نبود تمرکز مدیریتی در مدیریت بحران پایتخت، تبعات آلودگی هوا در روز پس از زلزله، انگشت شمار بودن تعداد متخصصان مدیریت بحران در ایران، محدوده های بحرانی و راهکارهای کاهش ریسک زلزله از جمله مباحث مطرح شده در میزگرد زلزله استان تهران بود.

خبرگزاری فارس از تهران؛ سال هاست بحث زلزله در تهران در جمع محافل خبری و در رسانه ها مطرح می شود اما اینکه این مسئله تا چه اندازه آگاهی عمومی را در برداشته است و چه راهکارهای میان مدت و بلند مدتی برای آن وجود دارد همواره مغفول مانده است.

مسؤولیت مدیریت بحران در استان تهران به دو قسمت شهرداری تهران در مناطق ۲۲ گانه و شهرستان های تهران به وسیله استانداری تهران تقسیم می شود و به همین علت منصور درجاتی مدیرکل بحران استانداری تهران و احمد صادقی مدیرکل سابق بحران شهرداری و مشاور فعلی شهردار تهران برای تشریح چالش های این حوزه به فارس دعوت شدند.

برای بررسی اقدامات روز جهان در حوزه زلزله، نقاط بحرانی گسل های تهران و وضعیت استحکام بناها در بافت های مجاز و غیر مجاز مهدی زارع، دکتری زلزله شناسی مهندسی از دانشگاه گرونوبل فرانسه و استاد تمام پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، غلامرضا قدرتی امیری دکتری سازه از دانشگاه مک گیل کانادا و استاد تمام دانشکده مهندسی عمران دانشگاه علم وصنعت، در خبرگزاری فارس برگزار شد. شرح میزگرد فارس به شرح ذیل است:

مهدی زارع: زلزله تهران موضوعی است که به فراموشی سپرده شده است و بدتر فراموشی مردم فراموشی رسانه ها در این رابطه است. مردم تا دو شب ابتدای زلزله درگیر هستند و بعدازآن فراموشی غالب می شود اما به هرحال رسانه ها وظیفه دارند موضوعات را دنبال کنند.

مسئله زلزله تهران را می توان یک مسئله ملی یا حتی بین المللی عنوان کرد. تنها چند شهر در دنیا هستند که اگر زلزله در آن ها رخ دهد به عنوان یک رخداد بین المللی تلقی می شوند؛ تهران، استانبول، جاکارتا، توکیو، لس آنجلس و مکزیکوسیتی و کراچی شهرهای بزرگی هستند که کم جمعیت ترین آن ها لس آنجلس است ولی بقیه شهرها و شهرهای پیرامونی آن ها بالای ۱۰ میلیون جمعیت دارند و همه در معرض لرزه خیزی بلا و گسل های فعال هستند.

در استان تهران تمرکز جمعیت بالا است و چیزی حدود ۱۷ یا ۱۸ درصد جمعیت کل کشور در آن ساکن هستند طبق برآوردهایی که در سال ۹۵ شده جمعیت شهر تهران ۸ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و در روز چیزی حدود ۳ و نیم میلیون به آن اضافه می شود و حدود ۲ میلیون و نیم جمعیت هم چرخشی درجاهای مختلف شهر می توانند باشند با توجه به خطر لرزه خیزی بالایی که تهران دارد و این محدوده که امروز شهرری هم در داخل محدوده منطقه ۲۰ تهران محسوب می شود و شمیرانات که جزو تمدن های قدیمی است و در گسل تهران قرارگرفته است.

اولا ازنظر سابقه زلزله های باستانی بیشترین مطالعات در همین شهر تهران و پیرامون انجام شده و تاکنون بر روی گسل شمال تهران ۹ زلزله به بزرگی ۷ را در طی ۳هزار سال گذشته نشان می دهد. همکاران ما در زمین شناسی و پژوهشگاه زلزله، سازمان مدیریت بحران تهران مطالعاتی را انجام دادند و به چنین نتایجی رسیدند و تنها جای ایران است که اطلاعات ۳ هزار سال گذشته اش راداریم.

اطلاعات دیگر به این دقت و تفصیل نیست نکته دیگر اولین زمین لرزه که در تاریخ زمین لرزه های ایران وجود دارد زلزله سال ۳۳۰ قبل از میلاد در شهرری است و دیگری در سال ۸۵۶ و سال ۱۳۸۴ میلادی است و عمدتا منطقه ورامین و ری را تحت تأثیر قرار داده است.

