خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: زندگی انسان ساحت های مختلفی دارد که انسان مؤمن همانطور که از اسمش پیداست باید در هر کدام از آن ها ایمان خود را ظهور و بروز دهد. در ساحت های فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، هنری، اعتقادی، اخلاقی، علمی، اقتصادی و جسمی. بروز ایمان نیز در این ساحت ها چیزی نیست جز تقوا. یعنی فرد در همه این ابعاد زندگی نظر خدا و رضایت او را محور قرار دهد. امام صادق (ع) درباره وظیفه شیعیان فرموده است: «کونوا لنا زینا ولا تکونوا لنا شینا» زینت و سبب افتخار ما باشید نه اینکه باعث شرمندگی ما باشید. در این راستا حضرت علی (ع) می فرماید: «اعیونی بورع واجتهاد و سداد» سعی کنید تقوا و ورع داشته باشید. در این راه تلاش کنید و استقامت داشته باشید.آنچه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان آیت الله مصباح یزدی؛ در دفتر مقام معظم رهبری است که در سال ۸۷ ایراد کرده اند. بخش چهارم آن را باهم می خوانیم:

احساس خطر

در این عصر عوامل شیطانی بیش از پیش فعال شده اند. دنیا با فریبنده ترین چهره هایش و مفاسد اخلاقی با بدترین شکل هایش از کانون مغرب زمین به سایر کشورها سرازیر شده و اگر این روند ادامه پیدا کند عوامل گناه فراوان تر و بیشتر در دسترس قرار می گیرد و ما هم به تدریج فرهنگ دینی خود و فرمایش های ائمه (ع) را فراموش می کنیم، و عوامل الهی و رحمانی ضعیف تر و کمرنگ تر خواهد شد. این وضعیت بسیار نگران کننده؛ است.

هدف ما از این مطالب بیشتر این است که خودمان را مهیا کنیم تا اولا کمتر تحت تأثیر عوامل سو شیطانی قرار بگیریم و بعد از آن، تا اندازه ای که می توانیم نقش مثبتی در جامعه ایفا کنیم. راه دیگری جز این وجود ندارد که در مقابل ظلمت فرهنگ های الحادی و کفرآمیز به انوار کلمات اهل بیت (ع) پناه ببریم. البته روایاتی که می خوانیم برای این نیست که فردا بخواهیم دقیقا مثل آن ها عمل کنیم. در روایات اخلاقی هم مانند روایات فقهی عام و خاص، حاکم و محکوم و وارد و مورود وجود دارد. خواندن این روایات برای این است که فضای ذهنی ما به فضای فرمایش های اهل بیت (ع) نزدیک تر شود.

ما نمی توانیم به طور دقیق مثل آن ها عمل کنیم. در این جا هم نمی خواهیم نسخه بپیچیم. منظور ما از خواندن روایات آشنایی با ارزش هایی است که در فرهنگ اهل بیت (ع) مطرح بوده است.

اصحاب جعفر قلیل

عن أبی الصباح الکنانی قال قلت لأبی عبد الله (ع) إنا نعیر بالکوفة فیقال لنا جعفریة ۱- ابی الصباح از شاگردان امام صادق (ع) است که ظاهرا در مدینه خدمت آن حضرت رسیده و عرض می کند: آقا، ما در کوفه منزوی شده ایم و مردم ما را فرقه جدایی می دانند و می گویند این ها جعفری هستند؛ گویا ما را از مسلمان ها جدا می دانند. ابی الصباح به عنوان گله می گوید ما را «تعییر»، یعنی سرزنش می کنند. معلوم می شود شیعه، آن زمان در کوفه، در اقلیت قرار داشته و فضا طوری بوده که جعفری بودن یعنی تفاوت و تمایز با دیگران.



