر کوشیده اند این انحراف ها را بنمایانند، از جمله:
۱) میرزا ابوالفضل تهرانی، در شفاءالصدور
۲) نوری، در لؤلؤ و مرجان
۳) امین عاملی، در التنزیه فی اعمال الشبیه
۴) مرتضی مطهری، در تحریفات عاشورا.
بروز تحولات در شئون تبیلغ
[ویرایش]
در دهه های اخیر، تحولاتی جدّی در شکل سنّتی تبلیغ و مفاهیم آن صورت گرفته و بررسی های علمی در این باب، انجام شده است. پاره ای از این تحولات، واکنش ایجابی به فعالیت های تبشیری بوده است.
شخصیت هایی مانند محمد رشید رضا، مفتی محمد شفیع، ابوالاعلی مودودی مؤسس جماعت اسلامی پاکستان، وَهْبه زُحَیْلی، عبدالقادر عَوْده، محمد غزالی، سید محمد شیرازی، شهید مرتضی مطهری، سید موسی صدر و سید محمدحسین فضل الله، آثاری، در قالب گفتار یا نوشتار، در زمینه تبلیغ و ضرورت آن و کاستی های نظام تبلیغ دینی اسلامی و بایستگی های آن پدید آورده اند؛ با این همه، عموم این آثار، فاقد چارچوب نظری روشن و تعریف شده درباره چیستی تبلیغ و روش شناسی مطالعه و تحقیق درباره آن است.
علم متولی تبلیغ دینی
[ویرایش]
به نظر می رسد مهم ترین پرسشی که پاسخ به آن، مطالعات مربوط به تبلیغ را به سامان علمی در می آورد این است که مطالعه درباره تبلیغ، در چارچوب کدام علم باید صورت پذیرد و تعامل علوم مختلفی که هریک به بخشی از مسائل تبلیغ ارتباط می یابند چگونه خواهد بود؟
پاره ای تحقیقات، دانش ارتباطات جمعی را شایسته ترین علم برای به سامان علمی آوردن تبلیغ، معرفی کرده است.
متولی تبلیغ دینی در قرن چهاردهم
[ویرایش]
تأسیس سازمان های متولی تبلیغ دینی از مهم ترین تحولات در نظام سنّتی تبلیغ در قرن چهاردهم به شمار می آید. در نیمه اول قرن چهاردهم جمعیت هایی تبلیغ و دعوت اسلامی را وارد مرحله ای نو کردند، از جمله:
الف) در مصر، جمعیت هایی مانند:
۱) «جماعة تعلیم الموحدین» (مؤسس: عبد الرحمان کواکبی)
۲) «جمعیة اخوان المسلمین» (حسن البنّا آن را در سال ۱۳۰۷ ش / ۱۹۲۸ تأسیس کرد.)
۳) «جمعیة الشُبّان المسلمین» (عبد الحمید بای سعید و دیگران آن را در سال ۱۳۰۶ ش / ۱۹۲۷ تأسیس کردند و افرادی چون حسن البنّا نیز در آن نقش عنوان پیوند داشتند.)
۴) «جمعیة الدعوة و الارشاد» (محمد رشید رضا آن را در سال ۱۳۲۹ (۱۲۹۰ ش )/ ۱۹۱۱ تأسیس کرد و در سال ۱۳۱۰ ش /۱۹۳۱ به آن جان تازه ای داد.)
ب) در هند: «جماعة التبلیغ و الدعوة» (مؤسس: مولانا محمد الیاس در سال ۱۳۲۳ ش/ ۱۹۴۴)
متولی تبلیغ دینی در قرن بیستم
[ویرایش]
در نیمه دوم قرن بیستم سازمان های تبلیغی دینی ارتقا و تنوع بیشتری یافتند:
الف) سازمان های دولتی مانند:
۱) «المجلس الاعلی للشؤون الاسلامیة» در سال ۱۳۳۹ ش /۱۹۶۰ در قاهره تأسیس شد.
