صدقه در احادیث

لَمّا اُنزِلَت آيَةُ الزَّكاةِ «خُذْ مِنْ أمْوالِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرُهم و تُزَكِّيهِم بِها » (توبة : ۱۰۳) و اُنزِلَت في شَهرِ رَمَضانَ، فَأمَرَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله مُنادِيَهُ فَنادى فِي الناسِ : إنّ اللّه َ فَرَضَ علَيكُمُ الزَّكاةَ كَما فَرَضَ علَيكُمُ الصَّلاةَ .

چون آيه زكات «از اموال آنان صدقه اى بگير تا بدان وسيله آنها را پاك و پاكيزه گردانى» در ماه رمضان نازل شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله به جارچى خود فرمود تا در ميان مردم جار زند كه : خداوند زكات را نيز ، همچون نماز بر شما واجب فرمود .

( الكافي : ۳/۴۹۷/۲ )

أرضُ القِيامَةِ نارٌ، ما خَلا ظِلَّ المؤمِنِ فإنَّ صَدَقَتَهُ تُظِلُّهُ .
زمين قيامت [يكپارچه ]آتش است به جز سايه مؤمن؛ زيرا صدقه اش بر او سايه مى افكند .

( الكافي : ۴ / ۳ / ۶ )

إنّ الصَّدَقَةَ لَتُطفِئُ عن أهلِها حَرَّ القُبورِ، و إنّما يَسـتَظِلُّ المُؤمِنُ يَومَ القِيامَةِ في ظِلِّ صَدَقَتِهِ .
صدقه ، گرماى گورها را از صدقه دهنده دور مى كند و روز قيامت، مؤمن در سايه صدقه خود پناه مى گيرد .

( كنز العمّال : ۱۵۹۹۶)

كُلُّ امرِئٍ في ظِلِّ صَدَقَتِهِ حتّى يُقضى بَينَ الناسِ
[روز قيامت] هر كسى در سايه صدقه خود است تا آنگاه كه ميان مردم داورى شود .

( كنز العمّال : ۱۶۰۶۸ )

إنَ الصَّدَقَةَ لتُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ .
صدقه ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند .

( كنز العمّال : ۱۶۱۱۴ )

إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ لَيَضحَكُ إلى الرجُلِ إذا مَدَّ يَدَهُ في الصَّدَقةِ، و مَن ضَحِكَ اللّه ُ إلَيهِ غَفَرَ لَهُ .
هرگاه انسان دست خود را به دادن صدقه دراز كند ، خداوند عزّ و جلّ به رويش لبخند مى زند و هر كه خدا بر او لبخند زند ، آمرزيده است .

( كنز العمّال : ۱۶۱۶۶)

الصَّدقَةُ جُنَّةٌ مِن النارِ .
صدقه ، سپرى در برابر آتش است .

( وسائل الشيعة : ۶/۲۵۸/۱۷ )

خَلَّتانِ لا اُحِبُّ أن يُشارِكَني فيهِما أحَدٌ : وُضُوئي فإنّهُ مِن صَلاتِي، و صَدَقَتي فإنّها مِن يَدِي إلى يَدِ السائلِ؛ فإنّها تَقَعُ في يَدِ الرحمنِ .
دو چيز است كه دوست ندارم كسى در آنها با من شريك شود : وضويم ، زيرا جزء نماز من است و صدقه ام، كه بايد از دست من به دست سائل برسد ؛ زيرا صدقه در دست خداى رحمان قرار مى گيرد .

( بحار الأنوار : ۸۰/۳۲۹/۲ )

إنّ اللّه َ تبارَكَ و تعالى يقولُ : ما مِن شَيءٍ إلاّ و قد وَكَّلتُ مَن يَقبِضُهُ غَيرِي، إلاّ الصَّدَقةَ؛ فإنّي أتَلَقَّفُها بِيَدِي تَلَقُّـفا .
خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد : هيچ چيزى نيست مگر اين كه كسى را مأمور گرفتن آن كرده ام بجز صدقه كه آن را با دست خودم مى قاپم .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۴/۶۸ )

پاداش صدقه

اِتَّقُوا النارَ و لَو بِشِقِّ التَّمرَةِ؛ فإنّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ يُربِيها لِصاحِبِها كما يُرْبي أحَدُكُم فِلْوَهُ أو فَصِيلَهُ؛ حتّى يُوَفِّيَهُ إيّاها يَومَ القِيامَةِ، حتّى يكونَ أعظَمَ مِن الجَبَلِ العَظيمِ .
خود را از آتش نگه داريد هر چند با يك نصف خرما باشد ؛ زيرا همان طور كه يكى از شما كُرّه اسب يا بچه شتر خود را مى پروراند ، خداوند عزّ و جلّ نيز آن نصفِ خرما را براى صاحبش مى پروراند و در روز قيامت آن را كه بزرگتر از يك كوه عظيم شده است ، به او مى دهد .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۲/۲۹ )

إنَّ اللّه َ لَيُربِي لأِحَدِكُم التَّمرَةَ و اللُّقمَةَ ، كما يُرْبِي أحَدُكُم فِلوَهُ أو فَصِيلَهُ؛ حتّى تَكونَ مِثلَ اُحُدٍ .
همان گونه كه فردى از شما كُرّه اسب يا بچّه شتر خود را مى پروراند ، خداوند نيز يك دانه خرما يا لقمه نان [صدقه] را مى پروراند چندان كه به اندازه كوه اُحُد مى شود .

( كنز العمّال : ۱۶۰۰۲ )

امام صادق عليه السلام : خداوند متعال فرمود :

إنَّ مِن عِبادِي مَن يَتَصَدَّقُ بِشِقِّ تَمرَةٍ، فَاُربِيها لَهُ كَما يُرْبي أحَدُكُم فِلْوَهُ، حتّى أجعَلَها لَهُ مِثلَ جَبَلِ اُحُدٍ .
بعضى از بندگان من نصف خرمايى را صدقه مى دهند و من ، همچنان كه يكى از شما كُرّه اسب خود را مى پروراند ، آن نصفِ خرما را براى او مى پرورانم، تا جايى كه آن را به بزرگى كوه اُحُد مى گردانم .

( الأمالي للطوسي : ۱۲۵/۱۹۵)

صدقه و دفع بلا

الصَّدَقةُ تَدفَعُ البَلاءَ، و هِي أنجَحُ دَواءٍ، و تَدفَعُ القَضاءَ و قد اُبرِمَ إبراما، و لا يَذهَبُ بالأدواءِ إلاّ الدعاءُ و الصَّدَقةُ .
صدقه ، بلا را دفع مى كند و مؤثرترين داروست ؛ صدقه ، قضاى حتمى را دفع مى كند و چيزى جز دعا و صدقه درد و بيماريها را از بين نبرد .

(بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۷/۷۱ )

بحار الأنوار :

عن رسولِ اللّه صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ لا إلهَ إلاّ هُو لَيَدفَعُ بِالصَّدَقَةِ الدّاءَ، و الدُّبَيْلَةَ، و الحَرَقَ، و الغَرَقَ، و الهَدمَ، و الجُنونَ ـ فَعَدَّ صلى الله عليه و آله سَبعينَ بابا مِنَ الشَّـرِّ ـ
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : خداى يكتا درد و توده معده و آتش سوزى و غرق شدن و ويرانى و ديوانگى را با صدقه دفع مى كند . ـ رسول خدا صلى الله عليه و آله هفتاد بلا را برشمرد.

( بحار الأنوار : ۶۲/۲۶۹/۶۱ )

الصَّدَقَةُ تَمنَعُ سَبعينَ نَوعا مِن أنواعِ البَلاءِ، أهوَنُها الجُذامُ و البَرَصُ .
صدقه ، هفتاد نوع بلا را دفع مى كند كه ساده ترين آنها جذام و پيسى است .