مرگ و میر تهران فردای زلزله ملارد، ۴ برابر یک روز عادی بود

تهران در طی سال های اخیر افزایش جمعیت داشته به طول مثال در سال های ۵۵ نزدیک به ۴و نیم میلیون جمعیت داشته درحالی که این جمعیت در سال ۹۵ طبق آمار سرشماری به ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر افزایش داشته و در دهه ۷۰ شمسی رشد سریع حاشیه های شهر تهران بوده است. وقتی که زلزله ۲۹ آذر ۹۶ در ساعت ۱۱ و ۲۷ دقیقه شب اتفاق می افتد با بزرگی ۵ در منطقه ملارد ولی ازنظر جمعیتی که این زلزله را احساس کردند رکورددار می شود یعنی نزدیک به ۲۰ میلیون نفر آن را حس می کنند و تا یک هفته مسئله زلزله تهران در صدر اخبار قرار می گیرد.

در مسئله زلزله تهران با حاشیه و پیرامونی که ازنظر جمعیتی دارد درواقع مسئله ریسک زمین لرزه تهران است به عبارتی خطری که ما در زلزله تهران احساس می کنیم و انتظار داریم خیلی از جاهای کشور داشته باشیم. یکی از مسائل جدی در شهر تهران این بود که مردم از روی وحشت بیرون آمدند و یک عده هم سوار ماشین شدند این موجب شد که تهران آلوده ترین روز سال ۹۶ را تجربه کند و مدیرعامل بهشت زهرا گفت که متوفیان در یک روز عادی ۵۰ نفر بود درحالی که در آن روز بالای ۲۲۵ نفر از متوفیان در بهشت زهرا ثبت شدند.

تبعات دومینو وار مسئله زلزله تهران را فقط در لحظه زلزله محدود نمی کند بلکه پیامدهای آن مسئله است. باورم بر این است که کارهای مهمی انجام شده و مسئله زلزله تهران راه حل دارد و آن هم کاهش ریسک است.

قدرتی امیری: چرا مسئله ای مثل زلزله را که در طول سالیان سال مطرح است به اینجا رسیدیم این قدر به آن توجه نکردیم چیزهایی مثل برف، باران، آلودگی هوا و ترافیک به همین شکل به سمت بحران پیش رفتند. به نظر من مردم ما تقدیرگرا شدند، وقتی ما برای مدت های زیادی به صورت سیستماتیک برخورد نکنیم، خودکار ناامید می شویم.

زلزله یک امر طبیعی است اگر ما ساختمان ها را در حد متعارف به اندازه ای که لازم است یا ساختمانی داریم می سازیم و بافته ای فرسوده ای که هست برای آن ها فکری کنیم به هر صورت مشکل به حدی می رسد که خسارت ها متعارف شوند و توان هایی که برای مقابله با این پدیده وجود دارد قابل پیش بینی است.

در طول این چند سال اخیر هرسال مشکل را باز کردیم، به یک نتیجه ای نرسیدیم ، ما حتی یک روزشمار برای آن نداریم و این گلایه هایی که همیشه به خبرگزاری ها و رسانه دارم اگر سالانه یک مطالبه از بدنه دولت ، اجرایی و مدیریتی می خواستید حل می شد در بحث تهران مشکل اصلی توسعه نامتعارف است.

توسعه غیرعلمی دارد و این باعث می شود تشدید و هم افزایی مشکلات زیادتر شود توسعه تراکم وابستگی مردم به فعالیت های اینترنت است. اگر اینترنت در این شهر قطع شود چه اتفاقی می افتد خیلی از فعالیت های امدادرسانی با بحث اینترنت اتفاق می افتد.

در مجلس حساست لازم در این زمینه نیست. در یک دوره ای مدارس و خود مجلس حساسیت های زیادی بود و حتی بودجه زیادی را برای آن اختصاص دادند . ۳۰ تا ۴۰ درصد مدارس مقاوم سازی شود ولی سایر مدارس هنوز باقی مانده اند و این مدارس می توانند یکی از پناهگاه های امن برای مردم باشند. متأسفانه بودجه برای مسئله زلزله و یا سایر حوادث به صورت مسکن ارائه می شود، یعنی وقتی یکی از حوادث شدت پیدا می کنند و بودجه اختصاص می دهند.

بسیاری از ساخت وسازهای شهر تهران در حریم گسل است در ساختمان های جدیدی که ما برای بیمارستان ها می سازیم ۴ یا ۵ برابر قیمت ساخت آن ها تجهیزات بیمارستانی برای ما قیمت دارد ارزش این ساختمان بعد از زلزله سرویس دهی آن است. این ساختمان ها با سیستم سنتی ساخته شده اند و امکان ندارد که با سیستم سنتی بتوانند تجهیزاتش را اداره کند حتما باید یک سیستم نوین استفاده شود در کشور ترکیه یک زمانی ابلاغ کردند ساخت بیمارستان بدون سیستم نوین ممنوع است.ما باید چنین کاری را انجام دهیم.