۲) دانشگاه اسلامی در سال ۱۳۴۰ ش / ۱۹۶۱ در مدینه تأسیس شد.
ب) سازمان های نیمه دولتی و تحت نظارت دولت، مانند:
۱) «رابطة العالم الاسلامی» که مرکز اصلی آن عربستان بود. (تأسیس در سال ۱۳۴۱ ش / ۱۹۶۲).
۲) «جمعیة الدعوة الاسلامیة» که با حمایت دولت لیبی در سال ۱۳۵۱ ش / ۱۹۷۲ تأسیس گردید.
۳) در سال ۱۳۵۱ ش / ۱۹۷۲، سنگ بنای «الندوة العالمیة للشباب الاسلامی» در عربستان نهاده شد و سه سال بعد نیز «المجلس العالَمی للمساجد» در همان کشور تأسیس گردید.
۴) در سال ۱۳۶۱ ش / ۱۹۸۲، «المجلس العالمی للدعوة الاسلامیة» در لیبی شروع به کار کرد
تبلیغ دینی در صدا و سیما
[ویرایش]
امروزه علاوه بر انبوهی از نشریات تبلیغی، تجهیزات اطلاع رسانی صوتی و تصویری و الکترونیکی، ساعاتی از برنامه های صدا و سیمای عموم کشورهای اسلامی، به ویژه عربستان و تعدادی فراوان از پایگاه های اینترنتی که با کلید واژه هایی مانند «اسلام» و «تبلیغ» و «دعوت» قابل بازیابی است، به تبلیغات اسلامی و اطلاع رسانی در حوزه اسلام، اختصاص دارند.
ایجاد زمینه تربیت مبلغ
[ویرایش]
به علاوه در برخی کشورهای اسلامی مانند عربستان و مصر و سوریه و پاکستان چندین رشته تحصیلی برای تربیت مبلغ دایر شده است.
نظام تبلیغ دینی در عربستان
[ویرایش]
کشور عربستان با امکانات تبلیغی بسیار گسترده ای که برای تربیت نیرو و برنامه ریزی و مدیریت تبلیغ فراهم ساخته، نبض تبلیغی را در عموم کشورهای مسلمان و غیرمسلمان جهان در اختیار دارد.
تحولات نظام تبلیغ دینی در ایران
[ویرایش]
نظام تبلیغ دینی در ایران، از زمان استقرار حکومت صفوی تا روزگار معاصر، به تبع تحولات گوناگون اجتماعی و فرهنگی و سیاسی، در صورت و محتوا و اهداف تغییراتی کرده است.
از دهه ۱۳۳۰ ش به بعد، تبلیغات دینی را عمدتاً روحانیانِ مشغول به تحصیل و تدریس در حوزه های علمیه، امامان جماعت، سخنرانان مذهبی (اهل منبر) و نیز هیئت های مذهبی و عزاداری بر عهده داشته اند.
← اعزام طلاب به خارج
در آخرین سال های مرجعیت مرحوم آیت الله بروجردی برخی فضلای حوزه علمیه قم، به کشورهای اروپایی و امریکایی اعزام شدند تا آنان را با تعالیم اسلامی و شیعی آشنا کنند و نیز به وضع دینی ایرانیان و مسلمانان ساکن اروپا و امریکا سامان دهند.
← تأسیس دار التبلیغ اسلامی در قم
چند سال پس از درگذشت آیت الله بروجردی، «دارالتبلیغ اسلامی» در قم تأسیس گردید که دو هدف داشت: تبلیغ اسلام در میان مسلمانان ایرانی مقیم کشورهای دیگر و تبلیغ اسلام در میان غیرمسلمانان.
← انتشار ماهنامه و نشریه
انتشار ماهنامه درس هایی از مکتب اسلام، در عصر آیت الله بروجردی و در پی آن، نشریه مکتب تشیع، از برجسته ترین اقداماتی بود که شاید با الهام از تحول تبلیغ دینی در کشورهای اسلامی، موجب تحول در نظام تبلیغی شیعی شد.
