مفهوم جاهلیت

مشرق | سیاسی | سه شنبه، ۱۰ اسفند ۱۴۰۰ - ۲۳:۱۲

حضرت آیت الله خامنه ای، در روز عید مبعث امسال (۱۴۴۳ ق) به درستی تفسیر دقیقی از مفهوم جاهلیت ارایه کردند که بر مبنای آن به درک عمیقی از سنگینی بار نبوت می توان دست یافت.

به گزارش مشرق، «داود مهدوی زادگان» پژوهشگر حوزه فقه و علوم سیاسی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی، طی یادداشتی نوشت:
ولی فقیه، حضرت آیت الله خامنه ای، در روز عید مبعث امسال ( ۱۴۴۳ ق ) به درستی تفسیر دقیقی از مفهوم جاهلیت ارایه کردند که بر مبنای آن به درک عمیقی از سنگینی بار نبوت می توان دست یافت.
برداشت رایج از مفهوم جهل عبارت از نا دانی و عدم آگاهی است.
مطابق این برداشت، عبور از جهل و نا دانی، اگر چه کلفت آور و زحمت زا است؛ لکن به حدی نیست که رسول خدا صلی الله علیه و آله امر به استقامت و ایستادگی شود.
جهل عرب جاهلی فراتر از نادانی بوده است که خطاب به آن حضرت و همراهان راستین ایشان امر شده که: « فاستقم کما أمرت ومن تاب معک ».
بر همین اساس، ولی فقیه جهل را در مفهوم وسیع تری معنا کرده است.
چنانکه در این باره فرموده است:
« یکی از مهم ترین شعارها و جهت گیری های پیامبر اکرم در بعثت، مقابله ی با جاهلیت بود.
در قرآن بارها جاهلیت تقبیح شده.
تعبیر جاهلیت -که حالا توضیح میدهم که مراد از جاهلیت چیست- بارها در قرآن تقبیح شده.
در سوره ی مائده: « افحکم الجاهلیة یبغون » ( مائده: ۵۰ )؛در سوره ی احزاب: « و لاتبرجن تبرج الجاهلیة الاولی »( احزاب: ۳۳ )؛ در سوره ی انا فتحنا: « اذ جعل الذین کفروا فی قلوبهم الحمیة حمیة الجاهلیة » ( فتح:۲۶ ) و در چند جای دیگر قرآن که حالا من این سه آیه در ذهنم بود، اینجا یادداشت کردم.
جاهلیت تقبیح شده.
این جاهلیت چیست؟
مراد از این جاهلیت صرفا بی سوادی نیست، نادانی نیست؛ البته بی سوادی هم در آن هست، لکن این جاهلیت معنای وسیع تری دارد؛ خلقیات پست هم جزو این جاهلیت است که به بعضی از آنها قبلا اشاره کردم.
رفتارهای ددمنشانه ی مردم: آدمکشی شان، دزدی شان، تجاوزشان، حق کشی شان، ضعیف کشی شان که همه ی اینها رایج بود در بین مردم جزیرةالعرب، اینها جزو همان جاهلیت است.
هرزگی جنسی، هرج و مرج جنسی، ابتذال اخلاقی، برچیده شدن بساط حیا از بین مردم؛ اینها بود دیگر، اینها جزو آن جاهلیت بود.
و بعثت با همه ی اینها به مقابله پرداخت.
یعنی جاهلیتی که «و لاتبرجن تبرج الجاهلیة الاولی» که در سوره ی احزاب خطاب به زنهای مکرم پیغمبر هست، این یک چنین چیزی است؛ هم نادانی و بی سوادی و جهالت در آن هست، هم بداخلاقی و ظلم و تبعیض و حق کشی و ضعیف کشی هست، هم هرزگی جنسی و بی بندوباری و هرج و مرج اخلاقی در آن هست؛ همه ی اینها جزو جاهلیت است.
خب، پیغمبر با جاهلیت به مبارزه پرداخت» ( بیانات/ ۱۰ اسفند ۱۴۰۰ ).
همین معنا از مفهوم جاهلیت که در بیانات مقام معظم رهبری است، در گفتاری از شوقی ضیف، نویسنده مشهور معاصر مصری، آمده است.
او در کتاب العصر الجاهلی درباره معنی« جاهلیت » چنین گفته است: « بد نیست که بدانیم کلمه « جاهلیت » که بر این عصر [ پیش از اسلام ] اطلاق شده، مشتق از « جهل » نقیض « علم » نیست بلکه از ریشه « جهل » به معنی خیره سری و پرخاشگری و شرارت است و در مقابل « اسلام » به معنی تسلیم و طاعت خدای عز و جل و رفتار و کردار بزرگوارانه ( دینی ) قرار می گیرد.
کلمه جهل و جاهلیت در زبان قرآن و حدیث نبوی و شعر جاهلی به همین معنای تعصب و بی پروایی و کم خردی است ».
شوقی ضیف بعد ذکر نمونه هایی از آیات قرآن کریم و شعر عرب جاهلی چنین نتیجه گرفته است که: « در همة این شواهد پیداست که ریشه « جهل » از قدیم به معنی تندی و خیره سری و بی خردی به کار رفته و عصر جاهلیت با همه جنبه های شرک آمیز و اخلاق مبتنی بر عصبیت و انتقامجویی و خونخواری و تبهکاری و سیهکاریش، به عصر نزدیک به اسلام _ یا به عبارت دقیق تر به دوره بلافاصله پیش از اسلام _ اطلاق گردیده است » ( ضیف شوقی، ۱۳۶۴، العصر الجاهلی، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، نشر امیر کبیر: ۴۷ ).
۲۷ رجب ۱۴۴۳