عیسی

از ویکی پدیا، دانشنامهٔ آزاد

برای دیگر کاربردها، عیسی (ابهام زدایی) را ببینید.

عیسی ناصری

مسیح متعال، نقشی در دیر کاترین مقدس در سینا

زادهٔ | ۴ قبل از میلاد
یهودیه، امپراتوری روم
درگذشت | ۳۰–۳۳ میلادی
اورشلیم، امپراتوری روم
علت درگذشت | مصلوب شدن
شهر زادگاه | ناصره
جلیل[۱]
والدین | مریم
یوسف نجار
به عقیدهٔ مسیحیان پسر خدا بود.

بخشی از سلسله مباحث دربارهٔ

عیسی

عیسی از دیدگاه مسیحیان[نمایش]

عیسی در اسلام[نمایش]

ریشه[نمایش]

عیسی در تاریخ[نمایش]

دیدگاه ها درباره عیسی[نمایش]

عیسی در فرهنگ[نمایش]

• درگاه مسیحیت





• ن



• ب


• و

عیسی (عبری: ישוע،[الف] یونانی باستان: Ἰησοῦς؛[ب] حدود ۴ قبل از میلاد – ۳۰ / ۳۳ میلادی) که به عیسی مسیح و عیسی ناصری نیز معروف است، واعظ یهودی و رهبر دینی در قرن اول میلادی بود. او شخصیت مرکزی مسیحیت، بزرگ ترین دین جهان، است. غالب مسیحیان اعتقاد دارند او تجسم خدای پسر و مسیح وعده داده شده در عهد عتیق است.

تقریباً همه محققان دوره باستان اتفاق نظر دارند که عیسی به لحاظ تاریخی وجود داشته است، اما تلاش ها برای یافتن جزئیات تاریخی زندگی او منجر به تردیدهایی دربارهٔ اعتبار انجیل ها، تنها منابع موجود دربارهٔ حیات عیسی، شده است. عیسی یک یهودی اهل جلیل بود که توسط یحیی تعمید داده شد و زان پس، تبلیغ خود را آغاز کرد. او به صورت شفاهی موعظه می کرد و دیگران «ربی» خطابش می کردند. عیسی با دیگر یهودیان دربارهٔ بهترین راه پیروی از خدا بحث می کرد، عده ای را معالجه کرد، به وسیله مثل ها تعلیم می داد و برای خود پیروانی جذب کرد. مقامات یهودی او را دستگیر و محاکمه کرده و به دولت روم تحویل دادند. پونتیوس پیلاطس فرماندار رومی یهودیه نیز دستور داد او را مصلوب کنند. بعد از مرگش، حواریونش ادعا کردند او از مرگ برخاسته است و نیز جامعه ای تشکیل دادند که در نهایت به کلیسای اولیه تبدیل شد.

عقاید مسیحی دربارهٔ عیسی بدین قرار است که نطفه او توسط روح القدس بسته شد، زنی باکره به نام مریم او را زایید، معجزاتی انجام داد، کلیسای مسیحی را تأسیس کرد، با فداکاری مصلوب شد تا کفاره ای برای گناهان باشد، از مرگ برخاست، به بهشت رفت و روزی از آنجا بازخواهد گشت. به طور کلی، مسیحیان عقیده دارند عیسی به مردم امکان آشتی با خدا را می دهد. مطابق اعتقادنامه نیقیه، عیسی زندگان و مردگان را قبل یا بعد از رستاخیز جسمانی شان قضاوت خواهد کرد، اتفاقی که به ظهور دوم در فرجام شناسی مسیحی گره خورده است. اکثریت اعظم مسیحیان عیسی را به عنوان تجسم خدای پسر، رکن دوم تثلیث، می پرستند. اقلیت کوچکی از مذاهب مسیحی نیز وجود دارند که بخشی یا همه تثلیث را رد می کنند. همه ساله تولد عیسی در ۲۵ دسامبر، به عنوان کریسمس، جشن گرفته می شود. آدینه نیک به تصلیب عیسی و عید پاک به برخاستن او از مرگ اختصاص دارد. سال حدودی تولد عیسی، مبدا تقویم میلادی که طور گسترده در دنیا استفاده می شود است.

از عیسی در ادیان دیگری مانند اسلام و بهائیت نیز به عنوان یک شخصیت مهم یاد شده است. مسلمانان معتقدند که عیسی یکی از پیامبران برجسته خدا و همان مسیح وعده داده شده در نوشته های یهودی است. آنان تولد او از یک باکره را قبول دارند اما خدا یا پسر خدا بودن او را نه. در قرآن آمده که عیسی هیچوقت ادعای الوهیت نکرد. بیشتر مسلمانان اعتقاد به تصلیب عیسی ندارند و در عوض معتقدند که خدا او را به صورت جسمانی به بهشت برد. یهودیان این باور که عیسی، مسیح وعده داده شده بود را رد می کنند زیرا اعتقاد دارند او نشانه های ذکر شده برای مسیح بودن را نداشته، شخصیتی خداگونه نبوده و از مرگ برنخاسته است. بهائیان عیسی را در کنار شخصیت های دیگر مثل بهاءالله و زرتشت یکی از مظاهر ظهور به حساب می آورند. در مانویت میان شخصیت زمینی عیسی و شخصیت آسمانی او تمایز قائل می شد و نیز او یکی از اسلاف مانی به حساب می آمد.

محتویات

• ۱ نام


• ۲ منابع، روایت ها و اختلاف نظرها


• ۲.۱ منابع زندگی


• ۲.۲ انجیل ها


• ۳ زندگی، بنا بر عهد جدید


• ۳.۱ تولد و اجداد


• ۳.۲ سال های ابتدایی، خانواده، شغل


• ۳.۳ تعمید و وسوسه


• ۳.۴ تبلیغ عمومی


• ۳.۴.۱ حواریون و پیروان


• ۳.۴.۲ معجزات و تعالیم


• ۳.۴.۳ مسیح اعلام شدن و تجلی


• ۳.۵ هفته مقدس


• ۳.۵.۱ فعالیت ها در اورشلیم


• ۳.۵.۲ شام آخر


• ۳.۵.۳ رنج در باغ، خیانت یهودا، دستگیری


• ۳.۵.۴ محاکمه توسط سنهدرین، هیرود و پیلاطس


• ۳.۵.۵ تصلیب و تدفین


• ۳.۶ از مرگ برخاستن و عروج


• ۳.۷ مسیحیت اولیه


• ۴ زندگی، از دیدگاه تاریخی


• ۴.۱ یهودیه و جلیل در قرن اول میلادی


• ۴.۲ گاهشمار


• ۴.۳ صحت تاریخی


• ۴.۳.۱ خانواده


• ۴.۳.۲ تعمید


• ۴.۳.۳ تبلیغ در جلیل


• ۴.۳.۴ جایگاه


• ۴.۳.۵ پسح و تصلیب در اورشلیم


• ۴.۳.۶ بعد از تصلیب


• ۴.۴ نمای تاریخی عیسی


• ۴.۵ زبان و ظاهر


• ۴.۶ نظریه افسانه بودن عیسی


• ۵ نظرات


• ۵.۱ مسیحیت


• ۵.۲ یهودیت


• ۵.۳ اسلام


• ۵.۴ بهائیت


• ۵.۵ مانویت


• ۵.۶ دیگران


• ۶ در هنر


• ۷ اشیاء منسوب به عیسی


• ۸ منابع


• ۸.۱ یادداشت ها


• ۸.۲ پانویس


• ۸.۳ کتاب ها

نام

عیسی در چند زبان؛ از بالا سمت راست بر خلاف عقربه های ساعت: عبری، آرامی، یونانی، لاتین و انگلیسی

یک یهودی در زمان عیسی معمولاً تنها یک اسم داشت. در برخی موارد، پس از نام شخص، اسم پدرش ذکر می شد؛ یعنی نام با فرمول «اسم شخص پسر اسم پدر» ساخته می شد. آوردن نام شهر محل تولد شخص پس از نام او نیز رایج بوده است.[۲] نتیجتاً، عیسی در عهد جدید معمولاً «عیسی ناصری» خطاب شده است. همسایه های عیسی در ناصره، او را «نجّار، پسر مریم و برادر یعقوب و یوسف و یهودا و شمعون» (مرقس ۶:۳)،[۳] «پسر نجّار» (متی ۱۳:۵۵)[۴] یا «پسر یوسف» (لوقا ۴:۲۲)[۵] خطاب می کردند. در انجیل یوحنا، فیلیپ عیسی را «عیسی پسر یوسف از ناصره» (یوحنا ۱:۴۵) می نامند.[۶]

عیسی در شکل کنونی (Ἰησοῦς)[پ] در زبان یونانی ریشه دارد. نام یونانی خود از ישוע (یشوع) عبری گرفته است. این اسم که در اصل יהושע (یِهُشوعا، به طور خلاصه تر یوشع) بوده در لغت به معنی «یهوه نجات می بخشد» است.[۷] یوشع همچنین جانشین موسی و یک روحانی یهودی بنا به عهد عتیق نیز هست.[۸]

عیسی (یشوع) نام رایجی در میان یهودیان معاصر تولد عیسی بوده است.[۹] یوسف فلاوی مورخ یهودی قرن اول میلاد در نوشته های خود حداقل به ۲۰ فرد مختلف که عیسی نام داشته اند اشاره کرده است.[۱۰] این اسم، آن گونه که در عهد جدید به کار رفته است، از نظر لغوی «یهوه رستگاری است» معنی می دهد.[۱۱]

از سال های آغازین دین مسیحیت، عیسی را معمولاً «عیسی مسیح» خطاب می کنند.[۱۲] نویسنده انجیل یوحنا مدعی است عیسی ناصری این اسم را بر روی خود گذاشته است. مسیح یک نام شخصی نیست.[۱۳] این کلمه (משיח) در عبری به معنی «برگزیده شده» است.[۱۴][۱۵] مسیحیان او را به این نام می خوانند زیرا باور دارند که او همان مسیح وعده داده شده در نوشته های یهودی عهد عتیق است. از زمان زندگی عیسی تا امروز، «مسیح» به یک نام شخصی و بخشی از اسم عیسی درآمده است. به پیروان عیسی، «مسیحی» می گویند و این اطلاق از قرن اول میلادی رواج داشته است.[۱۶]

منابع، روایت ها و اختلاف نظرها

عیسی به شیوه ای که در انجیل ها توصیف شده است موجودی فراتر از محدودیت ها و توانایی های انسانی است. برای بیشتر تاریخ مسیحیت این مشکل بزرگی به حساب نمی آمد اما از عصر روشنگری بدین سو عده ای به دنبال یافتن عیسی در محدوده توانایی های انسان رفتند.[۱۷] تا قبل از آن دوره، انجیل ها را معمولاً منابع معتبر تاریخی قلمداد می کردند اما از آن زمان پژوهشگرانی ظهور کردند که صحت تاریخی عهد جدید را زیر سؤال بردند و میان عیسی در اناجیل و عیسی در تاریخ تمایز قائل شدند.[۱۸] از قرن ۱۸، محققان سه شیوه جداگانه برای شناخت شخصیت تاریخی عیسی پیش گرفتند که هر کدام مشخصه های خودش را دارد و بر اساس تحقیقات متفاوتی شکل گرفته است.[۱۹][۲۰] موجودیت یک شخصیت تاریخی به نام عیسی و اتفاقات کلی زندگی اش به طور گسترده ای توسط محققان پذیرفته شده است اما تصویری که توسط پژوهشگران مختلف از او رسم شده است، با یکدیگر و همچنین با تصویر او در اناجیل متفاوت است.[۲۱][۲۲]

تلاش ها برای بازسازی تاریخی زندگی عیسی شامل گستره متفاوتی می شود که از دیدگاه ماکسیمالیستی قرن نوزدهم که در آن اناجیل تا جای ممکن به عنوان منبع معتبر قلمداد می شدند تا دیدگاه مینیمالیستی قرن بیستم که تقریباً هیچ چیز دربارهٔ عیسی به عنوان اتفاق تاریخی پذیرفته نمی شد، متفاوت است.[۲۳] از دهه ۱۹۵۰، شیوه جدیدی در راه یافتن عیسای تاریخی شکل گرفت و دیدگاه مینیمالیستی رنگ باخت.[۲۴][۲۵] هرچند این نظریه که انجیل ها کاملاً صحیح هستند توسط منابع تاریخی پشتیبانی نمی شود، اما از دهه هشتاد میان دانشوران اتفاق نظر وجود دارد که به غیر از اتفاقات مشخصی که از نظر تاریخی اثبات شده اند، سایر عناصر زندگی عیسی از نظر تاریخی «محتمل» هستند.[۲۴][۲۶][۲۷] تمرکز تحقیقات نوین در ربط با شخصیت تاریخی عیسی بر یافتن محتمل ترین عناصر قرار داده است.[۲۸][۲۹]

منابع زندگی

گلگتا، محلی در کلیسای مقبره مقدس، اورشلیم، اسرائیل. مطابق سنت مسیحی، عیسی در گلگتا مصلوب شد. در همین کلیسا، قبری وجود دارد که مطابق باور مسیحیان از قرن چهارم میلادی، عیسی را پس از به صلیب کشیدن در آن به خاک سپردند؛ او پس از چهل روز از مرگ برخاست و امروزه قبر مذکور خالی است.