← وظیفه تبلیغی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ش ) افزون بر نهادهای پیشین، با تبدیل «وزارت فرهنگ و جهانگردی» به «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» بخشی از وظیفه تبلیغ دینی بر عهده این وزارت خانه نهاده شد.
← تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی
افزون بر آن، «سازمان تبلیغات اسلامی» رسماً برای ساماندهی تبلیغات دینی در داخل و خارج از کشور، برای مسلمانان و غیرمسلمانان تأسیس گردید، بعدها وظیفه این سازمان به داخل کشور محدود شد و وظیفه تبلیغات خارج از کشور را «سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی » بر عهده گرفت.
← انتشار مجله مبلغان
تنها مجله تخصصی تبلیغ در ایران، مجله مبلغان است که معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم از شوال ۱۴۲۰ آن را به صورت ماهانه (بر اساس ماه قمری) منتشر می کند.
وجوب تبلیغ بر عالم
[ویرایش]
تبلیغ احکام کلّی الهی ـ اعم از اصول یا فروع دین ـ بر عالِم به آن با زبان یا قلم واجب است.
چنانکه آموختن علم دین و آگاهی از مسائل آن، چه در زمینه اعتقادات و معارف دینی و چه در زمینه احکام و مسائل فرعی، جهت ابلاغ به افراد ناآگاه و حفظ شرع مقدّس از به فراموشی سپرده شدن و نابود گردیدن آن، واجب کفایی است.
فتوا مصداقی از تبلیغ
[ویرایش]
فتوا دادن بین مردم از سوی فقیه جامع الشرایط، از مصادیق تبلیغ احکام الهی شمرده شده است.
وجوب دعوت کفار به دین اسلام
[ویرایش]
دعوت کافران به اسلام قبل از نبرد با آنان بر امام یا نایب وی واجب است.
اجرت بر تبلیغ
[ویرایش]
بنابر قول مشهور ـکه گرفتن مزد بر واجبات را حرام میدانندـ
گرفتن اجرت بر تبلیغِ واجب، حرام است. بدیهی است کمک ها و هدایای مردمی به مبلغ دینی از این حکم مستثنا و گرفتن آن جایز است.
فهرست منابع
[ویرایش]
• قرآن.
• تامس واکر آرنولد، تاریخ گسترش اسلام، ترجمه ابوالفضل عزتی، تهران ۱۳۵۸ ش.
• امیر حسین آریانپور، زمینه جامعه شناسی، تهران ۱۳۵۳ ش.
• ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت.
• ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدّینیّة، چاپ مجتبی عراقی، قم ۱۴۰۳ـ ۱۴۰۵/ ۱۹۸۳ـ ۱۹۸۵.
• ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمدابراهیم بنا و محمداحمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
• ابن خلدون، العبر(تاریخ ابن خلدون)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۷۰ ش.
• ابن سعد، کتاب طبقات الکبیر، چاپ ادوارد سخو، لیدن ۱۳۲۱ـ۱۳۴۷/۱۹۰۴ـ۱۹۴۰، چاپ افست تهران.
• ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول، بیروت ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
• ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارابن کثیر.
• علی احمدی میانجی، کتاب مکاتیب الرسول، تهران ۱۳۶۳ ش.
• آدم عبدالله الوری، تاریخ الدعوة الاسلامیة (من الامس الی الیوم)، بیروت، دارمکتبة الحیاه.
• محمد باقر بهبودی، معرفة الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عند الشیعة الامامیة، تهران ۱۳۶۲ ش.
• جامع احادیث الشیعة، گردآوری اسماعیل مغری ملایری، ج۴، قم ۱۳۷۴ ش.
• عبد اللطیف حمزه، الاعلام فی صدر الاسلام، قاهره ۱۹۷۸.
• روح الله خمینی، صحیفه نور، تهران، ج۱۵و۱۶، ۱۳۶۱ ش.
