نگرشی بر ابعاد تربیتی مصائب و مشکلات
به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام مسعود صفی یاری، مدیرکل سابق تبلیغات اسلامی استان زنجان طی یادداشتی اختصاصی برخی ابعاد تربیتی مشکلات و همچنین فلسفه ابتلاء به مصائب را برشمرده است؛
سال ۱۳۹۸ با همه شیرینی ها و تلخی هایش به پایان رسید و در حالی که بخشی از هموطنان عزیزمان گرفتار بیماری ناشی ازویروس منحوس کرونا هستند و عده ای نیز دفتر عمرشان به جهت این بیماری بسته شد با تقدیر الهی سال جدید و بهاری نو در تقویم زندگی نگاشته شد. نقطه تمایز این تغییر و تحول طبیعت که آن را از دیگر نوروزها متمایز ساخته است دلگیری نگرانی و واهمه ای است که از شیوع این بیماری و انتقال سریع و وحشتناک ویروس در ماه منتهی به سال جدید و همچنین آغازین روزهای سال نو و به تبع آن تصمیمات ویژه کنترلی و بهداشتی در جامعه از جمله اهتمام به بهداشت فردی، پرهیز از مسافرت و.. وجود دارد.
در این گونه موقعیت های خاص نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که باید با این پدیده ها عالمانه، منطقی و آگاهانه مواجه شد و ضمن رعایت اصول ایمنی و همچنین تسلیم به مقدرات الهی به ابعاد معنوی آن نیز عنایت کرد. روشن است انسان ها از لحظه به دنیا آمدن تا هنگامی که رخت از این دنیای فانی بر می بندد، علی رغم برخورداری از کامیابی ها و شیرینی ها و لذت های نسبی و محدود با انبوهی از مشکلات، بلایا، مصیبت ها، گرفتاری ها سختی ها، ناملایمات و موانع مواجه می شوند که مجال زندگی آرام، راحت و دلخواه را از وی گرفته و نهایتا با کوله باری از آرزوهای بر زمین مانده از سرای دنیا کوچ و به دیار ابدی رهسپار شده و پاسخگوی خوب و بد زندگی دنیایی در پیشگاه عدل الهی خواهند بود. این در حالی است مشکلات و گرفتاری ها و یا به تعبیری بلاها و مصیبت ها امری خارج از زندگی انسان ها به حساب نمی آید، بلکه جزئی از طبیعت زندگی انسان ها، حتی انبیا، اولیا و ائمه اطهار علیهم السلام به شمار می رود که تاریخ گواه آن است.
خداوند بزرگ در سوره مبارکه بلد آیه ۴ به صراحت می فرماید: لقد خلقنا الإنسان فی کبد؛ راستی که ما انسان را در سختی و رنج و مشکل آفریدیم. امیر المومنین علی (ع) در خطبه ۲۲۶ نهج البلاغه، سیمای واقعی دنیا را چنین برای ما ترسیم می فرماید: دار بالبلاء محفوفة و بالغدر معروفة؛ لا تدوم أحوالها و لا یسلم نزالها؛ أحوال مختلفة و تارات متصرفة؛ العیش فیها مذموم و الأمان منها معدوم؛ و إنما أهلها فیها أغراض مستهدفة، ترمیهم بسهامها و تفنیهم بحمامها.
دنیاسرایی است که بلاها از هر سو گردش را گرفته و به غدر و بی وفایی شهرت یافته. نه خود همواره بر یک حال باشد و نه ساکنانش در امان و سلامت به سر برند. حالاتش گونه گون است و هر روز نوبت به یکی دهد. در آنجا شادمانی نکوهیده است و امن و آسودگی نتوان یافت. مردم دنیا در دنیا چون هدف هایی هستند که تیرها بر آنها می بارند. دنیا تیرهایش را بر مردمش می افکند و به مرگی که بر سرشان می فرستد، نابودشان می کند.
