مولوی

از ویکی پدیا، دانشنامهٔ آزاد

برای دیگر کاربردها، مولوی (ابهام زدایی) را ببینید.

«مولانا» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، مولانا (ابهام زدایی) را ببینید.

جلال الدین محمد بلخی

مولانا اثر حسین بهزاد

زادهٔ | ۱۵ مهر ۵۸۶ هجری خورشیدی
بلخ یا وخش
درگذشت | ۴ دی ۶۵۲ هجری خورشیدی
قونیه
آرامگاه | قونیه، ترکیه ۳۷°۵۲′۱۴٫۴۷″ شمالی ۳۲°۳۰′۱۷٫۸۲″ شرقی
محل زندگی | ایران،[۱]افغانستان، تاجیکستان، و ترکیه کنونی
پیشه | شاعر و صوفی[۱]
آثار | مثنوی معنوی
دیوان شمس
فیه ما فیه
مکتوبات
مجالس سبعه
سبک | مثنوی- رباعی- غزل- نثر
عنوان | مولانا
مولوی
خمش
دوره | خوارزمشاهیان (بلخ: ۱۲۰۷–۱۲۱۲، ۱۲۱۳–۱۲۱۷؛ سمرقند: ۱۲۱۲–۱۲۱۳)
سلجوقیان روم (ملطیه: ۱۲۱۷–۱۲۱۹؛ آق شهر: ۱۲۱۹–۱۲۲۲؛ قرامان: ۱۲۲۲–۱۲۲۸؛ قونیه: ۱۲۲۸–۱۲۷۳)
دین | اسلام سنی[۲]
مذهب | حنفی، ماتریدی[۳]
مکتب | تصوف
همسر(ها) | گوهر خاتون دختر خواجه لالای سمرقندی
کرا خاتون
فرزندان | سلطان ولد، دو پسر و یک دختر دیگر
والدین | بهاءالدین ولد (پدر)

جلال الدین محمد بلخی معروف به مولانا، مولوی و رومی (۶ ربیع الاول ۶۰۴، بلخ[۴] یا وخش[۵] – ۵ جمادی الثانی ۶۷۲ هجری قمری، قونیه) (۱۵ مهر ۵۸۶ – ۴ دی ۶۵۲ هجری شمسی) از مشهورترین شاعران ایرانی[۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵] پارسی گوی است.[۷][۸][۹][۱۶][۱۷][۱۸] نام کامل وی «محمد بن محمد بن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» بوده و در دوران حیات به القاب «جلال الدین»، «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» نامیده می شده است. در قرن های بعد (ظاهرا از قرن ۹) القاب «مولوی»، «مولانا»، «مولوی رومی» و «ملای رومی» برای وی به کار رفته است و از برخی از اشعارش تخلص او را «خاموش» و «خموش» و «خامش» دانسته اند. زبان مادری وی پارسی بوده است.[۱۹]

نفوذ مولوی فراتر از مرزهای ملی و تقسیمات قومی است.[۲۰] ایرانیان، افغان ها، تاجیک ها، ترک ها، یونانیان، دیگر مسلمانان آسیای میانه و مسلمانان جنوب شرق آسیا در مدت هفت قرن گذشته به شدت از میراث معنوی رومی تأثیر گرفته اند.[۲۰] اشعار او به طور گسترده ای به بسیاری از زبان های جهان ترجمه شده است. ترجمه سروده های مولوی که با نام رومی در غرب شناسایی شده به عنوان «محبوب ترین» و «پرفروش ترین» شاعر در ایالات متحده آمریکا شناخته می شود.[۲۱]

بیشتر آثار مولوی به زبان فارسی سروده شده است، اما در اشعارش به ندرت از ترکی، عربی و کاپادوسیه ای یونانی نیز استفاده کرده است.[۲۲][۲۳][۲۴] مثنوی معنوی او که در قونیه تصنیف شده است یکی از عالی ترین اشعار زبان فارسی به شمار می رود.[۲۵][۲۶] آثار او به طور گسترده در سراسر ایران بزرگ خوانده می شود[۲۷][۲۸] و ترجمه آثار او در ترکیه، آذربایجان، ایالات متحده، و جنوب آسیا بسیار پرطرفدار و محبوب هستند.[۲۹]

محتویات

• ۱ زندگی نامه


• ۱٫۱ آغاز زندگی


• ۱٫۲ مؤمنه خاتون


• ۱٫۳ شمس تبریزی


• ۱٫۴ دیدار شمس تبریزی و مولانا


• ۱٫۵ غیبت موقت شمس تبریزی


• ۱٫۶ غیبت دائم شمس تبریزی


• ۱٫۷ شیدایی مولانا


• ۱٫۸ مولانا رومی و صلاح الدین زرکوب


• ۱٫۹ مولانا و حسام الدین چلبی


• ۱٫۱۰ درگذشت مولانا


• ۲ آثار


• ۲٫۱ آثار منظوم


• ۲٫۱.۱ مثنوی معنوی


• ۲٫۱.۲ دیوان شمس تبریزی


• ۲٫۱.۳ رباعیات


• ۲٫۲ آثار منثور


• ۲٫۲.۱ فیه ما فیه


• ۲٫۲.۲ مجالس سبعه


• ۲٫۲.۳ مکتوبات


• ۳ مولوی و عارفان پیشین


• ۴ نظریات معرفت شناختی مولوی


• ۵ مولویه


• ۶ سال جهانی مولانا


• ۶٫۱ روی دادهای سال مولانا


• ۷ مولوی، پیوند دهنده ملت ها


• ۸ مولانا و جهان غرب


• ۹ ساخت فیلم


• ۹٫۱ ایران


• ۹٫۱.۱ مخالفت مراجع تقلید شیعه


• ۹٫۲ هالیوود


• ۱۰ جستارهای وابسته


• ۱۱ پانویس


• ۱۲ منابع


• ۱۳ پیوند به بیرون

زندگی نامه

آغاز زندگی

موزهٔ مولانا در قونیه

جلال الدین محمد بلخی در ۶ ربیع الاول (برابر با ۱۵ مهرماه) سال ۶۰۴ هجری قمری در بلخ زاده شد.[۴] پدر او مولانا محمد بن حسین خطیبی معروف به بهاءالدین ولد و سلطان العلما، از بزرگان صوفیه و مردی عارف بود و نسبت خرقهٔ او به احمد غزالی می پیوست. وی در عرفان و سلوک سابقه ای دیرین داشت و چون اهل بحث و جدال نبود و دانش و معرفت حقیقی را در سلوک باطنی می دانست نه در مباحثات و مناقشات کلامی و لفظی؛ پرچم داران کلام و جدال با او مخالفت کردند. از جمله فخرالدین رازی که استاد سلطان محمد خوارزمشاه بود و بیش از دیگران شاه را علیه او برانگیخت. سلطان العلما احتمالا در سال ۶۱۰ قمری، هم زمان با هجوم چنگیزخان از بلخ کوچ کرد و سوگند یاد کرد که تا محمد خوارزمشاه بر تخت نشسته، به شهر خویش بازنگردد. روایت شده است که در مسیر سفر با فریدالدین عطار نیشابوری نیز ملاقات داشت و عطار، مولانا را ستود و کتاب اسرارنامه خود را به او هدیه داد. فرانکلین لوئیس این حکایت را رد می کند و غیرواقعی می داند.[۳۰] وی به قصد حج، به بغداد و سپس مکه و پس از انجام مناسک حج به شام رفت. سپس با دعوت علاءالدین کیقباد سلجوقی به قونیه رهسپار شد و تا اواخر عمر همان جا ماندگار شد. مولانا در نوزده سالگی با گوهر خاتون ازدواج کرد. سلطان العلما در حدود سال ۶۲۸ قمری جان سپرد و در همان قونیه به خاک سپرده شد. در آن هنگام مولانا جلال الدین ۲۴ سال داشت که مریدان از او خواستند که جای پدرش را پر کند.[۳۱]

همه کردند رو به فرزندش | | که تویی در جمال مانندش
---|---|---
شاه ما زین سپس تو خواهی بود | | از تو خواهیم جمله مایه و سود

سید برهان الدین محقق ترمذی، مرید پاکدل پدر مولانا بود و نخستین کسی بود که مولانا را به وادی طریقت راهنمایی کرد. وی سفر کرد تا با مرشد خود، سلطان العلما در قونیه دیدار کند؛ اما وقتی که به قونیه رسید، متوجه شد که او جان باخته است. پس نزد مولانا رفت و بدو گفت: «در باطن من علومی است که از پدرت به من رسیده. این معانی را از من بیاموز تا خلف صدق پدر شوی.» مولانا نیز به دستور او به ریاضت نشست و نه سال با او همنشین بود تا اینکه برهان الدین رخت بربست.