• روح الله خمینی، صحیفه نور، تهران، ج۲۱، ۱۳۶۹ ش.
• محسن خندان، «تبلیغ از دیدگاه روحانیان»، مسجد، سال۳، ش۱۳، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۳.
• محسن خندان، تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، تهران ۱۳۷۴ ش.
• محسن خندان، «دین تبلیغی و تبلیغ دینی»، مسجد، سال ۲، ش ۱۰، مهر و آبان ۱۳۷۲.
• عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم ۱۴۰۴.
• علی اکبر شعاری نژاد، فرهنگ علوم رفتاری، تهران ۱۳۶۴ ش.
• زین الدین بن علی شهید ثانی، منیة المرید فی ادب المفید و المستفید، چاپ رضا مختاری، قم ۱۳۶۸ ش.
• عبد البدیع صقر، کیف ندعو الناس، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
• محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۳۸۲ـ ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷.
• محمد فؤاد عبد الباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره ۱۳۶۴.
• علی بن ابی طالب علیه السلام، نهج البلاغه، چاپ صبحی صالح، قاهره ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
• محمدحسین فضل الله، اسلوب الدعوة فی القرآن، بیروت ۱۳۹۹.
• محمد حسین فضل الله، خطوات علی طریق الاسلام، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
• محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
• عباس قمی، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، نجف ۱۳۵۲ـ ۱۳۵۵، چاپ افست تهران.
• محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.
• رمضان لاوند، من قضایا الاعلام فی القرآن.
• محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بحار الانوار، بیروت ۱۴۰۳.
• محمد(ص)، نهج الفصاحه، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران ۱۳۶۴ ش.
• حسین بن محمد نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸.
• یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
• EI ۲، s.v. "Da) ـ wa" (by M. Canard).
• The Oxford encyclopedia of modern Islamic world، ed. John L. Esposito، New York ۱۹۹۵، s.v. "Tabl ¦âgh" (by Muhammad Khalid Masud).
پانویس
[ویرایش]
| ۱. | ↑ د. اسلام ("Dawa" (by M. Canard )، ذیل واژه دعوه.
---|---
۲. | ↑ مائده/سوره۵، آیه۹۲.
۳. | ↑ رعد/سوره۱۳، آیه۴۰.
۴. | ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۳۵.
۵. | ↑ فرهنگ علوم رفتاری، ذیل "Propaganda".
۶. | ↑ زمینه جامعه شناسی، ص«ز»، ۱۸۴.
۷. | ↑ تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۱۵ـ۱۷.
۸. | ↑ تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۱۷ـ ۴۵.
۹. | ↑ تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۶۲ـ۶۹.
۱۰. | ↑ تبلیغ از دیدگاه روحانیان، ص۴۶ـ۵۳.
۱۱. | ↑ مائده/سوره۵، آیه۶۷.
۱۲. | ↑ اعراف/سوره۷، آیه۶۲.
۱۳. | ↑ اعراف/سوره۷، آیه۶۸.
۱۴. | ↑ احقاف/سوره۴۶، آیه۲۳.
۱۵. | ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۳۹.
۱۶. | ↑ مائده/سوره۵، آیه۶۷.
۱۷. | ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۲۳.
۱۸. | ↑ المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل «بلغ».
۱۹. | ↑ دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد (The Oxford encyclopedia of modern Islamic world)، ذیل واژه.
۲۰. | ↑ ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۶.
۲۱. | ↑ علق/سوره۹۶، آیه۵.
۲۲. | ↑ الرحمن/سوره۵۵، آیه۲.
۲۳. | ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۹.
۲۴. | ↑ انعام/سوره۶، آیه۹۰.
۲۵. | ↑ انبیاء/سوره۲۱، آیه۱۰۷.
۲۶. | ↑ فرقان/سوره۲۵، آیه۱.
۲۷. | ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۴۰.
