به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، در اردبیل به ویژه در ماه های محرم و صفر تعدادی از مردم عزادار سعی بر این دارند به هر نحوی شده علاقه و عشق خود را به ائمه اطهار(ع) و به ویژه امام حسین(ع) و یاران و انصار وی ابراز کنند؛ در این مسیر دادن احسان و نذری به عزاداران و عامه مردم از آب نوشیدنی گرفته تا انواع و اقسام غذاها از جمله آداب و رسوم خاص مردم اردبیل دراین ماه ها است. آداب و رسوم خاص احسان و نذری در حسینیه متبرکه اوچدکان که در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده، از جمله مواردی است که شاید نظیر آن در هیچ کجای ایران دیده نشود با درنظر گرفتن این موضوع که این نحوه دادن احسان و نذری بنا به منابع موجود مختص دوره صفویه بوده و به نوعی بازمانده آداب و رسوم آن زمان است.

بنابر اطلاعات به دست آمده در ابتدا در منزل شخصی به نام آقای میربابا جنب مسجد کبود اوچدکان احسان و نذری داده می شد، وی خادم حرمین شریفین بود و در سفری که به اردبیل داشت(حدود ۱۵۰سال پیش) بیرق متبرک حضرت ابوالفضل عباس(ع) را از بارگاه حضرت عباس بن علی(ع) آورده و به زنجیرزنان محله اوچدکان اهدا می کند. حسینیه متبرکه زنجیرزنان اوچدکان از آن زمان دارای اسم و رسم شد و بعدها هم مکان آن به محل فعلی انتقال یافت.

آغاز نخستین طشت گذاری از حسینیه متبرکه اوچدکان

حسینیه متبرکه اوچدکان در تاریخ مذهبی و دینی اردبیل دارای جایگاه خاصی است، به این صورت که به هنگام شروع طشت گذاری محلات ششگانه اردبیل از ۲۶ یا ۲۷ ذی الحجه نخستین طشت گذاری از همین حسینیه متبرکه اوچدکان شروع می شود و روزهای بعد طشت گذاری محلات دیگر اردبیل از سرگرفته می شود.

مراسم احسان و نذری این حسینیه معمولا از ماه صفر شروع می شود و با توجه به میزان هزینه های جمع شده تا آخر صفر ادامه می یابد؛ این مراسم از همان ۱۵۰ سال پیش و تا به امروز با تفضیلات بیشتر و بهتر ادامه یافته و بیشتر مخارج آن را خیرین تقبل می کنند.

امور جاری حسینیه توسط افراد خاصی انجام می شود که طبق اطلاعات به دست آمده اسامی تعدادی از آنها که همگی به جوار حق شتافته اند شامل حسین آقا طاهری، حاج عمو نجفی(حاجی عمی)، حاج غلام صدرایی، حاج سیدلطیف علوی(که در تهران اقامت داشت و در ایام احسان و نذری ماه صفر به اردبیل می آمد)، حاج عزیزآقا رضازاده، حاج بهاءالدین دائی زاده، حاج مهدی ارشادی و در حال حاضر هم حاج میرزاآقا امادی در نقش ریش سفید امور جاری حسینیه را اداره و مدیریت می کند.

متولیان حسینیه افراد دارای وجهه اجتماعی ممتاز هستند

افرادی که در جرگه متولی و ریش سفیدان حسینیه می آمدند دارای وجهه اجتماعی ممتاز، معتمد بین اهالی و مسلمان معتقد و مخلص بودند. بنا به اظهار حاج میرزاآقا امادی تا ۷-۶ سال بعد از انقلاب در حسینیه حلوا و فطیر(نان محلی) هم از ظهر عاشورا تا سوم امام حسین به اندازه ۶۰ من پخت می شد که البته بنا به دلایلی خاص این نوع احسان برچیده شد.

همانطوری که ذکر شد دراین احسان و نذری نظم حرف اول را می زند و برهمین منوال در ایام ماه صفر از چهار دسته مهمان پذیرائی می شود اولی همسایگان حسینیه؛ چه به مخارج حسینیه و احسان کمک کنند یا نکنند از همگی همسایگان پذیرائی می شود. دوم زنجیرزنان حسینیه: اینان هم کمک کنند یا نه، پذیرائی می شوند. سوم پذیرائی از فقرا، کارگران مستأصل و افراد نیازمند که البته تشخیص این امر هم به عهده متولی فعلی حسینیه است، چرا که اگر به دست افراد دیگری انجام شود شاید مورد سوء استفاده قرار گیرد و چهارم افرادی که به مخارج حسینیه کمک کرده اند نیز مورد پذیرائی قرار می گیرند.