محققان عهد جدید در بررسی انجیل های متعارف (مرقس، متی، لوقا و یوحنا) با چالش های بزرگی روبرو هستند.[۳۰] اناجیل را نمی توان در معنای امروزی «زندگینامه» قلمداد کرد و نویسندگان آن ها درحالی که بسیاری از جزئیات زندگی عیسی را از قلم انداخته اند، به مسائلی چون اهمیت او از دید الهی یا تبلیغ علنی او میان مردم می پردازند.[۳۰] گزارش ها دربارهٔ اتفاقات فراطبیعی مربوط به عیسی نظیر مرگ و برخاستن او کار محققان را حتی سخت تر هم می کند.[۳۰] پژوهشگران انجیل ها را منابع بی طرفی نمی دانند زیرا نویسندگان تلاش می کردند عیسی را تجلیل کنند.[۳۱] حتی با این همه، پژوهشگران منابع بهتری در ربط با زندگی عیسی نسبت به اشخاصی چون اسکندر مقدونی دارند.[۳۱] آن ها معیارهای مشخصی برای قضاوت دربارهٔ تاریخی بودن اتفاق دارند که شامل ملاک تصدیق چندگانه، ملاک انسجام و ملاک انقطاع است.[۳۲] صحت تاریخی یک اتفاق بسته به اعتبار منابع هم هست؛ اناجیل به واقع دربارهٔ زندگی عیسی متناقض و نامستقلند. مرقس که احتمالاً اولین انجیل مکتوب شده است، برای دهه ها معتبرترین از لحاظ تاریخی به شمار می رود.[۳۳] یوحنا که بعد از همه مکتوب شده است، به طور قابل توجهی با انجیل های هم نوا متفاوت است و آن را دارای اعتبار کمتری می دانند؛ هرچند اخیراً پژوهشگران بیشتری پذیرفته اند که یوحنا شاید شامل هسته ای از محتوای قدیمی باشد که ممکن است به اندازه اناجیل هم نوا یا حتی بیشتر ارزش تاریخی داشته باشد.[۳۴]

انجیل های نامتعارف جملگی به اناجیل متعارف وابسته اند و در این بین فقط انجیل توماس ممکن است استثنا و شاهدی مستقل بر بسیاری از کلمات قصار یا مَثَل های عیسی باشد. به عنوان مثال، توماس تأیید می کند که عیسی فقرا را مورد رحمت قرار می داد. این گفته پیش از اینکه با گفته های مشابه در منبع کیو مخلوط شود، به صورت مستقل به دست او رسیده.[۳۵] بیشتر داستان های دیگر انجیل های نامتعارف، مانند داستان تبدیل گل به پرنده توسط عیسی در کودکی، به وضوح افسانه ای هستند.[۳۶] هر چند شاید در دیگر متون غیرمتعارف مسیحی مطالبی وجود داشته باشد که بتواند دربارهٔ تحقیقات تاریخی در ربط با عیسی ارزشمند باشند.[۳۷]

منابع غیرمسیحی اولیه که وجود تاریخی عیسی را ثبت کرده اند شامل آثار یوسف فلاوی و تاسیتوس هستند.[۳۸][۳۹] لوئیز فلدمن که متخصص آثار یوسف فلاوی است می گوید که عده کمی به اصالت اشاره یوسف به عیسی در کتاب ۲۰ از تاریخ باستان یهودیان شک کرده اند.[۴۰][۴۱] فلاوی از او با عناوینی چون «مرد خردمند» و «معلم مردم» یاد کرده است. نیز محکوم به مرگ شدن او توسط پیلاطس و وجود «طایفه مسیحیان» را تأیید کرده است. در بخشی دیگر از یعقوب، «برادر عیسی که مسیح خوانده می شد» یاد شده است.[۳۶] تاسیتوس در کتاب ۱۵ از سالنامه ها از عیسی و اعدام او توسط پونتیوس پیلاطس یاد کرده اند. محققان به طور کلی مطلب تاسیتوس را به عنوان منبعی مستقل رومی معتبر و دارای ارزش تاریخی می دانند.[۴۲] سوئتونیوس مورخ رومی قرون اول و دوم از اخراج آن دسته از یهودی هایی که «تحت فتنه یک کریستوس نامی آشوب می آفریدند» از شهر رم نوشته است. بیشتر این منابع فقط مرگ عیسی و اعمال پیروانش بعد از مرگ او را ذکر کرده اند.[۳۶]

منابع غیرمسیحی به دو دلیل ارزشمندند؛ نخست آنکه نشان می دهند ناظران بی طرف یا متخاصم هیچ شکی دربارهٔ موجودیت تاریخی عیسی نداشته اند و دوم آنکه تقریباً تصویری از عیسی رسم کرده اند که می تواند با منابع مسیحی هم سازگار باشد: عیسی یک آموزگار بود، به انجام معجزه معروف بود، برادری به نام یعقوب داشت و به طور خشونت آمیزی کشته شد.[۱]

عیسی در یک نقش موزاییک متعلق به قرن ششم میلادی (در کلیسایی در شهر روانا در ایتالیا)

باستان شناسی به پژوهشگران کمک می کند تا جهان زندگی عیسی را بهتر درک کنند. یافته های تازه، به عنوان مثال، نشان می دهد که کفرناحوم، شهری مهم در دوره تبلیغ عیسی، فقیر و کوچک بود و حتی فروم یا آگورا هم نداشت.[۴۳][۴۴] این با نظر پژوهشگران که عیسی از تسهیم متقابل میان فقرا در آن منطقه از جلیل حمایت می کرد، سازگار است.[۴۳]

انجیل ها

چهار انجیل متعارف (مرقس، متی، لوقا و یوحنا) منابع اصلی برای مطالعه زندگی و تعلیمات عیسی هستند.[۴۵][۴۶] علی رغم این، دیگر بخش های عهد جدید مانند رساله پولس نیز بخش های کلیدی زندگی وی را به متن کشیده است؛ مانند شام آخر در نامه اول به قرنتیان باب ۱۱ آیات ۲۳ تا ۲۶.[۴۷][۴۸][۴۹] اعمال رسولان شامل اشاراتی به اوایل تبلیغ عیسی و پیشگویی یحیی در ربط با آن است. باب اول اعمال رسولان حاوی اطلاعات بیشتری دربارهٔ عروج عیسی نسبت به چهار انجیل است.[۵۰][۵۱][۵۲] رساله های پولس که تاریخ نگارشش مربوط به قبل از اناجیل است، چند مرتبه به سخنان و فرامین عیسی اشاره می کند.[۵۳]

بعضی از فرقه های اولیه مسیحی راه کارهای جداگانه ای برای تعلیم زندگی عیسی داشتند که عهد جدید شامل آن ها نمی شود، مانند انجیل توماس، انجیل پطرس، انجیل یهودا، انجیل یعقوب و دیگر انجیل هایی که معروف به اناجیل کاذبه هستند.[۵۴][۵۵] بیشتر محققان اتفاق نظر دارند که این انجیل ها بسیار بعدتر از انجیل های متعارف نوشته شده اند و اعتبار کمتری دارند.[۵۶][۵۷][۵۸]

اناجیل متعارف چهار روایت مجزا هستند که توسط هر کدام توسط یک نویسنده مختلف نوشته شده است.[۵۹][۶۰] این نویسندگان همگی ناشناس هستند و سنت مسیحی آن ها را به چهار شخصی که ارتباطات نزدیک با عیسی داشتند منسوب می کند.[۶۱] مرقس به یوحنا مرقس،[۶۲] یکی از نزدیکان پطرس، متی به یکی از حواریون عیسی،[۶۱] لوقا به یکی از نزدیکان پولس[۶۱] و یوحنا به «آن حواری که عیسی دوستش می داشت» منسوب است.[۶۳][۶۴]

از مهم ترین زوایا جهت بررسی انجیل ها، در نظر گرفتن ژانری است که آن انجیل در آن قرار می گیرد.[۶۵] اینکه نویسندگان اناجیل قصد داشته اند رمان، افسانه، تاریخ یا زندگینامه بنویسند، تأثیر عظیمی بر این موضوع دارد که چگونه باید آن ها را بررسی کرد. مطالعات اخیر بر این اجماع نظر دارند که انجیل ها در شاخه «زندگینامه باستانی» قرار می گیرند.[۶۶][۶۷][۶۸] علی رغم اینکه با این دسته بندی مخالفت هایی هم شده،[۶۹] نظر کلی پژوهشگران چنین است.[۷۰][۷۱]

پاپیروسی از قرن سوم میلادی که انجیل لوقا به زبان یونانی بر روی آن نوشته شده است.

در ربط با صحت تاریخی این چهار انجیل، نظرها از اینکه آن ها توصیفات دقیقی از زندگی عیسی هستند[۷۲] تا اینکه آیا اصلاً می شود آن ها را منبع تاریخی به حساب آورد متفاوت است.[۷۳][۷۴][۷۵] مطابق اتفاق نظر گسترده ای که امروزه در میان محققان وجود دارد، انجیل های هم نوا (سه انجیل اول – متی، مرقس و لوقا) معتبرترین منابع برای زندگی عیسی هستند.[۷۶][۷۷][۲] در دفاع از اختلاف ها و ناسازگاری هایی که بین اناجیل وجود دارد، گفته شده است که این خود دلیلی برای صحت انجیل هاست؛ زیرا تفاوت ها احتمال توطئه و همدستی را از بین برده و شباهت ها به مبدأ مشترک آن ها گواهی می دهد.[۷۸]

مطابق تقدم مرقس، انجیل مرقس قدیمی ترین در میان اناجیل هم نواست که بین سال های ۶۰ تا ۷۵ میلادی نوشته شده است. پس از آن انجیل متی (۶۵ تا ۸۵ م)، انجیل لوقا (۶۵ تا ۹۵ م) و انجیل یوحنا (۷۵ تا ۱۰۰ م) قرار دارند.[۷۹] به علاوه، بیشتر محققان موافقند که نویسندگان متی و لوقا از مرقس به عنوان یکی از منابع خود در زمان نوشتن انجیلشان بهره برده اند. از آنجا که متی و لوقا شامل اطلاعاتی هستند که در مرقس یافت نمی شود، پژوهشگران این گونه توضیح داده اند که آن دو نویسنده علاوه بر مرقس، از یک منبع دیگر (که به طور عمومی به آن منبع کیو می گویند) هم استفاده کرده اند.[۸۰]

سه انجیل هم نوا در محتوا، ترتیب روایت، زبان و ساختار بندها شباهت دارند.[۸۱][۸۲] نظر بیشتر محققان آن است که یافتن ارتباط مستقیم ادبی میان این سه انجیل و انجیل یوحنا غیرممکن است.[۸۳] درحالی که جریان برخی از اتفاقات (نظیر تعمید عیسی، تجلی او، تصلیب و روابطش با حواریون) در روایات هم نوا مشترک است، اتفاقاتی چون تجلی عیسی در انجیل یوحنا که خود در برخی موارد چون پاکسازی معبد روایات متفاوتی دارد، یافت نمی شوند.[۸۴]