با این وصف انواع و اقسام بلاها، مشکلات و گرفتاری هایی که فراراه انسان قرار می گیرد با یک نگاه جزئی از زندگی و طبیعت زیست انسانی محسوب شده و اصولا راحتی آسایش و برخورداری کامل نه در این دنیا که در بهشت برین الهی برای مؤمنین عامل به عمل صالح متصور می گردد.
چنانچه مطرح شد انسان خواه و ناخواه با این مشکلات، موانع و دست اندازها روبرو می شود. گاهی در قالب سیل، گاهی در قالب زلزله، گاهی در ساحت جنگ و گاهی در قامت بیماری های خطرناک و واگیر مانند کرونا، اما آنچه این موضوع را برجسته می کند نوع مواجهه انسان با این پدیده ها است. در معارف ناب اسلام ضمن تأکید بر ملاحظات جسمی و روحی و همچنین بهداشت فردی و محیطی و وجوب حفظ جان خود و دیگران از گزند حوادث، نگاهی تربیتی انسان ساز و عبرت آمیز به حوادث و مصیبت های زندگی به عنوان یک اصل تلقی شده و با واژه های« لعلکم تعقلون»، «لعلکم تتفکرون»، «لعلکم تذکرون» و… هشدارهای لازم داده شده است که البته دامنه این بحث و زوایای علمی، فلسفی و تفسیری و حتی مراتب و دلایل آن در خصوص مؤمنین و کافرین، فرصت دیگری می طلبد، اما آنچه در این یاداشت کوتاه به آن اشاره می شود گریزی است به اهم درس ها و پیام هایی که باید از مشکلات و مصائب گرفت و در واقع نگرشی به بعد مهم تربیتی آن که به اختصار در ذیل می اید؛
۱- زنگ بیدار باش
براساس آموزه های قرآنی یکی از مهم ترین درس ها و عبرت های بلاها وحوادث، ایجاد زمینه برای احیاء و تقویت روح بندگی و خشوع و خضوع در برابر پروردگار بزرگ است. انسانی که در مشغله های روزمره و سرگرمی های رایج زندگی دچار غفلت شده و بین او و ندای فطرت توحیدی اش فاصله افتاده، چه بسا با تلنگر و هشداری از جنس حادثه و بلاهای طبیعی دچار تحول درونی شده و از طغیان و سرکشی دست برداشته، به ضعیف بودن و عاجز بودن خویش واقف شده و به سوی معنویت و تقوا کوچ کند. در قرآن کریم می خوانیم: فأخذناهم بالبأساء و الضراء لعلهم یتضرعون؛ آنان را به تنگی معیشت و بیماری دچار ساختیم تا به زاری و خاکساری در برابر خداوند درآیند (سوره مبارکه انعام/۴۲)و در فرازی دیگر می فرماید: و لقد أخذنا آل فرعون بالسنین و نقص من الثمرات لعلهم یذکرون؛ و در حقیقت ما فرعونیان را به خشکسالی و کمبود محصولات دچار کردیم باشد که عبرت گیرند.(سوره مبارکه اعراف/۱۳۰) در جای دیگر خداوند متعال می فرماید: «أ و لا یرون أنهم یفتنون فی کل عام مرة أو مرتین ثم لا یتوبون و لا هم یذکرون؛ " آیا نمی بینند که آنان در هر سال یک یا دو بار آزموده می شوند باز هم توبه نمی کنند و عبرت نمی گیرند» (توبه/۱۲۶)
ناگفته نماند بخشی از سختی ها و بلایا محصول عملکرد خود انسان ها است، چنانچه امیر مؤمنان علی (ع) می فرماید: «ان الله یبتلی عباده عند الأعمال السیئة بنقص الثمرات و حبس البرکات و إغلاق خزائن الخیرات لیتوب تائب و یقطع مقطع و یتذکر متذکر» خداوند بندگان خویش را به هنگامی که کارهای بد انجام می دهند با کمبود میوه ها و جلوگیری از نزول برکات و بستن در گنج های خیرات به روی آنان آزمایش می کند.» (نهج البلاغه، خطبه ۱۴۳) و به تعبیر قران کریم، «و ما أصابکم من مصیبة فبما کسبت أیدیکم و یعفوا عن کثیر؛ و هر مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست و از بسیاری درمی گذرد. (سوره مبارکه شوری، آیه ۳۰)