( كنز العمّال : ۱۵۹۸۲ )

الصَّدَقةُ تَسُدُّ سَبعِينَ بابا مِن الشَّرِّ .
صدقه ، هفتاد دَرِ بلا را مى بندد .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۲/۶۴ )

جلوگيرى صدقه از مرگهاى دل خراش

الصَّدقَةُ تَمنَعُ مِيتَةَ السُّوءِ .
صدقه، از مردنِ بد و دل خراش جلوگيرى مى كند .

( بحار الأنوار : ۹۶/ ۱۲۴/۳۵ )

الصَّدَقَةُ تَدفَعُ مِيتَةَ السُّوءِ .
صدقه، مردن بد را دفع مى كند .

( الكافي : ۴/۲/۱ )

إن اللّه َ لَيَدرَأُ بِالصَّدَقَةِ سَبعينَ مِيتةً مِنَ السُّوءِ .
خداوند ، با صدقه هفتاد نوع مُردن دل خراش را [از انسان] دور مى كند .

( بحار الأنوار : ۶۲/۲۶۹/۶۳ )

تَصَدَّقُوا و داوُوا مَرضاكُم بالصَّدَقَةِ؛ فإنَّ الصَّدَقةَ تَدفَعُ عنِ الأعراضِ و الأمراضِ، و هِيَ زيادَةٌ في أعمارِكُم و حَسَناتِكُم
صدقه بدهيد و بيماران خود را با صدقه درمان كنيد ؛ زيرا صدقه از پيشامدهاى ناگوار و بيماريها جلوگيرى مى كند و بر عمر و حسنات شما مى افزايد .

( كنز العمّال : ۱۶۱۱۳)

امام باقر عليه السلام :

إنّ الصَّدَقَةَ لَتَدفَعُ سَبعينَ عِلَّةً مِن بَلايا الدنيا مَعَ مِيتَةِ السُّوءِ؛ إنَّ صاحِبَها لا يَموتُ مِيتةَ سُوءٍ أبدا .
صدقه ، هفتاد بلا از بلاياى دنيوى و مردن بد و دل خراش را دفع مى كند . صدقه دهنده هرگز به مرگ دل خراش نمى ميرد .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۵/۶۸)

امام باقر عليه السلام :

البِرُّ و الصَّدَقَةُ يَنفِيانِ الفَقرَ، و يَزِيدانِ في العُمرِ، و يَدفَعانِ عن صاحِبِهِما سَبعينَ مِيتَةَ سُوءٍ
احسان و صدقه ، فقر را مى زدايند و بر عُمر مى افزايند و هفتاد نوع مرگ دل خراش را از صاحب خود دور مى كنند.

( ثواب الأعمال : ۱۶۹/۱۱ )

مَن تَصَدَّقَ في يَومٍ أو لَيلةٍ ··· دَفَعَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ عَنهُ الهَدمَ و السَّبُعَ و مِيتَةَ السُّوءِ .
هركه در روز يا شب صدقه دهد . . . خداوند عزّ و جلّ او را از [ماندن زير] آوار و [حمله حيوان ]درنده و مردن بد حفظ مى كند .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۴/۳۴ )

درمان بيماران با صدقه

الصَّدَقةُ دَواءٌ مُنجِحٌ .
صدقه ، دارويى مؤثر است .

( نهج البلاغة: الحكمة۷ )

داوُوا مَرضاكُم بِالصَّدَقَةِ .
بيماران خود را با صدقه درمان كنيد .

( الكافي : ۴/۳/۵ )

داوُوا مَرضاكُم بِالصَّدَقَةِ، و ما على أحَدِكُم أن يَتَصَدَّقَ بِقُوتِ يَومِهِ ؟! إنَّ مَلَكَ المَوتِ يُدفَعُ إلَيهِ الصَّكُّ بِقَبضِ رُوحِ العَبدِ، فَيَتَصَدَّقُ فيقالُ لَهُ : رُدَّ علَيهِ الصَّكَّ .
بيمارانتان را با صدقه درمان كنيد ، چه مى شود كه هر يك از شما قوت روزانه خود را صدقه دهد؟ گاه سندِ قبض روح بنده به فرشته مرگ داده مى شود ، اما آن بنده صدقه مى دهد و در نتيجه ، به آن فرشته گفته مى شود : سند را بر گردان .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۳/۳ )

امام كاظم عليه السلام ـ وقتى مردى از عيالوارى خود و اين كه همه آنها بيمارند، شِكوه كرد ـ فرمود :

داوُوهُم بِالصَّدَقةِ، فَلَيسَ شَيءٌ أسرَعَ إجابَةً مِنَ الصَّدَقةِ، و لا أجدى مَنفَعةً على المَرِيضِ مِنَ الصَّدَقةِ .
آنها را با صدقه درمان كن ؛ زيرا هيچ چيز زودتر از صدقه به درگاه خدا پذيرفته نمى شود و براى بيمار دارويى سودمندتر از صدقه نيست .

( طبّ الأئمّة لابني بسطام : ۱۲۳)

صدقه كليد روزى است

أكثِرُوا مِنَ الصَّدَقَةِ تُرزَقُوا .
زياد صدقه بدهيد تا روزى داده شويد .

( أعلام الدين : ۳۳۳ )

إنَّ الصَّدَقَةَ تَزِيدُ صاحِبَها كَثرَةً ، فَتَصَدَّقُوا يَرحَمْكُمُ اللّه ُ .
صدقه بر روزى و دارايى صدقه دهنده مى افزايد ؛ پس ، خدايتان رحمت كناد ، صدقه بدهيد .

( الأمالي للطوسي: ۱۴/۱۸)

اِستَنزِلُوا الرِّزقَ بِالصَّدَقةِ .
روزى را ، با صدقه فرود آوريد .

( بحار الأنوار : ۷۸/۶۸/۱ )

إذا أملَقتُم فَتاجِرُوا اللّه َ بِالصَّدَقةِ .
هرگاه نادار شديد ، با صدقه با خدا سودا كنيد .

( نهج البلاغة : الحكمة ۲۵۸ )

إنّي لاَُملِقُ أحيانا، فَاُتاجِرُ اللّه َ بِالصَّدَقةِ .
گاهى اوقات من تنگ دست مى شوم و به وسيله صدقه ، با خدا سودا مى كنم .

( بحار الأنوار : ۷۸/۲۰۶/۵۴ )

الصَّدَقةُ تَقضِي الدَّينَ و تُخلِفُ بِالبَرَكَةِ .
صدقه دادن قرض را ادا مى كند و بركت بر جاى مى گذارد .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۴/۶)

الكافى ـ به نقل از هارون بن عيسى ـ : امام صادق عليه السلام به فرزند خود محمّد فرمود :

يا بُنَيَّ، كَم فَضَلَ مَعَكَ مِن تلكَ النَّفَقَةِ ؟ قالَ : أربَعونَ دِينارا، قالَ : اُخرُجْ فَتَصَدَّقْ بها، قالَ : إنّهُ لَم يَبقَ مَعِي غَيرُها! قالَ : تَصَدَّقْ بها؛ فَإنَّ اللّه َ عزّ و جلّ يُخلِفُها، أ مَا عَلِمتَ أنَّ لِكُلِّ شَيءٍ مِفتاحا و مِفتاحُ الرِّزقِ الصَّدَقةُ؟ فَتَصَدَّقْ بها فَفَعَلَ ، فما لَبِثَ أبُو عبدِ اللّه ِ عليه السلام عَشرَةَ أيّامٍ حتّى جاءَهُ مِن مَوضِعٍ أربَعَةُ آلافِ دِينارٍ .
فرزندم! از آن خرجى، چقدر اضافه آمده است؟ عرض كرد : چهل دينار . فرمود : برو و آنها را صدقه بده . عرض كرد : فقط همين چهل دينار باقى مانده است . حضرت فرمود : آنها را صدقه بده ؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ عوضش را مى دهد . مگر نمى دانى كه هر چيزى كليدى دارد و كليد روزى، صدقه دادن است ، پس آن چهل دينار را صدقه بده محمّد چنين كرد ، و ده روز بيشتر بر ابو عبد اللّه (امام صادق) عليه السلام نگذشت كه از جايى چهار هزار دينار به ايشان رسيد .