صادقی: به نظر می رسد که زلزله تهران یک بحث قدیمی و کهنه و حتی تازه است. علی رغم اینکه سالیان سال شاید قدمتش به هزاران سال هم می رسد در این سال ها تهران به دلیل گسل های مختلف نابودشده و مجددا به جهت موقعیت خاصی که داشته موردتوجه قرارگرفته است و الان شاهد این هستیم که تهران به عنوان پایتخت ام القرای جهان اسلام با یک جمعیت بسیار زیادی هنوز موضوع زلزله برایش حل نشده و نگران کننده است. چرا نگران کننده این که از زلزله تهران یک دوره بازگشت را برای فعالیت هایی که گسل های تهران که در آن قرار دارد تعریف شده و بازگشت نگران کننده است.

از این لحاظ که یک دوره زمانی می گذرد و این دوره زمانی بایستی منتظر یک زلزله مهیبی برای تهران باشیم با توجه به آن توسعه بی قواره ای که در شهر تهران و غیراصولی و غیرمتعارفی که در حوزه شهرسازی دارد یک شهر پرخطری را از شهر تهران ساخته ما می بینیم که یک شهر پرجمعیت، فقر و حاشیه نشینی در اطراف آن وجود دارد موضوع بیکاری و این ها آسیب پذیری شهرهاست.

همین عوامل می تواند نگران کننده باشند اگر یک زلزله بیاید ما عوامل آسیب پذیر در آن زیاد داریم از بحث نگرانی بپردازیم یک شهر پرجمعیتی که سابقه دیرینه ای در بحث زلزله دارد غیرمتعارف و بی قواره هم بزرگ شده یک ساکنینی دارد که این ساکنین تقدیرگرا هستند یک کار تحقیقاتی میدانی انجام دادیم دیدیم که مردم تهران تقدیرگرا هستند هر چه خدا بخواهد و همه چیز را به امان خدا رها می کنند برایشان مهم نیست در جایی زندگی می کنند که خطر دارد و باید خودشان را از این خطر مصون کنند.

ما اگر خودمان را از خطر مصون کنیم خدا بخواهد می میریم به خاطر همین خیلی از کارهایی که بایستی در ارتباط با مصون سازی خودشان از مخاطرات داشته باشند انجام نمی دهند البته توجه ندارند که خداوند فرموده که با دست خود خودتان را به هلاکت نسازید اینکه روی گسل ساخت وساز نامقاوم بسازید و بگویید هر چه خدا بخواهد یکی از عوامل نگران کننده در شهر تهران وسعت تأثیرپذیری خیلی زیاد است ما اگر در یک شهر کوچک زندگی می کردیم اگر زلزله هم می آمد قابل کنترل بود زلزله شهر تهران از فیروزکوه تا قزوین را تحت تأثیر قرار می دهد.

یک دهم مردم تهران در بافت فرسوده زندگی می کنند

مکان هایی که شاید از نقاط پرجمعیت و آسیب پذیر کشور باشد تهران و اطراف آن استان البرز که متأثر از تهران است تفرجگاه های مثل لواسان، دماوند با جمعیت بزرگ این ها نگرانی ما را صدچندان می کند که زلزله جایی قرار است بیاید که وسعت خیلی زیادی دارد و افراد بسیار زیادی را تحت تأثیر خودش قرارمی دهد.

نگرانی دیگر بحث بافت فرسوده است. حدود یک دهم جمعیت شهر تهران در بافت فرسوده زندگی می کنند که با توجه به تعداد جمعیت شهر تهران این رقم رقم بسیار زیادی است و قطعا یک زلزله حتی اگر شدت لرزه اش زیاد نباشد و بافت فرسوده بیاید می تواند نگرانی های خیلی زیادی را برای مجموعه به وجود بیاورد ضمن اینکه ما یک بحثی به نام بافته ای جدید داریم که این بافته ای جدید هم نگران کننده است.

چون اصول و استاندارد ساخت وساز در آن ها رعایت نشده است بر اساس آمار غیررسمی که مسئولان زیر ربط می گویند ۳۰ درصد بافت جدید خودش بافت فرسوده است علتش به هرحال عدم نظارت ، عدم رعایت ضوابط و مصالح غیر استاندار است.