فغضب أبو عبد الله (ع)؛ حضرت از این کلام ابی الصباح ناراحت و خشمگین شدند؛ اما نه از این که آن ها را سرزنش می کنند؛ بلکه حضرت از این ناراحت شدند که اشخاصی که خودشان را به اهل بیت (ع) منتسب می کنند و با این عنوان شناخته می شوند، صلاحیت این انتساب را ندارند. اگر ایشان صالح و افراد ممتازی بودند، حضرت غضب نمی کردند. ثم قال إن أصحاب جعفر منکم لقلیل؛ یعنی بی خود به شما جعفری می گویند.

اصحاب جعفر در میان شما خیلی کم هستند. إنما أصحاب جعفر من اشتد ورعه و عمل لخالقه؛ بی تردید به کسانی می توان اصحاب جعفر گفت که نهایت تقوا و پارسایی را داشته باشند و برای خدا کار کنند؛ این ها جعفری هستند. اشکال در این است که به شما جعفری می گویند؛ در حالی که صلاحیت جعفری بودن را ندارید.

شیعه ما …

مرحوم صدوق _ رضوان الله علیه _ کتابی درباب «صفات الشیعه»؛ دارند که در آن این روایت را از ابوبصیر نقل کرده اند: قال الصادق (ع) شیعتنا أهل الورع و الاجتهاد و أهل الوفاء و الأمانة و أهل الزهد و العبادة .۲؛ حضرت اوصاف شیعه را این گونه بیان می کند که آن ها اهل ورع و اجتهادند.

در این جا معنی لغوی «اجتهاد»؛ منظور است؛ مثل آن فرمایش امیرالمؤمنین (ع) که فرمود: أعینونی بورع و اجتهاد ۳- یعنی شیعیان اهل کوشش هستند؛ انسان های تنبلی نیستند و در راه انجام وظیفه تلاش می کنند. و أهل الوفاء و الأمانة؛ از ویژگی ها و خواص بارزشان این است که اهل وفا و امانت داری هستند؛ اگر قولی می دهند سعی می کنند به قول شان دقیقا عمل کنند. اگر امانتی به دستشان می سپارند، سعی می کنند امانت را حفظ کنند تا خیانت در امانت نشود.

زاهدان شب …

حضرت در ادامه می فرماید: و أهل الزهد و العبادة. شیعیان ما اهل زهد و عبادت هستند؛ سپس بعضی از این عبادت ها را به خصوص اسم می برند: أصحاب إحدی و خمسین رکعة فی الیوم و اللیلة؛ اصحابی که شبانه روز، پنجاه و یک رکعت نمازشان ترک نمی شود؛ هفده رکعت نماز واجب و سی و چهار رکعت نماز نافله. القائمون باللیل؛ شب ها برای عبادت قیام می کنند. الصائمون بالنهار؛ روزها روزه می گیرند.

نه این که شیعیان در هر حالی و هر روز روزه می گیرند؛ بلکه یعنی به روزه گرفتن اهتمام دارند و برایشان یک ارزش است. یزکون أموالهم و یحجون البیت؛ آن ها زکات مال شان را می دهند و حج شان را به جا می آورند. و یجتنبون کل محرم؛ و از هر گناهی اجتناب می کنند. لازمه؛ اجتناب از محرمات هم انجام واجبات است؛ چون ترک واجب نیز گناه حرامی است.؛ شما که جوان هستید اگر از اول تصمیم بگیرید، با توسل ها و توکل به خدا، ان شاءالله عنایات خدا شاملتان می شود و موفق می شوید از همه گناهان اجتناب کنید. اما اگر انسان سست بگیرد و بگوید بعضی از گناهان چیزی نیست و آن ها را سبک بشمرد، هیچ وقت موفق نمی شود همه گناهان را ترک کند. این یکی از شرایط عادی شیعیان است که از هر گناهی احتراز می کنند!