عیسی در انجیل های هم نوا | عیسی در انجیل یوحنا
---|---
با تعمید عیسی یا تولد او از باکره آغاز می شوند.[۶۱] | با داستان آفرینش آغاز می شود، فاقد داستان تولد عیسی.[۶۱]
عیسی توسط یحیی تعمید داده می شود.[۶۱] | به تعمید او اشاره نمی کند اما آن را پیش فرض در نظر گرفته است.[۶۱]
عیسی با مثل ها و کلمات قصار تعلیم می دهد.[۶۱] | عیسی در بحث های طولانی تعلیم می دهد.[۶۱]
عیسی بیشتر دربارهٔ ملکوت الهی و اندکی دربارهٔ خودش تعلیم می دهد.[۶۱] | عیسی بیشتر دربارهٔ خودش تعلیم می دهد.[۶۱]
عیسی دربارهٔ فقرا و رنج دیدگان صحبت می کند.[۶۱] | عیسی خیلی کم دربارهٔ فقرا و رنج دیدگان صحبت می کند.[۶۱]
عیسی جن گیری می کند.[۸۵] | عیسی جن گیری نمی کند.[۸۵]
پطرس فاش می کند که عیسی کیست.[۸۵] | پطرس فاش نمی کند.[۸۵]
عیسی دستانش را نمی شورد.[۸۵] | دربارهٔ اینکه عیسی دستانش را نمی شورد چیزی نمی گوید.[۸۵]
پیروان عیسی روزه نمی گیرند.[۸۵] | دربارهٔ روزه نگرفتن پیروان عیسی چیزی نمی گوید.[۸۵]
شاگردانش در روز شبات گندم درو می کنند و می خورند.[۸۵] | شاگردانش در روز شبات گندم درو نمی کنند و نمی خورند.[۸۵]
به تجلی عیسی اشاره شده.[۸۵] | به تجلی عیسی اشاره نشده.[۸۵]
عیسی در یک مراسم پسح شرکت می کند.[۸۶] | عیسی در سه یا چهار مراسم پسح شرکت می کند.[۸۶]
پاکسازی معبد مربوط به اواخر روایات است.[۶۱] | پاکسازی معبد مربوط به اوایل روایت است.[۶۱]
در شام آخر عیسی از یک عهد جدید می گوید.[۶۱] | عیسی پاهای شاگردانش را می شورد.[۶۱]
عیسی دعا می کند که از مرگ رهایی یابد.[۶۱] | عیسی در برابر مرگ هیچ ضعفی نشان نمی دهد.[۶۱]
عیسی با یک بوسه مورد خیانت واقع می شود.[۶۱] | عیسی خود هویتش را به سربازان فاش می کند.[۶۱]
عیسی توسط رهبران یهودی دستگیر می شود.[۶۱] | عیسی توسط رومیان و نگهبانان معبد دستگیر می شود.[۶۱]
شمعون قیروانی در حمل صلیب به عیسی کمک می کند.[۶۱] | عیسی به تنهایی صلیب را حمل می کند.[۶۱]
پرده معبد با مرگ عیسی به دو نیم می شود.[۶۱] | نیزه ای به پهلوی عیسی می زنند.[۶۱]
چند زن از قبر عیسی بازدید می کنند.[۶۱] | مریم مجدلیه به تنهایی از قبر عیسی بازدید می کند.[۶۱]

اناجیل هم نوا بر ابعاد مختلف شخصیت عیسی پرداخته اند. در مرقس، عیسی پسر خداست که معجزاتش حضور ملکوت الهی را نشان می دهند.[۶۲] او، به عنوان خادم خدا و انسان ها، یک معجزه گر خستگی ناپذیر است.[۸۷] این انجیل کوتاه مشتمل بر تعداد کمی از سخنان و تعالیم عیسی است.[۶۲] انجیل متی تأکید می کند که عیسی به اراده خدا در عهد عتیق جامه عمل پوشانده و خداوندگار کلیساست.[۸۸] اوست فرزند داوود، یک «پادشاه و خودِ مسیح.»[۸۷][۸۹][۹۰] لوقا عیسی را چنان می نمایاند که یک ناجی انسانی-الهی است و با نیازمندان هم دلی می کند.[۹۱] او دوست گناهکاران و به دنبال نجات گمراهان است.[۸۷] این انجیل شامل مثل هایی چون «سامری خوب» و «پسر ولخرج» است.[۹۱]

دیباچه انجیل یوحنا عیسی را تجسم کلمه خدا توصیف می کند.[۹۲] به عنوان کلمه خدا، عیسی به صورت ابدی به همراه او حی و حاضر است و چون منبعی است برای ذات اخلاقی و روحی بشریت.[۹۲] او نه تنها بزرگ تر از همه پیامبران گذشته، که بزرگ تر از همه پیامبران آینده نیز هست. او کلمه خدا را بر زبان جاری نمی کند، بلکه خود کلمه خداست.[۹۳] در انجیل یوحنا عیسی نقش الهی خود را با عبارتی چون «نان زندگی»، «نور جهان» و «تاک حقیقی» به صورت علنی بازگو می کند.[۸۷]

در مجموع، نویسندگان عهد جدید اهمیت زیادی به ارائه یک گاه شماری دقیق از سرگذشت عیسی یا شرح زندگی او چون تواریخ غیر دینی دوران خود نداده اند.[۹۴] چنان که انجیل یوحنا خود اشاره می کند که انجیل ها شامل اطلاعات کامل و جامعی از زندگی عیسی نیستند.[۹۵] این روایات با هدف اصلی ارائه اسنادی الهی شناسانه در فضای مسیحیت اولیه نگاشته شده اند و خط زمانی اتفاقات در درجه دوم از اهمیت قرار داشته است.[۹۶] به همین دلیل، قابل ذکر است که انجیل ها یک سوم محتوای خود را به هفته آخر زندگی عیسی در اورشلیم اختصاص داده اند.[۹۷] علی رغم اینکه انجیل ها حاوی اطلاعات کافی مورد نیاز تاریخ نگاران معاصر جهت تعیین تاریخ دقیق اتفاقات نیستند، اما برای ترسیم تصویری کلی از داستان زندگی عیسی کفایت می کنند.[۷۳][۹۸][۹۶]

زندگی، بنا بر عهد جدید

تولد و اجداد

نوشتار(های) وابسته: ولادت عیسی

عیسی یک یهودی بود[۹۹] و از بطن مریم همسر یوسف تولد یافت. انجیل متی و انجیل لوقا دو روایت متفاوت از اجداد عیسی ارائه کرده اند. متی، نسل عیسی را از طریق داوود به ابراهیم می رساند[۱۰۰][۱۰۱] و مطابق لوقا، نسل عیسی به آدم و از طریق او به خدا می رسد.[۱۰۲][۱۰۳] دو شجره نامه ای که این دو انجیل گزارش کرده اند، بین ابراهیم و داوود شباهت زیادی دارند اما از آنجا به بعد، اسامی ارائه شده تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند. در متی ۲۷ نسل بین داوود و یوسف نجار فاصله است، حال آنکه در لوقا ۴۲ نسل، بدون تقریباً هیچ اشتراکی در اسامی دو فهرست. تئوری های مختلف برای توضیح تفاوت دو تبارنامه عیسی مطرح شده است.

متی و لوقا هر دو تولد عیسی، به خصوص زایش او از یک باکره در بیت لحم را، به وقوع پیوستن پیشگویی می دانند. روایت لوقا اتفاقات پیش از تولد او را هم شرح داده است و مریم در مرکز روایتش قرار دارد، حال آنکه متی به اتفاقات پس از تولد پرداخته و یوسف را شخصیت محوری روایت خود قرار داده.[۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶] مطابق هر دو منبع، والدین عیسی، مریم و نامزد او، یوسف نجار، بودند؛ هر دو منبع بر تولد او از یک باکره تأکید کرده اند و متذکر شده اند که روح القدس عیسی را زمانی که مریم هنوز باکره بود، در رحم او قرار داد.[۱۰۷][۱۰۸][۱۰۹] در عین حال، شواهدی در اعمال رسولان در انجیل لوقا وجود دارد که نشان می دهد نسل عیسی از طریق یوسف به داوود می رسد. ظاهراً با پذیرش عیسی به عنوان فرزند خود توسط یوسف، تصور می شده که، مانند بسیاری دیگر در دنیای باستان، عیسی دارای دو پدر است.[۱۱۰]

ستایش چوپانان از خرارد فن هونهورست، 1622

در روایت متی، بارداری مریم برای یوسف دردسر ساز می شود، اما در اولین رؤیای از سه رویایش، یک فرشته به او اطمینان می دهد که از ازدواج با مریم نهراسد، زیرا روح القدس باعث به وجود آمدن بچه شده است.[۱۱۱] در متی، مغانی از شرق برای عیسی به عنوان پادشاه یهودیان، هدیه می آورند. آن ها زمانی که عیسی یک خردسال — و نه یک نوزاد — است، خانه او در بیت لحم را پیدا می کنند. در همان انجیل، هیرود از خبر تولد عیسی مطلع می شود و قصد قتل او می کند؛ نتیجتاً دستور می دهد همه کودکان مذکر زیر دو سال در بیت لحم را بکشند. اما در رؤیای دوم یوسف، فرشته ای به او اخطار می دهد و او به همراه خانواده اش به مصر متواری می شود — بعدها بازمی گردند و در ناصره ساکن می شوند.[۱۱۱][۱۱۲][۱۱۳]

در لوقا، جبرئیل به مریم خبر می دهد که او از روح القدس باردار خواهد شد و فرزندی به نام عیسی خواهد زایید.[۱۰۵][۱۰۷] مریم زمانی که در آستانه وضع حمل است، به همراه یوسف از ناصره به بیت لحم، وطن اجداد یوسف، بازمی گردد تا در سرشماری مالیاتی که سزار آگوستوس دستورش را داده، شرکت کنند. مریم آنجا کودک خود را می زاید و چون موفق نمی شوند در یک مسافرخانه اتاقی پیدا کنند، کودک خود را در آخوری قرار می دهد. یک فرشته خبر تولد عیسی را به گروهی از چوپانان اعلام می کنند و آنان برای دیدار نوزاد به بیت لحم سفر می کنند و خبر تولد او را پخش می کنند. بعد از ارائه عیسی در معبد، مریم و یوسف به همراه نوزاد به ناصره بازمی گردند.[۱۰۵][۱۰۷]

سال های ابتدایی، خانواده، شغل

نوشتار(های) وابسته: سال های ناشناخته عیسی

محل زندگی عیسی در کودکی، بنا به اناجیل لوقا و متی، شهر ناصره در جلیل بود که در آنجا با خانواده اش زندگی می کرد. در اناجیل نام یوسف در روایت کودکی عیسی ذکر شده است، اما پس از آن دیگر هیچ اشاره ای به او نمی شود.[۱۱۴] اعضای خانواده عیسی — مادرش مریم، برادرانش یعقوب، یوسف، شمعون و یهودا و خواهرانش که نامشان ذکر نشده — هم در اناجیل و دیگر منابع مورد اشاره واقع شده اند.[۱۱۵]

یافتن منجی در معبد، از ویلیام هولمن هانت، ۱۸۶۰

بنا به انجیل مرقس، عیسی با همسایگان و خانواده اش به مشکل خورد.[۱۱۶] زمانی که مردم شروع به دیوانه خطاب کردن عیسی کردند، مادر و برادرانش از خانه بیرون رفتند و تلاش کردند مانع او شوند. عیسی پاسخ داد که پیروانش هستند که خانواده اویند. در یوحنا، مریم عیسی را در تا پای صلیب همراهی می کند که باعث نگرانی عیسی برای سلامت مادر خود می شود.

در مرقس ۶:۳، از عیسی با عنوان τέκτων (تکتون) یاد شده است که ترجمه معمولش «نجار» است اما می تواند معانی گسترده ای چون معمار هم داشته باشد.[۱۱۷][۱۱۸] اناجیل متذکر شده اند که عیسی توانایی خواندن، تفسیر و بحث دربارهٔ متون مقدس مذهبی را داشته است، اما این لزوماً به معنای طی کردن آموزش رایجی که کاتبان در آن عصر پشت سر می گذاشتند، توسط عیسی نیست.[۱۱۹]

پس از تقدیم عیسی، مطابق قوانین یهودی، در معبد، مردی به نام شمعون مریم را خطاب قرار می دهد و می گوید که عیسی «نشانه ای است که در رد کردن او افکار پنهانی عدهٔ کثیری نمایان خواهد شد و در دل تو نیز خنجری فرو خواهد رفت.» سال ها بعد، زمانی که عیسی در سفر به اورشلیم برای عید پسح گم می شود، والدینش او را در حالی در یک معبد پیدا می کنند که در میان معلمان نشسته بود، به آنان گوش می داد و از آن ها سؤال می کرد. کسانی که آنجا بودند، از «هوش او و از پاسخ هایی که می داد» حیرت زده شده بودند. مریم از عیسی می پرسد «پسرم، چرا با ما چنین کردی؟ من و پدرت با اضطراب زیاد در پی تو بودیم» و عیسی پاسخ می دهد «چرا چنین کردید؟ مگر خبر نداشتید من باید در منزل پدرم باشم» اما آن ها متوجه نشدند منظورش چیست.

تعمید و وسوسه

هر سه روایت هم نوا پیش از آنکه تعمید عیسی را بازگو کنند، اطلاعاتی دربارهٔ یحیی عرضه می کنند.[۱۲۰][۱۲۱][۱۲۲] آن ها درحالی یحیی را به تصویر می کشند که در زمان تعمید دادن افراد در ناحیه رود اردن در حوالی پیریه، ضمن پیشگویی آمدن شخصی «نیرومندتر از من» به مردم توصیه می کند برای گناهانشان توبه و به فقرا کمک کنند.[۱۲۳][۱۲۴] چندی بعد، عیسی یحیی را «ایلیا که می بایست بیاید» می خواند، پیامبری که انتظار می رود پیش از «روز بزرگ و هولناک پروردگار» سر برسد. به همین صورت، لوقا هم می گوید یحیی روح و نیروی ایلیا را دارد.