نکته قابل ذکر این است که تمامی مهمانان از فقیر و غنی دارای کارت دعوت مخصوص هستند که توسط آن مورد پذیرائی قرار می گیرند و کسی بدون کارت دعوت اجازه حضور در احسان حسینیه را ندارد، البته در این ایام اگر غذا و احسان اضافه و زیاد آمد آن را بین کسانی که دم در حسینیه می آیند به عنوان تبرک پخش می کنند.

اشخاصی که در این حسینیه به عنوان عمله امام حسین (ع) خدمت می کنند در درجه نخست از بین زنجیرزنان خود حسینیه انتخاب می کردند و آنهایی که مسلمان و دارای وجهه اجتماعی ممتاز و معتمد در بین اهالی محل باشند.

انواع غذاهایی که در حسینیه به عنوان احسان و نذری داده می شود عبارتند از برنج، آش دوغ، قورمه سبزی، مسمای مرغ، پیچاق قیمه( خورشت محلی اردبیل) که هر کدام به اندازه نیاز و حتی بیشتر در یک مجمعه مسی برای دو نفر سرو می شود.

مهمترین بخش احسان؛ نحوه پذیرایی

مهمترین بخش احسان و نذری که همان نحوه پذیرایی از مهمانان حسینیه است به این ترتیب بعد از نشستن افراد در سه ستون به صورت روبه روی هم که هر ستون نیز روبه روی چشمه و دری قرار می گیرد که نیروها و عمله ها از آنجا وارد می شوند، با چای از مهمانان پذیرایی می شود به این صورت که همزمان از سه چشمه و در یک زمان ۶ نفر(دو نفری) وارد می شوند درحالی که دستشان زیربرنجی، استکان پایه دار نقره ای، قاشق کوچک و قند است؛ زمانیکه زیرچای را جلوی مهمان می گذارند قند سمت راست و قاشق کوچک سمت چپ مهمان قرار می گیرد. تمامی این مراحل همزمان و به صورت یکسان انجام می گیرد و هیچ کدام از عمله در این مرحله، عقب یا جلو نمی مانند.

بعد از صرف چای و جمع آوری بساط چای به صورت منظم، تلاوت قرآن مجید به صورت جزو شروع می شود، بعد از اتمام جزوهای قرآن، دعای ختم قرآن خوانده می شود.یک نفر از روحانیون بنام منبر رفته دقایقی صحبت می کند و سپس با همان نظم خاص عمله ها از چشمه ها و درها وارد می شوند در حالی که آفتابه در دست راست و لگن در دست چپ دارند با آب سرد سراغ مهمانان رفته و مهمانان نیز دست خود را با آب سرد می شویند و بعد از اتمام باز هم با همان نظم از در خارج می شوند.

۶ نفر(دو تایی) همزمان از سه چشمه و در وارد می شوند که سه نفر عمله کمکی نیز آنها را همراهی می کند- در حالی که سینی در دست دارد و داخل آن سفره قرار گرفته، دو نفر اصلی سفره را برداشته و خیلی منظم سفره را پهن می کنند و باز با همان نظم خارج می شوند و در مرحله بعدی باز با همان نظم برای هر دو نفر از مهمانان یک قرص نان می آورند و در سفره مابین آن دو قرار می دهند.

در تمامی این مراحل در آشپزخانه(مطبخ) کارها به ترتیب و با نظم جلو می رود، به هنگام نوشیدن چای آش دوغ در ظرف ریخته می شود، به هنگام تلاوت قرآن قورمه سبزی را در ظرف می ریزند، به هنگام ختم قرآن و خطا به اهل منبری برنج و پیچاق قیمه را می ریزند.

بعد از گذار از تمامی این مراحل نوبت آوردن مجمعه های حاوی مواد غذایی است که آن هم باز با ورود عمله ها که این بار ۶ نفر( دو تایی) هر کدام دو عمله کمکی هم آنها را همراهی می کنند که این دو عمله کمکی هر کدام یک مجمعه در دست دارند و دوعمله اصلی آنها را جلوی مهمانان می گذارند.

اولین مجمعه ای که آورده می شود آش دوغ است و بعد به ترتیب برنج، قورمه سبزی، مسمای مرغ، پیچاق قیمه و در نهایت آب نوشیدنی با پارچ و لیوان. در تمامی این مراحل آنچه زیاد و عجیب به چشم می خورد همزمانی این امور از طرف همه عوامل و نیروها است که همگی همزمان وارد شده و همزمان مواد غذایی جلوی مهمانان گذاشته می شود بدون اینکه در این کار کسی از دیگری جلو یا عقب بیافتد .