انسان هوشمند در کشاکش حوادث و گرفتاری ها به پوچی دنیا و فانی بودن آن پی برده و دل را به شوق معنویت و آخرت و رضوان الهی به پرواز درآورده و با توبه و انابه به آغوش پر مهر الهی پناه می برد چرا که یا مواجهه سختی ها و مصیبت ها به روشنی در می یابد که: متع الدنیا قلیل والاخرة خیر لمن اتقی، سرمایه زندگی دنیا ناچیز است و سرای آخرت برای کسی که پرهیزگار باشد بهتر است. (سوره مبارکه نساء، آیه ۷۷)
۲- آزمون عمومی
در نگاهی دیگر ابتلائات و سختی ها زندگی، می تواند عیار سنج قابل توجهی برای انسان ها بوده و میزان تاب آوری و ظرفیت و همچنین تسلیم بودن و نبودن آنان در برابر مقدرات الهی را در موقعیت های بحران روشن ساخته و نمره و امتیاز هریک را در این آزمون حساس مشخص سازد. در آیه ۱۵۵و ۱۵۶ سوره مبارکه بقره آمده است: «و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الأموال و الأنفس و الثمرات و بشر الصابرین؛، الذین إذآ أصابتهم مصیبة قالوا إنا لله و إنآ إلیه راجعون، أولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمة و أولئک هم المهتدون» و قطعا شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جان ها و محصولات می آزماییم و مژده ده شکیبایان را و بشارت ده به استقامت کنندگان، کسانی که هرگاه مصیبتی به آنها رسد می گویند: ما از خدایم و به سوی او باز می گردیم، اینها همان ها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هدایت یافتگانند.» و در مقابل گروهی بی تابی کرده و به تعبیری خود را باخته وبه مقدرات الهی بدبین می گردند. «و أما إذا ما ابتلاه فقدر علیه رزقه فیقول ربی أهانن؛ کلا؛ و اما چون وی را می آزماید و روزی اش را بر او تنگ می گرداند می گوید پروردگارم مرا خوار کرده است؛ هرگز چنین نیست (فجر/۱۶و۱۷)
۳- تبدیل تهدید به فرصت و امید به آینده ای روشن
مصیبت ها و بلاها علی رغم خسارت های مادی و معنوی زیادی که از خود بر جا می گذارند یک نکته برجسته و مهم دیگری در بطن خود دارند و ان عبارت است از اثر تکاملی و شناسایی و برطرف کردن نقاط ضعف و به تعبیر دیگر تبدیل تهدید به فرصت، پختگی، بلوغ و تقویت و برانگیختن اراده ها برای ساختن آینده ای بهتر و متعالی تر در دو عرصه مادی و معنوی که « إن مع العسر یسرا» همانا به همراه هر سختی آسایش و راحتی است. چنانچه مقام معظم رهبری درپاسخ به گزارش وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی درباره اقدامات این وزارتخانه برای پیشگیری و مقابله با کرونا فرمودند: طرح بسیج ملی مبارزه با کرونا که دارای پشتوانه علمی و همراه با انگیزه های دینی و جهادی و انسانی است، طرحی کارآمد است و همان چیزی است که بلا را به نعمت و تهدید را به فرصت تبدیل خواهد کرد ان شاءالله.
