خبرگزاری تسنیم، محسن احمدوندی، دکتری زبان و ادبیات فارسی:

کتاب «نوشته بر دریا» یکی دیگر از پژوهش های ارزنده استاد محمدرضا شفیعی کدکنی در قلمرو عرفان و تصوف اسلامی است. این اثر که شامل مقامات بازمانده درباره ابوالحسن خرقانی است، شامل پنج بخش است:

«پنج نوع متن کهن درباره او در این کتاب گردآوری و تصحیح مجدد شده است: دو روایت کاملا متفاوت از تذکرة الاولیاء؛ رساله ای با عنوان ذکر قطب السالکین؛ نیز منتخب نورالعلوم منسوب به خرقانی؛ در پایان آنچه پراکنده در متون فارسی و عربی درباره ابوالحسن خرقانی وجود داشته و تا قرن نهم شناخته آمده است، حدود سی وچهار متن؛ و پس از آن رساله ای است از نجم الدین رازی معروف به دایه (۵۷۳ ۶۵۴) که به زبان عربی تفسیری نگاشته است بر یکی از شطح های بحث برانگیز پیر خرقان» (شفیعی کدکنی، ۱۳۹۱: ۱۵۱۶).

ابوالحسن علی بن احمدبن جعفربن سلمان خرقانی(۳۵۲ ۴۲۵) از عارفان بزرگ ایرانی در قرن چهارم و پنجم است. او در روستای خرقان در نزدیکی شهر بسطام دیده به جهان گشود و در همین روستا زیست و در همان جا نیز دیده از جهان بست و به خاک سپرده شد. خرقانی مردی روستایی، زحمت کش و بی سواد بود که مخارج خانه و خانقاهش را از طریق باغداری و کشاورزی رفع و رجوع می کرد و خانقاه او در قرن چهارم و پنجم تنها خانقاهی بوده که از دسترنج صاحبش اداره می شده است.

افسانه هایی درباره دیدار او با سلطان محمود غزنوی و ابن سینا نقل کرده اند که پذیرفتن آنها چندان منطقی به نظر نمی رسد اما دیدارش با ابوسعید ابوالخیر را اسناد و شواهد تاریخی نیز تأیید می کند. در مقامات او به همسر بدخلق و بدزبانش، میبتی یا هیبتی، و مرگ یکی از فرزندانش اشاره شده است. استاد شفیعی کدکنی معتقد است که سخن گفتن خرقانی به لهجه قومسی بوده است و آنچه از او باقی مانده ترجمه ای است که مقامات نویسان از گفتار او به زبان فارسی معیار قرن ششم و هفتم کرده اند، به همین دلیل ایشان بر این باور است که هرچه این گفته ها به زبان قومس نزدیک تر باشد، در اصالت انتسابشان به خرقانی کمتر جای تردید خواهد بود.

شفیعی کدکنی ابوالحسن خرقانی را استمرار معنویت بایزید بسطامی میداند و کلان اندیشه و اندیشه مرکزی او را چنین برمی شمارد:

«هر متفکر بزرگی یک کلان اندیشه دارد که دیگر آراء و اندیشه های او، آویزه های تکمیلی و تزیینی آن اندیشه به حساب می آیند. در تصوف و عرفان ایرانی، ابوالحسن خرقانی را باید با این کلان اندیشه شناخت که معرفت آدمی نسبت به ذات حق موهبتی است آن سری که با کوشش عقل به دست نمی آید. یعنی تجربه دینی از قلمرو عقل بیرون است و تا حق تعالی خود خویشتن را به ما ننماید، سعی ما و سعی عقل ما برای شناخت او سعی باطل است» (همان: ۶۵).

در پایان بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که معروف ترین سخن شیخ ابوالحسن خرقانی این سخن است که می گویند آن را بر سر در خانقاهش نوشته بود: «هرکه بدین خانقاه درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید که آنکه بر درگاه حق به جان ارزد، در سرای ابوالحسن نان ازو دریغ نیست». استاد شفیعی کدکنی می گوید این سخن معروف در هیچ یک از مقامات کهن خرقانی نیست و دراین باره می نویسد: «این سخن شیخ را در هیچ یک از منابع مکتوب قرون گذشته نیافتم ولی جوهر روح خرقانی که در سراسر گفتارهایش ساری و جاری است، در این گفتار وجود دارد. شاید روزی نسخه ای جامع از مقامات او به دست آید و صورت اصلی این گفتار در آنجا پیدا شود» (همان: ۷۶).

---------------

منبع

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۹۱). نوشته بر دریا: از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی. چاپ ششم. تهران: سخن. ۵۷۵ صفحه.

انتهای پیام/