( الكافي : ۴ / ۹ / ۳ )

هر كار نيكى صدقه است

كُلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ .
هر كار نيكى ، صدقه است .

( الخصال : ۱۳۴/۱۴۵ . )

كلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ إلى غَنِيٍّ أو فَقيرٍ .
هر احسانى، به توانگر يا به تهيدست ، صدقه است .

( الأمالي للطوسي : ۴۵۸/۱۰۲۳ )

كُلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ، و ما وَقَى بهِ المَرءُ عِرضَهُ كُتِبَ لَهُ بهِ صَدَقةٌ .
هر كار نيكى صدقه است، و هر كارى كه انسان به وسيله آن آبرويش را حفظ كند، براى او صدقه نوشته مى شود .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۸۲/۲۹ )

تَصَدَّقُوا على أخِيكُم بِعِلمٍ يُرشِدُهُ و رَأيٍ يُسَدِّدُهُ
با علمى كه برادر شما را ارشاد و نظرى كه او را راهنمايى مى كند ، به وى صدقه دهيد .

( بحار الأنوار : ۷۵/۱۰۵/۴۰)

الكَلِمَةُ الطَّيِّبَةُ صَدَقةٌ، و كُلُّ خُطوَةٍ تَخطُوها إلى الصلاةِ صَدَقةٌ .
سخن نيكو و پاكيزه صدقه است، و هر گامى كه به سوىِ نماز برمى دارى صدقه است .

( بحار الأنوار : ۸۳/۳۶۹/۳۰ )

إسماعُ الأصَمِّ صَدَقَةٌ .
فهماندن سخن به ناشنوا ، صدقه است .

( كنز العمّال : ۱۶۳۰۳ )

تَبَسُّمُكَ في وَجهِ أخيكَ صَدَقةٌ ، و أمرُكَ بِالمَعروفِ صَدَقةٌ، و نَهيُكَ عنِ المُنكَرِ صَدَقةٌ، و إرشادُكَ الرَّجُلَ في أرضِ الضَّلالِ لكَ صَدَقةٌ، و إماطَتُكَ الحَجَرَ و الشَّوكَ و العَظمَ عنِ الطَّريقِ لكَ صَدَقةٌ، و إفراغُكَ مِن دَلوِكَ في دَلوِ أخيك صَدَقةٌ .
لبخند زدن تو به روى برادرت صدقه است ، امر به معروف تو صدقه است ، نهى از منكر تو صدقه است و نشان دادن راه به كسى كه راه بلد نيست صدقه است ، برداشتن سنگ و خار و استخوان از سر راه صدقه است ، و خالى كردن آب از دلو خود به دلو برادرت صدقه است .

( 7.كنز العمّال : ۱۶۳۰۵ . )

بحار الأنوار : روايت شده كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

إنَّ على كُلِّ مُسلمٍ في كلِّ يَومٍ صَدَقةً، قيلَ : مَن يُطِيقُ ذلكَ؟ قالَ صلى الله عليه و آله : إماطَتُكَ الأذى عنِ الطَّريقِ صَدَقةٌ، و إرشادُكَ الرَّجُلَ إلى الطَّريقِ صَدَقةٌ، و عِيادَتُكَ المَريضَ صَدَقةٌ، و أمرُكَ بالمَعروفِ صَدَقةٌ، و نَهيُكَ عنِ المُنكَرِ صَدَقةٌ، و رَدُّكَ السَّلامَ صَدَقَةٌ .
بر هر مسلمانى است كه هر روز صدقه بدهد . عرض شد : چه كسى توان اين كار را دارد؟ حضرت فرمود : برداشتن چيزهاى آسيب رسان از سر راه صدقه است ؛ نشان دادن راه به كسى صدقه است ، عيادت از بيمار صدقه است ، امر به معروف صدقه است ، نهى از منكر صدقه است و سلام را جواب دادن صدقه است .

( بحار الأنوار:۷۵/۵۰/۴)

صَدَقةٌ يُحِبُّها اللّه ُ : إصلاحٌ بينَ الناسِ إذا تَفاسَدُوا، و تَقارُبٌ بَينَهِم إذا تَباعَدُوا .
صدقه اى كه خدا آن را دوست دارد عبارت است از : اصلاح ميان مردم هرگاه رابطه شان تيره شد، و نزديك كردن آنها به يكديگر هرگاه از هم دور شدند .

( الكافي : ۲/۲۰۹/۱ )

إسماعُ الأصَمِّ مِن غَيرِ تَضَجُّرٍ صَدَقةٌ هَنِيئَةٌ .
فهماندن سخن به ناشنوا ، بى آن كه از اين كار اظهار ناراحتى كنى ، صدقه اى گواراست .

( بحار الأنوار: ۷۴/۳۸۸/۱ )

كانَ عليُّ بنُ الحسينِ عليهما السلام إذا أصبَحَ خَرَجَ غادِيا في طَلَبِ الرِّزقِ، فقيلَ لَهُ : يا بنَ رسولِ اللّه ِ ، أينَ تَذهَبُ ؟ فقالَ : أتَصَدَّقُ لِعِيالي ، قيلَ لَهُ : أ تَتَصَدَّقُ ؟ قال : مَن طَلَبَ الحَلالَ فهُو مِن اللّه ِ عَزَّ و جلَّ صَدَقةٌ علَيهِ .
على بن الحسين عليهما السلام صبح كه مى شد در طلب روزى بيرون مى رفت . به آن حضرت عرض شد : يا بن رسول اللّه ! كجا مى روى؟ فرمود : مى روم براى خانواده ام صدقه بياورم . عرض شد : آيا شما نيز صدقه مى گيريد؟ فرمود : هر كه در طلب روزى حلال بر آيد ، آن روزى ، صدقه اى است از جانب خداوند عزّ و جلّ به او .

( الكافي : ۴ / ۱۲ / ۱۱)

خوددارى از بدى، صدقه است

تَركُ الشَّرِّ صَدَقةٌ .
خوددارى از بدى ، صدقه است .

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۶۰/۱۶۸ )

كُفَّ شَرَّكَ عنِ الناسِ؛ فإنّها صَدَقةٌ مِنكَ على نفسِكَ .
به مردم شرّ مرسان ؛ زيرا اين كار صدقه اى است كه براى خودت مى دهى .

( كنز العمّال : ۱۶۳۰۶ )

أمسِكْ لِسانَكَ؛ فإنّها صَدَقةٌ تَصَدَّقُ بها على نَفسِكَ .
زبانت را نگه دار ؛ زيرا اين كار صدقه اى است كه براى خودت مى دهى .

( الكافي : ۲/۱۱۴/۷ )

كنز العمّال ـ به نقل از ابو موسى ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

على كُلِّ مسلمٍ صَدَقةٌ، قالَ : أ فَرَأيتَ إن لم يَجِدْ ؟ قال : يَعتَمِلُ بيَدِهِ فَيَنفَعُ نفسَهُ و يَتَصَدَّقُ. قالَ : أ فَرَأيتَ إن لم يَستَطِعْ ؟ قالَ : فَيُعِينُ ذا الحاجَةِ المَلهوفَ، قالَ: أ رأيتَ إن لَم يَفعَلْ؟ قالَ : يَأمُرُ بالخَيرِ، قالَ : أ رأيتَ إن لَم يَفعَلْ؟ قالَ: يُمسِكُ عنِ الشَّرِّ فإنّهُ لَهُ صَدَقةٌ .
بر هر مسلمانى است كه صدقه بدهد . ابو موسى عرض كرد : اگر چيزى نداشت چه؟ فرمود : با دست خود كار كند و از دسترنجش هم خودش استفاده كند و هم صدقه دهد . عرض كرد : اگر نتوانست كار كند چه؟ فرمود : به نيازمندِ غمزده يارى رساند . عرض كرد : اگر اين كار را نكرد چه؟ فرمود : به كارهاى خوب فرمان دهد . عرض كرد : اگر اين كار را هم نكرد چه؟ فرمود : از بدى خوددارى كند ، كه براى او اين خوددارى نمودن صدقه است .