۲۸. | ↑ شوری/سوره۴۲، آیه۵۲.
۲۹. | ↑ بقره/سوره۲، آیه۲.
۳۰. | ↑ حدید/سوره۵۷، آیه۲۵.
۳۱. | ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۴.
۳۲. | ↑ توبه/سوره۹، آیه۷۱.
۳۳. | ↑ حجّ/سوره۲۲، آیه۴۰-۴۱.
۳۴. | ↑ طه/سوره۲۰، آیه۵۹.
۳۵. | ↑ توبه/سوره۹، آیه۳.
۳۶. | ↑ زمر/سوره۳۹، آیه۲۸.
۳۷. | ↑ زخرف/سوره۴۳، آیه۳.
۳۸. | ↑ یوسف/سوره۱۲، آیه۱۰۸.
۳۹. | ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۶۱.
۴۰. | ↑ هود/سوره۱۱، آیه۸۸.
۴۱. | ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۱۰۹.
۴۲. | ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.
۴۳. | ↑ طه/سوره۲۰، آیه۲۵.
۴۴. | ↑ توبه/سوره۹، آیه۳۳.
۴۵. | ↑ یوسف/سوره۱۲، آیه۸۷.
۴۶. | ↑ طه/سوره۲۰، آیه۱۱۴.
۴۷. | ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۶۴.
۴۸. | ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۳۹.
۴۹. | ↑ مائده/سوره۵، آیه۵۴.
۵۰. | ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۱-۲۲.
۵۱. | ↑ بقره/سوره۲، آیه۴۷.
۵۲. | ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۹.
۵۳. | ↑ فاطر/سوره۳۵، آیه۳.
۵۴. | ↑ مائده/سوره۵، آیه۳۰.
۵۵. | ↑ تکویر/سوره۸۱، آیه۲۶.
۵۶. | ↑ صافّات/سوره۳۷، آیه۵۴.
۵۷. | ↑ نساء/سوره۴، آیه۲۱.
۵۸. | ↑ مریم/سوره۱۹، آیه۱۶.
۵۹. | ↑ مریم/سوره۱۹، آیه۴۱.
۶۰. | ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۳۷.
۶۱. | ↑ روم/سوره۳۰، آیه۹.
۶۲. | ↑ مریم/سوره۱۹، آیه۷۶.
۶۳. | ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۳۱.
۶۴. | ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۴۳.
۶۵. | ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۱۹.
۶۶. | ↑ مطفّفین/سوره۸۳، آیه۱.
۶۷. | ↑ مطفّفین/سوره۸۳، آیه۱۰.
۶۸. | ↑ همزّه/سوره۱۰۴، آیه۱.
۶۹. | ↑ واقعه/سوره۵۶، آیه۶۳-۶۴.
۷۰. | ↑ واقعه/سوره۵۶، آیه۶۸-۶۹.
۷۱. | ↑ واقعه/سوره۵۶، آیه۷۱-۷۲.
۷۲. | ↑ یونس/سوره۱۰، آیه۳۵.
۷۳. | ↑ مومنون/سوره۲۳، آیه۱۱۵.
۷۴. | ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۵.
۷۵. | ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۱۱.
۷۶. | ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۵۸.
۷۷. | ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۵.
۷۸. | ↑ اسلوب الدعوة فی القرآن، ص۴۳ـ ۵۸.
۷۹. | ↑ مائده/سوره۵، آیه۳۱.
۸۰. | ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۶.
۸۱. | ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.
۸۲. | ↑ ممتحنه/سوره۶۰، آیه۴.
۸۳. | ↑ تحریم/سوره۶۶، آیه۱۰-۱۱.
۸۴. | ↑ فرقان/سوره۲۵، آیه۳۲.
۸۵. | ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۱۰۶.
۸۶. | ↑ روم/سوره۳۰، آیه۳۹.
۸۷. | ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۶۱.
۸۸. | ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۳۰.
۸۹. | ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۷۹.