فارس: ۳۰ درصد از بافت مجاز منظور است؟

صادقی: همین ساخت وسازهایی که الآن با مجوز دارند ساخته می شوند چون ما یک آئین نامه ۲۸۰۰ داریم بر اساس آن ساخت وساز صورت می گیرد نظارت دقیق بر اجرای این آئین نامه نیست.

اگر نظارت باشد مصالح نامرغوب و غیراستاندارد داریم و جدای از این ها خود آئین نامه بادی به روز رسنی شود این آئین نامه برای ساخت وساز در کل شهر تهران تنظیم شده است ما در اواخر سال ۹۵ بود نقشه های گسل شهر تهران را به تصویب شورای عالی شهرسازی رساندیم و ابلاغ شد به حوزه معاونت شهرسازی که این ها پهنای گسلی شهر تهران هستند.

قرار بر این بود که وزارت راه و شهرسازی آئین نامه ساخت وساز در پهنه گسل را جدای از این آئین نامه ابلاغ کنند. الآن ۳ سال است که از این ماجرا می گذرد و هیچ اتفاقی نیفتاده است.

ما قوانین داریم این آئین نامه برای ساخت وساز و مقاومت در برابر زلزله است. ولی کارشناسان به این نتیجه رسیدند که پهنه گسلی جدای از این آئین نامه باشد و یک سری ضوابط خاص دیگری نوشته شود که متأسفانه هنوز این آئین نامه بروز نشده است.

فارس: پهنه گسلی کدام مناطق در شهر تهران را شامل می شود؟

صادقی:مطالعه ای با ۳۰ هزار برداشت در تهران انجام شده با گمانه زنی هایی که صورت گرفته روی خط گسل شهر تهران پهنای گسل را مشخص کردند که متفاوت است عمدتا گسل ها در شمال و جنوب است. این پهنه بیشتر از سایر مناطق است ولی این مناطق احتمال هست که ما گسل های ناشناخته ای داشته باشیم که پهنه گسلی آن هنوز نامعلوم باشد.

جدای از بحث بافت فرسوده و بافت جدیدی که نگرانی هایی دارد یک تأسیسات شهری فرسوده و با یک توسعه غیراصولی داریم تأسیسات آب رسانی، توزیع برق، گاز این ها فرسوده هستند یا در صورت اصولی توسعه پیدا نکرده اند. ما در بحث انفجار شهران یک اتفاق افتاد و یک روز قبل از عید فطر رمضان ۴ سال گذشته یک نشستی در زمین داشتیم شکستگی در لوله گاز داشتیم جرقه ای که در شبکه انتقال برق در جوار لوله گاز بوده موجب انفجار شده است.

این انفجار موجب شکستگی شریان آب رسانی با قطر بسیار زیادی شده است. این امر یعنی اینکه ما غیراصولی شریان های حیاتی را کنار هم قراردادیم هر مجموعه ای شبکه خودش را دفن می کند بدون اینکه متوجه باشند این شبکه های کجا کنار قرار دارند و بررسی کردیم ۴۱۴ نقطه مثل شهران در شهر تهران وجود دارد که ما شبکه آب، گاز و برق با تأسیسات مترو با شبکه توزیع سوخت تقاطع دارند.

اتفاقا این تقاطع در پهنه گسلی است. اگر یک لرزه ای در شهر تهران داشته باشیم کافی است یکی از این شبکه ها ، آسیب ببیند و ما خطرات ثانویه داشته باشیم مثل انفجار ، سیل، شکستگی لوله ها قطعی برق داشته باشیم که این ها جزو نگرانی های بسیار بزرگ که بایستی به آن بپردازیم موارد متعددی مثل پلاسکو را تجربه کردیم سیل تجریش و کن را تجربه کردیم زلزله ملارد در این موارد نشان می دهد که ما یک وحدت فرماندهی در بحث بحران نداریم.

شهرداری، استانداری، وزارت کشور و دیگران/ معلوم نیست چه کسی مسؤول شهر تهران است

شهر تهران مدیران خیلی زیادی دارد که هرکدام جزیره ای تصمیم می گیرند و به حرف یک فرمانده واحد گوش نمی کنند که این فرمانده واحد بایست زیر نظر یک ستاد واحد باشد، نیست.

قانون مشخص کرده که شهرهای تهران رئیس شورای شهر هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران است خیلی تلاش شد که این شورا تحت مدیریت شهر تهران یک هارمونی و هماهنگی خوبی داشته باشد و این شورا بتواند یک فرماندهی واحد میدانی مشخص کند و هر چه این فرمانده گفت در زمان حادثه گوش کنند به علت های مختلف ازجمله اینکه شهر تهران حوادث آن در سطح ملی مطرح می شود و بایستی مدیر ملی داشته باشد و به آن خدشه وارد کردند.