بود در خدمتش به هم نه سال | | تا که شد مثل او به قال و به حال
---|---|---

مؤمنه خاتون

مؤمنه خاتون همسر بهاءالدین ولد و مادر جلال الدین محمد مولاناست. گور او در قرامان / لارنده کشف شده، بنابراین باید بین سال های ۶۲۶–۶۱۹/۱۲۲۹–۱۲۲۲ از دنیا رفته باشد.[۳۲]

در سال های بعد از ۶۱۷ قمری یعنی اواسط دهه ۱۲۲۰ میلادی بهاءالدین ولد و خانواده اش که جلال الدین محمد بلخی (مولوی) نیز در آن بود به آناتولی مرکزی، روم رسیدند. لقب رومی جلال الدین از اینجاست. آنان مدتی در لارنده / کرمن کنونی توقف کردند. مردم آن سامان هنوز هم به دیدن مسجد کوچکی که به افتخار او – مؤمنه خاتون – ساخته شده می روند.[۳۳]

کرمن، پایتخت سلجوقیان روم، در حدود یکصد کیلومتری جنوب خاوری قونیه واقع است، علاءالدین کیقباد که عالمان و عارفان سراسر دنیا را گرد خود جمع کرده بود، بهاءالدین ولد پدر مولوی را به این شهر فراخواند.[۳۴] قونیه شهری بود که بهاءالدین ولد و خانواده اش پس از چهار سال اقامت در لارنده در سال ۶۲۶ یا ۶۲۷ قمری = ۱۲۲۸ میلادی در آنجا سکنی گزیدند.[۳۵]

ظاهرا مولانا و برادرش علاءالدین – که بعدها مولوی یکی از پسرانش را به نام او نامگذاری کرد – از دختر قاضی مشرف بوده اند و بهاءولد زن یا زنان دیگری داشته و احتمالا از آن ها نیز صاحب فرزندانی بوده است. بهاءولد در معارف خود از دو زن یاد کرده است.[۳۶]

بعضی مدعی شده اند که خانواده پدری بهاءالدین از احفاد ابوبکر، خلیفه اول اسلام هستند، این ادعا چه حقیقت داشته باشد و چه نداشته باشد، دربارهٔ پیشینه قومی این خانواده هیچ اطلاع مسلمی در دست نیست. نیز گفته شده که همسر بهاءالدین از خاندان خوارزمشاهیان بوده است که در ولایات خاوری حدود سال ۳–۴۷۲ قمری حکومت خود را پایه گذاری کردند، ولی این داستان را هم می توان جعلی دانست و رد کرد. خوارزمشاه در سال ۳–۶۰۲ قمری بلخ موطن جلال الدین را که در تصرف غوریان بود تسخیر کرد.[۳۷]

اسلاف مولانا - چنان که فرزند او سلطان ولد نیز بدین معنا اشارت دارد از تباری عظیم و بزرگ بودند. البته شاید روایتی که در انتساب سلطان العلما به خلیفه اول یعنی ابوبکر بن ابی قحافه به افواه افتاده و رواج یافته، از آن باشد که نام جد مادری وی «ابوبکر» بوده است، و بعدها نام شمس الائمه ابوبکر محمد، با نام ابوبکر – نخستین خلیفه راشدین درآمیخته باشد.[۳۸] خاندان بهاءولد هم نسبت صدیقی و ابوبکری داشت و هم نسبت علوی ادعا می کرد.[۳۹]

شمس تبریزی

آرامگاه شمس تبریزی در خوی، ایران

شاعر پارسی گوی مولانا در ۳۷ سالگی عارف و دانشمند دوران خود بود و مریدان و مردم از وجودش بهره مند بودند تا اینکه شمس الدین محمد بن ملک داد تبریزی روز سه شنبه ۲۶ جمادی الثانی ۶۴۲ قمری نزد مولانا رفت و مولانا شیفتهٔ او شد. در این ملاقات کوتاه وی دورهٔ پرشوری را آغاز کرد. در این ۳۰ سال، مولانا آثاری برجای گذاشت که از عالی ترین نتایج اندیشهٔ بشری است. مولانا حال خود را چنین وصف می کند:

زاهد بودم ترانه گویم کردی | | سر حلقهٔ بزم و باده جویم کردی
---|---|---
سجاده نشین با وقاری بودم | | بازیچهٔ کودکان کویم کردی

دیدار شمس تبریزی و مولانا

روزی مولوی از راه بازار به خانه بازمی گشت که عابری ناشناس گستاخانه از او پرسید: «صراف عالم معنی، محمد برتر بود یا بایزید بسطامی؟» مولانا با لحنی آکنده از خشم جواب داد: «محمد (ص) سر حلقهٔ انبیاست، بایزید بسطام را با او چه نسبت؟» درویش تاجرنما بانگ برداشت: «پس چرا آن یک سبحانک ما عرفناک گفت و این یک سبحانی ما اعظم شأنی به زبان راند؟» مولانا فرو ماند و گفت: درویش، تو خود بگوی. گفت: اختلاف در ظرفیت است که محمد را گنجایش بیکران بود، هر چه از شراب معرفت در جام او می ریختند همچنان خمار بود و جامی دیگر طلب می کرد. اما بایزید به جامی مست شد و نعره برآورد: شگفتا که مرا چه مقام و منزلتی است! سبحانی ما اعظم شانی! پس از این گفتار، بیگانگی آنان به آشنایی تبدیل شد. نگاه شمس تبریزی به مولانا گفته بود از راه دور به جستجویت آمده ام اما با این بار گران علم و پندارت چگونه به ملاقات الله می توانی رسید؟

و نگاه مولانا به او پاسخ داده بود: «مرا ترک مکن درویش و این بار مزاحم را از شانه هایم بردار.»

شمس تبریزی در حدود سال ۶۴۲ قمری به مولانا پیوست و چنان او را شیفته کرد، که درس و وعظ را کنار گذاشت و به شعر و ترانه و دف و سماع مشغول شد و از آن زمان طبعش در شعر و شاعری شکوفا شد و اشعار پرشور عرفانی سرود. کسی نمی داند شمس تبریزی به مولانا چه گفت و چه آموخت که این گونه دگرگونش کرد؛ اما واضح است که شمس تبریزی عالم و جهاندیده بود و برخی به خطا گمان کرده اند که او از حیث دانش و فن بی بهره بوده است که نوشته های او بهترین گواه بر دانش گسترده اش در ادبیات، لغت، تفسیر قرآن و عرفان است.

غیبت موقت شمس تبریزی

مریدان می دیدند که مولانا مرید ژنده پوشی گمنام شده و توجهی به آنان نمی کند، به فتنه جویی روی آوردند و به شمس تبریزی ناسزا می گفتند و تحقیرش می کردند. شمس تبریزی از گفتار و رفتار مریدان رنجید و در روز پنجشنبه ۲۱ شوال ۶۴۳ قمری، هنگامی که مولانا ۳۹ سال داشت، از قونیه به دمشق کوچ کرد. مولانا از غایب بودن شمس تبریزی ناآرام شد. مریدان که دیدند رفتن شمس تبریزی نیز مولانا را متوجه آنان نساخت با پشیمانی از مولانا پوزش ها خواستند.

پیش شیخ آمدند لابه کنان | | که ببخشا مکن دگر هجران
---|---|---
توبهٔ ما بکن ز لطف قبول | | گرچه کردیم جرم ها ز فضول

مولانا فرزند خود سلطان ولد را همراه جمعی به دمشق فرستاد تا شمس تبریزی را به قونیه بازگردانند. شمس تبریزی بازگشت و سلطان ولد به شکرانهٔ این موهبت یک ماه پیاده در رکاب شمس تبریزی راه پیمود تا آنکه به قونیه رسیدند و مولانا از گرداب غم و اندوه رها شد.[نیازمند منبع]

غیبت دائم شمس تبریزی

پس از مدتی دوباره حسادت مریدان برانگیخته شد و آزار شمس تبریزی را از سر گرفتند. شمس تبریزی از کردارهایشان رنجید تاجایی که به سلطان ولد شکایت کرد:

خواهم این بار آنچنان رفتن | | که نداند کسی کجایم من
---|---|---
همه گردند در طلب عاجز | | ندهد کس نشان ز من هرگز
چون بمانم دراز، گویند این | | که ورا دشمنی بکشت یقین

شمس تبریزی سرانجام بی خبر از قونیه رفت و ناپدید شد. تاریخ سفر او و چگونگی آن به درستی دانسته نیست.

شیدایی مولانا

مولانا در دوری شمس تبریزی ناآرام شد و روز و شب در سماع بود و حال آشفته اش در شهر بر سر زبان ها افتاد.