تعمید مسیح، از آلمیدا جونیور، ۱۸۹۵

در مرقس، زمانی که یحیی عیسی را تعمید می دهد و او از آب خارج می شود، روح القدس را می بیند که به شکل کبوتری به سویش می آید و صدایی از آسمان می شنود که او را «پسر خدا» خطاب می کند. این یکی از دو اتفاق در اناجیل است که در آن صدایی از آسمان عیسی را «پسر» صدا می کند؛ دیگری در جریان تجلی است.[۱۲۵][۱۲۶] سپس آن روح او را به بیابان می برد، جایی که توسط شیطان وسوسه می شود. سپس عیسی بعد از بازداشت یحیی به جلیل می رود و «مژده خدا» را اعلام می کند. تعمید او در متی هم متفاوت نیست. در آن کتاب، یحیی معترض می شود که «من احتیاج دارم از تو تعمید بگیرم» و عیسی پاسخ می دهد «بگذار فعلاً به این شکل باشد، چون به این وسیله احکام شریعت را به جا خواهیم آورد.» در انجیل متی هم داستان وسوسه عیسی توسط شیطان در بیابان روایت شده است. در لوقا روح القدس زمانی ظاهر می شود که همه تعمید داده شده اند و عیسی مشغول عبادت است. در ادامه، یحیی به طور ضمنی عیسی را می شناسد و پیروانش را به سوی او می فرستد تا بپرسند «آیا تو آن شخصی که قرار است بیاید هستی یا باید منتظر دیگری باشیم؟» تعمید و وسوسه او پیش زمینه تبلیغ علنی عیسی است.[۱۲۷]

انجیل یوحنا تعمید و وسوسه عیسی را فاکتور گرفته است. در آن انجیل، یحیی شهادت می دهد که آمدن روح به سمت عیسی را مشاهده کرده است.[۱۲۴][۱۲۸] یحیی به صورت علنی عیسی را بره خدا اعلام می کند و تعدادی از پیروانش مرید عیسی می شود. در این انجیل، یحیی منکر می شود که همان ایلیاست. پیش از آنکه یحیی زندانی شود، عیسی و پیروانش به یهودیه می روند و مردم را تعمید می دهند و تعداد افرادی که تعمید داده اند از یحیی پیشی می گیرد.

تبلیغ عمومی

موعظه سر کوه، از کارل بلوک، ۱۸۷۷

مطابق اناجیل هم نوا تبلیغ عمومی عیسی در دو منطقه متفاوت اتفاق می افتد. او ابتدا در جلیل به تبلیغ می پردازد و به نتیجه می رسد. سپس به اورشلیم سفر می کند و پس از تبلیغ در آنجا، او را رد می کنند و سپس می کشند.[۱۲۹] عیسی پیام و آموزه های خود را به صورت کلامی ابلاغ می کند[۱۳۰] و معمولاً «ربی» خطاب می شود.[۱۲۹] او کسانی که متوجه مسیح بودنش می شوند را از صحبت دربارهٔ این موضوع منع می کند.[۱۳۱] در یوحنا، بیشتر تبلیغ در داخل و اطراف اورشلیم اتفاق می افتد. هویت الهی او به صورت عمومی اعلام و به سرعت شناخته می شود.[۹۳]

محققان تبلیغ عیسی را به چند مرحله تقسیم می کنند. تبلیغ در جلیل زمانی آغاز می شود که او از پس از وسوسه شدن توسط شیطان از بیابان یهودیه بازمی گردد. او در اطراف جلیل شروع به ابلاغ پیام خود می کند و مطابق متی، نخستین شاگردانش که بعداً هسته اصلی کلیسای اولیه را تشکیل می دهند، با او آشنا شده و همراهش سفر می کنند.[۱۳۲][۱۳۳] این دوره شامل موعظه سر کوه،[۱۳۴][۱۳۵] رام کردن طوفان، تغذیه انبوه خلق، راه رفتن بر روی آب و چند معجزه و مثل دیگر می شود.[۱۳۶] تبلیغ در جلیل با اعترافات پطرس و تجلی عیسی پایان می یابد.[۱۳۷][۱۳۸]

با سفر عیسی به سمت اورشلیم در جریان تبلیغ پیریه ای، او به منطقه ای بازمی گردد که در آن تعمید داده شده است.[۱۳۹][۱۴۰] تبلیغ آخر هم که در اورشلیم اتفاق می افتد، با ورود پیروزمندانه او به شهر در یکشنبه نخل شروع می شود.[۱۴۱] در اناجیل هم نوا، در آن هفته عیسی صرافان را از معبد دوم اورشلیم بیرون می راند و یهودا معامله ای خیانت آمیز علیه عیسی انجام می دهد. این بخش با شام آخر و سخنرانی وداع به اوج می رسد.[۱۲۰][۱۴۲][۱۴۳]

حواریون و پیروان

نوشتار(های) وابسته: حواریون

در آغاز تبلیغ خود، عیسی دوازده حواری خود را انتخاب می کند. در متی و مرقس، عیسی به صورت مختصری از آن ها تقاضا می کند که به او بپیوندند. چهار حواری اول او، که ماهیگیر بودند، بدون لحظه ای درنگ تور و قایق های خود را رها می کنند تا درخواست او را بپذیرند. در یوحنا، دو حواری اول عیسی از شاگردان یحیی بودند. یحیی عیسی را می بیند و او را بره خدا خطاب می کند. آن دو این را می شنوند و نتیجتاً به عیسی می پیوندند.[۱۴۴][۱۴۵] علاوه بر ۱۲ حواری، سطر نخستین موعظه در دشت نشان از آن دارد که عیسی مریدان بسیار بیشتری داشته است. همچنین در باب ۱۰ از لوقا، عیسی هفتاد یا هفتاد و دو تن از پیروانش را در گروه های دو تایی به شهرها می فرستد تا آن ها را برای بازدید در آینده آماده کند. آن ها وظیفه داشتند اگر جایی از آن ها به گرمی پذیرایی شد، آن مهمان نوازی را رد نکنند، بیماران را شفا دهند و به آن ها خبر دهند که «ملکوت الهی نزدیک است.»[۱۴۶]

نصیحت رسولان، از جیمز تیسو

در مرقس، مریدان «کند ذهن» مجسم شده اند. آن ها توانایی درک معجزات عیسی یا مثل های او را ندارد. متوجه نمی شوند که «برخاستن مردگان از مرگ» به واقع چه معنایی دارد و زمانی که عیسی بازداشت می شود، او را رها می کنند.[۱۳۱]

معجزات و تعالیم

نوشتار(های) وابسته: معجزات عیسی

در اناجیل هم نوا، «ملکوت الهی» (یا ملکوت آسمان در انجیل متی) قسمت اعظم تعالیم عیسی که معمولاً به شکل مَثَل هستند،[۱۴۷] را تشکیل داده است. در مرقس باب ۱، رسیدن این ملکوت «قریب الوقوع» و در لوقا باب ۱۷، در زمان با تبلیغ عیسی «در بین شما» توصیف شده است. او وعده ورود به ملکوت الهی به آن کسانی که پیامش را پذیرفته اند، می دهد. عیسی از «پسر انسان»، شخصیتی آخرالزمانی که برای یکجا گردآوردن انتخاب شدگان خواهد آمد، سخن می گوید.[۲]

عیسی و مرد جوان ثروتمند از هاینریش هوفمان، ۱۸۸۹

عیسی مردم را دعوت می کند از گناهان خود توبه کرده و خود را کاملاً وقف خدا کنند.[۲] او شاگردان خود را به پیروی از قانون یهود دعوت می کند، اما عده ای بر آن بودند که شخص عیسی از برخی از آن قوانین تخطی کرده است.[۲] زمانی که از او می پرسند «بزرگ ترین حکم در شریعت» چیست، جواب می دهد «به خدای خود با تمام دل و با تمام جان و با تمام فکر خود محبت کن. اولین و بزرگترین حکم این است. دومین حکم هم نظیر حکم اول است: همسایه خود را مانند خویشتن محبت کن.» دیگر تعلیمات اخلاقی عیسی شامل «دوست داشتن دشمنان»، «دوری از شهوت و نفرت»، «زمانی که کسی به تو سیلی زد، از او بخواه که به سمت دیگر هم سیلی بزند» و «بخشیدن کسانی که گناهی در حق تو مرتکب شده اند» می شود.[۱۴۸]

انجیل یوحنا آموزه های عیسی را نه تعلیمات شخص او، که مکاشفه الهی می نمایاند. یحیی، به عنوان مثال، در یوحنا باب ۳ می گوید «شخصی از سوی خدا فرستاده شده است، کلام خدا را ابراز می کند چون خدا روح خویش را بدون حد و حصر به او عطا می کند.» در باب هفتم همان انجیل، عیسی می گوید «تعالیم من به من متعلق ندارند، بلکه متعلق به او که مرا فرستاده، هستند.» او حرف مشابهی را در باب چهاردهم ابراز می کند: «آیا قبول نمی کنی که من در پدر هستم و پدر در من است؟ حرف هایی که بهتان می گویم از خودم نیست، تمامی این ها کار آن پدری است که در من ساکن است.»[۱۴۹][۱۵۰]

حدوداً ۳۰ مَثَل یک سوم آموزه های ثبت شده عیسی را شکل می دهند.[۱۴۹][۱۵۱] مثل ها را در خلال موعظه ها و دیگر اتفاقات روایت کرده اند.[۱۵۲] در آن ها نمادپردازی به کار رفته است و معمولاً جهان مادی را به جهان معنوی ربط می دهند.[۱۵۳][۱۵۴] مضامین رایج در آن داستان ها شامل مهربانی و سخاوت خدا و خطرات گناهان است.[۱۵۵] برخی از مثل های عیسی مانند پسر ولخرج (در انجیل لوقا باب ۱۵) ساده هستند و برخی دیگر چون روییدن دانه (مرقس باب ۴) پیچیده و عمیقند.[۱۵۶] زمانی که پیروان عیسی از وی پرسیدند چرا در قالب مثل ها با مردم سخن می گوید، جواب داد «توانایی درک اسرار ملکوت آسمان به شما عطا شده، امّا به آن ها داده نشده است چون به شخصی که دارد بیشتر داده خواهد شد تا به اندازهٔ کافی و به وفور داشته باشد، و از آن شخصی که ندارد، حتّی آنچه که دارد هم ستانده می شود. نتیجتاً، من برای آنان در قالب مثل ها صحبت می کنم، چون آنان نظاره می کنند ولی نمی بینند و گوش می دهند ولی نمی شنوند و نمی فهمند.»

شفا داده شدن یک جذامی توسط عیسی، موزائیکی متعلق به اواخبر قرن ۱۲ تا اواسط قرن ۱۳

در روایات اناجیل، عیسی بخش بزرگی از تبلیغ خود را صرف انجام معجزات، به خصوص شفا دادن، می کند.[۱۵۷] آن معجزات در دو دسته اصلی قرار می گیرند: معجزات درمانی و معجزات طبیعت.[۱۵۸] معجزات درمانی شامل درمان مشکلات جسمانی، جن گیری[۱۹][۱۵۹] و زنده کردن مردگان می شود.[۱۶۰] از جمله معجزات طبیعت تبدیل آب به شراب، راه رفتن روی آب و آرام کردن طوفان هستند که کنترل عیسی بر طبیعت را نشان می دهند. عیسی ذکر می کند که معجزاتش دارای منشأ الهی هستند. مخالفان عیسی او را متهم کردند با کمک بعل الذباب، از امیران شیاطین، جن گیری می کند اما عیسی جواب داد که با روح خدا یا انگشت خدا چنان می کند. او استدلال کرد شیطان به شیاطین خود اجازه نخواهد داد به فرزندان خدا یاری برسانند زیرا باعث می شود در خاندانش جدایی افتد و ملکوتش به نابودی کشیده شود؛ به علاوه، او از مخالفانش پرسید اگر جن گیری من با یاری بعل الذباب انجام می شود، «شاگردان شما به یاریِ چه کسی جن ها را بیرون می کنند؟»[۱۶۱][۱۶۲] در باب ۱۲ متی، عیسی ذکر می کند «هر نوع گناه و کفری که انسان مرتکب شود، مورد آمرزش واقع خواهد شد، امّا کفر به روح آمرزیده نخواهد شد. هر شخصی چیزی بر ضد پسر انسان بگوید، آمرزیده خواهد شد، امّا هر کسی که بر ضد روح القدس سخنی بگوید، نه در این عصر و نه در عصر آینده، آمرزیده نخواهد شد.»