( كنز العمّال : ۱۶۳۰۷)

برترين صدقه

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به سؤال از برترين صدقه ـ فرمود :

أن تَصَدَّقَ و أنتَ صَحيحٌ شَحيحٌ، تَأمُلُ البَقاءَ و تَخافُ الفَقرَ، و لا تُمهِلْ حتّى إذا بَلَغَتِ الحُلقومَ قُلتَ : لِفُلانٍ كذا و لفُلانٍ كذا، ألاَ و قَد كانَ لِفُلانٍ .
اين كه وقتى سالم و تنگ چشم هستى، [ يعنى ] به زندگى اميدوارى و مى ترسى به فقر دچار شوى ، صدقه بدهى و نگذارى تا وقتى كه جانت به لب رسيد ( در آستانه مرگ قرار گرفتى) بگويى : اين قدر، مال فلان باشد و آن قدر، مال بهمان . چون در آن هنگام [خواهى نخواهى ]مال ديگرى خواهد بود .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۸/۱۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به سؤال از برترين صدقه ـ فرمود :

جُهدٌ مِن مُقِلٍّ إلى فَقيرٍ في سِرٍّ .
آن چه شخص تنگ دست در توان دارد و در نهان به نيازمندى مى دهد .

( بحار الأنوار : ۷۷/۷۰/۱ )

أفضَلُ الناسِ رَجُلٌ يُعطِي جُهدَهُ .
برترين مردم كسى است كه هر چه در توان دارد عطا مى كند .

( كنز العمّال : ۱۶۰۸۴ )

أفضَلُ الصَّدَقةِ سِرٌّ إلى فَقيرٍ و جُهدٌ مِن مُقِلٍّ .
برترين صدقه ، صدقه نهانى دادن به فقير است و ايثار تنگ دست .

( كنز العمّال : ۱۶۲۵۰ )

إنَّ أفضَلَ الصَّدَقةِ صَدَقةُ اللِّسانِ، تَحقُنُ بهِ الدِّماءَ، و تَدفَعُ بهِ الكَريهَةَ، و تَجُرُّ المَنفَعةَ إلى أخيكَ المُسلِمِ .
برترين صدقه ، صدقه زبان است كه با آن از ريختن خونها جلوگيرى كنى و پيشامد ناخوشايند را دفع كنى و به برادر مسلمانت سودى برسانى .

( قصص الأنبياء : ۱۸۸/۲۳۵ )

كنز العمال ـ به نقل از سمرة ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

أفضَلُ الصَّدَقةِ اللِّسانِ، فَقيلَ : يا رسولَ اللّه ِ ، و ما صَدَقةُ اللِّسانِ؟ قالَ : الشَّفاعَةُ، تَفُكُّ بها الأسيرَ، و تَحقُنُ بها الدمَ، و تَجُرُّ بها المَعروفَ و الإحسان إلى أخيكَ، و تَدفَعُ بها الكَريهَةَ
برترين[صدقه]،صدقه زبان است . عرض شد: يا رسول اللّه ! صدقه زبان چيست؟ فرمود : ميانجيگرى كردن تا با آن اسيرى را آزاد كنى و خونى را از به ناحق ريختن حفظ كنى و به برادرت خوبيى برسانى و پيشامد ناگوارى را دفع نمايى .

( كنز العمال : ۱۶۳۶۰ )

ما مِن صَدَقةٍ أفضلَ مِن قَولِ الحَقِّ
هيچ صدقه اى برتر از گفتنِ حق نيست .

( كنز العمّال : ۱۶۳۲۴ )

أفضَلُ الصَّدَقةِ أن يَتَعَلَّمَ المَرءُ المُسلمُ عِلما ثُمّ يُعَلِّمَهُ أخاهُ المُسلِمَ .
برترين صدقه اين است كه شخص مسلمان علمى بياموزد و سپس آن را به برادر مسلمان خود ياد دهد .

( كنز العمّال : ۱۶۳۵۷)

أفضَلُ الصَّدَقةِ حِفظُ اللِّسانِ .
برترين صدقه ، نگهداشتن زبان است .

( كنز العمّال : ۱۶۳۶۱ )

وَ الذي نفسِي بِيَدِهِ ما أنفَقَ الناسُ مِن نَفقَةٍ أحَبَّ مِن قَولِ الخَيرِ
سوگند به خدايى كه جانم در دست اوست ، مردم هيچ انفاقى نكردند كه دوست داشتنى تر از گفتار نيك باشد .

( المحاسن : ۱/۷۸/۴۱)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به پرسش از برترين صدقه ـ فرمود :

على ذِي الرَّحِمِ الكاشِحِ .
صدقه اى كه به خويشاوند كينه ورز داده شود .

( ثواب الأعمال : ۱۷۱/۱۸ . )

أفضَلُ الصَّدَقةِ على الأسِيرِ المُخضَرِّ عَيناهُ مِنَ الجُوعِ .
بهترين صدقه ، صدقه اى است كه به اسيرى كه چشمانش از گرسنگى تيره و تار شده ، داده شود .

( بحار الأنوار : ۷۴/۳۶۹/۶۰ )

أفضَلُ الصَّدَقةِ ظِلُّ فُسطاطٍ في سَبيلِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
بهترين صدقه ، سايه خيمه اى است كه در جهاد براى خدا بر پا مى شود .

( كنز العمّال : ۱۶۳۶۲)

أفضَلُ الصَّدَقةِ في رَمَضانَ
برترين صدقه ، صدقه اى كه در ماه رمضان داده شود .

( كنز العمّال : ۱۶۲۴۹ )

امام باقر يا امام صادق عليهما السلام ـ در پاسخ به سؤال از برترين صدقه ـ فرمود :

جُهدُ المُقِلِّ، أ ما سَمِعتَ قولَ اللّه ِ عَزَّ و جـلَّ: «و يُؤْثِرُونَ على أنفُسِهِم و لَـو كـانَ بِهِـم خَصاصَةٌ» تَرى هاهُنا فَضلاً ؟! .
آنچه تنگ دست در توان دارد و مى بخشد ؛ نشنيده اى اين سخن خداى عزّ و جلّ را كه: «و ديگران را بر خويشتن ترجيح دهند ، هر چند خود نيازمندند»؟ آيا در زمينه صدقه برتر از اين به نظرت مى آيد؟!

( الحشر : ۹ - بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۹/۱۵)

إنّ صاحِبَ الكثيرِ يَهونُ علَيهِ ذلكَ، و قد مَدَحَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ صاحِبَ القَليلِ فقالَ : «و يُؤْثِرُونَ على أنْفُسِهِم و لَـو كـانَ بِهِـم خَصاصَةٌ» .
صدقه دادن براى توانگر آسان است ، اما خداوند عزّ و جلّ كسى را كه اندك مالى دارد [و همان را ايثار مى كند] ستوده و فرموده است : «و ديگران را بر خود بر مى گزينند هرچند خود نيازمندند» .

( الخصال : ۹۷/۴۲ )

أفضَلُ الصَّدَقةِ إبرادُ الكَبِدِ الحَرّى .
بهترين صدقه ، خنك كردن جگر تفتيده است .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۲/۸)

امام كاظم عليه السلام :

عَونُكَ لِلضَّعيفِ مِن أفضَلِ الصَّدَقةِ
كمك تو به ناتوان ، از بهترين صدقه هاست .

( تحف العقول : ۴۱۴)

حقّ تقدّم خويشاوندان در صدقه

لا صَدَقَةَ و ذُو رَحِمٍ مُحتاجٌ .
تا زمانى كه خويشاوندِ نيازمند هست ، به كسى ديگر نبايد صدقه داد .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۴۷/۲۴ )

إنَّ الصَّدَقةَ على ذِي القَرابَةِ يُضَعَّفُ أجرُها مَرَّتَينِ .
صدقه دادن به خويشاوند ، اجرش دو چندان است .