روز و شب در سماع رقصان شد | | بر زمین همچو چرخ گردان شد
---|---|---

مولانا به شام و دمشق رفت اما شمس را نیافت و به قونیه بازگشت. او هر چند شمس تبریزی را نیافت؛ ولی حقیقت شمس تبریزی را در خود یافت و دریافت آنچه که او در پی آنست در خودش حاضر و متحقق است. مولانا به قونیه بازگشت و رقص و سماع را از سر گرفت و جوان و خاص و عام مانند ذره ای در آفتاب پر انوار او می گشتند و چرخ می زدند. مولانا سماع را وسیله ای برای تمرین رهایی و گریز می دید. چیزی که به روح کمک می کرد تا در رهایی از آنچه او را مقید در عالم حس و ماده می دارد پله پله تا بام عالم قدس عروج کند. چندین سال گذشت و باز حال و هوای شمس تبریزی در سرش افتاد و به دمشق رفت؛ اما باز هم شمس تبریزی را نیافت و به قونیه بازگشت.

مولانا رومی و صلاح الدین زرکوب

مولانا همچون عارفان و صوفیان بر این باور بود که جهان هرگز از مظهر حق خالی نمی شود و حق در همهٔ مظاهر پیدا و ظاهر است و اینک باید دید که آن آفتاب جهان تاب از کدامین کرانه سر برون می آورد و از وجود چه کسی نمایان می شود.

روزی مولانا از کنار زرکوبان می گذشت. از آواز ضرب او به چرخ درآمد و شیخ صلاح الدین زرکوب به الهام از دکان بیرون آمد و سر در قدم مولانا نهاد و از وقت نماز پیشین تا نماز دیگر با مولانا در سماع بود. بدین ترتیب مولانا شیفته صلاح الدین شد و شیخ صلاح الدین زرکوب جای خالی شمس تبریزی را تا حدودی پر کرد. صلاح الدین مردی عامی و درس نخوانده از مردم قونیه بود و پیشهٔ زرکوبی داشت. مولانا زرکوب را جانشین خود کرد و حتی سلطان ولد با همه دانشش از او اطاعت می کرد. هر چند سلطان ولد تسلیم سفارش پدرش بود ولی مقام خود را به ویژه در علوم و معارف برتر از زرکوب می دانست؛ اما سرانجام دریافت که دانش و معارف ظاهری چاره ساز مشکلات روحی و معنوی نیست. او با این باور مرید زرکوب شد. صلاح الدین زرکوب نیز همانند شمس مورد حسادت مریدان بود اما به هر حال مولانا تا ۱۰ سال با او انس داشت تا اینکه زرکوب بیمار شد و جان سپرد و در قونیه دفن شد.

مولانا و حسام الدین چلبی

مقالهٔ اصلی: حسام الدین حسن چلبی

حسام الدین چلبی از عارفان بزرگ و مرید مولانا بود. او در سال ۶۲۲ قمری در قونیه متولد شد. خانواده او اصالتا اهل ارومیه بودند که به قونیه مهاجرت کرده بودند بدین جهت مولانا او را در مقدمه مثنوی اورموی خوانده است.[۴۰][۴۱][۴۲][۴۳] لقب دیگر او «ابن اخی ترک» بود.[۴۴] مولانا با او نیز ۱۰ سال همنشین بود. مولانا به سفارش حسام الدین مثنوی معنوی را به رشتهٔ نگارش درآورد و گه گاه در مثنوی نام حسام الدین به چشم می خورد به همین سبب در ابتدای امر نام حسامی نامه را برای مثنوی معنوی برمی گزیند.[نیازمند منبع]

درگذشت مولانا

آرامگاه مولوی در قونیه، ترکیه

مولانا، پس از مدت ها بیماری در پی تبی سوزان در غروب یکشنبه ۵ جمادی الآخر ۶۷۲ قمری درگذشت.

در آن روز پرسوز، قونیه در یخ بندان بود. سیل پرخروش مردم، پیر و جوان، مسلمان و گبر، مسیحی و یهودی همگی در این ماتم شرکت داشتند. افلاکی می گوید: «بسی مستکبران و منکران که آن روز، زنار بریدند و ایمان آوردند.» و ۴۰ شبانه روز این عزا و سوگ بر پا بود:

بعد چل روز سوی خانه شدند | | همه مشغول این فسانه شدند
---|---|---
روز و شب بود گفتشان همه این | | که شد آن گنج زیر خاک دفین

آثار

آثار منظوم

نسخه ای خطی از دیوان مولوی
برای دیدن صفحه های دیگر کتاب کلیک کنید.

مثنوی معنوی

مقالهٔ اصلی: مثنوی معنوی

مثنوی معنوی مهم ترین اثر مولوی است. این مجموعه شعر دارای شش جلد است و بیست و هفت هزار بیت دارد.[۴۵] بسیاری، مثنوی معنوی را یکی از بزرگترین آثار شعر عرفانی می دانند.[۴۶]

نسخه ای خطی از مثنوی معنوی در شیراز

شیخ بهایی در ستایش مثنوی می گوید:[۴۷]

من نمی گویم که آن عالیجناب | | هست پیغمبر ولی دارد کتاب
---|---|---
مثنوی معنوی مولوی | | هست قرآنی به لفظ پهلوی

مولانا کتاب مثنوی معنوی را با بیت «بشنو این نی چون شکایت می کند /از جدایی ها حکایت می کند» آغاز می کند. در مقدمهٔ عربی مثنوی معنوی نیز که نوشته خود مولانا است، این کتاب به تأکید «اصول دین» نامیده می شود ((به عربی: «هذا کتاب المثنوی، وهو اصول اصول اصول الدین»)). مثنوی معنوی حاصل پربارترین دوران عمر مولاناست. چون بیش از ۵۰ سال داشت که نظم مثنوی را آغاز کرد. اهمیت مثنوی نه از آن رو که از آثار قدیم ادبیات فارسی است؛ بلکه از آن جهت است که برای بشر سرگشته امروز پیام رهایی و وارستگی دارد. مثنوی فقط عرفان نظری نیست بلکه کتابی است جامع عرفان نظری و عملی. او خود گفته است: «مثنوی را جهت آن نگفتم که آن را حمایل کنند، بل تا زیر پا نهند و بالای آسمان روند که مثنوی معراج حقایق است نه آنکه نردبان را بر دوش بگیرند و شهر به شهر بگردند.» بنابراین، عرفان مولانا صرفا عرفان تفسیر نیست بلکه عرفان تغییر است.

اگر بخواهیم مجموعهٔ عظیم و پربار بیست و شش هزار بیتی مثنوی معنوی را کوتاه و خلاصه کنیم، به هجده بیتی می رسیم که سرآغاز دفتر اول مولاناست و به «نی نامه» شهرت یافته است. گرچه آغاز مثنوی مولانا (نی نامه) با دیگر آثار نثر و نظم فارسی تفاوت دارد اما روح نیایش و توجه به حق، در تار و پود آن نهفته است.

این «نی» همان مولاناست که به عنوان نمونهٔ یک انسان آگاه و آشنا با حقایق عالم معنا، خود را اسیر این جهان مادی می بیند و «شکایت می کند» که چرا روح آزادهٔ او از «نیستان» عالم معنا بریده است. او در مثنوی و دیوان شمس، بارها خود، یا انسان آگاه را به نی و چنگ تشبیه کرده است:

ما چو چنگیم و تو زخمه می زنی…

ما چو ناییم و نوا در ما زتوست…

دیوان شمس تبریزی

مقالهٔ اصلی: دیوان شمس تبریزی

نسخه ای خطی از کلیات شمس تبریزی در قونیه

غزلیات و «دیوان شمس تبریزی» (یا دیوان کبیر)، محبوبیت فراوانی کسب کرده اند. درصد ناچیزی از این غزلیات به زبان های یونانی[۴۸] و عربی و ترکی است و عمده غزلیات موجود در این دیوان به فارسی سروده شده اند. به علاوه بیش از سی و پنج هزار بیت به فارسی، او حدود هزار بیت به عربی و کمتر از دویست بیت (اغلب به ملمع فارسی-ترکی یا فارسی-یوانی) به ترکی و یونانی (جمعا کمتر از یک سوم از یک درصد اشعارش) در این دیوان دارد.[۴۹][۵۰].

رباعیات

رباعیات مولانا بخشی از دیوان اوست. این قسمت از آثار مولانا در مطبعهٔ اختر (استانبول) به سال ۱۳۱۲ هجری قمری به طبع رسیده و متضمن ۱۶۵۹ رباعی یا ۳۳۱۸ بیت است که بعضی از آن ها به شهادت قرائن از آن مولاناست و دربارهٔ قسمتی هم تردید قوی حاصل است و معلوم نیست که انتساب به وی درست باشد.