طینت شیعه، از طینت طیبه

ظاهرا نوف یکی از شاگردان خصوصی امیرالمؤمنین (ع) بوده و از روایات بسیاری برمی آید که گاهی حتی شب را در کنار امیرالمؤمنین (ع) بیتوته می کرده است. نوف روایات زیادی؛ از امیرالمؤمنین (ع) نقل کرده که بسیار پرمعناست و جای تأمل و دقت زیادی دارد. چون بسیاری از روایات این گونه است که متناسب با مخاطب گفته شده؛ ابتدا ظرفیت او را می سنجند. ویژگی هایش، مقدار درک و شعورش و میزان ایمان و معرفتش را می سنجند و متناسب با آن ها با او صحبت می کنند. هر مطلبی را با هر زبانی و به هر کسی نمی گویند. روایاتی که امیرالمؤمنین (ع)؛ به نوف فرموده اند جملات پرمغز و پرمحتوایی است.



قال لی علی (ع) یا نوف خلقنا من طینة طیبة ۴؛ ما، اهل بیت (ع) از طینت پاکی خلق شده ایم. سلسله ای از روایات می گویند هر انسانی از طینتی خلق شده و گل و سرشت اولیه اش از مواد و عناصر خاصی بوده است. شاید «طینت»، به معنایی فراتر از عناصر مادی هم اطلاق شده باشد. ممکن است برای بعضی این سوال مطرح شودکه طینت چه تأثیری در زندگی انسان دارد؟ کسی که طینتش پاک یا ناپاک باشد، در رفتارها، در اختیارها و انتخاب هایش چه تأثیری دارد؟ این موضوع بحث؛ مفصلی دارد که باید درباره آن بحث بشود؛ اما در اینجا ما سعی می کنیم بیشتر در باره آنچه جنبه کاربردی و تأثیر اخلاقی و روحی داشته باشد، بحث کنیم.



حضرت فرمود: ما، اهل بیت از طینتی پاک خلق شده ایم و شیعیان ما هم از طینت ما خلق شده اند. فإذا کان یوم القیامة ألحقوا بنا؛ لازمه این که آن ها از طینت ما خلق شده اند این است که در روز قیامت به ما ملحق شوند.

عالمان عامل

قال نوف فقلت صف لی شیعتک یا أمیر المؤمنین.؛ نوف نگفت از «طینت»؛ پاک خلق شدن، یعنی چه و چه تأثیری دارد. بلکه پرسید شیعیانی که شما می فرمایید از طینت شما خلق شده اند، چگونه انسان هایی هستند؟ فبکی لذکری؛ شیعته؛ حضرت از یاد شیعیان به گریه افتاد. و قال یا نوف شیعتی و الله الحلماء، العلماء بالله و دینه، العاملون بطاعته و أمره، المهتدون بحبه؛ شیعیان اهل علم اند و حلم. عارف به خدایند و نسبت به دین خدا شناخت دارند؛ احکام خدا را خوب می شناسند و به دستورات او دقیقا عمل می کنند.

زاهدان ربانی

أنضاء عبادة، أحلاس زهادة. این اوصاف؛ از همان مواردی است که نمادهایی از صفات شیعه را ذکر می کند و معنایش این نیست که ما همه باید سعی کنیم این گونه بشویم. هدف از ذکر این اوصاف آن است که بدانیم شیعیان به دنیا و لذایذ آن و ارزش های مادی بهایی نمی دهند؛ خلاصه این؛ عبارت های نورانی این است.



أنضاء عبادة؛ این ها لاغرشده ی عبادتند. أحلاس زهادة؛ نمی خواهند نخود هر آشی باشند و هرجایی خودشان را مطرح کنند و فقط در این فکر هستند که کاری کنند که خدا از آن ها راضی باشد. اگر لازمه این کار این است که خانه نشین بشوند، یا در جامعه شناخته نشوند و کسی به ایشان بهایی ندهد، اهمیت نمی دهند. شیعیان در برابر تمایلات انسانی تعدیل شده هستند و محکوم هوس ها نیستند.