۹۰. | ↑ تاریخ الدعوة الاسلامیة (من الامس الی الیوم)، ص۲۳ به بعد.
۹۱. | ↑ تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۱۵ـ ۵۱.
۹۲. | ↑ تاریخ گسترش اسلام، ص۳۴.
۹۳. | ↑ دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد (The Oxford encyclopedia of modern Islamic world
۹۴. | ↑ دین تبلیغی و تبلیغ دینی، ص۲۷ـ۳۰.
۹۵. | ↑ صحیفه نور، ج۱۵، ص۲۴۹.
۹۶. | ↑ صحیفه نور، ج۱۶، ص۱۴۹.
۹۷. | ↑ المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل واژه های مذکور.
۹۸. | ↑ سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، ج۲، ص۷۰۰.
۹۹. | ↑ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۷، ص۳۱۷.
۱۰۰. | ↑ بحارالانوار، ج۲، ص۲.
۱۰۱. | ↑ اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدّینیّة، ج۱، ص۱۸.
۱۰۲. | ↑ منیة المرید فی ادب المفید و المستفید، ص۱۱۴۱۱۹.
۱۰۳. | ↑ بحارالانوار، ج۲، ص۲۶.
۱۰۴. | ↑ شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۸۸.
۱۰۵. | ↑ بحارالانوار، ج۳، ص۱۱۱.
۱۰۶. | ↑ وسائل الشیعة، ج۱۶، ص۱۸۶-۱۲۰.
۱۰۷. | ↑ بحار الانوار، ج۲، ص۱۹۲-۱۹۳.
۱۰۸. | ↑ بحار الانوار، ج۱، ص۸۵.
۱۰۹. | ↑ الدرالمنثورفی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۷۰۳.
۱۱۰. | ↑ الدرالمنثورفی التفسیر بالمأثور، ج۴، ص۱۲۵.
۱۱۱. | ↑ نهج البلاغه، حکمت۱۸۴.
۱۱۲. | ↑ بحارالانوار، ج۲، ص۵۶.
۱۱۳. | ↑ الکافی، ج۱، ص۳۶.
۱۱۴. | ↑ نهج الفصاحة، ص۲۳.
۱۱۵. | ↑ تحف العقول عن آل الرسول، ص۲۵.
۱۱۶. | ↑ الکافی، ج۱، ص۵۴.
۱۱۷. | ↑ نهج البلاغه، حکمت۸۰.
۱۱۸. | ↑ بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۴۰.
۱۱۹. | ↑ بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۵۱.
۱۲۰. | ↑ الکافی، ج۲، ص۱۰۵.
۱۲۱. | ↑ بحارالانوار، ج۲، ص۳۰.
۱۲۲. | ↑ المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج۵، ص۵۶.
۱۲۳. | ↑ جامع احادیث الشیعة، ج۴، ص۴۸.
۱۲۴. | ↑ جامع احادیث الشیعة، ج۴، ص۲۱۸.
۱۲۵. | ↑ نهج البلاغه، نامه۵۳.
۱۲۶. | ↑ نهج البلاغه، نامه۳۸.
۱۲۷. | ↑ نهج البلاغه، نامه۵۳.
۱۲۸. | ↑ نهج البلاغه، خطبه۱۸۲، بند۳.
۱۲۹. | ↑ مکاتیب الرسول، ص۳۰۳۱.
۱۳۰. | ↑ طبقات الکبیر، ج۳، ص۱۱۸.
۱۳۱. | ↑ السیرة النبویة، قسم۱، ج۲، ص۲۹۶.
۱۳۲. | ↑ تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، ج۳، ص۱۵۹.
۱۳۳. | ↑ السیرة النبویة، قسم۱، ص۴۲۳.
۱۳۴. | ↑ معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴، ذیل «عقبه».
۱۳۵. | ↑ تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، ج۱، ص۳۴۴.
۱۳۶. | ↑ السیرة النبویة، قسم۱، ص۴۱۹.