برای نمونه:

عشق از ازل است و تا ابد خواهد بود | | جوینده عشق بی عدد خواهد بود
---|---|---
فردا که قیامت آشکارا گردد | | هرکس که نه عاشق است رد خواهد بود

آثار منثور

نسخه ای خطی از مثنوی در قونیه

فیه ما فیه

مقالهٔ اصلی: فیه مافیه

این کتاب مجموعهٔ تقریرات هفتاد و یک گانهٔ مولاناست که در طول سی سال در مجالس فراهم آمده است.[۵۱] این سخنان را پسر او، سلطان ولد، یا یکی دیگر از مریدان یادداشت کرده و بدین صورت درآورده است. نثر این کتاب درون مایه ای از مطالب عرفانی دینی و اخلاقی دارد، ساده و روان است، سبکی محاوره ای دارد و اصطلاحات پیچیده در آن دیده نمی شود.[۵۲] ترجمه انگلیسی کتاب نخستین بار به وسیلهٔ آرتور آربری با عنوان «گفتمانهای رومی» در سال ۱۹۷۲ منتشر شد.[۵۳] ترجمه دوم کتاب را ویلر تگستون، تحت عنوان «آیات غیب: گفتمان های جلال الدین رومی» در سال ۱۹۹۴ چاپ کرد.[۵۴]

مجالس سبعه

مقالهٔ اصلی: مجالس سبعه

مجموعهٔ مواعظ و مجالس مولانا یعنی سخنانی است که به وجه اندرز و به طریق تذکیر بر سر منبر بیان کرده است. نسخهٔ خطی این کتاب در کتابخانهٔ سلیم آقا دراسگدار محفوظ و در تاریخ کتابت آن سال ۷۸۸ می باشد. در این خطبه ها رومی آیات قرآن و احادیث را تفسیر می کند. وی همچنین از اشعار سنائی، عطار و دیگر شاعران، من جمله آثار خود در این خطبه ها استفاده می کند. همان طور که افلاکی روایت می کند، پس از شمس تبریزی، رومی به درخواست بزرگان، به ویژه صلاح الدین زرکوب، خطبه ها را ایراد می کرده است. این خطابه ها به فارسی ساده است، اما نقل قول های عربی و روایت او از تاریخ و احادیث، نشان از تبحر وی در علوم اسلامی دارد.[۵۵]

مکتوبات

مقالهٔ اصلی: مکتوبات (مولوی)

(همچنین مشهور به مکتوبات) مجموعهٔ نامه های صد و پنجاه گانهٔ مولاناست به معاصرین خود و دو نسخهٔ آن در کتابخانهٔ دارالفنون استانبول موجود است. این نامه ها به زبان فارسی تصنیف شده اند و مخاطب آن ها شاگردان، اعضای خانواده، دولتمردان و افراد صاحب نفوذ است. نامه های رومی نشان از اداره جامعه ای از شاگردان که در اطراف وی گرد آمده بودند می دهد. بر خلاف سبک فارسی دو اثر منثور قبلی، نامه ها به صورت آگاهانه ای پیچیده و مطابق با سبک مکاتبه با نجیبان، دولتمردان و پادشاهان نوشته شده اند.[۵۶]

مولوی و عارفان پیشین

بجز پدر مولانا و شمس تبریزی، مولانا به عارفان پیشین نیز اشاره می کند:

هفت شهر عشق را عطار گشت | | ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم
---|---|---

یا:

عطار روح بود و سنائی دو چشم او | | ما از پی سنائی و عطار می رویم
---|---|---

نظریات معرفت شناختی مولوی

مولوی از منتقدین نظریه حد وسط در اخلاق است که یکی از نظریات بسیار رایج در بین دانشمندان اسلامی است. اشکالی که وی به این ایده وارد می کرد این بود که در بسیاری از موارد اول و آخر یک موضوع مشخص نیست که بتوان وسطش را معین کرد و نیز اینکه بسیاری از اصول اخلاقی نسبت به افراد متغیر است.

اول و آخر بباید تا در آن | | در تصور گنجد اوسط یا میان
---|---|---
بی نهایت، چون ندارد دو طرف | | کی بود او را میانه منصرف؟!
گفت راه اوسط ار چه حکمت است | | لیک اوسط نیز هم با نسبت است

دفتر دوم مثنوی

مولوی قایل به مراتب در معرفت و شناخت است و شناخت شهودی را معتبرترین شناخت می داند. وی شناخت عقلی و سپس حسی را در مراتب بعدی می داند و آن ها را برای کسانی که دسترسی به شناخت مراتب بالاتر را ندارند معتبر و مجاز می داند. از دید وی شناخت استدلالی مانند عصایی است در دست کور که نا مطمئن است ولی شخصی که چاره ای جز آن ندارد باید از همان استفاده کند. اما توصیه وی به اهل استدلال این است که اگر استدلال آن ها با شهود اهل دل مخالف بود باید شناخت شهودی را بپذیرند.

چشم اگر داری تو کورانه میا | | ورنداری چشم، دست آور عصا
---|---|---
آن عصای حزم و استدلال را | | چون نداری دید، میکن پیشوا
ور عصای حزم و استدلال نیست | | بی عصاکش بر سر هر ره مایست
گام از آن سان نه، که نابینا نهد | | تا که پا از چاه و از سگ، وارهد
لرز لرزان و به ترس و احتیاط | | می نهد پا تا نیفتد در خباط

دفتر سوم مثنوی

مولوی نزاع بین معتقدین به جبر و معتقدین به اختیار را ناشی از حکم الهی می داند و خود را متعلق به هیچ کدام از دو گروه نمی داند. از دید مولوی نزاع بین جبریون و اختیاریون تنها وسیله ای است که هر دو طرف نیکی ها و بدی هایشان ظاهر شود.

هست سنی را یکی تسبیح خاص | | هست جبری را ضد آن در مناص
---|---|---
سنی از تسبیح جبری بی خبر | | جبری از تسبیح سنی بی اثر
این همی گوید که آن ضالست و گم | | بی خبر از حال او وز امر قم
و آن همی گوید که این را چه خبر | | جنگشان افکند یزدان از قدر
گوهر هر یک هویدا می کند | | جنس از ناجنس پیدا می کند
قهر را از لطف داند هر کسی | | خواه دانا خواه نادان یا خسی
لیک لطفی قهر در پنهان شده | | یا که قهری در دل لطف آمده
کم کسی داند مگر ربانیی | | کش بود در دل محک جانیی

مولویه

مقالهٔ اصلی: طریقت مولویه

جایگاه مولانا در ترکیه بیش از یک شاعر است و به عنوان یک قدیس و مقرب شناخته می شود طریقت مولویه در ترکیه پیروان بسیاری دارد و البته طریقتی شهری، نخبه گرا و اشرافی به شمار می آید. در ترکیه طریقت های دیگر نیز برای مولوی جایگاهی والا قائل هستند، چنان که جامی، شاعر پیروی طریقت نقشبندی گفته است، مولوی با آنکه پیامبر نیست، اما صاحب کتاب است. مراسم پیروان مولویه روزهای جمعه در مولوی خانه به صورت سماع و رقص و خواندن اشعار مولانا انجام می شود. پیروان مولویه خود به دو دسته تقسیم می شوند که ولدی و شمسی خوانده می شوند. ولدیه را سلطان ولد پدیدآورد که گرایش غالب مولویه است و در راستای تطبیق تعالیم مولانا با احکام اسلامی به وجود آمد. بنیان گذار دستهٔ دیگر اولو عارف چلبی پسر سلطان ولد و نوهٔ مولانا بود که کوشید تا در دشمنی با اهل تشرع فعالیت کند و مولویه را به عنوان طریقتی عرفانی جدای از شریعت اسلامی سازمان بدهد. هرسال آذرماه در شهر قونیه، مراسم زیارت مولوی انجام می شود و مولویان معتقدند زیارت مقبرهٔ مولانا که «کعبه العشاق» نامیده می شود نیمی از ثواب حج را دارد.[۵۷]

سال جهانی مولانا

مولانا در ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورهای غربی بسیار پرطرفدار است. یادبودی به مناسبت درگذشت یکی از استادان و هیئت علمی کالج سن آنتونیو مزین به اشعار مولانا شده است.