صفر الوجوه من التهجد؛ از شب زنده داری رنگ شان زرد شده. عمش العیون من البکاء؛ چشم هایشان از گریه هایی که کرده اند آفت دیده. ذبل الشفاه من الذکر؛ از بس ذکر خدا؛ گفته اند لب هایشان خشکیده. خمص البطون من الطوی؛ از بس از غذاخوردن خودداری کرده و گرسنگی کشیده اند، شکم شان چسبیده و جمع شده. تعرف الربانیة فی وجوههم و الرهبانیة فی سمتهم؛ وقتی به قیافه شان نگاه می کنی به یاد خدا می افتی. سیمای آن ها الهی و ربانی است. منش شان شیوه راهبان و تارکان دنیاست. رفتارشان به دنیاطلبان نمی ماند. مصابیح کل ظلمة؛ هر جا تاریکی باشد با نور خود تاریکی را روشن می کنند.

ضلالت ها، گمراهی ها و بدعت ها را برطرف می کنند و راه صحیح را به دیگران نشان می دهند. و ریحان کل قبیل؛ در هر مجموعه ای مثل گلی شکفته هستند. خوبی هایشان ظاهر است و عطر زندگی شان به مشام دیگران می رسد.

اهل تعقل و تزکیه

لا یثنون من المسلمین سلفا و لا یقفون لهم خلفا. این ویژگی ناظر به یکی از گرایش هایی است که در آن زمان وجود داشته و امروز هم در گروهی از مسلمان ها به صورت شدیدتری وجود دارد. می دانید، امروز فرقه ای به نام «سلفیین»؛ شعارشان این است که ما باید آن گونه رفتار کنیم که پیشینیان رفتار می کردند و غیر از آنچه در روایات آمده و پیغمبر اکرم (ص) انجام می داده، بدعت و شرک است.

مثلا این گروه حتی برگزاری مجلس شادی برای تولد پیغمبر (ص) را بدعت و شرک می دانند. حضرت امیر (ع) می فرماید: شیعیان ما این گونه نیستند که چشم بسته، تابع گذشتگان باشند و هر کاری آن ها کردند، انجام بدهند. آن ها مرد برهان و دلیل اند. تحقیق می کنند تا ببینند حق چیست و همان را عمل کنند. شرورهم مکنونة و قلوبهم محزونة؛ شری از ایشان؛ ظهور ندارد و دل هایشان محزون است.

حضرت نمی فرماید قیافه هایشان محزون است بلکه چهره شان بشاش و ظاهرشان شاد و خرم است؛ اما در دل شان حزن است؛ به خاطر گناهانی که مرتکب شده اند، یا فرصت های خوبی که از دست داده اند و یا گناهانی که دیگران مرتکب می شوند و آن ها نمی توانند جلوگیری کنند.



أنفسهم عفیفة و حوائجهم خفیفة؛ اهل عفت و پاکدامنی هستند و حوائج دنیایشان؛ بسیار کم و سبک است. أنفسهم منهم فی عناء و الناس منهم فی راحة؛ خودشان را به زحمت می اندازند تا مردم راحت باشند. برخلاف کسانی که سعی می کنند زحمت هایشان را بر دوش دیگران بیاندازند تا خودشان راحت باشند. این؛ ویژگی مصداق های ساده ای در زندگی ما دارد. فهم الکاسة الألباء؛ شیعیان اهل کیاستند و خرد و تعقل؛ باهوش و تیزبین هستند؛ فریب نمی خورند؛ در کارها نیز فکر و اندیشه می کنند و عقلشان را به کار می گیرند. و الخالصة النجباء؛ مردمی خالص و یک دست هستند.

به قول معروف خرده شیشه ندارند؛ یک دست و صاف. برخلاف فرهنگی که امروزه در دنیا ترویج می شود که آدم باید چند چهره باشد؛ در هر جایی، با هر کسی، وانمود کند مثل اوست؛ با خوبان می نشیند، تظاهر کند که اهل صلاح است؛ با اهل معصیت می نشیند، وانمود کند که من هم با شما هستم! شیعیان واقعی طوری نیستند که هر فرد و هر گروهی؛ از آن ها خوشش بیاید و با آنها دوست شود.