( كنز العمّال : ۱۶۲۲۶)

أفضَلُ الصَّدقَةِ على اُختِكَ أو ابنَتِكَ، و هِي مَردُودَةٌ علَيكَ لَيسَ لَها كاسِبٌ غَيرُكَ .
برترين صدقه آن است كه به خواهرت يا دخترت بدهى . اين صدقه به خودت برمى گردد و جز تو كسى دريافت كننده آن نيست .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۸۱/۲۷ )

صَدَقةُ ذِي الرَّحِمِ على ذِي الرَّحِمِ صَدَقةٌ و صِلَةٌ .
صدقه دادنِ خويشاوند به خويشاوند ، هم صدقه است وهم صله رحم .

( الجامع الصغير : ۲/۹۴/۴۹۹۴ )

امام حسين عليه السلام : از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه مى فرمايد :

سَمِعتُ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يقولُ : اِبدَأْ بِمَن تَعُولُ : اُمَّكَ و أباكَ و اُختَكَ و أخاكَ ، ثُمّ أدناكَ فَأدناكَ .
از خانواده ات شروع كن : مادرت ، پدرت ، خواهرت و برادرت ؛ سپس به كسانى كه در مرتبه بعد و بعدتر قرار دارند [صدقه بده] .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۴۷/۲۴ )

فضيلت و آثار صدقه نهانى

صَدَقةُ السِّرِّ تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ .
صدقه پنهانى ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند .

( مكارم الأخلاق : ۱/۲۹۶/۹۲۵)

سَـبعَةٌ في ظِلِّ عَرشِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ يَومَ لا ظِلَّ إلاّ ظِلُّهُ : ··· رجُلٌ تَصَدَّقَ بِيَمِينِهِ فَأخفاهُ عن شِمالِهِ .
آن روز كه هيچ سايه اى جز سايه عرش خدا نيست ، هفت نفر در سايه عرش اويند : ··· مردى كه با دست راستش صدقه دهد و آن را از دست چپ خود مخفى بدارد .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۷/۵)

أكثِرْ مِن صَدَقةِ السِّرِّ؛ فإنّها تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ جَلَّ جَلالُهُ .
صدقه پنهانى ، زياد بده ؛ زيرا صدقه پنهانى خشم خداوند ، جلّ جلاله ، را فرو مى نشاند .

( بحار الأنوار:۹۶/۱۷۶/۴)

الصَّدَقةُ في السِّرِّ مِن أفضَلِ البِرِّ .
صدقه نهانى ، از بهترين نيكى هاست .

( غرر الحكم : ۱۵۱۸)

امام زين العابدين عليه السلام :

أفضَلُ ما تَوَسَّلَ بهِ المُتَوَسِّلُونَ الإيمانُ باللّه ِ ··· و صَدَقةُ السِّرِّ؛ فإنّها تُذهِبُ الخَطِيئةَ و تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ .
بهترين وسيله اى كه متوسّلان به آن چنگ مى زنند ، ايمان به خداست . . . و صدقه نهانى ؛ زيرا صدقه نهانى گناه را مى برد و خشم پروردگار را فرو مى نشاند .

( الأمالي للطوسي : ۲۱۶/۳۸۰ )

و حَقُّ الصَّدَقةِ أن تَعلَمَ أنّها ذُخرُكَ عندَ رَبِّك عَزَّ و جلَّ، و وَدِيعَتُكَ التي لا تَحتاجُ إلى الإشهادِ علَيها، و كنتَ بما تَستَودِعُهُ سِرّا أوثَقَ مِنكَ بما تَستَودِعُهُ عَلانِيَةً، و تَعلَمَ أنّها تَدفَعُ البَلايا و الأسقامَ عنكَ في الدنيا، و تَدفَعُ عنكَ النارَ في الآخِرَةِ .
حقّ صدقه اين است كه بدانى آن اندوخته تو نزد پروردگار عزّ و جلّ توست و سپرده اى است كه نيازى به شاهد گرفتن بر آن نيست و اطمينانت به سپرده اى كه نهانى به وديعه مى گذارى، بيشتر از چيزى باشد كه آشكارا مى سپارى، و اين كه بدانى صدقه در دنيا، بلاها و بيماريها را از تو مى گرداند و در آخرت، آتش دوزخ را .

( بحار الأنوار : ۷۴/۴/۱)

لا تَتَصَدَّقْ على أعيُنِ الناسِ لِيُزَكُّوكَ؛ فإنّكَ إن فَعَلتَ ذلكَ فَقَدِ استَوفَيتَ أجرَكَ، و لكنْ إذا أعطَيتَ بِيَمِينِكَ فلا تُطلِعْ علَيها شِمالَكَ؛ فإنَّ الذي تَتَصَدَّقُ لَهُ سِرّا يَجزِيكَ عَلانِيَةً .
جلو چشم مردم صدقه نده تا تو را ستايش كنند ؛ زيرا اگر چنين كنى هر آينه پاداش خود را گرفته اى ؛ بلكه اگر با دست راستت صدقه دادى دست چپت خبردار نشود ؛ زيرا آن كسى كه به خاطر او پنهانى صدقه مى دهى ، پاداش تو را آشكارا خواهد داد .

( بحار الأنوار : ۷۸/۲۸۴/۱ )

الصَّدَقةُ و اللّه ِ في السِّرِّ أفضَلُ مِنَ الصَّدَقةِ في العَلانِيَةِ، و كذلكَ و اللّه ِ العِبادَةُ في السِّرِّ أفضَلُ مِنها في العَلانِيَةِ .
به خدا سوگند ، صدقه نهانى برتر از صدقه آشكار است و نيز به خدا سوگند ، كه عبادت نهانى برتر از عبادت آشكار است .

( الكافي : ۴/۸/۲)

اهل بيت عليهم السلام و صدقه نهانى

امام باقر عليه السلام ـ درباره امام زين العابدين عليه السلام ـ فرمود :

إنّهُ كانَ يَخرُجُ في اللَّيلةِ الظَّلماءِ، فَيَحمِلُ الجِرابَ على ظَهرِهِ حتّى يَأتِيَ بابا بابا، فَيَقرَعَهُ ثمّ يُناوِلَ مَن كانَ يَخرُجُ إلَيهِ، و كانَ يُغَطِّي وَجهَهُ إذا ناوَلَ فَقيرا لِئلاّ يَعرِفَهُ
آن حضرت در دل شب تار از خانه بيرون مى رفت و انبان را بر پشت خود حمل مى كرد و به در يكايك خانه ها مى رفت و آنها را مى كوبيد و به هر كه در را باز مى كرد چيزى مى داد . آن حضرت هرگاه به فقيرى چيزى مى داد ، صورت خود را مى پوشاند كه او را نشناسد .

( بحار الأنوار : ۴۶/۸۹/۷۷ )

بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن اسحاق ـ :

إنّهُ كانَ ناسٌ مِن أهلِ المَدينةِ يَعِيشُونَ لا يَدرُونَ مِن أينَ مَعاشُهُم، فلمّا ماتَ عليُّ بنُ الحسـينِ فَقَدُوا ما كانُوا يُؤتَونَ بهِ بالليلِ .
گروهى از مردم مدينه، گذرانِ زندگى مى كردند، بدون آن كه بدانند معاش آنها از كجا مى رسد ؛ وقتى على بن الحسين عليهما السلام در گذشت ديگر از آنچه شبها برايشان بُرده مى شد ، خبرى نشد .

