به گزارش خبرگزاری تسنیم؛ تخریب منابع آب و خاک و پیامد های ناشی از آن، امروزه یکی از مهمترین مشکلات زیست محیطی به شمار می رود که توجه جامعه جهانی را به خود معطوف نموده است. این مسأله باعث کاهش کارایی و توان تولیدی خاک و تنزل کیفیت آب می شود که تهدیدی برای کشاورزی پایدار و کیفیت محیط زیست محسوب می شود و مشکلات اقتصادی و اجتماعی متعددی پدید می آورد.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

کشور ایران درشمار کشورهایی است که از آن به عنوان رکورددار فرسایش خاک نام برده می شود. در واقع ایران یکی از کشورهای با میزان فرسایش بالای خاک می باشد و سالانه در حدود ۲تا۳ میلیاردتن خاک در کشور از دست می رود. اطلاعات دقیق و صحیح از میزان فرسایش در ایران بسیار کم است و بین اندازه گیری ها و برآوردهای انجام شده نیز اختلافات زیادی مشاهده می شود. به طوریکه طبق برآورد سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی (فائو)، میزان فرسایش ( آبی) خاک در کشور حدود ۳۸ تن در هکتار در سال می باشد که در سطحی حدود ۱۲۵ میلیون هکتار از آبخیزهای ایران، حدود ۴٫۷۵ میلیارد تن در سال برآورد میگردد. بر اساس این یافته ها، بطور متوسط در هر سال و از هر هکتار اراضی کشور در حدود ۷۵ کیلوگرم نیتروژن، ۲۴ کیلوگرم فسفر و ۸ کیلوگرم پتاسیم از دست می رود. این رقم معادل ۱۵۰ کیلوگرم کود شیمیایی در هکتار می باشد، که سالانه معادل میلیاردها ریال خسارت از طریق کاهش عناصر غذایی خاک را به کشور تحمیل می کند. همچنین بر اساس آمار موجود، میزان رسوبدهی حوزه های آبخیز در محل سدهای کشور بطور متوسط ۸٫۲متر مکعب در هکتار در سال می باشد که از این مقدار ۷ متر مکعب آن در مخازن سدها رسوب می نماید و بقیه از دریچه سدها خارج می شود.

بدین ترتیب با توجه به مساحت حوزه های آبخیز سدهای در دست بهره برداری که از طرف وزارت نیرو ۳۳ میلیون هکتار اعلام شده است، حجم رسوبگذاری در مخازن سدها حدود ۲۳۱ میلیون متر مکعب برآورد میگردد. همچنین قابل پیش بینی است که با حفظ روند موجود رسوبدهی حوزه ها و عدم افزایش آن در مخازن سدهای در دست، سالیانه حدود ۵۱۱ میلیون متر مکعب گل و لای در کل مخازن سدها رسوب نماید (ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست/ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری). انباشته شدن مخازن سدهای ذخیره ای کشور از رسوبات انجام مطالعات دقیق و با روش ها و رویکردهای به روز بین المللی کنترل فرسایش و رسوب به منظور پیشگیری از ورود رسوبات به دریاچه های سدها را در حوزه های آبخیز کشور می طلبد.

نقش فرسایش و تولید رسوب در کاهش حاصلخیزی و هدر رفت خاک، پر شدن مخازن سدها، گرفتگی و انسداد مجاری آبیاری، آبراهه ها و رودخانه ها، گل آلود کردن آب رودخانه ها و کاهش کیفیت آب و آلودگی آب های مناطق پایین دست از دیر باز شناسایی و مورد توجه متخصصین و کارشناسان علوم آب و خاک بوده است. اندازه گیری ها و برآوردهای متفاوتی در مورد تلفات خاک و مقدار رسوب به وسیله ارگان ها و مؤسسات مختلف مرتبط با مسائل آب و خاک کشور انجام شده است و ارقامی از یک تا چهار میلیارد تن در سال برای کشور ارایه شده است. صرف نظر از روش برآورد یا محاسبه ی تلفات خاک کشور، مقایسه آن با فرسایش مجاز خاک نشان دهنده وضعیت بحرانی فرسایش در ایران است. آمار و مطالعات وزارت نیرو میانگین حجم بارندگی در ایران را سالانه ۴۰۰ میلیارد متر مکعب برآورد نموده است که از این میزان ۳۱۰ میلیارد مترمکعب در سطح ۸۷۰ هزار کیلومتر مربع از حوزه های آبخیز کوهستانی و ۹۰ میلیارد مترمکعب در سطح ۷۷۸ کیلومترمربع مناطق دشتی می باشد. در طول ۴۰سال گذشته در حدود ۳۳ درصد از اراضی قابل کشت در دنیا به واسطه فرسایش خاک تخریب شدهاند و هم اکنون نیز با سرعت ۱۰ میلیون هکتار در سال این تخریب ادامه دارد. بر اساس آمار سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور سالانه حدود ۳۵۶ میلیون متر مکعب رسوب وارد مخازن سدهای کشور می شود.

همچنین گفته شده است که سالانه حدود ۳۶ درصد از حجم مخازن سدهای کشور بر اثر رسوبگذاری کاسته می شود، برای مثال حدود ۳۰ درصد مخزن سد دز در سال های اخیر از رسوب پر شده و کارایی خود را از دست داده است. به همین ترتیب در مورد سد سفیدرود که مخزن آن ۱٫۸ میلیارد مترمکعب پیش بینی شده اکنون پس از گذشت ۴۰ سال حدود ۶۶۰ میلیون متر مکعب آن از رسوب انباشته شده است. بنابراین فرسایش خاک به عنوان عامل مهمی در از دست رفتن سرمایه ملی از یک سو و مشکلات ناشی از رسوبگذاری در مخازن سدها و کانال های کشاورزی از سوی دیگر از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. نگاهی به آمار ۲۰ ساله ۲۰۹ ایستگاه رسوب سنجی کشور بیانگر میانگین رسوب تولیدی در حوضه های آبخیز کشور می باشد.

این مساله اهمیت انواع عملیات حفاظت آب و خاک و کنترل رسوب به صورت طرح های بیولوژیکی و سازه ای را در بالادست حوضه های آبخیز سدهای بزرگ (در قالب طرح های آبخیزداری) نشان می دهد. همچنین افزایش تقاضای روزافزون مواد غذایی در نتیجه افزایش جمعیت و تغییر الگوی مصرف، لزوم توجه بیشتر به منابع آب و خاک را به عنوان سرمایه هایی ارزشمند و زیربنای اصلی تولید و توسعه پایدار نمایان می سازد. متاسفانه در زمان وقوع سیل همه توجه ها معطوف به خسارت های سیلاب است و مساله مهم فرسایش و رسوب عمدتا از دید مسوولین خارج بوده و حتی متخصصین هم نگاه عمیقی به آن ندارند! بطوریکه در همین سیلاب های دی ماه سال جاری طبق آمار دبی حداکثر لحظه ای به بیش از ۱۳۰۰۰ متر مکعب در ثانیه در سد میناب رسید که این دبی حجم زیادی از بهترین خاک حاصلخیز بالادست را وارد سد میناب کرده است ولی در جایی اشاره نمی شود.

انتهای پیام/