به گزارش مشرق، تقلب و کپی کاری در پایان نامه نویسی عمری به دارازای دو دهه دارد و این روزها به غده ای سرطانی تبدیل شده است. غده ای سرطانی که محمل و مرکز ثقلش میدان انقلاب و گردانندگان آن نخبگانی هستند که همگی فارغ التحصیلان دانشگاه های برتر کشور به شمار می روند. این امر به حدی در جامعه دانشگاهی شیوع پیدا کرده که وزارت علوم در پاسخ به خواست جامعه علمی کشور برای پیشگیری از بدرفتاری های علمی، به ویژه دستبرد علمی در تدوین پایان نامه ها و رساله های تحصیلات تکمیلی سامانه همانندجو را برای جلوگیری از این اقدامات طراحی و راه اندازی کرد.

سامانه همانند جو چیست؟

سامانه «همانندجو» با پشتوانه متن کامل و در حال افزایش صدها هزار عنوان از تازه ترین پایان نامه ها و رساله ها و دیگر مدارک علمی راه اندازی شده است. همانندجویی در نوشتار پایان نامه ها و رساله ها و دیگر مدارک علمی، گامی در کمک به نگه داشت حقوق پدیدآوران و گسترش علم و فناوری و زمینه سازی برای دسترسی آزاد همگان به اطلاعات است. «همانندجو» با جست وجوی خودکار در متن کامل پایان نامه ها و رساله ها و دیگر مدارک علمی در ایرانداک و همچنین در وب، نوشته های همانند را بازیابی و اندازه همانندی و منبع اطلاعات همانند را نمایش می دهد. مجلس شورای اسلامی در تبصره ۹ قانون «پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» مصوب ۳۱ مرداد ۱۳۹۶، کاربرد این سامانه را برای پیشنهاده ها (پروپوزال ها)، پایان نامه ها، و رساله ها در حوزه های علمیه و همچنین دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و مؤسسه های آموزش عالی، پژوهشی و فناوری دولتی و غیردولتی کشور الزام کرده است.

پیش تر نیز در سال ۹۵، کاربرد همانندجو پیش از تصویب پیشنهاد و همچنین دفاع از پایان نامه ها و رساله ها در دانشگاه ها، پژوهشگاه ها، یا مؤسسه های آموزش عالی، پژوهشی و یا فناوری دولتی و غیردولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری الزامی شده بود. برای کاربست این سامانه، پژوهشگران، مؤسسه ها، نشریه ها و همایش ها می توانند به عضویت این سامانه در آیند و از آن پس با ورود به سامانه، نوشته های خود را بارگذاری و نتیجه همانندجویی را در کوتاه ترین زمان دریافت کنند.

همانندجو سامانه ای مجهز به تکنولوژی کشف شباهت، بین متنی که به آن داده می شود و منابع موجود در ایرانداک است.

کدام دانشگاه ها زیر بار ایرانداک رفتند

بر اساس آمار وزارت علوم هم اکنون بیش از ۲ هزار و ۶۰۰ موسسه آموزش عالی در کشور فعالیت دارند که بر اساس آخرین آمار ارائه شده از سوی ایرانداک در سال تحصیلی ۱۳۹۸- ۱۳۹۹، بیش از ۳۱ هزار استاد و حدود ۱۱۲ هزار دانشجوی عضو سامانه همانندجو از ۵۹۰ مؤسسه، نزدیک به ۱۶۰ هزار درخواست همانندجویی داشته اند.

با وجود اینکه بعد از ثبت این قانون همه دانشگاه ها موظف به اجرای آن شدند و از آن زمان به بعد، ثبت نکردن پایان نامه ها یا عدم انجام همانندجویی در پایان نامه های ایرانداک، نوعی تخلف از قانون محسوب می شود هنوز خیلی ها زیر بار این مسئولیت کمر خم نکرده اند.

تنها ۳ تا ۴ درصد پایان نامه های مجموعه وزارت بهداشت ثبت شده است

به اذعان مسئولان ایرانداک روند اجرای قانون ثبت در ایرانداک بسیار خوب بوده و تنها مشکل در این حوزه، مجموعه هایی است که به صورت مستقیم زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت نمی کنند. از جمله اینکه دانشگاه آزاد اسلامی گاهی اوقات خودش را به کندی با قوانین وزارت علوم تطبیق می دهد و از این رو است که مسیر ثبت پایان نامه ها و رساله های این دانشگاه به کندی پیش می رود.

سهم دانشگاه ها و حوزه های علمیه از ثبت پایان نامه و رساله؛ ۱۰ درصد پایان نامه ها و رساله های دانشگاه آزاد اسلامی، ۶۰ درصد پایان نامه و رساله های دانشگاه های دولتی و نزدیک به صفر درصد پایان نامه و رساله های حوزه های علمیه در ایرانداک است. تاکنون تنها ۳ تا ۴ درصد پایان نامه های مجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ایرانداک ثبت شده در حالی که قانون "پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی وزارت بهداشتی ها را هم از سال ۹۶ ملزم به ثبت پایان نامه ها و رساله ها در ایرانداک کرده است.

برخی دانشگاه ها با ایرانداک همراهی نمی کنند

مظفر شریفی، مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی وزارت علوم در نشست معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه ها و مراکز پژوهشی درباره میزان ثبت پایان نامه ها در ایرانداک گفت: برخی دانشگاه ها در ثبت پایان نامه هنوز با ایرانداک همکاری نمی کنند. با توجه به قانون مبارزه با تخلف علمی همه دانشگاه ها باید پایان نامه های خود را در ایرانداک ثبت کنند.

او ادامه داد: با توجه به آمار و وضعیت علمی کشور در زمینه تولید علم کیفی باید خیلی مراقب باشیم که آفت های حوزه علم کنترل شود؛ بنابراین کارگروه های اخلاق در وزارت علوم تشکیل می شود و قوانین لازم تدوین و ابلاغ شده است.

قبل از دفاع باید همانندجویی انجام شود

غلامحسین رحیمی شعرباف معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره میزان همکاری دانشگاه ها با سامانه ایرانداک، گفت: الزام آور بودن همانند جویی هنوز جزو فرآیندهای دفاع قرار نگرفته و نسبتا جدید و کاری اساسی است که باید به تدریج انجام و فرهنگ سازی شود. علاوه بر این نباید سیستم ما لطمه ببیند و یا دچار کندی شود.

رحیمی ادامه داد: وارد شدن تمام پایان نامه و رساله ها در سامانه همانندجو الزامی است. اینکه این اطلاعات در اختیار عموم قرار گیرد یا خیر یک مسئله دیگر است. هنوز همانندجویی قبل از دفاع انجام نمی شود، اما باز هم ابلاغ کرده ایم که قبل از دفاع باید همانندجویی انجام شود. این مسئله قانون است و باید انجام شود.