( بحار الأنوار : ۴۶/ ۸۸/۷۷ )

الكافى ـ به نقل از هشام بن سالم ـ :

كانَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام إذا أعتَمَ .حديث و ذَهَبَ مِنَ اللَّيلِ شَطرُهُ أخَذَ جِرابا فيهِ خُبزٌ و لَحمٌ و الدَّراهمُ، فَحَمَلَهُ على عُنُقِهِ ثُمّ ذَهَبَ به إلى أهلِ الحاجَةِ مِن أهلِ المَدينةِ فَقَسَّمَهُ فيهِم و لا يَعرِفُونَهُ، فَلَمّا مَضى أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام فَقَدُوا ذلكَ، فَعَلِمُوا أنّه كانَ أبا عبدِ اللّه ِ عليه السلام .
هوا كه تاريك مى شد و پاسى از شب كه مى گذشت ، امام صادق عليه السلام انبانى پر از نان و گوشت و پول برمى داشت و آن را بردوش خود مى نهاد و براى نيازمندان مدينه مى برد و در ميانشان تقسيم مى كرد و آنها او را نمى شناختند. وقتى حضرت عليه السلام درگذشت ، ديگر از آن كمكها خبرى نشد . در نتيجه ، فهميدند كه آن مرد، امام صادق عليه السلام بوده است.

( الكافي : ۴/۸/۱ )

فضيلت صدقه آشكار و آثار آن

إنَّ أفضَلَ ما تَوَسَّلَ بهِ المُتَوَسِّلُونَ إلى اللّه ِ سبحانَهُ و تعالى، الإيمانُ بهِ و برسولِهِ ··· و صَدَقةُ السِّرِّ فإنّها تُكَفِّرُ الخَطيئةَ، و صَدَقةُ العَلانيَةِ فإنّها تَدفَعُ مِيتةَ السَّوءِ .
بهترين وسيله اى كه متوسّلان به خداى سبحان و تعالى به آن چنگ مى زنند ايمان به خدا و رسول اوست . . . و صدقه نهانى كه گناه را پاك مى كند و صدقه آشكار كه جلوى مردن دل خراش را مى گيرد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۱۰ )

الكافى ـ به نقل از ابن بكير از مردى ـ : امام باقر عليه السلام درباره آيه «اگر صدقات را آشكارا دهيد ، كار خوبى است» فرمود :

يَعنِي الزَّكاةَ المَفروضَةَ،قالَ:قلتُ: «إنْ تُخْفُوها و تُؤْتُوه الفُقَراءَ» قالَ : يَعنِي النافِلَةَ، إنّهُم كانوا يَستَحِبُّونَ إظهارَ الفَرائضِ و كِتمانَ النَّوافِلِ
منظور زكات واجب است . راوى مى گويد : عرض كردم : مراد از «اگر آنها را نهانى دهيد و به فقرا پردازيد» چيست؟ حضرت فرمود : منظور زكات مستحبّى است . آنها انجام دادن آشكار فرايض و به جا آوردن پنهانى نوافل را دوست مى داشتند .

( البقرة : ۲۷۱ -الكافي : ۴/۶۰/۱)

صَدَقةُ العَلانِيَةِ تَدفَعُ سَبعينَ نَوعا مِن البَلاءِ .
صدقه آشكار ، هفتاد نوع بلا را دفع مى كند .

( ثواب الأعمال : ۱۷۲/۱ )

فضيلت صدقه شبانه و روزانه و آثار آن

إذا أصبَحتَ فَتَصَدَّقْ بصَدقَةٍ تُذهِبُ عنكَ نَحَسَ ذلكَ اليَومِ، و إذا أمسَيتَ فَتَصَدَّقْ بصَدقَةٍ تُذهِبُ عنكَ نَحَسَ تلكَ الليلةِ .
چون روز خود را آغاز كردى ، صدقه اى بده، تا شومى آن روز را از تو دور گرداند و چون شب شد صدقه اى بده، تا نحوست آن شب را از تو بِبَرد .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۶/۳ )

إنّ صَدَقَةَ الليلِ تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ، و تَمحُو الذَّنبَ العَظيمَ، و تُهَوِّنُ الحِسابَ، و صَدَقةَ النَّهارِ تُثمِرُ المالَ، و تَزِيدُ في العُمرِ .
صدقه شبانه ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند و گناه بزرگ را پاك مى كند و حساب را آسان مى گرداند، و صدقه روزانه، مال و ثروت را به بار مى نشاند و عمر را زياد مى كند .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۵/۳۹ )

إنَّ صَدقَةَ النهارِ تَمِيثُ الخَطيئةَ كما يَمِيثُ الماءُ المِلحَ، و إنّ صَدقَةَ الليلِ تُطفِئُ غَضَبَ الربِّ جَلَّ جلالُهُ
صدقه روزانه، گناه را آب مى كند ، همچنان كه آب، نمك را، و صدقه شبانه خشم پروردگار جل جلاله، را فرو مى نشاند .

( الأمالي للصدوق : ۴۴۹/۶۰۷ )

الدرّ المنثور به نقل از ابن عبّاس ـ درباره آيه «كسانى كه اموال خود را در شب و روز نهانى و آشكارا انفاق مى كنند . . .» ـ :

نَزَلَت في عَلِيِّ بنِ أبي طالبٍ ، كانَت لَهُ أربَعةُ دراهِمَ فَأنفَقَ بِالليلِ دِرهَما و بِالنهارِ دِرهَما، و سِرّا دِرهَما و عَلانِيَةً دِرهَما .
اين آيه درباره على بن ابى طالب عليه السلام نازل شد . آن حضرت چهار درهم در اختيار داشت ، يك درهم را شب انفاق كرد ، يكى را روز ، يكى را پنهانى و يكى را آشكارا .

( الدرّ المنثور : ۲/۱۰۰ - آل عمران : ۱۳۴)

مرز صدقه

المُعتَدي في الصَّدقةِ كَمانِعِها .
كسى كه در صدقه دادن از حد بگذراند ، مانند كسى است كه صدقه ندهد .

( كنز العمّال : ۱۶۲۴۶)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به على عليه السلام ـ فرمود :

أمّا الصَّدَقةُ فَجُهدَكَ حتّى تَقولَ : قد أسرَفتُ و لَم تُسرِفْ .
صدقه آن است كه تا توان دارى ببخشى، چندان كه بگويى : اسراف كردم ؛ ولى اسراف نكرده باشى .

( بحار الأنوار : ۷۷/۶۹/۸)

أنفِقُوا و ارضَخُوا، و لا تُحصُوا فَيُحصى علَيكُم، و لا تُوعُوا فَيُوعى علَيكُم .
انفاق كنيد و ببخشيد و شمارش نكنيد كه درباره شما شمارش مى شود، و خسّت نورزيد كه درباره شما خسّت ورزيده مى شود .

( كنز العمّال : ۱۶۱۳۸)

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: «و دستت را به گردنت بسته مدار و آن را به تمامى نيز مگشاى كه ملامت ديده و حسرت زده بنشينى» ـ فرمود

الإحْسارُ الفاقَةُ .
حسرت، به معناى تهيدستى است .

( الكافي : ۴/۵۵/۶ - الإسراء : ۲۹ )

لَو أنّ رَجُـلاً أنفَقَ ما في يَدَيهِ في سَبيلٍ مِن سَبيلِ اللّه ِ ما كانَ أحسَـنَ و لا وُفِّقَ، أ ليسَ يقولُ اللّه ُ تعالى : «و لا تُلْقُوا بِأيْدِيكُم إلى التَّهْلُكَةِ و أحْسِنُوا إنَّ اللّه َ يُحِبُّ المُحْسِنِينَ» ؟! يَعني المُقتَصِدينَ
اگر مردى دار و ندار خود را در راهى از راههاى خدا انفاق كند ، كار پسنديده و موفقيت آميزى نكرده است؛ مگر نه اين كه خداوند متعال مى فرمايد : «با دستهايتان خود را به هلاكت ميندازيد و نيكى كنيد كه خداوند نيكوكاران را دوست دارد»؟ مقصود [از نيكوكاران ] افراد ميانه رو هستند .