۴- یادآوری نعمت ها و موجودی ها
انسان غرق در نعمت الهی است و لطف خدا تمام وجود او را پوشانده است. نعمت هایی متعدد و متنوع که به تعبیر قرآن کریم قابل شمارش نیستند «وإن تعدوا نعمة الله لا تحصوها»؛ (سوره مبارکه نحل آیه ۱۸). و اگر نعمت های خدا را بشمارید، هرگز نمی توانید آنها را احصا کنید. لذا انسان موظف است قدردان نعمت های ظاهری و باطنی خداوند باشد و در مواجهه یک حادثه ناگوار و مصیبت دردناک و از دست دادن یک نعمت، دل و جانش را متوجه سایر نعمت های الهی موجود کرده و شاکر درگاه الهی باشد.خداوند می فرماید: «ألم تروا أن الله سخر لکم ما فی السماوات وما فی الأرض وأسبغ علیکم نعمه ظاهرة و باطنة»؛ (سوره مبارکه لقمان آیه ۲۰) آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمان و زمین است، مسخر شما کرده و نعمت های ظاهری و باطنی خود را بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ چنین شخصی نه تنها با یک مصیبت از کوره به در نمی رود که با کمال امیدواری به آینده می نگرد. امید به آینده ای که در سایه سار توجه به نعمت های فراوان خدای مهربان حاصل می شود.
۵- همبستگی اجتماعی و تعاون بر خیر (به توان ما)
اسلام دین همبستگی اجتماعی، احسان و نیکوکاری است و نسبت به اهتمام مسلمانان در خصوص گره گشایی از مشکلات همدیگر و همدردی با دردمندان و انفاق به مستمندان تأکید مضاعفی دارد. بر اساس آموزه های اسلام که ریشه در فطرت بشر دارد یک مسلمان نباید و نمی تواند نسبت به گرفتاری و مشکلات همنوعان خویش بی تفاوت بوده و از آن عبور کند. اصولا در برخی از روایات اهتمام به حل مسائل و مشکلات دیگران مبنای مسلمانی به حساب آمده و فرد مسلمان را موظف کرده که نه صرفا در حادثه ها و گرفتاری ها که رفع گرفتاری ها و مشکلات دیگران را عبادت تلقی کرده و آن را جزئی از زندگی روزمره خویش بداند. چنانچه در روایتی از پیامبر (ص) آمده: من اصبح لا یهتم بامور المسلمین فلیس منهم و من سمع رجلا ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم؛ هر کس صبح کند و به امور مسلمانان همت نورزد، از آنان نیست و هر کس فریاد کمک خواهی کسی را بشنود و به کمکش نشتابد، مسلمان نیست.؛ [کافی، ج ۲، ص ۱۶۴، ح ۵.] وخداوند متعال، چهار نوبت با صراحت، چنین اعلام می دارد: «إن الله یحب المحسنین»؛ خدا نیکوکاران را دوست می دارد.
در بیان دیگری از پیامبر اکرم (ص) می خوانیم: «انما المؤمنون فی تراحمهم و تعاطفهم بمنزله الجسد الواحد إذا اشتکی منه عضو واحد، تداعی له سائر الجسد بالحمی و السهر :۱۳ مؤمنان از نظر مهرورزی و عطوفت نسبت به یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن دچار دردی شود، سایر اعضا [از راه تب و بیداری و ناراحتی] همدردی خود را با آن عضو ابراز می دارند و به کمکش می شتابند.» (سفینه البحار ج ۱ ص ۱۳) چنانچه سعدی شیرین سخن در شعر معروفش باشد می گوید: بنی آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش زیک گوهرند / چو عضوی به درد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار / توکز محنت دیگران بی غمی / نشاید که نامت نهند آدمی
سیره نورانی پیامبر اعظم (ص) و معصومین (ع) هم نشان دهنده اهتمام جدی آن بزرگواران در این امر مهم بوده و آنان به عنوان پناهگاه بی پناهان گرفتاران و دردمندان تمام همت خویش را مصروف گره گشایی از امور مردم می کردند. اولیا الهی و علمای ربانی و حوزه های علمیه نیز در طول تاریخ همین مسیر را طی نموده و همواره پیشگامان خدمت رسانی اجتماعی بوده و هستند.