در لایحه جدیدی که به مجلس شورای اسلامی دادند این فرماندهی را به وزیر کشور دادند و الآن سالیان سال از این قضیه می گذرد و بلاتکلیفی که ما در بحث تصویب قانون داریم معلوم نیست که الآن کی مسؤول شهر تهران است و حتی اگر قانون هم داشته باشیم نشان داده که متأسفانه نهادهای مختلف زیر بار یک وحدت فرماندهی نرفته و نمی روند و یکی از مشکلات ما در کشور همین است.

ما در حوزه تاب آوری در توصیه هایی که بر اساس قانون سندای که در سطح بین الملل شده و کشور ما هم متعهد است به بحث اجرای این سند بحث حاکمیت خطر می تواند اولویت دوم یا سوم باشد اگر خیلی ساده بگوییم ما هر کاری که می خواهیم انجام دهیم بررسی کنیم که این کار ما خطری را کم می کند یا از بین می برد و یا افزایش می دهد.

کارهای ما باید یک پیوستی داشته باشد که این پیوست بررسی و مطالعه کند این پروژه که در حال انجام است اگر زلزله یا سیل بیاید چه تأثیری روی آن دارد و آیا اصولی است یا نه؟

نبود حاکمیت خطر بین مدیران و شهروندان

حاکمیت خطر نه بین مدیران وجود دارد و نه بین شهروندان ما. مدیر ما یک مجوزی را صادر می کند بدون اینکه توجه کند در ساخت وساز یک پروژه بزرگ آیا این پروژه شهر را پرخطر می کند یا از خطرات آن کم می کند و این مطالعات وجود ندارد و این تفکر وجود ندارد نوع ساخت و سازی که در چند دهه گذشته در شهر تهران صورت گرفته روی گسل و پهنه زلزله و بستر رودخانه ساختیم این ها نشان می دهد که ما تفکر حاکمیت خطر نداشتیم و همین موضوع برای شهروندان هم وجود دارد و نیازمند این هستیم که یک فرهنگ سازی را در گستره زمانی طولانی انجام دهیم و بهترین مسئله همان آگاهی بخشی به مردم است.

منصور درجاتی: اولین بحث اطلاع رسانی است اگر قرار است خبری از طریق رسانه ای چه تصویری و چه جراید و مجازی به استماع مردم برسد اینکه باید فرهنگ سازی کنند متأسفانه با توجه به جایگاه سیاسی در کشور در منطقه و دنیا و چالش هایی که اخیرا به خاطر مسائل اقتصادی داشتیم رویکرد شایعه سازی و شایعه پراکنی خیلی بیداد می کند.

تبعاتی که زلزله سال ۹۶ به خاطر انتشار آن اتفاق افتاد بیش از آن چیزی بود که خودش خسارت وارد می کرد پس اول مدیریت بحرانی بیندیشیم بعد مدیریت بحرانی نظارت کنیم پایش و کنترل مدیریتی داشته باشیم و در آخر مقاوم سازی و نوسازی بر مبنای اصولی تر را انجام دهیم.

ضعفی که به عنوان یک مسئول می بینم فرهنگ سازی است. در خصوص مطالعات زلزله که برخی مسئولان می گویند بلایی است که از آسمان نازل شود این گونه نیست زلزله قابل کنترل است، کنترل میزان خسارت، میزان ترسی که بر جامعه وارد می کند و تخریب زیرساخت ها.

فارس: در دنیا در رابطه با زلزله چه اقداماتی صورت گرفته در شهرهایی که مشابه تهران هستند آیا نمونه موفقی در دهه های اخیر داشتیم؟

زارع: بله. تجربه شهرهایی که نام بردم، شهر استانبول که جمعیت ثابت آن حدود ۱۲ میلیون نفر است و یک جمعیت پیرامونی هم دارد بعد از زلزله ای که در ۲۶ مرداد ۱۳۷۸ در خلیج ازمیر اتفاق افتاد که متأسفانه ۱۵ هزار نفر تلفات داد. این زلزله یک نقطه عطفی بود در مورد کاهش ریسک انجام شد. در سال ۱۳۸۲ پیشنهاد سامانه هشدار زلزله را موسسه زلزله شناسی استانبول به دولت را ارائه داد و حدود ۶ سال طول کشید تا توانستند برنامه ها را اجرا کنند.