( البقرة : ۱۹۵ - الكافي : ۴/۵۳/۷ )

لا تَدخُـلْ لأِخِيـكَ في أمـرٍ مَضَرَّتُهُ علَيكَ أعظَمُ مِن مَنفَعَتِهِ لَهُ .
به خاطر برادرت دست به كارى مزن كه زيان آن كار براى تو ، بيش از سودش براى او باشد .

( الكافي : ۴/۳۲/۱ )

امام كاظم عليه السلام :

لا تَبذُلْ لإِخوانِكَ مِن نفسِكَ ما ضَرُّهُ علَيكَ أكثَرُ مِن مَنفَعَتِهِ لَهُم .
به برادرانت از خود، چيزى مبخش كه زيان آن براى تو بيشتر از سودش براى آنان است .

( الكافي : ۴/ ۳۳/۲، انظر وسائل الشيعة : ۱۱/۵۴۳ باب ۱۰)

الدرّ المنثور ـ به نقل از ابن عباس ـ :

إنَّ نَفَرا مِن الصَّحابَةِ حينَ اُمِرُوا بالنَّفقَةِ في سَبيلِ اللّه ِ أتَوا النبيَّ صلى الله عليه و آله فقالوا : إنّا لا نَدرِي ما هذه النَّفَقةُ التي اُمِرنا بها في أموالِنا فما نُنفِقُ مِنها ؟ فَأنزَلَ اللّه ُ «و يَسْألُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ العَفْوَ» ، و كانَ قَبلَ ذلكَ يُنفِقُ مالَهُ حتّى ما يَجِدُ ما يَتَصَدَّقُ بهِ، و لا مالاً يَأكُلُ حتّى يُتَصَدَّقَ علَيهِ .
هنگامى كه فرمان انفاق در راه خدا رسيد ، گروهى از صحابه نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند و عرض كردند : اين انفاقى كه فرمان يافته ايم تا از اموال خود بكنيم نمى دانيم چيست ؛ چقدر از آن را انفاق كنيم؟ پس خداوند اين آيه را نازل فرمود : «از تو مى پرسند چه انفاق كنند ، بگو : مازاد را» . تا پيش از اين آيه، مرد از مال خود چندان انفاق مى كرد كه ديگر چيزى پيدا نمى كرد تا صدقه بدهد و حتى غذايى براى خوردن خودش باقى نمى ماند به طورى كه به او صدقه مى دادند .

( الدرّ المنثور : ۱/۶۰۷ )

ثواب رساندن صدقات

مَن مَشى بصَدَقةٍ إلى مُحتاجٍ كانَ له كَأجرِ صاحِبِها، مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن أجرِهِ شَيءٌ .
هركه صدقه اى را به نيازمندى رساند ، اجر صاحب آن صدقه را دارد و از اجر صدقه دهنده نيز چيزى كم نشود .

( الأمالي للصدوق : ۵۱۷/۷۰۷ )

مَن تَصَدَّقَ بصَدَقةٍ على رَجُلٍ مِسكينٍ كانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ، و لَو تَداوَلَها أربَعونَ ألفَ إنسانٍ ثُمّ وَصَلَت إلى المِسكينِ كانَ لَهُم أجرا كامِلاً
هركه براى مستمندى صدقه اى گرد آورد ، اجرى همانند اجر صدقه دهنده دارد و اگر چهل هزار انسان هم آن صدقه را دست به دست كنند و سپس به دست مستمند برسد باز به همه آنها اجر كامل داده شود .

( بحار الأنوار : ۷۶/۳۶۹/۳۰ )

لَو أنَّ الصَّدَقةَ جَرَت على يَدَيْ سَبعينَ ألفَ ألفِ إنسانٍ، كانَ أجرُ آخِرِهِم مِثلَ أجرِ أوَّلِـهِم .
اگر صدقه ميان هفتاد هزار هزار انسان دست به دست شود ، اجر آخرين نفرِ آنها، همانند اجر اوّلين نفرِ آنهاست.

( كنز العمّال : ۱۶۱۹۷)

لَو جَرى ثَوابُ المَعروفِ على ثَمانينَ كَفّا لاَُجِرُوا كُلُّهُم، مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن صاحِبِهِ مِن أجرِهِ شيئا .
اگر صدقه هشتاد دست بگردد ، همه آنها اجر دارند، بى آن كه از اجر صاحب صدقه چيزى كاسته شود .

( ثواب الأعمال : ۱۷۰/۱۴ )

مصارف صدقه

ليسَ المِسكينُ بالطَّوّافِ، و لا بِالذي تَرُدُّهُ التَّمرَةُ و التَّمرَتانِ، و اللُّقمَةُ و اللُّقمَتانِ، و لكنَّ المِسكينَ المُتَعَفِّفُ الذي لا يَسألُ الناسَ شيئا و لا يُفطَنُ لَهُ فَيُتَصَدَّقُ علَيهِ .
مسكين، نه آن گداى دوره گرد است و نه آن كسى كه يكى دو دانه خرما و يكى دو لقمه نان مى گيرد و مى رود ، بلكه مسكين آن نادارى است كه مناعت و عزت نفس دارد ، به طورى كه دست سؤال سوى مردم دراز نمى كند و كسى به تهيدستى او پى نمى برد تا به وى صدقه دهد .

( كنز العمّال : ۱۶۵۵۲)

امام باقر و امام صادق عليهما السلام ـ درباره آيه: «براى سائل و محروم» ـ فرمودند :

المَحرومُ الرجُلُ الذي ليسَ بعَقلِهِ بَأسٌ و لم يُبسَطْ لَهُ في الرِّزقِ و هُو مُحارَفٌ .
مردى است كه عقلش عيبى ندارد، اما [هرچه كار مى كند و زحمت مى كِشد ]گشايشى در رزق و روزىِ او حاصل نمى شود .

( الذاريات : ۱۹ - الكافي : ۳/۵۰۰/۱۲)

امام صادق عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود :

المَحرومُ المُحارَفُ الذي قد حُرِمَ كَدَّ يَدِهِ في الشِّراءِ و البَيعِ .
محروم شخص بى بخت و روزى اى است كه در خريد و فروش، چيزى نصيبش نمى شود .

( الكافي : ۳/۵۰۰/۱۲ )

امام صادق عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد كه آيا به گداهايى كه درِ خانه ها را مى زنند ، مى توان صدقه داد يا بايد از اين كار خوددارى كند و آن را به خويشاوندان [ مستمندش ] بدهد؟ ـ فرمود

لا، بل يَبعَثُ بها إلى مَن بينَهُ و بينَهُ قَرابَةٌ، فهذا أعظَمُ لِلأجرِ .
: به آنها ندهد ، بلكه براى خويشاوندان مستمندش بفرستد كه اين كار اجرش بيشتر است .

( ثواب الأعمال: ۱۷۱/۲۰)

امام كاظم عليه السلام ـ در پاسخ به نامه كسى كه از آن حضرت درباره كمك به گداهاى سر راه نشين پرسيده بود ـ نوشت :

مَن تَصَدَّقَ على ناصِبٍ فَصَدَقَتُهُ علَيهِ لا لَهُ، لكنْ على مَن لا تَعرِفُ مَذهَبَهُ و حالَهُ فذلكَ أفضلُ و أكثَرُ ، و مِن بَعدُ فَمَن تَرَقَّقتَ علَيهِ و رَحِمتَهُ و لَم يُمكِنِ استِعلامُ ما هُو علَيهِ لَم يَكُن بالتَّصَدُّقِ علَيهِ بَأسٌ إن شاءَ اللّه ُ
هركه به ناصبى (دشمن اهل بيت) صدقه دهد، آن صدقه برايش گناه است نه ثواب ، اما اگر به كسى كه از مذهب و عقيده او خبر ندارى، صدقه بدهى ، بهتر و ثوابش بيشتر است . از اين گذشته، هر كس كه دلت به حالش سوخت و رحمت به او برانگيخته شد و آگاه شدن از مذهب و عقيده اش هم ممكن نشد، صدقه دادن به او اشكالى ندارد ، ان شاء اللّه .

( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۷/۴۶ )

كسانى كه مستحق صدقه (زكات) نيستند

إنّ الصَّدَقةَ لا تَحِلُّ لِغَنِيٍّ و لا لِذِي مِرَّةٍ سَوِيٍّ، إلاّ لِذِي فَقرٍ مُدقِعٍ أو غُرمٍ مُفظِعٍ، و مَن سَألَ الناسَ لِيُثرِيَ بهِ مالَهُ كانَ خَموشا في وَجهِهِ يَومَ القِيامَةِ و رَضْفا يَأكُلُهُ مِن جَهَنَّمَ، فَمَن شاءَ فَلْيُقِلَّ و مَن شاءَ فَلْيُكثِرْ
صدقه (زكات) نه براى بى نياز و توانگر حلال است و نه براى كسى كه بدنى سالم و نيرومند دارد ، مگر براى كسى كه مبتلا به فقر خوار كننده، يا قرضى كمر شكن باشد . هركه براى افزودن بر دارايى خويش، دست سؤال سوى مردم دراز كند ، در روز قيامت آن مال خراشى باشد بر چهره او و سنگ تفتيده اى كه آن را از آتش دوزخ مى بلعد ؛ پس اينك هركه خواهد گو با اندك مال خويش بسازد و هركه خواهد گو [با گدايى] بر دارايى خويش بيفزايد .

( كنز العمّال : ۱۶۵۴۸)

امام باقر عليه السلام :

إنّ الصَّدَقةَ لا تَحِلُّ لِمُحتَرِفٍ، و لا لِذِي مِرَّةٍ سَوِيٍّ قَوِيٍّ، فَتَنَزَّهُوا عَنها .
صدقه (زكات) براى پيشه ور و نيز كسى كه بُنيه اى سالم و قوى دارد حلال نيست ؛ پس ، از گرفتن آن خوددارى كنيد .

( الكافي : ۳/۵۶۰/۲ )

آفات صدقه

ثلاثةٌ لا يُكَلِّمُهُمُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ : المَنّانُ الذي لا يُعطِي شيئا إلاّ بِمِنَّةٍ ، و المُسَبِّلُ إزارَهُ، و المُنَفِّقُ سِلعَتَهُ بِالحَلفِ الفاجِرِ
سه كس اند كه خداوند عزّ و جلّ با آنان سخن نمى گويد : منّت گذار، يعنى كسى كه هر چه مى بخشد ، منّت مى گذارد ، و كسى كه دامن جامه اش را [از روى تكبّر ]بلند گيرد و كسى كه كالايش را با سوگند دروغ رواج دهد .

( بحار الأنوار: ۹۶/۱۴۱/۶)

تَصَدَّقُوا مِن غَيرِ مَخِيلَةٍ؛ فإنَّ المَخِيلَةَ تُبطِلُ الأجرَ .
بى چشمداشت، صدقه بدهيد؛ زيرا كه چشمداشت اجر را از بين مى برد.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۰ )

تَركُ المَنِّ زينَةُ المَعروفِ .
منّت ننهادن ، زيور احسان است .

(بحار الأنوار: ۷۸/۸۰/۶۵)

الجُودُ مِن كَرَمِ الطَّبيعَةِ، و المَنُّ مَفسَدَةٌ لِلصَّنيعَةِ .
بخشندگى ، از بزرگوارى طبع است، و منّت نهادن خوبى را تباه مى كند .

( بحار الأنوار : ۷۷/۴۲۱/۴۰ )

امام على عليه السلام ـ در فرمان خود به مالك اشتر ـ نوشت :

إيّاكَ و المَنَّ على رَعِيَّتِكَ بِإحسانِكَ، أو التَّزَيُّدَ فيما كانَ مِن فِعلِكَ، أو أن تَعِدَهُم فَتُتبِعَ مَوعِدَكَ بِخُلفِكَ؛ فإنَّ المَنَّ يُبطِلُ الإحسانَ، و التزيُّدَ يَذهَبُ بِنُورِ الحَقِّ
زنهار كه براى احسانت به مردم بر آنان منّت گذارى، يا كار خود را بيش از آنچه هست جلوه دهى، يا به آنان و عده اى دهى و به كار نبندى ؛ زيرا منّت نهادن، احسان را تباه مى كند و بزرگتر جلوه دادن كار ، روشنايى حق ( حقيقت ) را مى برد .

( نهج البلاغة: الكتاب۵۳ )

المَنُّ يَهدِمُ الصَّنيعَةَ .
منّت نهادن ، خوبى را از بين مى برد .

( الكافي : ۴/۲۲/۲ )

إن كانَت لكَ يَدٌ عندَ إنسانٍ فلا تُفسِدْها بكَثرَةِ المِنَنِ و الذِّكرِ لها، و لكنْ أتبِعْها بأفضَلَ مِنها؛ فإنَّ ذلكَ أجمَلُ بِكَ في أخلاقِكَ، و أوجَبُ لِلثَّوابِ في آخِرَتِكَ .
اگر به كسى خوبى كردى، آن را با منّت گذاشتن زياد و به رُخ كشيدن تباه مساز ، بلكه با خوبىِ بهترى ادامه اش بده ؛ زيرا اين كار براى اخلاق تو زيبنده تر است و پاداش آخرتت را واجبتر مى گرداند .

( بحار الأنوار : ۷۸/۲۸۳/۱ )

آداب دهش

المَطلُ عَذابُ النَّفسِ .
تعلّل ورزيدن [در احسان و دهش] شكنجه روح است .

(غرر الحكم : ۶۳۵)

المَطلُ و المَنُّ مُنَكِّدا الإحسانِ .
تعلّل ورزيدن و منّت نهادن ، احسان را ناگوار مى كنند .

(غرر الحكم : ۱۵۹۵)

المَطلُ أحَدُ المَنعَينِ .
امروز و فردا كردن، خود يك نوع خوددارى از دهش است .

( غرر الحكم : ۱۶۰۵ )

آفَةُ العَطاءِ المَطلُ .
آفت دهش، امروز و فردا كردن است .

( غرر الحكم : ۳۹۴۱ )

ما أنجَزَ الوَعدَ مَن مَطَلَ بهِ
كسى كه در انجام وعده تأخير كند، [ در حقيقت ] آن را به جاى نياورده است .

(غرر الحكم : ۹۵۳۴ )

أولَى الناسِ بِالاصطِناعِ : مَن إذا مُطِلَ صَبَرَ، و إذا مُنِعَ عَذَرَ، و إذا اُعطِيَ شَكَرَ .
سزاوارترين مردم به خوبى ، كسى است كه اگر در وعده احسانى كه به او داده شده، تأخير شود ، صبر كند و اگر به آن وعده عمل نشد ، معذور بدارد و اگر به او عطايى شد ، سپاسگزارى كند .

(غرر الحكم : ۳۳۴۷)

شَرُّ النَّوالِ ما تَقَدَّمَهُ المَطلُ و تَعَقَّبَهُ المَنُّ .
بدترين بخشش آن است كه با تأخير انجام گيرد و به دنبالش منّت باشد .

( غرر الحكم : ۵۷۳۱ )

صدقه كافر

الصَّدَقةُ جُنَّةٌ عَظيمَةٌ و حِجابٌ لِلمُؤمِنِ مِن النارِ، و وِقايَةٌ للكافِرِ مِن تَلَفِ المالِ و يُعَجِّلُ لَهُ الخَلَفَ و يَدفَعُ السُّقمَ عن بَدَنِهِ ، و ما لَهُ في الآخِرَةِ مِن نَصيبٍ .
صدقه مؤمن سپرى بزرگ و حجابى است براى او در برابر آتش ، و صدقه كافر، دارايى او را از تلف شدن حفظ مى كند و عوض آن در همين دنيا به او داده مى شود و بيمارى ها را از جسم وى دور مى گرداند ، اما در آخرت نصيبى ندارد .

( تحف العقول : ۱۲۳ )

صدقه دادن به گنهكار براى حفظ او از معصيت