سال ۱۳۹۸ با همه شیرینی ها و تلخی هایش به پایان رسید و در حالی که بخشی از هموطنان عزیزمان گرفتار بیماری ناشی ازویروس منحوس کرونا هستند و عده ای نیز دفتر عمرشان به جهت این بیماری بسته شد با تقدیر الهی سال جدید و بهاری نو در تقویم زندگی نگاشته شد. نقطه تمایز این تغییر و تحول طبیعت که آن را از دیگر نوروزها متمایز ساخته است دلگیری نگرانی و واهمه ای است که از شیوع این بیماری و انتقال سریع و وحشتناک ویروس در ماه منتهی به سال جدید و همچنین آغازین روزهای سال نو و به تبع آن تصمیمات ویژه کنترلی و بهداشتی در جامعه از جمله اهتمام به بهداشت فردی، پرهیز از مسافرت و.. وجود دارد.
در این گونه موقعیت های خاص نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که باید با این پدیده ها عالمانه، منطقی و آگاهانه مواجه شد و ضمن رعایت اصول ایمنی و همچنین تسلیم به مقدرات الهی به ابعاد معنوی آن نیز عنایت کرد. روشن است انسان ها از لحظه به دنیا آمدن تا هنگامی که رخت از این دنیای فانی بر می بندد، علی رغم برخورداری از کامیابی ها و شیرینی ها و لذت های نسبی و محدود با انبوهی از مشکلات، بلایا، مصیبت ها، گرفتاری ها سختی ها، ناملایمات و موانع مواجه می شوند که مجال زندگی آرام، راحت و دلخواه را از وی گرفته و نهایتا با کوله باری از آرزوهای بر زمین مانده از سرای دنیا کوچ و به دیار ابدی رهسپار شده و پاسخگوی خوب و بد زندگی دنیایی در پیشگاه عدل الهی خواهند بود. این در حالی است مشکلات و گرفتاری ها و یا به تعبیری بلاها و مصیبت ها امری خارج از زندگی انسان ها به حساب نمی آید، بلکه جزئی از طبیعت زندگی انسان ها، حتی انبیا، اولیا و ائمه اطهار علیهم السلام به شمار می رود که تاریخ گواه آن است.
خداوند بزرگ در سوره مبارکه بلد آیه ۴ به صراحت می فرماید: لقد خلقنا الإنسان فی کبد؛ راستی که ما انسان را در سختی و رنج و مشکل آفریدیم. امیر المومنین علی (ع) در خطبه ۲۲۶ نهج البلاغه، سیمای واقعی دنیا را چنین برای ما ترسیم می فرماید: دار بالبلاء محفوفة و بالغدر معروفة؛ لا تدوم أحوالها و لا یسلم نزالها؛ أحوال مختلفة و تارات متصرفة؛ العیش فیها مذموم و الأمان منها معدوم؛ و إنما أهلها فیها أغراض مستهدفة، ترمیهم بسهامها و تفنیهم بحمامها.
دنیاسرایی است که بلاها از هر سو گردش را گرفته و به غدر و بی وفایی شهرت یافته. نه خود همواره بر یک حال باشد و نه ساکنانش در امان و سلامت به سر برند. حالاتش گونه گون است و هر روز نوبت به یکی دهد. در آنجا شادمانی نکوهیده است و امن و آسودگی نتوان یافت. مردم دنیا در دنیا چون هدف هایی هستند که تیرها بر آنها می بارند. دنیا تیرهایش را بر مردمش می افکند و به مرگی که بر سرشان می فرستد، نابودشان می کند.
با این وصف انواع و اقسام بلاها، مشکلات و گرفتاری هایی که فراراه انسان قرار می گیرد با یک نگاه جزئی از زندگی و طبیعت زیست انسانی محسوب شده و اصولا راحتی آسایش و برخورداری کامل نه در این دنیا که در بهشت برین الهی برای مؤمنین عامل به عمل صالح متصور می گردد.