بعد از اینکه غذاها سرو شد و هر کسی هم خواست باقی مانده آن را برداشت، بازهم به همان ترتیب ذکر شده ظروف جمع آوری شده و آنها را در شربت خانه تحویل می دهند تا آن ظروف توسط بانوانی که برای این کار درنظر گرفته شده اند شسته شده در جاهای مخصوص به خود قرار گیرد که این بانوان هم معمولا از همسران زنجیرزنان یا از اهالی همین حسینیه هستند.

دراین حال دعای مخصوص بعد از اتمام غذا(مبنی بر قبولی احسان و نذری) و فاتحه خوانده می شود و مهمانان با خواندن حمد و سوره خدای خود را شکر می کنند. دراین مرحله باز هم آفتابه و لگن و حوله ولی این ار با آب گرم آورده می شود تا مهمانان دستان خود را به همان ترتیب قبلی بشویند.

در انتها برای مهمانان در فنجان و نعلبکی شیرکاکائو داده می شود و این پایان مراسم باشکوه این احسان حسینیه متبرکه اوچدکان است. بعد میهمانان به ترتیب از سمت دهلیز حسینیه و داخل حسینیه خارج شده می روند که تمام این مراسم باشکوه حدود یک تا دوونیم ساعت طول می کشد.

تمامی عمله ها فقط کار خود را انجام می دهند و هیچ کسی حق کوچک ترین دخالتی در کار دیگری ندارد، به عنوان مثال، مسئول چای فقط چای دم کرده آن را می ریزد، مسئول قند فقط به کم و زیاد بودن قند نظاره دارد، یا مسئول برنج فقط در کار خودش است و مسئول خورشت پیچاق قیمه هم همانطور و بقیه عوامل هم به همان صورت تنها به کار خود مشغولند.

هرکسی هم که در کار خود ایراد داشته باشد نمی تواند به دیگری تذکر دهد بلکه به متولی و ریش سفید حسینیه می گویند و او نیز تذکرهای لازم را به فرد یاد شده اعلام می کند.

ظروف مختلف غذا که قبلا همگی مسی بودند از کاسه و دوری(بشقاب) و پارچه گرفته تا آفتابه لگن و گلابدان و غیره که همگی نیز دارای نقش و نگارند، اکنون تعدادی از آنها جمع آوری شده و در جاهای مخصوص خود نگهداری می شوند و بقیه باز هم به کار گرفته می شوند و حسینیه متبرکه اوچدکان تنها مکان مختصی است که تمامی این مراحل پذیرائی از مهمانان در داخل آن انجام می گیرد.

نظم و تقسیم کار فوق العاده حرف نخست را در نذری حسینیه می زند

درمقوله احسان و نذری حسینیه متبرکه اوچدکان، نخستین چیزی که به نظر می آید همانا نظم و ترتیب فوق العاده ای است که از همان ابتدای تاسیس حسینیه وجود داشته و شاید هم خیلی منسجم تر و هماهنگ تر گشته است و نیز تقسیم کار و وظایفی که هر کدام از عمله ها به عهده گرفته و آنها را از دخالت در کار دیگری منع کرده است، توجه به موارد بهداشتی در نحوه پذیرائی از مهمانان نیز شایان توجه است.

آنچه به چشم می آید طبقه اجتماعی افرادی است که مورد پذیرایی قرار می گیرند، یعنی از هر قشری از دارا و ندار از سفره احسان برکت امام حسین(ع) متنعم می شوند و تبعیضی در نوع غذا و نحوه پذیرائی وجود ندارد، نکته مورد اشاره دراین مورد، نحوه گزینش نیروها و عمله های حسینیه متبرکه است، بدین نحو که بایستی حتما از اهالی حسینیه و به ویژه از دسته زنجیرزنان باشد و در کنار اینها نیز مقید بودن به شعائر دینی و مذهبی، دارا بودن وجهه اجتماعی ممتاز و معتمدترین اهالی از مقوله های گزینش نیروها است.

بدون شک در ماه های محرم و صفر در اکثر شهرها و روستاهای ایران هر کس در حد و توان خود سعی می کند که به بارگاه ملکوتی حضرت سیدالشهدا(ع) و فرزندان و یاران باوفای آن حضرت از طرق مختلف که یکی از آنها احسان و نذری دادن است، ارادت و عشق خود را بنمایاند، از دادن آب نوشیدنی، پخش حلوا، نان های محلی، انواع آش ها و غذاهای محلی و غیره که همگی البته روبه یک سمت دارند و آن تقرب به درگاه الهی و سپس عرض ارادت به ساحت مقدس امام حسین(ع) است.

گزارش از رقیه آذربنیاد

انتهای پیام/۱۴۵/ ع