یونسکو با پیشنهاد ترکیه، سال ۲۰۰۷ را سال جهانی مولانا نامیده است.[۵۸] خود سازمان یونسکو، یادبود هشتصدمین سالگرد تولد مولانا را در تاریخ ۶ سپتامبر سال ۲۰۰۷ برگزار کرد.[۵۹]

روی دادهای سال مولانا

• نخست وزیر ترکیه در مراسم بزرگداشت هفتصد و سی و چهارمین سال مرگ مولانا جلال الدین بلخی، عارف و سخن سرای بزرگ پارسی گوی اعلام کرد که دولت ترکیه زادگاه مولانا را در کشور افغانستان بازسازی خواهد کرد. هنگامی که رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه اعلام کرد که دولتش زادگاه مولانا را بازسازی خواهد کرد، این خبر با تشویق و کف زدن حاضران همراه شد. در تالار سماع مرکز فرهنگی مولانا در قونیه که سخنرانی نخست وزیر ترکیه در آن ایراد شد، حدود سه هزار نفر، از جمله رئیس جمهور، رئیس مجلس، وزیر فرهنگ، رهبر حزب اصلی مخالف دولت (حزب جمهوری خلق) و همچنین شماری دیگر از مقامات محلی و کشوری حضور داشتند.[۶۰]


• در واپسین روزهای سال نام نهاده برای بزرگداشت از خداوندگار بلخ، ده ها تن از اندیشمندان افغان در جشنواره ای در زادگاه مولانا در بلخ مزار شریف شرکت و سال ۲۰۰۷ را آغازی برای تحقیقات و مطالعات دربارهٔ مولانای بلخی عنوان کردند.[۶۱]


• در هشتصدمین سالگرد تولد مولوی، مراسم مختلفی در شهر قونیه، محل درگذشت این شاعر پرآوازه فارسی زبان، در حال برگزاری است. از جمله این مراسم، برنامه سماع است که روز شنبه پانزدهم دسامبر (بیست و چهارم آذر ماه) در ساختمان تازه تأسیس 'مرکز فرهنگی مولانا' در شهر قونیه برگزار شد.[۶۲]


• 'از بلخ تا همیشه'، نام یک همایش فرهنگی است که به مناسب پایان سال مولانا از طرف ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات برگزار شد.[۶۳]


• در این سال تمبر مولانا با نمایی از استاد بهزاد در آمریکا منتشر شد.[۶۴]


• در روزهای ۶ تا ۱۰ آبان ۱۳۸۶، کنگره بزرگداشت هشتصدمین سال تولد مولانا با شرکت اندیشمندانی از ۳۰ کشور جهان در سه شهر تهران، تبریز و خوی برگزار شد. ریاست آن را غلامعلی حداد عادل بر عهده داشت.[۶۵] حدود ۴۵۰ مقاله به این کنگره ارسال شده بود و ۲۸۰ استاد و پژوهشگر در آن مقاله ارائه کرده اند.[۶۶] در حاشیهٔ این کنگره محمود فرشچیان از تابلوی مینیاتور شمس تبریزی و مولوی پرده برداری کرد.[۶۷]


• برگزاری همایش بین المللی داستان پردازی مولوی در روزهای ۶ و ۷ آبان ۱۳۸۶، در مرکز همایش های بین المللی صداوسیما.[۶۸]


• برگزاری مراسم هشتصدمین سالروز تولد مولانا در سازمان ملل.[۶۹]


• ترکیه نیز برنامه هایی که به مناسبت سال جهانی مولانا برگزار کرده است.[۷۰]

همچنین مولانا در مثنوی معنوی پیرامون سخن گفتن به پارسی گفته:

پارسی گو گرچه تازی خوشتر است | | عشق را خود صد زبان دیگر است
---|---|---

مولوی، پیوند دهندهٔ ملت ها

مولوی زادهٔ بلخ خوارزمشاهیان (خراسان در ایران بزرگ،[۱][۷۱][۷۲] یا وخش (شهر)[۵] بود و در زمان تصنیف آثارش (همچون مثنوی) در قونیه در دیار روم می زیست. با آنکه آثار مولوی برای عموم جهانیان است ولی پارسی زبانان بهرهٔ خود را از او بیشتر می دانند، چرا که حدود شصت تا هفتاد هزار بیت او فارسی است و خطبه ها و نامه ها و تقریرات (تعالیم او به شاگردانش که آن را ثبت کردند و به فارسی غیرادبی و روزانه است)[۷۳] او نیز به فارسی می باشد؛ و تنها حدود هزار بیت عربی[۷۴] و کمتر از پنجاه بیت به زبان های یونانی/ترکی (اغلب به طور ملمع در شعر فارسی)[۷۵][۷۶] شعر دارد.

پارسی گو گرچه تازی خوشتر است | | عشق را خود صد زبان دیگر است
---|---|---

و پسر مولانا نیز چندان بنا به اعتراف خودش در زبان های ترکی/یونانی خوب روان نبوده است:[۷۷][۷۸]

بگذر از گفت ترکی و رومی | | که از این اصطلاح محرومی
---|---|---
گوی از پارسی و از تازی | | که در این هردو خوش همی تازی

آثار مولانا به علاوه مناطق فارسی زبان، تأثیر فراوانی در هند و پاکستان و ترکیه و آسیای میانه گذاشته است.[۷۹] آثار مولانا تأثیر فراوانی روی ادبیات و فرهنگ ترکی نیز داشته است. دلیل این امر این است که اکثر جانشینان مولوی در طریقهٔ تصوف مربوط به او از ناحیهٔ قونیه بودند و آرامگاه وی نیز در قونیه است.[۸۰]

ای بسا هندو و ترک همزبان | | ای بسا دو ترک چون بیگانگان
---|---|---

برخی مولوی شناسان (ازجمله عبدالحسین زرین کوب) برآن اند که در دوران مولوی، زبان مردم کوچه و بازار قونیه، زبان فارسی بوده است.[۸۱] جلال الدین همایی در این رابطه به این بیت پسر مولانا (که پس از چند بیت عربی آن را سرود) اشاره می کند.[۸۲]

فارسی گو که جمله دریابند | | گرچه زین غافل اند و در خوابند
---|---|---

مولانا و جهان غرب

مولانا در یک دهه گذشته به سرعت در جهان غرب مشهور شد به طوری که ترجمه کتاب او در آمریکا به بزرگترین و پر فروش ترین کتاب سال تبدیل شد. ترجمه کولمن بارکس در سال ۲۰۰۱ بیش از ۵۰۰ هزار نسخه در آمریکا فروش داشت.[۸۳]

ساخت فیلم

ایران

درخصوص زندگی مولوی سریالی در سال ۱۳۹۳ با نام جلال الدین از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد.[۸۴][۸۵][۸۶] در پاییز ۹۸ خبر ساخت فیلم «مست عشق» به کارگردانی حسن فتحی منتشر شد. موضوع این فیلم در مورد برهه هایی از زندگی مولانا به صورت مشترک میان ایران و ترکیه و با بازی پارسا پیروز فر و شهاب حسینی بود.

مخالفت مراجع تقلید شیعه

خبر ساخت این فیلم با واکنش منفی مراجع تقلید ایران از جمله آیت الله مکارم شیرازی و نوری همدانی و لطف الله صافی گلپایگانی[۸۷] قرار گرفت که ساخت آن را شرعا جایز ندانستند.[۸۸][۸۹][۹۰]

هالیوود

دیوید فرانزونی اعلام کرده است که می خواهد فیلمی دربارهٔ زندگی مولانا بسازد و اعلام کرده که گزینه نخست او برای ایفای نقش مولانا، لئوناردو دی کاپریو است. این خبر انتقادات زیادی به دنبال داشته است؛ این که چرا هیچ وقت نقش های مهم و مثبت به بازیگران خاورمیانه ای داده نمی شود و نقش شخصیت های غیر آمریکایی و اروپایی تاریخی هم به بازیگران اروپایی و آمریکایی می رسد. بعضی ها معتقدند این مسئله ناشی از «ترجیح نژادی» حاکم بر مناسبات هالیوود و صنعت سینمای اروپا است.[۹۱]

جستارهای وابسته

• اسین چلبی


• بنیاد بین المللی مولانا


• ملت عشق


• دفاعیه ابلیس

پانویس

۱.

• «RUMI, JALĀL-AL-DIN». Encyclopædia Iranica. ۲۰۱۴- Retrieved ۸ June ۲۰۱۶.


• 
  
  • Lewis, F.D. (۲۰۱۴). Rumi - Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jal‰l al-Din Rumi. Oneworld Publications. ISBN ۹۷۸-۱-۷۸۰۷۴-۷۳۷-۸. Retrieved ۲۰۱۶-۰۶-۲۰.
  
  



• 
  
  • لوئیس (۱۳۸۳). مولوی. ص. ۲۴–۱۸.
  