برنامه های آن ها در گام اول اجرا شد راه اندازی ۱۲۰ ایستگاه لرزه نگاری در سطح شهر استامبول بود و در پیرامون آن، اگر زلزله ای در آن مناطق رخ دهد یک پیش هشدار و پیش هنگام نقطه ای درست کنند چون توجیه آن ها این بود که قبل از اینکه زلزله اصلی به وقوع بپیوندد یک هشداری باشد.

در این شهر اولین اقدام راه اندازی این سیستم برای شبکه گاز بود که به شیرهای اصلی گاز بفرستیم که خاموش و یا قطع شوند باهدف اینکه اگر اتفاقی افتاد آتش سوزی و انفجاری صورت نگیرد. در سال ۲۰۱۳ این برنامه عملیاتی شد تقریبا از صفرتا ۱۰۰ این برنامه را خود ترک ها انجام دادند یعنی دانش فنی را داشتند که این ایستگاه ها به ۴۰۰ عدد رسانده اند.

فارس: در شهر تهران ایستگاه های هشدار دهنده وجود دارند ؟

زارع: از زمانی که این مسئله مطرح شده الآن پیشران شهرداری تهران بوده است و ۱۲۰ ایستگاه نداریم ما هنوز در وضعیت استانبول نیستیم.

کارهای دیگری در استانبول صورت گرفته مثل استفاده نیروهای متخصص در بدنه علمی و اجرایی بود سازمان مدیریت بحران ترکیه که بعد از مدیریت بحران ما تشکیل شد به نام آپاد یک سازمانی مدرن که نیروهای تخصصی و زیرساخت خیلی مستمر و چارت خیلی مرتبی دارد ضمن اینکه سعی می کنند از توانمندی هایشان را درجاهای مختلف نشان دهند.

اتفاقاتی که در سایر کشورها رخ می دهد مثل نپال یا اندونزی علاوه بر هلال احمر ترکیه وارد عمل می شوند این سازمان هم حضور دارد.

در مکزیکوسیتی حدود ۳۶ هزار نفر در زلزله ای که در دریا رخ داد کشته شدند سامانه ای را راه اندازی کردند یک برنامه مقاوم سازی ساختمان های دولتی طراحی کردند و یک برنامه برای جداسازی از پی برای یک گروه از ساختمان های بلندمرتبه طراحی کردند و جالب اینکه یک سازمان برای آگاهی رسانی عمومی مردم در مقابل زلزله درست کردند. این ها نمونه موفق در مقابل زلزله هستند.

فارس: نقاط بحرانی استان تهران کجاها هستند و چه راهکاری میان مدتی و بلند مدتی در نظر دارید؟

زارع: این طور که تهران گسترش پیداکرده از جنوب گسل شهرری و کهریزک در نظر بگیرید مرکز تهران از گسل پردیسان عبور می کند و در واقع کتابخانه ملی و فرهنگستان علوم تا ونک، برج میلاد و برج آ. اس. پ و همین طور ادامه آن به سمت تپه های چیتگر و پائین دریاچه شهدای خلیج فارس رد می شود.

بعضی از همکاران ما در حوزه زمین شناسی این را یکی از فعال ترین گسل ها دانسته اند و استدلال هایی دارند که فعال تر از گسل پردیسان است. البته پنجره زمانی که آن ها آزمون کرده اند چندان گسترده نیست ولی به هرحال یک روند فعال است که از وسط شهر عبور می کند.

در ۲۰ سال اخیر به طرز عجیب وغریبی یک توسعه ناپایدار در تهران اتفاق افتاد ،در ولنجک یک ساختمانی ساخته شده که در طی سال های مداوم از آن عکس گرفتیم و تکمیل شده آن را دیدیم در دامنه کسل است.کل دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات که ۵۴ ساختمان ساخته شده انواع اشکالات دیگر که وارد است بماند، ولی مشکل لغزش دارد.

مجتمع ورزشی فتح که در آنجا ایجادشده هرچند از امکانات در سطح خوبی است ولی همین که ساخته شده دچار لغزش شده است. این اصرار بر توسعه در هنگام زلزله می تواند مشکلاتی را ایجاد کند و بدون زلزله هم با دخالتی که انسان در دامنه های شمال تهران انجام دادند را نیفتد در یک بارندگی سنگین آن وقت می تواند گرفتاری درست کنند. ازنظر سیلاب های ناگهانی شهرداری تهران کاملا مجهز است.

صادقی: ۳۰ درصد از بافت مجازی که در حال ساخت است خود این ها به خاطر مشکل ساخت و به خاطر خاکی که روی گسل قرار می گیرد جزو بافت فرسوده حساب می شود.