۱۳۷. | ↑ الکافی، ج۴، ص۴۶۶.
۱۳۸. | ↑ معرفة الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عند الشیعة الامامیة، ص۱۴.
۱۳۹. | ↑ السیرة النبویة، قسم۱، ص۳۸۳.
۱۴۰. | ↑ اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۳۵۷.
۱۴۱. | ↑ اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۸۰.
۱۴۲. | ↑ السیرة النبویة، قسم۱، ص۳۸۲ـ ۳۸۵.
۱۴۳. | ↑ تاریخ گسترش اسلام، ص۲۹۹.
۱۴۴. | ↑ یادداشت ها و پاورقی ها، ص۱۰۷، ش۴.
۱۴۵. | ↑ صحیفه نور، ج۲۱، ص۶۶۶۹.
۱۴۶. | ↑ تاریخ گسترش اسلام، ص۲۹۹.
۱۴۷. | ↑ تاریخ گسترش اسلام، ص۳۰۰ـ۳۰۱.
۱۴۸. | ↑ تاریخ گسترش اسلام، ص۳۰۶.
۱۴۹. | ↑ العبر تاریخ ابن خلدون، ج۱، مقدمه، ص۳۹ـ۴۰.
۱۵۰. | ↑ تاریخ گسترش اسلام، ص۲۷.
۱۵۱. | ↑ توبه/سوره۹، آیه۱۲۲.
۱۵۲. | ↑ کیف ندعو الناس، ص۲۰ـ ۴۶.
۱۵۳. | ↑ خطوات علی طریق الاسلام، ص۹۰ به بعد.
۱۵۴. | ↑ الاعلام فی صدرالاسلام، ص۱۳۴.
۱۵۵. | ↑ من قضایا الاعلام فی القرآن، ص۲۲۷ـ۲۳۰.
۱۵۶. | ↑ تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۱۸۱ـ۱۸۲.
۱۵۷. | ↑ تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، فصل ۴و۵.
۱۵۸. | ↑ دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد (The Oxford encyclopedia of modern Islamic world)، ذیل واژه.
۱۵۹. | ↑ کتاب المکاسب، ج۱، ص۷۷.
۱۶۰. | ↑ مصباح الفقاهة، ج۱، ص۱۲۱.
۱۶۱. | ↑ منتهی المطلب(ط ج)، ج۱، ص۴.
۱۶۲. | ↑ منتهی المطلب، ج۱، ص۷.
۱۶۳. | ↑ التنقیح(الاجتهاد و تقلید)، ص۶۶.
۱۶۴. | ↑ تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۴۴۹.
۱۶۵. | ↑ الرسالة السعدیة، ص۷.
۱۶۶. | ↑ مصباح المنهاج، ص۹-۱۰.
۱۶۷. | ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۵۱-۵۲.
۱۶۸. | ↑ القواعد الفقیهة(بجنوردی)، ج۲، ص۱۵۷.
۱۶۹. | ↑ وسائل الشیعة، ج۲۷، ص۱۴۱-۱۴۲.
منابع
[ویرایش]
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله تبیلغ، ص۳۲۵۱.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۲، ص۳۴۳-۳۴۵.
رده های این صفحه : تبلیغات دینی | حوزه های علمیه | فرهنگ و اجتماع
جعبه ابزار
- صفحه تصادفی
- فهرست الفبایی
- راهنمای ویکی فقه
سیاست و ضوابط: تلاش ویکی فقه تدوین دانشنامه ایی در حوزه علوم اسلامی است. یکی از سیاست های اصلی آن رعایت احترام به صاحبان نظریه است. اتقان و مستند بودن مطالب یکی دیگر از سیاست هاست که در نگارش مطالب باید رعایت شود. تدوین مطالب توسط طلاب قم، مشهد، نجف و سایر حوزه های علمیه با رعایت اتقان و استناد، انجام می شود.
http://wikifeqh.ir/
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «تبلیغ در ویکی فقه» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.