در انجیل یوحنا، معجزات عیسی «آیت» توصیف شده اند که عیسی آن ها را به نمایش گذاشت تا مأموریت و الوهیت خود را ثابت کند؛[۱۶۳][۱۶۴] اما در اناجیل هم نوا، زمانی که علمای دین و فریسیان از او «آیتی» خواستند تا ادعای خود را به اثبات برساند، درخواستشان را رد کرد[۱۶۳] و جواب داد: «نسل شرارت پیشه و زناکار آیتی می خواهند! امّا آیتی به آن ها داده نخواهد شد، به غیر از آیت یونس نبی. چون نظیر که یونس سه روز و سه شب در شکم ماهیِ بزرگی بود، پسر انسان نیز سه روز و سه شب در دل زمین خواهد بود.» در اناجیل هم نوا مردم معمولاً با وحشت به معجزات عیسی واکنش نشان می دهند و از او می خواهند بیمارانشان را شفا دهد اما در انجیل یوحنا واکنش جمعیت همراه با اعتماد و ایمان است.[۱۶۵] یکی از مشخصه های تمام معجزات عیسی این است که او آن ها را آزادانه انجام می دهد و هرگز در ازای آن ها پولی درخواست نمی کند یا پولی که به او پیشنهاد می دهند را نمی پذیرد.[۱۶۶] توصیف معجزات عیسی در انجیل ها در اغلب موارد با توضیح تعالیم عیسی همراه است و معجزات خود شامل عناصری از آن تعالیم هستند.[۱۶۷][۱۶۸] بسیاری از معجزه ها اهمیت ایمان را می آموزند. مثلاً در شفای ده جذامی یا زنده کردن دختر یایروس، عیسی به آن ها می گوید این معجزات به دلیل ایمانشان بوده است.[۱۶۹][۱۷۰]

مسیح اعلام شدن و تجلی

نوشتار(های) وابسته: تجلی عیسی و اعترافات پطرس

در میانه های هر سه انجیل هم نوا دو اتفاق مهم روایت می شود: اعترافات پطرس و تجلی عیسی.[۱۳۸][۱۷۱][۱۲۵][۱۲۶] این درحالی است که انجیل یوحنا به این اتفاقات اشاره نکرده است.[۱۷۲] پطرس در اعترافات خود خطاب به عیسی می گوید: «تو مسیح هستی، پسر خدای زنده!»[۱۷۳][۱۷۴][۱۷۵] عیسی به پطرس تبریک می گوید که «پدر من که در آسمان است این حقیقت را بر تو آشکار کرد.»[۱۷۶][۱۷۷] پس از اعترافات پطرس، عیسی به شاگردانش از مرگ قریب الوقوع خود و برخاستنش از مرگ می گوید.

تجلی عیسی، در یکی از آثار کارل بلوک، قرن ۱۹

در تجلی عیسی، او پطرس را به همراه دو حواری دیگر با خود به بالای کوهی می برد[۱۲۵][۱۲۶][۱۳۸] و آنجا در حضور آن ها، ظاهر عیسی دگرگون می شود: «چهره اش نظیر خورشید درخشان بود و لباسش مانند نور، سفید شده بود. در این زمان، موسی و ایلیا در برابر چشمانشان ظاهر شدند و با عیسی مکالمه کردند.»[۱۷۸] سپس ابری درخشان ظاهر می شود و ندایی از آن می آید: «این است پسر من، محبوبم، که از او خشنود هستم؛ به او گوش فرا دهید.»[۱۷۹]

هفته مقدس

نوشتار(های) وابسته: هفته مقدس

روایت هفته آخر زندگی عیسی (که هفته مقدس نامیده می شود) یک سوم مطالب اناجیل متعارف را به خود اختصاص داده است. این بخش با «بازگشت پیروزمندانه به اورشلیم» آغاز می شود و انتهای آن مصلوب شدن عیسی است.[۱۲۰][۱۴۱]

فعالیت ها در اورشلیم

نوشتار(های) وابسته: بازگشت پیروزمندانه به اورشلیم و پاکسازی معبد

در روایات هم نوا، هفته آخر در اورشلیم پایانی بر سفر از پیریه به یهودیه که عیسی آن را در جلیل آغاز کرد، است.[۱۴۱] عیسی سوار بر خری وارد اورشلیم می شود که بازتابی از داستان «خر مسیح»، حکایتی از کتاب زکریا که در آن پادشاه متواضع یهودیان سوار بر خر وارد اورشلیم می شود، است. چون به اورشلیم نزدیک می شود، مردم در راهش پارچه پهن می کنند، برگ های نخل قرار می دهند و بخش هایی از مزامیر را می خوانند.[۱۸۰][۱۸۱][۱۸۲]

یک نقاشی از بازگشت پیروزمندانه به اورشلیم، اثر ژان-لئون ژروم، ۱۸۹۷

عیسی سپس صرافان را از معبد دوم بیرون و آن ها را متهم می کند که معبد را با فعالیت های تجاری خود به مقر دزدها تبدیل کرده اند. او سپس پیشگویی می کند که مصیبت هایی چون انبیا دروغین، جنگ، زلزله، اختلالات آسمانی، آزار مؤمنان، «مکروه ویرانی» و محنت های طاقت فرسا روی خواهد داد؛ اما پسر انسان سوار بر ابرها خواهد آمد و فرشتگان را خواهد فرستاد تا منتخبان خود را از چهار گوشهٔ عالم از دورترین نقاط زمین تا دورترین حدود آسمان جمع کند. عیسی زمان روی دادن این اتفاقات را «قبل از اینکه زندگی این نسل به سر آید» اعلام می کند.[۱۳۱] در یوحنا، بیرون کردن صرافان از معبد در آغاز تبلیغ عیسی اتفاق می افتد، نه در انتهای آن.[۹۳]

عیسی با بزرگان یهود به مشکل برمی خورد؛ در زمان هایی چون وقتی که آن ها صداقت مأموریت او را زیر سؤال می برند یا عیسی آن ها را ریاکار خطاب می کند.[۱۸۰][۱۸۲] یهودا اسخریوطی، یکی از حواریون عیسی، به صورت مخفیانه با بزرگان یهودی توافق می کند که در ازای سی سکه نقره به عیسی خیانت و او را تسلیم کند.[۱۸۳][۱۸۴]

انجیل یوحنا از دو اتفاق دیگر قبل از هفته مقدس خبر می دهد.[۱۱۶] در العیزریه عیسی لازاروس را از مرگ برمی خیزاند. این آیت محکم[۹۳] باعث تنش با مقامات محلی می شود[۱۴۱] و آنان برای قتل عیسی توطئه چینی می کنند.[۱۱۶] بعد در موقع شام، شش روز پس از عید پسخ، مریم بیت عنیایی پاهای عیسی را «عطری گران بها از سنبل خالص» عطرآگین کرده و با موهای خود خشک کرد.[۱۸۵] پس از این اتفاقات است که عیسی وارد اورشلیم می شود.[۱۱۶] در زمان ورود او، مردم به استقبالش آمده و تشویقش می کنند که باعث دشمنی بیشتر بزرگان شهر با عیسی می گردد.[۱۴۱] انجیل یوحنا سپس شام آخر را روایت می کند.[۱۱۶]

شام آخر

نوشتار(های) وابسته: شام آخر

شام آخر، آخرین وعده غذایی عیسی با ۱۲ حواری خود در اورشلیم قبل از مصلوب شدنش است. آن را در هر چهار انجیل متعارف روایت کرده اند؛ همچنین نامه اول به قرنتیان هم به شام آخر اشاراتی دارد.[۴۸][۱۸۶][۱۸۷] در این شام، عیسی پیش بینی می کند که یکی از حواریونش به او خیانت خواهد کرد. هر ۱۲ حواری می گویند که قصد خیانت به عیسی را ندارند اما او تأکید می کند خائن یکی از افراد حاضر است.[۱۸۸] متی و یوحنا، یهودا را شخص مورد نظر عیسی می دانند.[۴۸][۱۸۶][۱۸۸]

شام آخر، اثری از خوان دی خوانس، حدود ۱۵۶۲

در اناجیل هم نوا، عیسی نانی را برداشته و آن را چند تکه می کند؛ سپس آن را به حواریون خود می دهد و می گوید «این است بدن من که در راه شما فدا می شود. این را به یاد من به جا آورید.» بعد از شام، جام شرابی را به آن ها می دهد و ذکر می کند که «این پیاله، نشانهٔ پیمان جدید خداست که با خون من مهر می شود، خونی که جهت نجات دادن شما ریخته می شود.»[۴۸][۱۸۹] هفت آیین عشای ربانی مسیحیت برپایه این ها شکل گرفته است.[۱۹۰] اگرچه انجیل یوحنا اشاره ای به بخش نان و شراب نمی کند، اما بیشتر محققان قبول دارند باب ششم این انجیل (از ۲۲ تا ۵۹) مفهومی ربانی دارد و دارای هم خوانی با روایات هم نوا و نوشته های پولس دربارهٔ شام آخر است.[۱۹۱]

در هر چهار انجیل، عیسی پیش بینی می کند تا قبل از طلوع آفتاب و بانگ خروس، پطرس سه مرتبه او را انکار خواهد کرد.[۱۹۲][۱۹۳] در لوقا و یوحنا این پیش گویی در زمان شام انجام می شود و در متی و مرقس بعد از آن؛ همچنین عیسی پیشگویی می کند که همه حواریونش او را تنها خواهند گذاشت.[۱۹۴] انجیل یوحنا تنها انجیلی است که می گوید عیسی پاهای حواریونش را بعد از شام شست.[۱۹۵] همان انجیل یک موعظه طولانی از عیسی را روایت کرده است که در آن عیسی پیروانش (به غیر از یهودا) را برای رفتن خود آماده کند. باب های ۱۴ تا ۱۷ انجیل یوحنا به سخنرانی وداع معروف است و اهمیت به خصوصی در مسیح شناسی دارند.[۱۹۶][۱۹۷]

رنج در باغ، خیانت یهودا، دستگیری

بوسه یهودا در یک نقاشی از کاراواجو، حدود ۱۶۰۲

مطابق روایات هم نوا، عیسی و پیروانش به باغ جتسیمانی می روند، جایی که عیسی دعا می کند «ای پدر! این جام رنج و زحمت را از مقابل من بردار» و چنان از کشمکش روحی عذاب می کشد که «عرقش نظیر قطره های درشت خون بر زمین می افتد.» بعد، یهودا به همراه گروهی مسلح که توسط کاهنان اعظم، کاتبان و ریش سفیدان فرستاده شده اند، سرمی رسد. یهودا عیسی را می بوسد تا افراد او را بشناسند و آنان نیز عیسی را دستگیر می کنند. در تلاش برای جلوگیری از دستگیری، یکی از شاگردان عیسی که نامش ذکر نشده، با شمشیر گوش یکی از حاضران را می برد. پس از دستگیری عیسی، شاگردانش به اختفا می روند و زمانی که از پطرس دربارهٔ عیسی سؤال می شد، سه مرتبه انکار می کند که می شناسدش. بعد از انکار سوم، پطرس بانگ خروس را می شنود و پیشگویی عیسی را به خاطر می آورد؛ سپس «زارزار اشک می ریزد.»[۱۹۸][۱۹۹][۱۹۲]

در یوحنا، عیسی برای خلاصی از مصلوب شدن دعا نمی کند، بلکه این انجیل او را به گونه ای می نمایاند که ضعف های انسانی بر او تأثیری ندارند.[۲۰۰] افرادی که به دنبال دستگیری عیسی آمده اند، سربازان رومی و نگهبانان معبد هستند.[۲۰۱] در یوحنا، یهودا عیسی را نمی بوسد بلکه عیسی شخصاً هویت خود را فاش می کند و زمانی که چنین می شود، سربازان و افسران بر روی زمین می افتند. در این انجیل، آن حواری که با شمشیر خود گوش یکی از آن ها را می برد، پطرس است و عیسی پس از آن از وی می خواهد دست نگه دارد.

محاکمه توسط سنهدرین، هیرود و پیلاطس

نوشتار(های) وابسته: تاج خار و اینک انسان

بعد از دستگیری، عیسی را به سنهدرین، یک محکمه یهودی، می برند.[۲۰۲] روایات اناجیل دربارهٔ جزئیات محاکمه او با هم متفاوت هستند.[۲۰۳] در متی، مرقس و لوقا عیسی را به خانه کاهن اعظم قیافا می برند و عیسی آنجا مورد تمسخر و ضرب و شتم قرار می گیرد. صبح بعد، کاهنان اعظم و علمای دین یهود محکمه ای تشکیل داده و عیسی را احضار می کنند.[۲۰۴][۲۰۵][۲۰۶] مطابق یوحنا، اول عیسی را به منزل پدر قیافا و بعد نزد کاهن اعظم می برند.[۲۰۴][۲۰۵][۲۰۶]

اینک انسان! از آثار آنتونیو چیسری که در سال ۱۸۷۱ به اتمام رسیده است.