فارس: آیا ما دستور العملی های مشابه آن چه در دنیا اتفاق می افتد برای به حداقل رساندن زیرساخت ها داریم؟

صادقی: سیستم پیش هشدار هنگام زلزله در شهر تهران فعال است روی یکی از گسل های اصلی به صورت پایلوت انجام شده و به صورت هشدار مدیریتی و مرکزی حاکمیتی در سازمان مدیریت بحران شهر تهران است.ما این هشدار را قبل از اینکه به تهران برسد بین ۸ تا ۲۵ ثانیه با توجه به عمق و ساخت امکان دریافت آن را در شهر تهران داریم در گسل مشاء.

لازمه این کار توسعه ایستگاه های لرزه نگاری است. حدودا ۱۴ ایستگاه لرزه نگاری این کار را در سطح تهران انجام می دهند در برنامه دوم توسعه شهر تهران بایستی به ۵۰ ایستگاه می رسید که متأسفانه به جهت نبود منابع مالی این اتفاق نیفتاد.

دانش فنی آن وجود دارد گام هایی برای اینکه هشدار ، هشدار عمل کننده ای باشد به مردم از طریق پیامک یا آژیرهایی که در سطح شهر هشتند انجام می شود، حتی فرکانس ها در اختیار سازمان های عملیاتی مثل گاز قرار گفته و الآن در حال مقاوم کردن ایستگاه های پرفشار است.

آخرین مذاکراتی که با صداوسیما انجام دادیم با توسعه ایستگاه لرزه نگاری که از طریق قطع برنامه های زنده بتوانیم یک اطلاع رسانی انجام دهیم، علی رغم اینکه هلال احمر و صداوسیما برنامه های زیادی داشتند ولی ۲۰ درصد مردم در شهر تهران آمادگی کارهای گروهی دارند.

در شهر تهران گروه هایی به نام گروه های دوام و داوطلب واکنش اضطراری داریم ولی کم توجهی به آن ها و عدم اختصاص منابع لازم برای تجهیز وسایل و سازمان دهی می تواند برنامه را ناموفق کند.

همیشه نمی توان گفت که قانون خوب نداریم، آئین نامه ۲۸۰۰ که مخصوص ساخت وساز است استاندارد و ملاک مقاوم سازی است نامناسب اجرا کردن و عدم نظارت بر اجرای آن ما را به این سمت می کشاند که در برخورد با حوادث کاری انجام ندهیم. ما در این زمینه باید نظارت مان را قوی تر کنیم.

فارس : شهرداری تهران کلی ساختمان در حوزه درمانی دارد برای مقاوم سازی آن ها چه چاره ای اندیشیده شده است؟

صادقی: در بحث مقاوم سازی ساختمان های عمومی و دولتی ما چندین مصوبه به هئیت دولت ارائه کردیم در برنامه سوم، چهارم و پنجم دیده شده ولی متأسفانه یکی از مشکلات ما این است که نهادهای دولتی برای مقاوم سازی ساختمان های خودشان دغدغه ای ندارند، ما نمی توانیم بگوییم چون بودجه نیست این کار را انجام نمی دهیم.

خیلی از مسائل به شایستگی مدیران مربوط می شود، ما یک کشور پاسخ محور هستیم یعنی باید یک اتفاقی بیفتد بعد منابع جمع آوری کنیم و یک پاسخی بدهیم ما بایستی به سمت حوزه تاب آوری پیش برویم.

در حوزه مدیریت بحران متخصص به تعداد انگشتان دست هم نمی رسد

فارس: اگر ما به عنوان رسانه روی موضوع زلزله زوم کنیم و از مسئولان در نشست خبری چه در حوزه وزارت کشور و چه در شهرداری تهران پیگیری کنیم آیا یک اقدام رو به جلویی در رابطه با مدیریت بحران در هنگام زلزله در مناطق ۲۲ گانه اتفاق خواهد افتاد؟

صادقی: ما نباید تک مخاطره ای نگاه کنیم و صرفا بحث زلزله را مطرح نکنیم، در همه زمینه ها مشکل داریم اگر چند مخاطره ای نگاه کنیم زودتر به نتیجه می رسیم، نخبگان در حوزه مدیریت بحران وجود دارند ولی خیلی کم هستند، آن ها باید مطالبه گری کنند ، از جامعه مدیریتی و آن قدر باید آن را پیگیری کنند که اتفاق بیفتد.

در حوزه مدیریت بحران متخصص به اندازه انگشتان دست هم نمی رسد. ما تا مدیر شایسته و دغدغه مند در حوزه شهری، اقتصاد و فرهنگی نداشته باشیم همچنان مشکلات و آسیب پذیری از مخاطرات وجود دارند.