  


• 
  
  • بدیع الزمان فروزانفر، زندگانی مولانا جلال الدین محمد بلخی مشهور به مولوی، تهران، ۱۳۱۵، ص ۵
  
  


• 
  
  • بنابر نظر فریتز مایر بهاء ولد پدر مولوی هنگام تولد او در وخش از توابع ولایت بدخشان (واقع در تاجیکستان امروزی) مقیم بوده است. آنه ماری شیمل و فرانکلین لویس نیز این نظر را پذیرفته اند.
  
  


• یک)
  Annemarie Schimmel, «I Am Wind, You Are Fire,» p. ۱۱.


• دو)
  Franklin Lewis, Rumi Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, ۲۰۰۰, pp. ۴۷–۴۹.


• سه)
  Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, ۱۹۹۳.pg xv:


• 
  
  • Franklin Lewis, Rumi Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۰- (p. ۹)
  
  


• 
  
  • John Renard,«Historical dictionary of Sufism», Rowman & Littlefield, ۲۰۰۵- pg ۱۵۵.
  
  


• 
  
  • Annemarie Schimmel, «The Mystery of Numbers», Oxford University Press,۱۹۹۳- Pg ۴۹.
  
  


• 
  
  • Ritter, H. ; Bausani, A. «ḎJ̲alāl al- Dīn Rūmī b. Bahāʾ al-Dīn Sulṭān al-ʿulamāʾ Walad b. Ḥusayn b. Aḥmad Ḵh̲aṭībī .» Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, ۲۰۰۷- Brill Online.
  
  


• 
  
  • Seyyed Hossein Nasr, «The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam's Mystical Tradition», Harper Collins, Sep ۱۸, ۲۰۰۷- Pg ۲۰۴.
  
  


• 
  
  • Cyril Glassé, Huston Smith, «The New Encyclopedia of Islam», Rowman Altamira, ۲۰۰۳- pg ۲۳۵.
  
  


• 
  
  • Franklin Lewis: «On the question of Rumi's multilingualism (pages ۳۱۵-۱۷),(Lewis ۲۰۰۸:xxi). (Franklin Lewis, »Rumi, «Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi», One World Publication Limited, ۲۰۰۸).
  
  


• 
  
  • (S. Lornejad and A. Doostzadeh, On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi, edited by Victa Arakelova, Caucasian Centre for Iranian Studies, Yerevan, ۲۰۱۲, p. ۹۶.
  
  


• 
  
  • Doostzadeh, Ali (۲۰۰۹b). A Study about the Persian Cultural Legacy and Background of the Sufi Mystics Shams Tabrizi and Jalal al-Din Rumi
  
  


• 
  
  • «A Study about the Persian Cultural Legacy and Background of the Sufi Mystics Shams Tabrizi and Jalal al-Din Rumi». archive.org. Retrieved ۸ Mayٔ ۲۰۱۴.
  
  


• 
  
  • Julia Scott Meisami, Forward to Franklin Lewis, Rumi Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۸ (revised edition)
  
  


• 
  
  • Frederick Hadland Davis , «The Persian Mystics. Jalálu'd-Dín Rúmí», Adamant Media Corporation (November ۳۰, ۲۰۰۵) , ISBN ۹۷۸-۱-۴۰۲۱-۵۷۶۸-۴.
  
  


• 
  
  • Franklin Lewis, Rumi Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۰.
  
  


• 
  
  • Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, ۱۹۹۳, p. ۱۹۳: «Rumi's mother tongue was Persian, but he had learned during his stay in Konya, enough Turkish and Greek to use it, now and then, in his verse»
  
  


• 
  
  • Hossein, Nasr, Seyyed (۱۹۸۷). Islamic art and spirituality (به English). Albany: State University of New York Press. p. ۱۱۵- ISBN ۰۵۸۵۰۷۸۷۳۴. OCLC ۴۴۹۵۷۳۹۹.
  
  


• 
  
  • Charles Haviland. «The roar of Rumi - ۸۰۰ years on». bbc.co.uk.
  
  


• 
  
  • Meyer, G. ۱۸۹۵- Die griechischen Verse in Rabâbnâma. Byzantinische Zeitschrift ۴: ۴۰۱–۴۱۱
  
  


• 
  
  • Δέδες, Δ. ۱۹۹۳- Ποιήματα του Μαυλανά Ρουμή. Τα Ιστορικά ۱۰٫۱۸–۱۹: ۳–۲۲
  
  


• 
  
  • Lewis, Franklin D (۲۰۱۴-۱۰-۱۸). Rumi - Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi. UK: Oneworld Publications. ISBN ۹۷۸۱۷۸۰۷۴۷۳۷۸.
  
  


• 
  
  • Gardet, Louis (۱۹۷۷). «Religion and Culture». In Holt, P.M.; Lambton, Ann K.S.; Lewis, Bernard. The Cambridge History of Islam, Part VIII: Islamic Society and Civilization. Cambridge University Press. p. ۵۸۶.
  
  


• 
  
  • C.E. Bosworth, «Turkmen Expansion towards the west» in UNESCO History of Humanity, Volume IV, titled «From the Seventh to the Sixteenth Century», UNESCO Publishing / Routledge, p. ۳۹۱.
  
  


• 
  
  • «Interview: 'Many Americans Love Rumi …But They Prefer He Not Be Muslim'». RadioFreeEurope/RadioLiberty (به English). ۲۰۱۰-۰۸-۰۹- Retrieved ۲۰۱۶-۰۸-۲۲.
  
  


• 
  
  • «Interview: A mystical journey with Rumi». Asia Times. Archived from the original on ۷ April ۲۰۱۶- Retrieved ۲۰۱۶-۰۸-۲۲.
  
  


• 
  
  • «Dîvân-i Kebîr Jalāl al-Dīn Rūmī». OMI – Old Manuscripts & Incunabula. Retrieved ۲۰۱۶-۰۸-۲۲.
  
  


• 
  
  • لوئیس (۱۳۸۳). مولوی. ص. ۸۵ و ۳۶۱.
  
  


• 
  
  • کریم زمانی (۱۳۸۳)، «مقدمه مؤلف»، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات، ص. ۲۱ تا ۲۳، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۵۳-۰
  
  


• 
  
  • (مولانا، دیروز تا امروز، شرق تا غرب؛ ص ۹۲)
  
  


• 
  
  • (مولانا – از بلخ تا قونیه؛ ص ۳۴)
  
  


• 
  
  • (همان؛ ص ۳۴)
  
  


• 
  
  • (همان؛ ص ۳۷)
  
  


• 
  
  • (شمس من و خدای من؛ ص ۶۲)
  
  


• 
  
  • (مولانا – از بلخ تا قونیه؛ ص۳۲)
  
  


• 
  
  • (شمس من و خدای من؛ ص۳۰)
  
  


• 
  
  • (همان؛ ص۳۱)
  
  


• 
  
  • Franklin D. Lewis, «Rumi: Past and Present, East and West: The life, Teaching and poetry of Jalal Al-Din Rumi», Oneworld Publication Limited, ۲۰۰۸ According to Franklin: «Rumi traces Hosam al-Din’s descent through a famous but uneducated mystic, Abu al-Vafa Kordi (d. ۱۱۰۷). This would mean Hosam al-Din had some Kurdish blood, which makes perfect sense, since Rumi describes his family as hailing from Urmia in Northwestern Iran»(pg ۲۱۵-۲۱۶).
  
  


• 
  
  • «Husam al-Din Chelebi’s grandfather was a great saint, Shaykh Taj al-Din Abu al-Wafa, who was Kurdish and died in Baghdad in ۱۱۰۷- Although this great saint was illiterate, he was a Gnostic. Some members of the community who only valued education levels, high positions, wealth, and physical appearances asked him to preach to them in order to embarrass this great saint. Shaykh Abu al-Wafa al-Kurdi replied: »God willing, I shall preach tomorrow. Be present. « The night he supplicated sincerely to God, performed the ritual prayer, and went to bed. In his dream he saw the Prophet of Islam. The Prophet gave good news to this illiterate Kurdish saint: »God manifested Himself to him through his name ‘Alim (All knowing) and Hakim (All-Wise). «. The next day when he sat on the Kursi, or chair, to begin his sermon in the mosque, his first sentence was: »I slept as a Kurd at night and got up as an Arab in the morning«(Şefik Can, M. Fethullah Gulen, Zeki Saritoprak, »Fundamental of Rumi's Thought: A Mevlevi Sufi Perspective", Tughra; Second edition edition (December ۱, ۲۰۰۵). Pp ۷۸)
  
  


• 
  
  • در تلخیص الآثار فی عجائب الاقطار که کتابی در جغرافیاست تألیف عبدالرشیدبن صالح بن نوری باکویی در ذیل عنوان «ارمیه
  
  


• 
  
  • «نسخه آرشیو شده». بایگانی شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۲- دریافت شده در ۲۰ اوت ۲۰۱۲.
  