در محاکمه ها، عیسی به ندرت صحبت می کند، از خود دفاعی نکرده و جواب های پراکنده و غیرمستقیمی به سوالات کاهنان می دهد که باعث می شود یکی از افسران به او سیلی بزند. در متی، عدم جواب دادن توسط عیسی باعث می شود قیافا از او سؤال کند «جوابی نداری؟»[۲۰۴][۲۰۵][۲۰۶] در مرقس، کاهن اعظم سپس از عیسی می پرسد: «آیا تو مسیح، فرزند خدای متبارک هستی؟» عیسی پاسخ می دهد: «هستم» و بعد پیشگویی می کند که تو آمدن پسر انسان، در دست راست خدای قادر و بر ابرهای آسمان را خواهی دید.[۲] این باعث می شود قیافا گریبان خود را چاک دهد و عیسی را به کفر متهم کند. در متی و لوقا، جواب عیسی مبهم تر است:[۲][۲۰۷] در متی پاسخ می دهد «تو خود چنین گویی» (۲۶:۶۴) و در لوقا «تو می گویی که من هستم.» (۲۲:۷۰)[۲۰۸][۲۰۹]

علمای یهود عیسی را به درگاه پونتیوس پیلاطس، فرماندار رومی، می برند تا عیسی را برای اتهاماتی نظیر کفر، تحریک مردم به عدم پرداخت مالیات به روم، جادوگری و ادعایش مبنی بر «پادشاه یهود»، پسر انسان و ناجی جهان بودن، محاکمه کند.[۲۰۶] کلمه «پادشاه» در مکالمه میان پیلاطس و عیسی نقشی مرکزی دارد. در یوحنا، عیسی متذکر می شود که پادشاهی من متعلق به این دنیا نیست اما به طور صریح هم انکار نمی کند که پادشاه یهود است.[۲۱۰][۲۱۱] در لوقا، پونتیوس پیلاطس پس از فهمیدن دربارهٔ جلیله ای بودن عیسی،[۲۱۲][۲۱۳] دستور می دهد او را نزد هیرودیس آنتیپاس ببرند زیرا هیرود حاکم جلیل بود.[۲۱۴] نزد هیرود، عیسی هیچ پاسخی به سوالات او نمی دهد. نتیجتاً، هیرود و سربازانش عیسی را مسخره کرده و با پوشاندن لباسی شاهانه به او تا چون یک پادشاه به نظر برسد، او را دوباره نزد پیلاطس می فرستند.[۲۱۵] پیلاطس بزرگان یهود را فرامی خواند و به آن ها اعلام می کند «من این مرد را مجرم نیافتم.»[۲۱۴]

مطابق یکی از سنت های عید پسح در آن دوره، پیلاطس قرار بود با خواست مردم یکی از زندانیان را آزاد کند. او از جمعیت می خواهد که یکی از بین عیسی و قاتلی به نام باراباس را انتخاب کنند.[۲۱۶] مردم تحت تأثیر ریش سفیدان، درخواست می کنند که باراباس آزاد و عیسی مصلوب شود.[۲۱۷] پیلاطس تقصیرنامه ای به زبان های عبری، لاتین و یونانی می نویسد که بر روی آن نوشته شده بود: «عیسی ناصری، پادشاه یهود» و قرار بود بر صلیب عیسی نصب شود.[۲۱۸] آنگاه عیسی را به سربازان می دهد تا او را مصلوب کنند. آن ها تاجی از خار بر سر او می گذارند و به تمسخر «پادشاه یهود» می خوانندش و قبل از اینکه عیسی را برای مصلوب شدن به گلگتا ببرند، او را می زنند.[۲۰۴][۲۰۶][۲۱۹][۲۲۰]

تصلیب و تدفین

نوشتار(های) وابسته: تصلیب عیسی، هفت کلمه آخر عیسی و تاریکی تصلیب

هر چهار انجیل متعارف مصلوب شدن عیسی را روایت کرده اند. بعد از محاکمه ها، عیسی را درحالی که صلیب خود را حمل می کرد به گلگتا بردند؛ مسیری که طی کردند را به صورت سنتی راه اندوه می نامند. بنا به سه انجیل هم نوا، رومیان شخصی به نام شمعون قیروانی را مجبور کردند در حمل صلیب عیسی را یاری کند.[۲۲۱][۲۲۲] در لوقا، عیسی به زنانی که به دنبالش می آمدند و گریه می کردند می گوید «برای من گریه نکنید، بلکه به خاطر خود و فرزندانتان اشک بریزید.»[۲۲۳] در گلگتا، به او شرابی مخلوط با مر مکی یا حنظل دادند تا درد را احساس نکند، اما بنا به متی و مرقس، این پیشنهاد را رد کرد.[۲۲۱][۲۲۲]

پیترو پروجینو در این اثر تصلیب عیسی را نقاشی کرده است.

بعد از آن، سربازان عیسی را بر صلیب کشیدند و لباس هایش را غارت کردند. در بالای سر عیسی بر روی صلیب نوشته شده بود: «عیسی ناصری، پادشاه یهود.» سربازها و رهگذران او را به خاطر آن نوشته مسخره می کردند. همزمان با عیسی، دو دزد را هم مصلوب کردند. در متی و مرقس، آن دزدها نیز به تمسخر عیسی دست زدند. در لوقا، یکی از آن دزدها عیسی را سرزنش می کند که اگر مسیح هستی، خودت و ما را نجات بده اما دیگری از عیسی دفاع می کند.[۲۲۱][۲۲۴][۲۲۵] عیسی به دومی می گوید: «امروز با من در بهشت خواهی بود.» بنا به یوحنا، مادرش مریم و «شاگردی که دوست می داشت» هم خود را در زمان تصلیب خود را به آنجا رساندند. عیسی از شاگرد موردعلاقه خود می خواهد که از مادرش مراقبت کند.

سربازان رومی به جهت آن که مرگ را تسریع کنند، پاهای آن دو دزد را شکستند اما با عیسی چنین نکردند، چون زمانی که به او رسیدند دیدند مرده است. در یوحنا، یکی از سربازان نیزه ای به پهلوی عیسی فرومی کند که از آن خون و آب فواره می زند.[۲۲۶] در روایات هم نوا زمانی که عیسی می میرد، پرده معبد به دو نیم پاره می شود. در متی، زلزله ای باعث گشوده شدن قبرها می شود. در مرقس و متی، فرمانده سربازان رومی که از این اتفاقات وحشت زده شده بود، می گوید: «به راستی او پسر خدا بود.»[۲۲۱][۲۲۷]

در همان روز، یوسف الرامی با اجازه پیلاطس و کمک نیقودیموس، جنازه عیسی را از صلیب پایین می آورد، «به رسم تدفین یهودی با عطریات در کفن می پیچد» و در مقبره تازه کنده شده ای قرار داد. در متی، کاهنان اعظم یهودی به نزد پیلاطس می روند و از او می خواهند نگهبانانی تا روز سوم برای قبر بگمارد. پیلاطس پاسخ می دهد «چنان که صلاح می دانید از آن قبر حفاظت کنید.» آنان نیز قبر را مهر و موم کرده و نگهبانی برای آن گذاشتند.[۲۲۱][۲۲۸]

از مرگ برخاستن و عروج

نوشتار(های) وابسته: رستاخیز مسیح، عروج عیسی و ظهور دوم

مریم مجدلیه (در انجیل یوحنا به تنهایی، اما در اناجیل هم نوا به همراه زنان دیگر) در صبح یکشنبه بر سر گور عیسی می رود و از خالی یافتن آن متعجب می شود. علی رغم تعلیمات عیسی، شاگردانش متوجه نشده بودند که قرار است او دوباره برخیزد.[۲۲۹]

• در متی، گور توسط نگهبانان محافظت می شود. فرشته ای از بهشت آمده و قبر را می گشایند که سبب از هوش رفتن نگهبانان از ترس می شود. عیسی بعد از اینکه مریم مجدلیه و «آن یکی مریم» از قبر بازدید کردند، بر آن ها ظاهر می شود. سپس به سراغ یازده حواری باقی مانده در جلیل می رود و به آن ها این وظیفه را محول می کند که همه ملل را به نام پدر، پسر، روح القدس تعمید دهند.[۱۹۵]


• در مرقس سالومه و مریم مادر یعقوب (یکی از حواریون عیسی) مریم مجدلیه را در بازدید از قبر عیسی همراهی می کنند. در گور مرد جوانی در لباس سفید که یک فرشته بود، به آن ها می گوید که عیسی همانگونه که به حواریونش گفته بود (باب ۱۴٫۲۸)، با آن ها در جلیل دیدار خواهد کرد.[۶۲]


• در لوقا، مریم مجدلیه و دیگر زنان دو فرشته را در قبر می بینند اما ۱۱ حواری حرف های آن ها را باور نمی کنند. عیسی با دو نفر از حواریونش در عمواس دیدار می کنند و چندی بعد با پطروس ملاقات. سپس، او در همان روز در اورشلیم بر حواریونش ظاهر می شود. علی رغم اینکه عیسی به صورت رمزآلودی ظاهر و بعد غیب می شود، به حواریونش اجازه می دهد به او را لمس کنند و غذایی می خورد تا به آن ها ثابت کند که یک روح نیست. در اینجا نیز فرمان خود مبنی بر پخش تعالیمش در میان ملل را تکرار می کند.[۲۳۰]


• در یوحنا، مریم مجدلیه در ابتدا تنهاست اما بعد پطروس و «حواری که عیسی دوستش می داشت» هم به او می پیوندد تا از قبر بازدید کنند. عیسی سپس بر مریم مجدلیه و بعد بر حواریونش ظاهر می شود و به آن ها نیروی بخشیدن یا نبخشیدن گناهان را اعطا می کند. در ملاقات دوم با حواریون، به توما که برخاستنش را باور نداشت، ثابت می کند که واقعی است. حواریون سپس به جلیل بازمی گردند و عیسی دوباره به ملاقاتشان می رود. آنجا در دریاچه طبریه عیسی معجزه ماهیگیری را انجام می دهد و بعد از آن از پطرس می خواهد به حواریونش خدمت کند.[۲۳۱][۲۳۲]

عروج عیسی به بهشت در باب ۲۴ لوقا و باب ۱ اعمال رسولان توصیف و در نامه به تیموتاوس بدان اشاره شده است. بنا به اعمال رسولان، ۴۰ روز بعد از برخاستن، در برابر نگاه حواریون به سوی آسمان رفت و در ابری ناپدید شد. بنا به باب سومِ نامه اول پطرس، «عیسی به بهشت رفت و در دستان امن خداست.»[۵۲]

ظاهر شدن عیسی بر مریم مجدلیه از الکساندر آندریویچ ایوانف، ۱۸۳۵

اعمال رسولان به چند مرتبه دیده شدن عیسی بعد از عروجش اشاره می کند. در باب هفتم، استفان به بهشت نگاه و «عیسی را در دست راست خدا» مشاهده می کند.[۲۳۳] در راه دمشق، پولس بعد از دیدن «نوری خیره کننده از گرداگرد آسمان» و صحبت با عیسی، به مسیحیت می گرود. عیسی همچنین به خواب حنانیه دمشقی می رود و از او می خواهد پولس را که بعد از دیدن آن نور کور شده بود، دوباره بینا کند.[۲۳۴] مکاشفه یوحنا هم حاوی سخنانی از عیسی در ربط با پایان جهان است.[۲۳۵]

مسیحیت اولیه

بعد از زندگی عیسی پیروانش، چنان که در باب های اول اعمال رسولان توصیف شده است، همگی از طریق تولد یا ایمان آوردن یهودی بودند که کتاب مقدس آنان را «تازه وارد» یا «غریبه»[۲۳۶] و مورخان «مسیحیان یهودی» می خوانند. پیام اولیه انجیل ها به صورت شفاهی و احتمالاً به زبان آرامی[۲۳۷] و سپس یونانی منتقل می شد.[۲۳۸] بنا به اعمال رسولان و نامه به غلاطیان، اولین جوامع مسیحی در شهر اورشلیم واقع بودند و از جمله رهبرانشان پطرس، یعقوب برادر عیسی و یوحنا بودند.