چنانچه مطرح شد انسان خواه و ناخواه با این مشکلات، موانع و دست اندازها روبرو می شود. گاهی در قالب سیل، گاهی در قالب زلزله، گاهی در ساحت جنگ و گاهی در قامت بیماری های خطرناک و واگیر مانند کرونا، اما آنچه این موضوع را برجسته می کند نوع مواجهه انسان با این پدیده ها است. در معارف ناب اسلام ضمن تأکید بر ملاحظات جسمی و روحی و همچنین بهداشت فردی و محیطی و وجوب حفظ جان خود و دیگران از گزند حوادث، نگاهی تربیتی انسان ساز و عبرت آمیز به حوادث و مصیبت های زندگی به عنوان یک اصل تلقی شده و با واژه های« لعلکم تعقلون»، «لعلکم تتفکرون»، «لعلکم تذکرون» و… هشدارهای لازم داده شده است که البته دامنه این بحث و زوایای علمی، فلسفی و تفسیری و حتی مراتب و دلایل آن در خصوص مؤمنین و کافرین، فرصت دیگری می طلبد، اما آنچه در این یاداشت کوتاه به آن اشاره می شود گریزی است به اهم درس ها و پیام هایی که باید از مشکلات و مصائب گرفت و در واقع نگرشی به بعد مهم تربیتی آن که به اختصار در ذیل می اید؛
۱- زنگ بیدار باش
براساس آموزه های قرآنی یکی از مهم ترین درس ها و عبرت های بلاها وحوادث، ایجاد زمینه برای احیاء و تقویت روح بندگی و خشوع و خضوع در برابر پروردگار بزرگ است. انسانی که در مشغله های روزمره و سرگرمی های رایج زندگی دچار غفلت شده و بین او و ندای فطرت توحیدی اش فاصله افتاده، چه بسا با تلنگر و هشداری از جنس حادثه و بلاهای طبیعی دچار تحول درونی شده و از طغیان و سرکشی دست برداشته، به ضعیف بودن و عاجز بودن خویش واقف شده و به سوی معنویت و تقوا کوچ کند. در قرآن کریم می خوانیم: فأخذناهم بالبأساء و الضراء لعلهم یتضرعون؛ آنان را به تنگی معیشت و بیماری دچار ساختیم تا به زاری و خاکساری در برابر خداوند درآیند (سوره مبارکه انعام/۴۲)و در فرازی دیگر می فرماید: و لقد أخذنا آل فرعون بالسنین و نقص من الثمرات لعلهم یذکرون؛ و در حقیقت ما فرعونیان را به خشکسالی و کمبود محصولات دچار کردیم باشد که عبرت گیرند.(سوره مبارکه اعراف/۱۳۰) در جای دیگر خداوند متعال می فرماید: «أ و لا یرون أنهم یفتنون فی کل عام مرة أو مرتین ثم لا یتوبون و لا هم یذکرون؛ " آیا نمی بینند که آنان در هر سال یک یا دو بار آزموده می شوند باز هم توبه نمی کنند و عبرت نمی گیرند» (توبه/۱۲۶)
ناگفته نماند بخشی از سختی ها و بلایا محصول عملکرد خود انسان ها است، چنانچه امیر مؤمنان علی (ع) می فرماید: «ان الله یبتلی عباده عند الأعمال السیئة بنقص الثمرات و حبس البرکات و إغلاق خزائن الخیرات لیتوب تائب و یقطع مقطع و یتذکر متذکر» خداوند بندگان خویش را به هنگامی که کارهای بد انجام می دهند با کمبود میوه ها و جلوگیری از نزول برکات و بستن در گنج های خیرات به روی آنان آزمایش می کند.» (نهج البلاغه، خطبه ۱۴۳) و به تعبیر قران کریم، «و ما أصابکم من مصیبة فبما کسبت أیدیکم و یعفوا عن کثیر؛ و هر مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست و از بسیاری درمی گذرد. (سوره مبارکه شوری، آیه ۳۰)