منصور درجاتی: یک مجموعه ای باید وقت و انرژی بگذارد و اصولی کار کند چه چهره هایی را جمع و چه مطالباتی را دیتا کند و به صورت فایل بسازد و بعد اگر خروجی خواستند به چه کسانی جوابگو باشند. در کشور ما این خلاء وجود دارد تمام این صحبت این خروجی را دارد که ما ضعف فرهنگ داریم . در تخصیص بودجه، اجرایی کردن، تصویب همه ضعف وجود دارد. بنده در کنار سایر دوستان هستم اگر بخواهند کار رسانه ای در کشور انجام دهند و خبرگزاری فارس می شود مدیریت بحران فقط در حوزه زلزله . از زلزله رودبار ، کرمانشاه، بم و اردبیل، تمام ضعف ها همین فرهنگ سازی است.

فارس: در استان تهران به دنبال نقشه هایی مشابهی هستیم از شهریار تا ورامین که بحث فرونشست هایی در این مناطق صورت گرفته و بسیار هم جدی است یک توضیح دهید که اگر زلزله ای در مقیاس متوسط رخ دهد این فرونشست ها که گفته می شود به علت کاهش ذخائر آب های زیر زمینی است؟

منصور درجاتی: فرونشست هیچ گاه از زلزله جدا نیست، ما اگر فرونشست را به عنوان یک پدیده انسان ساخت در نظر بگیریم از آغاز برداشت اشتباه ما از سازه های زمین و استخراج سفره های آب زیرزمینی وقتی که بیش ازحد برداشت می کنیم پانزده سال بعد فرونشست خودش را نشان می دهد ، ما سنوات خیلی جنایت کردیم در خصوص زمین و از روزی که این برداشت را متوقف می کنیم ۱۵ سال بعد فرونشست شروع به توقف می کند وقتی سطوح فرونشست اتفاق می افتد نقاطی که روی آن فرونشست سازه ایجادشده باشد قطعا آسیب پذیری بیشتری خواهند داشت.

در تولیدات مدیریت بحران دو سه اشکال وجود دارد که در حال برطرف شدن هستند اینکه شهردار تهران رئیس مدیریت بحران شهر تهران بوده درحالی که باید استاندار باشد، به دلیل اینکه پایتخت شرایط ویژه ای مانند داشتن مناطق ۲۲ گانه دارد و داخل این پهنه شهرداری بالاترین مقام اجرایی مدیریت بحران بوده مجبور شدیم راهکارهایی را راه اندازی کنیم که هماهنگی بیشتری داشته باشیم ولی با سایر نهادها همپوشانی داریم.

فارس: اگر روزی در گسل ری زلزله ای اتفاق بیفتد شهرداری منطقه ۲۰ مسئول است یا فرمانداری ری؟

درجاتی: هر دو مسئول هستند و در سطح بالاتر استانداری مسئول است.

فارس: در تهران یک سری بافت های مجاز و غیر مجاز داریم . تعدادی ۵۰ درصد در حاشیه تهران مثل پاکدشت و پیشوا هستند به عنوان یک مهندس سازه و حوزه عمران استحکام بناهای غیر مجاز را چند برابر کمتر از بناهای مجاز می دانید؟

قدرتی امیری: مطمئنا اگر بناهایی که به صورت غیرمجاز هستند سنتی و بدون سیستم باربر و سازه ساخته می شوند هیچ نوع استحکامی ندارند و با زلزله ۴ یا ۵ ریشتر فرومی ریزند و باعث تلفات جانی سنگین خواهند شد.

خود شهر تهران در این ۱۰ سال گذشته اگر به ساختمانی مجوز داده شده به نظر من استحکام لازم رادارند و آن ساختمان هایی که عمرشان به ۲۰ سال می رسد به خاطر کم و کاستی هایی که در طراحی بوده نیاز به بازنگری دارند.

خیلی از ساختمان های دولتی هستند که مشکل دارند و عمرشان به ۵۰ سال هم می رسد سیستم های لرزه بر ندارند و باید برای آن اقدامی صورت بگیرد در بافت متراکم شهر که ساختمان های دولتی زیاد داریم باید چاره اندیشی شود و اولین اقدام را خود بخش حاکمیتی و دولتی در زمینه بهسازی انجام دهد.

بهسازی یعنی در وهله اول تلفات جانی نداشته باشیم و اینکه درست طراحی،ساخت و مهم تر از همه این ها نگهداری کنیم.

انتهای پیام/م/الف