فهم الرواغون فرارا بدینهم؛ برای اینکه دینشان را دزدها و راهزن ها نربایند، دینشان را با هر سیاستی که شده برمی دارند و فرار می کنند؛ یعنی اگر در محیطی در معرض این هستند که دینشان از دست برود و به گناه آلوده شوند، سعی می کنند خیلی آرام و بی سر و صدا، بدون اینکه تنشی ایجاد شود و درگیری درست کنند، دینشان را بردارند و دربروند.



إن شهدوا لم یعرفوا؛ اگر در میان جمعی حاضر شوند، آدم های شناخته؛ شده و معروفی نیستند. و إن غابوا لم یفتقدوا؛ اگر یک روز پیدایشان نشود، در مسجدی یا جای دیگر، کسی احوالشان را نمی پرسد؛ کسی به ایشان اعتنایی ندارد. أولئک شیعتی الأطیبون و إخوانی الأکرمون؛ این ها پاک ترین شیعیان من هستند. حضرت در حالیکه گریه می کردند این مطالب را فرمودند. در آخر هم فرمودند: ألا هاه شوقا إلیهم؛ نفس بلند و عمیقی کشیدند؛ گویا ناله ای کردند و گفتند: چقدر مشتاق دیدار چنین کسانی هستم.

پسندم آن چه را جانان پسندد

اگر این اوصاف فقط در یک روایت بود می توانستیم بگوییم شاید سند معتبری نداشته باشد یا نشود خیلی به آن اعتنا کرد. اما اگر این روایات را جمع آوری کنیم، شاید صدها روایت با مضامین نزدیک به هم وجود دارد که همه، حاکی از این است که بزرگ ترین ویژگی شیعیان، متقین و بندگان شایسته خدا و صالحین این است که دل به دنیا نبسته اند. وقتی دل بستگی به دنیا پیدا شد، بشر به زینت و لذت های دنیا اهمیت می دهد؛ غذاهای گوناگون، لباس های رنگارنگ، وسایل مختلف، دکورهای خانه، فرش ها، اثاثیه ها؛ و این زرق و برق ها تمام شدنی هم نیست.

آب شوری است که هر چه انسان بخورد تشنه تر می شود. اما شیعیان کسانی هستند که استفاده شان از دنیا فقط به اندازه نیازشان است؛ برای اینکه کارشان بگذرد و زندگیشان تأمین شود. ممکن است اموال دنیا زیاد به دستشان بیاید؛ ولی زیاد در دستشان نمی ماند؛ از این دست می آید، از آن دست انفاق می کنند. همه این؛ اوصاف یک محور اثباتی دارد و یک محور سلبی. محور اثباتی، اهتمام به انجام وظیفه الهی است؛ ملاک این است که اکنون خدا از من چه می خواهد؟ چه کنم تا خدا بیشتر بپسندد؟ محور سلبی هم این است که از آنچه ایشان را از تحصیل علم، تقوا، عبادت و از خدمت به دیگران بازمی دارد، یعنی دل بستگی به دنیا، پرهیز می کنند.

مثال روشن این امور گناهان است؛ چیزهایی را که خدا حرام کرده هیچ وقت نمی پسندد. اگر می پسندید حرام نمی کرد. در مرحله بعد مکروهات و مشتبهات است که در درجات بعدی قرار می گیرد. محور کلی، اطاعت خدا و تقرب به اوست که در سایه آن، خدمت به خلق خدا هم انجام می گیرد.

۱- بحارالانوار، ج ۶۵، ص ۱۶۶، باب ۱۹، «صفات الشیعه و أصنافهم و ذم الإغترار».

۲- همان

۳- نهج البلاغه، ص ۴۱۶، نامه ۴۵.

۴- بحارالانوار، همان.