پولس بعد از ایمان آوردن، بر خود لقب «رسول جنتیل ها» می نهند. گفته شده است که تأثیر پولس بر تفکرات مسیحی از همه نویسندگان عهد جدید بیشتر بوده است.[۲۳۹] تا آخر قرن اول میلادی، مسیحیت از دیدگاه مسیحیان و غیرمسیحیان به دینی مستقل از یهودیت که خود در قرون بعد از نابودی معبد دوم در حال تکامل و توسعه بود، بدل شده بود.[۲۴۰]

چندین نقل قول از عهد جدید و دیگر متون مسیحی قرون اولیه نشان می دهد که مسیحیان نخستین به طور معمول کتاب مقدس عبری را از متون مقدس خود به حساب می آوردند و معمولاً ترجمه های یونانی و آرامی آن را می خواندند.[۲۴۱]

مسیحیان اولیه تعداد زیادی اثر دینی، از جمله آن هایی که در عهد جدید قانونی فهرستشان آمده است، به نگارش درآوردند. متون قانونی، که منابع اصلی استفاده شده توسط مورخان جهت شناخت شخصیت تاریخی عیسی و متون مقدس مسیحی هستند، احتمالاً بین سال های ۵۰ تا ۱۲۰ م نوشته شده اند.[۲۴۲]

زندگی، از دیدگاه تاریخی

یهودیه و جلیل در قرن اول میلادی

یهودیه، جلیل و مناطق اطراف در عهد عیسی

در سال ششم میلادی، یهودیه، ادوم و سامریه که پیش از آن پادشاهی های تابع امپراتوری روم بودند، با یکدیگر ادغام شدند و استان رومی یهودیه شکل گرفت. به جای یک پادشاه تابع، یک بخشدار رومی بر آن سرزمین حکومت می کرد. قیصریه دریایی مرکز حکومت آن بخشدار بود و به کاهن اعظم اسرائیل اجازه داده شده بود بر اورشلیم حکومت کند. بخشدار زمانی که احساسات دینی و ملی در جریان مراسم های دینی باعث آشوب و شورش می شد به اورشلیم می رفت. قلمروهای یهودی جلیل و یهودیه توسط سرزمین های غیر یهودی احاطه شده بودند اما رومی ها به یهودیان اجازه دادند که به صورت قانونی و فرهنگی مجزا باقی بمانند. جلیل سرزمین ثروتمندی بود و فقر به اندازه ای نبود که بتواند نظم اجتماعی را با خطر مواجه کند.[۱۶۱]

این دوره هلنیستی دین یهودیت بود؛ در این دوره، سنت ها و عناصر دینی یهود با فرهنگ یونانی ترکیب شد. تا زمان سقوط امپراتوری روم غربی و فتوحات مسلمانان در مدیترانه شرقی، مراکز اصلی یهودیت هلنیستی اسکندریه و انطاکیه، دو مرکز شهری یونانی در غرب آسیا و شمال آفریقا که در قرن ۴ قبل از میلاد و پس از لشکرکشی های اسکندر مقدونی تأسیس شدند، بودند. در دوره هیکل دوم، یهودیت هلنیستی در اورشلیم هم وجود داشت و که باعث ایجاد نزاع هایی میان دو گروه یهودیان سنتی و هلنیستی می شد. در این دوره، کتاب مقدس عبری از عبری توراتی و آرامی توراتی به یونانی یهودی کوینه ای ترجمه شد؛ به دلیل اینکه سخنوران عبری کاهش پیدا کردند، ترگوم ها نیز به آرامی ترجمه شدند.[۲۴۳]

اساس دینی یهودیان بر تورات، پنج کتابی که می گفتند توسط خدا به موسی داده شده، استوار بود. سه گروه مهم مذهبی فریسیان، اسنی ها و صدوقیان بودند. هرچند این سه گروه در مجموع نماینده بخش کوچکی از جمعیت بودند. یهودیان چشم به راه آن روزی بودند که خدایشان آن ها را از حاکمان «کافر» خود نجات دهد، احتمالاً به وسیله جنگ علیه رومیان.[۱۶۱]

گاهشمار

عیسی یک یهودی اهل جلیل بود،[۹۹] در حدود سال های آغازین قرن اول متولد شد و در ۳۰ یا ۳۳ پس از میلاد در یهودیه درگذشت.[۲۴۴] توافقی میان محققان وجود دارد که عیسی یکی از معاصران یحیی بود و توسط بخشدار رومی یهودیه پونتیوس پیلاطس که از ۲۶ تا ۳۶ میلادی این منصب را داشت، مصلوب شد.[۲۴۵]

اناجیل چند اشاره به سال تولد عیسی ارائه می کنند. بنا به متی ۲:۱، تولد عیسی در زمان پادشاهی هیرود بزرگ که در سال ۴ درگذشت، اتفاق افتاد. به گفته لوقا ۱:۵، هیرود اندکی پیش از تولد عیسی مرد؛[۲۴۶][۲۴۷] هرچند همین انجیل زایش عیسی را همزمان با سرشماری مالیاتی کوئیرینیوس که ۱۰ سال بعد از مرگ هیرود اتفاق افتاد، می داند.[۲۴۸][۲۴۹] لوقا ۳:۲۳ متذکر می شود که عیسی در زمان آغاز تبلیغ ۳۰ ساله بود که بنا به گفته اعمال رسولان ۱۰:۳۷ و ۱۰:۳۸، پس از تبلیغ توسط یحیی انجام شد؛ دوران ابلاغ یحیی بنا به گفته لوقا ۳:۱ و ۳:۲، در پانزدهم سال امپراتوری تیبریوس آغاز گردید که برابر می شود با ۲۸ یا ۲۹ میلادی.[۲۵۰][۲۵۱] با ترکیب گفته های اناجیل و اطلاعات تاریخی، بیشتر پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که تولد عیسی باید بین سال های ۶ تا ۴ قبل از میلاد اتفاق افتاده باشد،[۲۵۱][۲۵۲] هرچند گروهی دیگر بازه بزرگ تری را محتمل می دانند.

نام برده شدن از کریستوس (مسیح) توسط تاسیتوس:[۲۵۳]

هیچ یک از تَسَلیات انسانی، هیچ یک از هدایای [به] امپراتور، و نه هیچ قربانی که می شد به خدایان تقدیم کرد، نتوانست نرون را از رنج رسوایی ناشی از شایعه دخالت او در آتش سوزی ویرانگر رم تسلی دهد. از این رو، برای سرکوب این شایعه، نرون به دروغ افرادی را متهم کرد که مسیحی خوانده می شدند و به خاطر خطاهای هولناکشان مورد نفرت بودند، و ایشان را با بدیع ترین شکنجه ها مجازات کرد. کریستوس (مسیح)، که نام آن ها (مسیحیان) از او می آید، توسط پونتیوس پیلاطُس، یکی از فرمانداران ما، در دورهٔ حکومت تیبریوس، اعدام شده بود. اما این خرافهٔ مرگبار که برای مدتی سرکوب شده بود، بار دیگر اشاعه یافت، نه تنها در یهودیه محل آغاز این بدعت، بلکه در شهر رم نیز.

«

»

بازه تاریخ تبلیغ عیسی با استفاده از شیوه های مختلفی تخمین زده شده است.[۲۵۴][۲۵۵] یکی از این شیوه ها انطباق سال های ذکر شده توسط لوقا و اعمال رسولان با حکومت تیبریوس است که تاریخی میان ۲۸ یا ۲۹ میلادی را به دست می دهد.[۲۵۶] روش دیگری آغاز آن را بین سال های ۲۷ تا ۲۹ می داند، زیرا یوحنا ۲:۱۳ تا ۲:۲۰ می گوید که ۴۶ سال از ساخت معبد اورشلیم در زمان آغاز تبلیغ عیسی می گذشت و یوسف فلاوی هم متذکر شده که هیرود بزرگ در هجدهم سال سلطنتش دستور به بازسازی معبد داده است.[۲۵۴][۲۵۷] روشی دیگر، استفاده از سال های مرگ یحیی و ازدواج هیرودیس آنتیپاس با هیرودیاس (بنا به نوشته های یوسف فلاوی) و مرتبط کردن آن با متی ۱۴:۴ و مرقس ۶:۱۷ است.[۲۵۸][۲۵۹] بیشتر پژوهشگران سال ازدواج را بین ۲۸ تا ۳۵ می دانند و نتیجتاً زمان آغاز تبلیغ عیسی می شود ۲۸ تا ۲۹.[۲۵۵]

تلاش هایی انجام شده تا زمان تصلیب عیسی مشخص شود. نظر بیشتر محققان آن است که او در سال ۳۰ یا ۳۳ مصلوب شد.[۲۴۴][۲۶۰] انجیل ها ذکر کرده اند که این اتفاق در زمان حکومت پونتیوس پیلاطس بر یهودیه (بین سال های ۲۶ تا ۳۶) اتفاق افتاده است.[۲۶۱][۲۶۲][۲۶۳] زمان مسیحی شدن پولس (بین ۳۳ تا ۳۶) بالاترین محدوده برای تاریخ مصلوب شدن است. زمان مسیحی شدن و تبلیغ پولس با بررسی رساله های پولس و اعمال رسولان قابل ردیابی است.[۲۶۴][۲۶۵] همچنین ستاره شناسان تلاش کرده اند تاریخ دقیق مصلوب شدن را با بررسی حرکت ماه و محاسبه زمان تاریخی پسح، مراسمی انجام شده بر اساس گاه شماری شمسی–قمری عبری، تخمین بزنند. بر این اساس، عیسی بین ۷ آوریل ۳۰ تا ۳ آوریل ۳۳ مصلوب شده است.[۲۶۶]

صحت تاریخی

خانواده

بسیاری از پژوهشگران توافق دارند که پدر عیسی، یوسف نجار، قبل از اینکه او تبلیغ خود را آغاز کند، مرد. انجیل ها اصلاً به یوسف در زمان تبلیغ عیسی اشاره نمی کنند. مرگ یوسف می تواند دربارهٔ خطاب شدن عیسی با لفظ «عیسی پسر مریم» در مرقس ۶:۳ شفاف سازی کند، چرا که پسرها را معمولاً با نام پدرشان خطاب می کردند.[۲۶۷]

بنا به گفته تیسن و مرتس، برای رهبران کاریزماتیک چون عیسی، معمول است که با خانواده هایشان به مشکل بخورند.[۲۶۸] در انجیل مرقس، خانواده عیسی دچار این بیم می شوند که او دیوانه است. این قسمت را یک اتفاق تاریخی می دانند زیرا بعید است که توسط مسیحیان اولیه ساخته شده باشد.[۲۶۹] پس از مرگ عیسی، بسیاری از اعضای خانواده اش به جنبش مسیحی پیوستند.[۲۶۸] برادرش، یعقوب، به یکی از رهبران کلیسای اورشلیم تبدیل شد.[۲۷۰]

مورخ و سناتور رومی تاسیتوس در نوشته های خود از تصلیب کریستوس (عیسی) یاد کرده است.

به عقیده گیزا ورمس تکامل الهیاتی باعث شده است که باور «تولد عیسی از باکره» رواج یابد، نه اتفاقات تاریخی.[۲۷۱] اگرچه بسیاری از محققان باور دارند که انجیل های هم نوا از روی یکدیگر نوشته شده اند، اما دیگران این موضوع را قابل اهمیت می دانند که باکره بودن مادر عیسی توسط دو انجیل هم نوا (متی و لوقا) ذکر شده است.[۲۷۲][۲۷۳][۲۷۴][۲۷۵][۲۷۶][۲۷۷] بنا به گفته اد سندرز، روایت های تولد عیسی در متی و لوقا واضح ترین نمونه از جعل در روایات اناجیل در ربط با زندگی عیسی است. هر دو انجیل می گویند او در بیت لحم متولد شده، مطابق پیشگویی های یهودی، و هر دو می گویند که او در ناصره رشد یافته است. اما سندرز اشاره می کند دو انجیل آن را به طور کاملاً متفاوتی روایت می کنند. ادعای لوقا مبنی بر یک سرشماری که پس از آن هرکسی به شهر اجدادی اش بازگشت، نمی تواند درست باشد. روایت متی محتمل تر است، اما داستان به گونه ای ساخته شده که عیسی را چون یک موسی جدید معرفی کند، و یوسف فلاوی هم، با وجود ذکر بی رحمی هیرود بزرگ، هیچ اشاره ای نمی کند که او دستور به قتل عام نوزدان داد. نتیجتاً بیشتر اندیشمندان معاصر کشتار نوزدان پسر توسط هیرود که متی از آن سخن گفته را واقعی نمی دانند.[۲۷۸]

سندرز می گوید شجره نامه عیسی بر اساس اطلاعات تاریخی تهیه نشده، بلکه میل نویسندگان برای نمایاندن عیسی به عنوان منجی یهودی را نشان می دهد.[۱۰۱] نیز تلاش هایی صورت گرفته تا دلیل اختلاف متی و لوقا در مورد شجره نامه عیسی توضیح داده شود، مانند مارتین لوتر که معتقد بود لوقا شجره نامه مریم را روایت کرده ولی متی شجره نامه یوسف را.[۲۷۹] علی رغم این تلاش ها، مورخان دانشگاهی توافق نظر دارند که این شجره نامه ها را نمی توان با هم آشتی داد. یک نظر رایج آن است که متی تبارنامه ای سلطنتی و لوقا شجره نامه ای الهی برای عیسی ساخته است.[۲۸۰] در هر حال، زمانی که تصور شود عیسی از یک زن باکره متولد شده، دیگر رسیدن نسل او به داوود از طریق یوسف نجار منتفی است.[۲۸۱] به علاوه، لوقا به رابطه خونی بین عیسی و یحیی اشاره می کند؛ اما محققان معمولاً این را هم جعلی می دانند.[۲۸۲][۲۸۳]

تعمید

غسل تعمید در رود اردن، جایی که عیسی تعمید داده شد.