انسان هوشمند در کشاکش حوادث و گرفتاری ها به پوچی دنیا و فانی بودن آن پی برده و دل را به شوق معنویت و آخرت و رضوان الهی به پرواز درآورده و با توبه و انابه به آغوش پر مهر الهی پناه می برد چرا که یا مواجهه سختی ها و مصیبت ها به روشنی در می یابد که: متع الدنیا قلیل والاخرة خیر لمن اتقی، سرمایه زندگی دنیا ناچیز است و سرای آخرت برای کسی که پرهیزگار باشد بهتر است. (سوره مبارکه نساء، آیه ۷۷)
۲- آزمون عمومی
در نگاهی دیگر ابتلائات و سختی ها زندگی، می تواند عیار سنج قابل توجهی برای انسان ها بوده و میزان تاب آوری و ظرفیت و همچنین تسلیم بودن و نبودن آنان در برابر مقدرات الهی را در موقعیت های بحران روشن ساخته و نمره و امتیاز هریک را در این آزمون حساس مشخص سازد. در آیه ۱۵۵و ۱۵۶ سوره مبارکه بقره آمده است: «و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الأموال و الأنفس و الثمرات و بشر الصابرین؛، الذین إذآ أصابتهم مصیبة قالوا إنا لله و إنآ إلیه راجعون، أولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمة و أولئک هم المهتدون» و قطعا شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جان ها و محصولات می آزماییم و مژده ده شکیبایان را و بشارت ده به استقامت کنندگان، کسانی که هرگاه مصیبتی به آنها رسد می گویند: ما از خدایم و به سوی او باز می گردیم، اینها همان ها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هدایت یافتگانند.» و در مقابل گروهی بی تابی کرده و به تعبیری خود را باخته وبه مقدرات الهی بدبین می گردند. «و أما إذا ما ابتلاه فقدر علیه رزقه فیقول ربی أهانن؛ کلا؛ و اما چون وی را می آزماید و روزی اش را بر او تنگ می گرداند می گوید پروردگارم مرا خوار کرده است؛ هرگز چنین نیست (فجر/۱۶و۱۷)
۳- تبدیل تهدید به فرصت و امید به آینده ای روشن
مصیبت ها و بلاها علی رغم خسارت های مادی و معنوی زیادی که از خود بر جا می گذارند یک نکته برجسته و مهم دیگری در بطن خود دارند و ان عبارت است از اثر تکاملی و شناسایی و برطرف کردن نقاط ضعف و به تعبیر دیگر تبدیل تهدید به فرصت، پختگی، بلوغ و تقویت و برانگیختن اراده ها برای ساختن آینده ای بهتر و متعالی تر در دو عرصه مادی و معنوی که « إن مع العسر یسرا» همانا به همراه هر سختی آسایش و راحتی است. چنانچه مقام معظم رهبری درپاسخ به گزارش وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی درباره اقدامات این وزارتخانه برای پیشگیری و مقابله با کرونا فرمودند: طرح بسیج ملی مبارزه با کرونا که دارای پشتوانه علمی و همراه با انگیزه های دینی و جهادی و انسانی است، طرحی کارآمد است و همان چیزی است که بلا را به نعمت و تهدید را به فرصت تبدیل خواهد کرد ان شاءالله.