  


• 
  
  • Şefik Can, M. Fethullah Gulen, Zeki Saritoprak, «Since Husam al-Din’s father was the head of Akhi group living in and around Konya, he was called »Akhi Turk". (pg ۷۸)
  
  


• 
  
  • Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۸ (revised edition). p. ۳۰۶: «The manuscripts versions differ greatly in the size of the text and orthography. Nicholson’s text has ۲۵,۵۷۷ lines though the average medieval and early modern manuscripts contained around ۲۷,۰۰۰ lines, meaning the scribes added two thousand lines or about eight percent more to the poem composed by Rumi. Some manuscripts give as many as ۳۲,۰۰۰!»
  
  


• 
  
  • J.T.P. de Bruijn, «Comparative Notes on Sanai and 'Attar», The Heritage of Sufism, L. Lewisohn, ed. , p. ۳۶۱: «It is common place to mention Hakim Sana'i (d. ۵۲۵/۱۱۳۱) and Farid al-Din 'Attar (۱۲۲۱) together as early highlights in a tradition of Persian mystical poetry which reached its culmination in the work of Mawlana Jalal al-Din Rumi and those who belonged to the early Mawlawi circle. There is abundant evidence available to prove that the founders of the Mawlawwiya in the thirteenth and fourteenth centuries regarded these two poets as their most important predecessors»
  
  


• 
  
  • حسین الهی قمشه ای. «کتاب کیمیا».
  
  


• 
  
  • franklin D. Lewis, Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teaching, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, rev. ed. (۲۰۰۸):«Three poems have bits of demotic Greek; these have been identified and translated into French, along with some Greek verses of Sultan Valad. Golpinarli (GM ۴۱۶-۴۱۷) indicates according to Vladimir Mir Mirughli, the Greek used in some of Rumi’s macaronic poems reflects the demotic Greek of the inhabitants of Anatolia. Golpinarli then argues that Rumi knew classical Persian and Arabic with precision, but typically composes poems in a more popular or colloquial Persian and Arabic.».
  
  


• 
  
  • آثار یونانی Greek Verses of Rumi & Sultan Walad بایگانی شده در ۵ اوت ۲۰۱۲ توسط Archive.today
  
  


• 
  
  • Franklin D. Lewis, Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teaching, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, rev. ed. (۲۰۰۸):"«a couple of dozen at most of the ۳۵,۰۰۰ lines of the Divan-I Shams are in Turkish, and almost all of these lines occur in poems that are predominantly in Persian»« Franklin Lewis, Rumi Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۰- »Sultan Valad (Rumi's son) elsewhere admits that he has little knowledge of Turkish«(pg ۲۳۹) »Sultan Valad (Rumi's son) did not feel confident about his command of Turkish"(pg ۲۴۰)
  
  


• 
  
  • Franklin Lewis, ''Rumi: Past and Present, East and West — The Life, Teachings, and Poetry of Jalal al-Din Rumi'', Oneworld Publications, ۲۰۰۰, Chapter ۷
  
  


• 
  
  • «As Safa points out (Saf ۲:۱۲۰۶) the Discourse reflect the stylistics of oral speech and lacks the sophisticated word plays, Arabic vocabulary and sound patterning that we would except from a consciously literary text of this period. Once again, the style of Rumi as lecturer or orator in these discourses does not reflect an audience of great intellectual pretensions, but rather middle-class men and women, along with number of statesmen and rulers»" (Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۸ (revised edition). p. ۲۹۲)
  
  


• 
  
  • Arberry, A.J (۱۹۷۲). Discourses of Rumi (به English). Curzon Press. ISBN ۰۲۰۳۶۹۶۲۵۵. OCLC ۵۸۳۸۸۳۷۰.
  
  


• 
  
  • Thackston, Wheeler (۱۹۹۴). Signs of the unseen: the discourses of Jalaluddin Rumi (به English). Putney, Vt: Threshold Books. ISBN ۰۹۳۹۶۶۰۳۴۲. OCLC ۲۸۶۳۳۹۵۸. Unknown parameter

    |=

    ignored (help)
  
  


• 
  
  • Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۸ (revised edition). p. ۲۹۳
  
  


• 
  
  • Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۸ (revised edition). p. ۲۹۵:«In contrast with the prose of his Discourses and sermons, the style of the letters is consciously sophisticated and epistolary, in conformity with the expectations of correspondence directed to nobles, statesmen and kings»
  
  


• 
  
  • انتخابی، نادر، دین، دولت و تجدد در ترکیه، تهران: هرمس، چاپ یکم: ۱۳۹۲، ص۹–۳۷.
  
  


• 
  
  • «Haber, Haberler, Güncel Haberler, Ekonomi, Dünya, Gündem Haberleri, Son Dakika, – Zaman Gazetesi». zaman.com. Archived from the original on ۲۰۰۶-۰۳-۱۷.
  
  


• 
  
  • «UNESCO: ۸۰۰th Anniversary of the Birth of Mawlana Jalal-ud-Din Balkhi-Rumi». UNESCO. ۶ September ۲۰۰۷- Archived from the original on ۲۹ June ۲۰۰۹- Retrieved ۲۵ June ۲۰۱۴- «The prominent Persian language poet, thinker and spiritual master, Mevlana Celaleddin Belhi-Rumi was born in ۱۲۰۷ in Balkh, presently Afghanistan.»
  
  


• 
  
  • ترک ها زادگاه مولانا را بازسازی می کنند
  
  


• 
  
  • http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/۲۰۰۷/۱۲/۰۷۱۲۲۸_mf_festival.shtml
  
  


• 
  
  • http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/۲۰۰۷/۱۲/۰۷۱۲۱۵_mv-of-konya-pix.shtml
  
  


• 
  
  • برگزاری همایش 'مولانا از بلخ تا همیشه' در هرات
  
  


• 
  
  • نوشتار «تمبر مولانا در آمریکا منتشر شد.» از خبرگزاری میراث فرهنگی بایگانی شده در ۲۱ دسامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine (دسترسی در ۲۱ ژوئن ۲۰۰۷)
  
  


• 
  
  • کنگره بزرگداشت هشتصدمین سال تولد مولانا با حضور رئیس جمهور آغاز شد. - خبرگزاری مهر
  
  


• 
  
  • اخبار کنگره مولانا: نشست خبری کنگره عظیم مولانا بایگانی شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine - مولانا نیوز
  
  


• 
  
  • 'Shams and Mowlavi' painting unveiled - PressTv
  
  


• 
  
  • همایش بین المللی داستان پردازی مولوی برگزار می شود. - مهرنیوز
  
  


• 
  
  • «۸۰۰th Anniversary of the Birth of Mawlana Jalal-ud-Din Balkhi-Rumi». بایگانی شده از اصلی در ۲۹ ژوئن ۲۰۰۹- دریافت شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۹.
  
  


• 
  
  • نوشتار «با تلاش ترکیه و سکوت نهادهای ایرانی رومی جایگزین مولانا» در روزنامه اعتماد ملی بایگانی شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
  
  


• 
  
  • Franklin Lewis, Rumi Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, ۲۰۰۰, pp. ۴۷–۴۹.
  
  


• 
  
  • William Harmless, Mystics, (Oxford University Press, ۲۰۰۸), ۱۶۷.
  
  


• 
  
  • Franklin Lewis, Rumi Past and Present, East and West, Oneworld Publications, ۲۰۰۸ (revised edition). p. ۲۹۲
  
  


• 
  
  • Dar al-Masnavi Website, accessed December ۲۰۰۹
  
  


• * * Franklin D. Lewis, Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teaching, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, rev. ed. (۲۰۰۸)


• franklin D. Lewis, Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teaching, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, rev. ed. (۲۰۰۸)
  Mecdut MensurOghlu: «The Divan of Jalal al-Din Rumi contains ۳۵ couplets in Turkish and Turkish-Persian which have recently been published me» (Celal al-Din Rumi’s turkische Verse: UJb. XXIV (۱۹۵۲), pp. ۱۰۶–۱۱۵)


• 
  
  • Dedes, D. ۱۹۹۳- Ποίηματα του Μαυλανά Ρουμή [Poems by Rumi]. Ta Istorika ۱۰٫۱۸–۱۹: ۳–۲۲- [۱] بایگانی شده در ۵ اوت ۲۰۱۲ توسط Archive.today اشعار یونانی مولانا در اینجا نیز مندرج شده است: [۲]
  
  


• 
  
  • (Franklin Lewis, «Rumi, »Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi", One World Publication Limited, ۲۰۰۸, p. ۳۱۶- p. ۲۳۹ and p. ۲۴۰- فرانکلین منبع زیر را استناد می کند که Masnavi-ye Waladi, Ensha’e Baha’ al-Din b. Mawlana Jalal al-Din Muhammad b. Hussayn-e Balkhi, Manshur beh Mowlavi, ed. Jajal al-Din oma’I (Tehran: Eqbal, ۱۳۱۶/۱۹۳۷) بیت زیر را دارد:
  
  


• 
  
  • همایی، جلال الدین: مولوی نامه/مولوی چه می گوید؟ (مجموعهٔ دو جلدی). صفحه ۱۰۰۷
  
  


• 
  
  • Seyyed Hossein Nasr, «Islamic Art and Spirituality», Suny Press, ۱۹۸۷- p. ۱۱۵.
  
  


• 
  
  • Norman Calder, Jawid Ahmad Mojaddedi, Andrew Rippin, Classical Islam, Routledge, ۲۰۰۳, p.۲۵۳
  
  


• 
  
  • «فارسی، زبان مردم کوچه بازار قونیه بوده است». سایت خبری ایران بالکان. بایگانی شده از اصلی در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۳- دریافت شده در ۳۰ خرداد ۱۳۸۹.
  
  


• 
  
  • همایی، جلال الدین: مولوی نامه/مولوی چه می گوید؟ (مجموعه دو جلدی). صفحه ۱۰۰۴
  
  


• 
  
  • «وبگاه هندو». بایگانی شده از اصلی در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۲- دریافت شده در ۸ اکتبر ۲۰۱۲.
  
  


• 
  
  • آغاز پخش سریال تاریخی «جلال الدین» از فردا + تصاویر جدید بایگانی شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine ana.ir
  
  


• 
  
  • ابهام در منابع مکتوب «جلال الدین»، سریال تاریخی جدید سیما بایگانی شده در ۲۰ آوریل ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine ibna.ir
  
  


• 
  
  • [۳] بایگانی شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine آغاز پخش سریال «جلال الدین» از شبکه یک .yjc.ir
  
  


• 
  
  • فتوای حضرت آیت الله صافی گلپایگانی در مورد ساخت فیلم شمس + سند https://qom.shafaqna.com/FA/۱۸۷۴۳۱
  
  


• 
  
  • https://www.bbc.com/persian/arts-۴۹۸۳۹۸۳۱
  
  


• 
  
  • ««مست عشق» فیلمی برای مولانا و شمس تبریزی؛ زنده باد این عاشقانه!». ایرنا. بایگانی شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۹.
  
  


• 
  
  • «جنجال فیلم مست عشق مولوی و شمس آماج مهر و کین». دویچه وله.
    *
  
  

۱- http://ir.voanews.com/content/social-media-rumi-dicaprio-white/۳۳۶۷۶۱۵.html?ltflags=mailer

منابع

• مشارکت کنندگان ویکی پدیا. «Dschalal ad-Din ar-Rumi». در دانشنامه ویکی پدیای آلمانی، بازبینی شده در ۱ آوریل ۲۰۱۲.


• مشارکت کنندگان ویکی پدیا. «Rumi». در دانشنامه ویکی پدیای انگلیسی، بازبینی شده در ۱ آوریل ۲۰۱۲.


• مشارکت کنندگان ویکی پدیا. «Djalâl ad-Dîn Rûmî». در دانشنامه ویکی پدیای فرانسوی، بازبینی شده در ۱ آوریل ۲۰۱۲.


• از تعلیقات کتاب رساله سپهسالار در مناقب حضرت خداوندگار، فریدون بن احمد سپهسالار (متوفی ۷۱۲ یا بیش از آن)، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمد افشین وفایی، تهران: سخن، ۱۳۸۵.


• پله پله تا ملاقات خدا (دربارهٔ زندگی، اندیشه و سلوک مولانا جلال الدین رومی): عبدالحسین زرین کوب، تهران: علمی، چاپ هفدهم، تهران، ۱۳۸۰.


• زندگانی مولانا جلال الدین محمد: بدیع الزمان فروزانفر، تهران، ۱۳۶۶.


• شرح جامع مثنوی معنوی: کریم زمانی، تهران: اطلاعات.


• شرح زندگانی مولوی: بدیع الزمان فروزانفر، تهران: تیرگان.


• شمس من و خدای من، پژوهشی دربارهٔ زندگی مولانا و ارتباط عرفانی او با شمس تبریزی: پرویز عباسی داکانی.


• غزلیات شورانگیز شمس تبریزی، به انتخاب: فریدون کار، با مقدمه لطفعلی صورتگر، تهران: مروی، پاییز ۱۳۷۰.


• گنج حضور: پرویز شهبازی، تهران: فردوس، ۱۳۹۹.


• مولانا: از بلخ تا قونیه: عبدالرفیع حقیقت (رفیع). تهران: کومش، ۱۳۸۴.


• لوئیس، فرانکلین (۱۳۸۶). مولانا: دیروز تا امروز، شرق تا غرب. ترجمهٔ حسن لاهوتی. تهران: نشر نامک. شابک ۹۷۸۹۶۴۶۸۹۵۴۴۷.

| درگاه ادبیات فارسی
---|---

پیوند به بیرون

مولوی در پروژه های خواهر

گفتاوردهای مرتبط در ویکی گفتاورد
متن مرتبط در ویکی نبشته
نگارخانه مرتبط در ویکی انبار

• رادیو مولانا


• آثار مولانا (کتابخانه آزاد فارسی)


• تحقیقاتی در پیرامون فرهنگ و قومیت ایرانی شمس تبریزی و جلال الدین رومی - به زبان انگلیسی


• Dunn, P. , Mascetti, M. D. , and Nicholson, R. A. The Illustrated Rumi ~ A Treasury of Wisdom from the Poet of the Soul, Foreword by Huston Smith, The Book Laboratory Inc. , ۲۰۰۰.


• مولانا جلال الدین رومی[پیوند مرده] — دانشگاه ادیان و مذاهب


• درآمدی بر تعیین تاریخ سرایش غزلیات مولانا


• فایل رایانه ای اشعار مولوی متن اصلی فارسی: حسین کرد؛ Rumi’s Work in Persian /Farsi rumisite.com

---

• ن


• ب


• و

مولوی

---

---

• ن


• ب


• و

عرفان و تصوف

---

---

• ن


• ب


• و

تاریخ فلسفه و حکمت ایران

---

---

• ن


• ب


• و

ادبیات فارسی

---

---

• ن


• ب


• و

زبان فارسی در سرزمین های مختلف

---

---

• ن


• ب


• و

زبان و ادبیات عربی در دوران عباسی و مملوکی

---

---

• ن


• ب


• و

مشاهیر خراسان

---

---

داده های کتابخانه ای

---

---

• ن


• ب


• و

محمد عطار نیشابوری

---

رده ها:

• ادبیات فارسی


• افراد سلطنت سلجوقی روم


• اهالی ایران در سده ۱۳ (میلادی)


• اهالی بلخ


• اهالی خراسان


• اهالی ولایت ختلان


• ایرانیان قرون وسطی


• پژوهشگران ادبیات اهل ایران


• تصوف


• حنفی ها


• خاک سپاری ها در ترکیه


• درگذشتگان ۱۲۷۳ (میلادی)


• درگذشتگان ۶۷۲ (قمری)


• رهبران مذهبی مسلمان سده ۱۳ (میلادی)


• روحانیان سنی


• زادگان ۱۲۰۷ (میلادی)


• زادگان ۶۰۴ (قمری)


• زبان فارسی در ترکیه


• شاعران ایران بزرگ


• شاعران دوره سلجوقی


• شاعران سالک


• شاعران سده ۱۳ (میلادی) اهل ایران


• شاعران سده ۱۳ (میلادی)


• شاعران صوفی


• شاعران فارسی زبان سده ۷ (قمری)


• شاعران فارسی زبان


• شاعران قرون وسطی


• صوفیان اهل ایران


• صوفیان مقدس اهل ایران


• طریقت مولویه


• عارفان اهل ایران


• عارفان صوفی


• فیلسوفان اسلامی


• فیلسوفان اهل ایران


• فیلسوفان سده ۱۳ (میلادی)


• فیلسوفان فارسی زبان قرون وسطی


• فیلسوفان فارسی زبان


• فیلسوفان مسلمان


• ماتریدیه


• مسلمانان سنی اهل ایران


• مسلمانان سنی


• مولوی


• نظریه پردازان حقوق سده ۱۳ (میلادی)


• نمادهای ملی ایران


• نویسندگان ادبیات فارسی


• نویسندگان سده ۱۳ (میلادی)


• نویسندگان فارسی زبان


• نویسندگان مرد اهل ایران


• نویسندگان معنوی فارسی زبان


• https://fa.wikipedia.org/wiki