۴- یادآوری نعمت ها و موجودی ها
انسان غرق در نعمت الهی است و لطف خدا تمام وجود او را پوشانده است. نعمت هایی متعدد و متنوع که به تعبیر قرآن کریم قابل شمارش نیستند «وإن تعدوا نعمة الله لا تحصوها»؛ (سوره مبارکه نحل آیه ۱۸). و اگر نعمت های خدا را بشمارید، هرگز نمی توانید آنها را احصا کنید. لذا انسان موظف است قدردان نعمت های ظاهری و باطنی خداوند باشد و در مواجهه یک حادثه ناگوار و مصیبت دردناک و از دست دادن یک نعمت، دل و جانش را متوجه سایر نعمت های الهی موجود کرده و شاکر درگاه الهی باشد.خداوند می فرماید: «ألم تروا أن الله سخر لکم ما فی السماوات وما فی الأرض وأسبغ علیکم نعمه ظاهرة و باطنة»؛ (سوره مبارکه لقمان آیه ۲۰) آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمان و زمین است، مسخر شما کرده و نعمت های ظاهری و باطنی خود را بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ چنین شخصی نه تنها با یک مصیبت از کوره به در نمی رود که با کمال امیدواری به آینده می نگرد. امید به آینده ای که در سایه سار توجه به نعمت های فراوان خدای مهربان حاصل می شود.
۵- همبستگی اجتماعی و تعاون بر خیر (به توان ما)
اسلام دین همبستگی اجتماعی، احسان و نیکوکاری است و نسبت به اهتمام مسلمانان در خصوص گره گشایی از مشکلات همدیگر و همدردی با دردمندان و انفاق به مستمندان تأکید مضاعفی دارد. بر اساس آموزه های اسلام که ریشه در فطرت بشر دارد یک مسلمان نباید و نمی تواند نسبت به گرفتاری و مشکلات همنوعان خویش بی تفاوت بوده و از آن عبور کند. اصولا در برخی از روایات اهتمام به حل مسائل و مشکلات دیگران مبنای مسلمانی به حساب آمده و فرد مسلمان را موظف کرده که نه صرفا در حادثه ها و گرفتاری ها که رفع گرفتاری ها و مشکلات دیگران را عبادت تلقی کرده و آن را جزئی از زندگی روزمره خویش بداند. چنانچه در روایتی از پیامبر (ص) آمده: من اصبح لا یهتم بامور المسلمین فلیس منهم و من سمع رجلا ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم؛ هر کس صبح کند و به امور مسلمانان همت نورزد، از آنان نیست و هر کس فریاد کمک خواهی کسی را بشنود و به کمکش نشتابد، مسلمان نیست.؛ [کافی، ج ۲، ص ۱۶۴، ح ۵.] وخداوند متعال، چهار نوبت با صراحت، چنین اعلام می دارد: «إن الله یحب المحسنین»؛ خدا نیکوکاران را دوست می دارد.
در بیان دیگری از پیامبر اکرم (ص) می خوانیم: «انما المؤمنون فی تراحمهم و تعاطفهم بمنزله الجسد الواحد إذا اشتکی منه عضو واحد، تداعی له سائر الجسد بالحمی و السهر :۱۳ مؤمنان از نظر مهرورزی و عطوفت نسبت به یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن دچار دردی شود، سایر اعضا [از راه تب و بیداری و ناراحتی] همدردی خود را با آن عضو ابراز می دارند و به کمکش می شتابند.» (سفینه البحار ج ۱ ص ۱۳) چنانچه سعدی شیرین سخن در شعر معروفش باشد می گوید: بنی آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش زیک گوهرند / چو عضوی به درد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار / توکز محنت دیگران بی غمی / نشاید که نامت نهند آدمی
سیره نورانی پیامبر اعظم (ص) و معصومین (ع) هم نشان دهنده اهتمام جدی آن بزرگواران در این امر مهم بوده و آنان به عنوان پناهگاه بی پناهان گرفتاران و دردمندان تمام همت خویش را مصروف گره گشایی از امور مردم می کردند. اولیا الهی و علمای ربانی و حوزه های علمیه نیز در طول تاریخ همین مسیر را طی نموده و همواره پیشگامان خدمت رسانی اجتماعی بوده و هستند.
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «نگرشی بر ابعاد تربیتی مصائب و مشکلات» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.