بیشتر پژوهشگران غسل تعمید عیسی را، در کنار مصلوب شدن او، یک واقعیت تاریخی روشن می دانند.[۲۸۴] این دو اتفاق به اندازه ای به عنوان حقایق تاریخی مورد قبول هستند که جیمز دی.جی. دون، یک الهی دان، از آن ها به عنوان نقطه شروع جهت تحقیق در ربط با شخصیت تاریخی عیسی یاد می کند.[۲۸۴] محققان با استفاده از ملاک خجلت استدلال می کنند محتمل نیست که مسیحیان اولیه داستان غسل تعمید عیسی را جعل کرده باشند، زیرا در آن صورت نتیجه گرفته می شد که عیسی مرتکب گناهی شده و خواستار توبه بوده است.[۲۸۵][۲۸۶] بنا به گفته تیسن و مرتس، عیسی تحت تأثیر یحیی بوده است و بسیاری از عناصر آموزه های او را به آموزه های خود وارد کرده است.[۲۸۷]

تبلیغ در جلیل

محققان اتفاق نظر دارند که عیسی در جلیل و یهودیه زندگی کرد و برای تبلیغ یا تحقیق راهی جای دیگری نشد.[۲۸۸] آن ها معتقدند که عیسی با بزرگان یهودی دربارهٔ موضوع خدا بحث کرد، عده ای را مداوا کرد، آموزه های خود را در قالب مثل ها عرضه کرد و پیروانی برای خود دست و پا کرد.[۲۴۵] منتقدان یهودی عیسی معتقد بودند تبلیغ عیسی یک رسوایی است زیرا او با گناه کاران هم غذا می شد، با زنان صمیمی می شد و به پیروانش اجازه می داد در روز شبات کار کنند.[۶۱] بنا به سندرز، پذیرفتنی نیست که اختلاف نظر بر سر تفسیر شبات و قانون موسی باعث شود مقامات یهودی خواستار مرگ عیسی شوند.[۲۸۹]

به گفته اهرمان، عیسی تصور می کرد تمرکز همه بر ملکوت الهی است، نه چیزهایی در زندگی زمینی.[۲۹۰] او دربارهٔ هلاخا (قانون یهودی) تعلیم می داد، به دنبال درک مفهوم واقعی آن بود و برداشت هایش بعضاً با سنت های دیگر متضاد بود.[۲۹۱] عیسی عشق را در مرکز قانون یهودی قرار داد و پیروی از آن قانون را ضرورتی آخرالزمانی می دانست.[۲۹۱] آموزه های اخلاقی او شامل بخشش، قضاوت نکردن دیگران، دوست داشتن دشمنان و اهمیت دادن به فقرا بود.[۲۹۲]

در اناجیل، عیسی در مجالس مشخصی مانند موعظه سر کوه در انجیل متی یا موعظه در دشت در لوقا آموزه های خود را منتقل می کند. به عقیده گرد تایسن و آنِت مرتس، این موعظه ها واقعاً حاوی تعالیم عیسی هستند، اما در ابتدا بدون هیچ زمینه ای ثبت و ضبط شده بودند؛ در نتیجه، عرضه آن ها در چنین مجالسی توسط عیسی، ابتکار نویسندگان انجیل ها بوده است.[۳۷] علی رغم این که آنچه عیسی به عنوان معجزه انجام می داد با فضای اجتماعی دوران باستان هم خوانی دارد، او به گونه ای دیگر تعریفشان می کرد. ابتدا آن ها را به ایمان افراد شفا یافته ربط داد و دوم، به عنوان نشانه رسیدن آخرالزمان.[۲۹۳]

عیسی دوازده حواری برای خود انتخاب کرد[۲۹۴] که به وضوح حاوی یک پیام آخرالزمانی است.[۲۹۵] هر سه انجیل هم نوا از دوازده نفر یاد کرده اند، اما نام های موجود در فهرست لوقا با اسامی مرقس و متی متفاوت است؛ این نشان می دهد که مسیحیان کاملاً مطمئن نبودند که آن ۱۲ نفر دقیقاً چه کسانی هستند.[۲۹۵] این دوازده حواری ممکن است نماینده اسباط اسرائیل بوده باشند که با برقراری حکومت خدا دوباره احیا خواهند شد.[۲۹۵] بنا به اناجیل، حواریون در ملکوت الهی که برقراری آن قریب الوقوع ذکر شده، اسباط را رهبری خواهند کرد. به گفته بارت اهرمان، عیسی به واقع وعده حکومت ۱۲ حواری را داده است، زیرا یهودا اسخریوطی یکی از آن ها بوده است. به عقیده همو هیچ کدام از مسیحیان دلیلی برای جعل وعده ای از عیسی مبنی بر حکومت آن حواری که به او خیانت کرد، نداشته اند.[۲۹۵] در مرقس، حواریون تنها نقشی منفی ایفا می کنند. در حالی که دیگران گاهی اوقات با ایمان کامل به عیسی پاسخ می دهند، حواریون او سردرگم و مردد هستند.[۲۹۶] آن ها نقش شخصیت فویل را در برابر عیسی و دیگر شخصیت ها بازی می کنند تا ویژگی های عیسی بیشتر به چشم آیند.[۲۹۶] مرقس احتمالاً در این مورد اغراق کرده است و حواریون در متی و لوقا حضور مثبت تری دارند.[۲۹۶]

سندرز عقیده دارد که که هدف عیسی این نبود که مردم را به توبه وادارد، اگرچه خود سندرز معترف است که افراد زیادی با این نظر او موافق نیستند. او استدلال می کند که به توبه فقط در لوقا به عنوان یک موضوع مهم و به عنوان پیام یحیی پرداخته شده است و اگر گناهکارانی که عیسی با آن ها هم سفره شد توبه کرده بودند یهودیان تبلیغِ او را یک رسوایی به حساب نمی آوردند.[۲۹۷] طبق گفته تایسن و مرتس، از جمله تعالیم عیسی این بود که خدا سخاوتمندانه به مردم فرصتی داده تا توبه کنند.[۲۹۸]

جایگاه

عیسی وعده می داد که یک شخصیت آخرالزمانی، به نام «پسر انسان»، به زودی با قدرت و جلال سوار بر ابرها خواهد آمد تا برگزیده شدگان را از چهار سوی جهان گرد آورد. عیسی از خودش هم با عبارت «پسر انسان» یاد می کرد اما محققان مطمئن نیستند که این دو یکی باشند. پولس و دیگر مسیحیان اولیه معتقد بودند که «عیسای برخاسته از مرگ» همان «پسر انسان» است.[۲]

مسیح خوانده شدن عیسی نشان دهنده آن است که پیروان عیسی او را به عنوان وارث داوود، که برخی از یهودیان انتظار بازگشتش را می کشیدند تا اسرائیل را نجات دهد، پذیرفته بودند. یهودیان لقب مسیح را به افراد بسیاری داده بودند اما انجیل ها از آن به عنوان یک صفت عام، به گونه ای که عیسی هم یکی دیگر از «مسیح ها» به شمار آید، استفاده نمی کنند، بلکه عیسی را چنان می نمایانند که او خود مسیح است. در یهودیت اولیه، این شکل مطلق استفاده از این عنوان یافت نمی شود، بلکه فقط عبارات عامی مانند «مسیحِ او» وجود دارد. این سنت مبهم است و سبب شده بحث هایی بر سر اینکه عیسی «مسیح بودن» را نقش آخرالزمانی خود به حساب می آورد یا نه، شکل گیرد.[۲۹۹] سنت های آخرالزمانی یهود ابعاد مختلفی داشتند و برخی بر حضور یک مسیح متمرکز بود و برخی دیگر نه. با توجه به سنت مسیحی، گرد تایسن بر این فرضیه تأکید دارد که عیسی برای خودش نقشی آخرالزمانی قائل بود اما عنوان «مسیح» را بر خود ننهاد.[۳۰۰] بارت اهرمان استدلال می کند که عیسی خود را مسیح می دانست، اما نه به مفهومی که بسیاری از مردم تصور می کنند،[۳۰۱] بلکه بدین معنا که او در نظم سیاسی جدیدی که خدا آن را آغاز خواهد کرد، پادشاه خواهد بود.[۳۰۲]

پسح و تصلیب در اورشلیم

در حدود سال ۳۰ میلادی، عیسی و پیروانش از جلیل به اورشلیم سفر کردند تا عید پسح را برگزار کنند.[۲۹۴] در آنجا او در معبد دوم، مرکز دینی و مدنی یهودیان، آشوبی ایجاد کرد.[۳۰۳] سندرز این را با پیشگویی عیسی مبنی بر نابودی کامل معبد مرتبط می داند.[۳۰۴] عیسی آخرین وعده غذایی خود با حواریون را هم در اورشلیم سپری کرد که مراسم مسیحی عشای ربانی نان و شراب ریشه در آن دارد. سخنان او که در انجیل های هم نوا و نامه اول پولس به قرنتیان روایت شده است، کاملاً با یکدیگر هم خوانی ندارند اما به نظر می رسد این وعده غذایی نمادین به جایگاه عیسی در ملکوت الهیِ قریب الوقوع اشاره داشته باشد آن هم زمانی که احتمالاً عیسی پی برده بود به زودی کشته خواهد شد، اما شاید امید داشت که خدا مداخله کرده و نجاتش دهد.[۳۰۵]

در انجیل ها روایت شده که یکی از حواریون عیسی به او خیانت کرد و تحویلش داد. به عقیده محققان زیادی این یک روایت بسیار قابل اعتماد است.[۳۰۶] عیسی به دستور پونتیوس پیلاطس، فرماندار رومی یهودیه، اعدام شد.[۳۰۳] پیلاطس به احتمال زیاد وعده های عیسی در ربط با ملکوت الهی را تهدیدی علیه حکومت روم در منطقه یافت و برای اعدام عیسی با رهبران یهودیان همکاری کرد.[۳۰۷] کاهنان اعظم صدوقی معبد دوم احتمالاً بنا به دلایل سیاسی خواستار اعدام عیسی بودند، نه به خاطر آموزه های دینی او.[۳۰۶] ممکن است به چشم آن ها، عیسی تهدیدی برای ثبات موجود به حساب می آمده، خصوصاً بعد از آشوبی که او در معبد ایجاد کرد.[۳۰۶][۳۰۸] عوامل دیگری نظیر ورود پیروزمندانه عیسی به اورشلیم هم احتمالاً در این تصمیم اثر گذاشته اند.[۳۰۹] اکثر محققان مصلوب شدن عیسی را واقعیتی تاریخی می دانند، زیرا محتمل نیست که مسیحیان اولیه برای رهبر خودشان داستان مرگی دردناک جعل کرده باشند.[۳۱۰][۳۱۱]

بعد از تصلیب

رستاخیز مسیح در یک نسخه خطی قرن شانزدهمی

پس از مرگ عیسی، پیروانش مدعی برخاستن او از مرگ شدند، هر چند جزئیات دقیق تجربیات آن ها از برخاستن عیسی مشخص نیست. روایات انجیل ها با یکدیگر تناقض دارند که دلیل آن، نه جعل هدفمند، بلکه احتمالاً این است که بین افرادی که مدعی دیدن عیسی شده اند، بر سر اینکه کدامشان زودتر او را دیده رقابتی وجود داشته است.[۳۱۲] از طرف دیگر، ال. مایکل وایت معتقد است تناقض ها در اناجیل نشان دهنده تفاوت نظر بین نویسندگان ناشناس آن ها بوده است.[۳۱۳] پیروان عیسی اجتماعی را تشکیل دادند تا منتظر بازگشت او و تأسیس پادشاهی اش بمانند.[۳۰۳]

نمای تاریخی عیسی

تحقیقات محققان معاصر در مورد شخصیت تاریخی عیسی، تا حدودی به دلیل تنوع سنت های مطالعات دانشگاهی،[۳۱۴] باعث نشده یک نمای تاریخی واحد از این شخصیت به دست آید. با توجه به کمبود منابع تاریخی، به طور کلی برای محققان دشوار است که نمایی از عیسی که از نظر تاریخی شامل چیزی بیش از عناصر کلی زندگی او باشد، ارائه کنند.[۷۴][۷۵] آن گونه که این تحقیقات عیسی را می نمایانند، اغلب با یکدیگر و نیز با انجیل ها متفاوت است.[۳۱۵][۳۱۶]

بنا به گفته سندرز، عیسی در نظر محققان مؤسس «جنبشی جهت نو شدن در چارچوب یهودیت» به شمار می آید. یکی از معیارهایی که برای تشخیص جزئیات تاریخی در «جستجوی سوم» برای یافتن عیسی، به کار رفته است معیار «قابل قبول بودن» روایات است، بدین معنا که با زمینه یهودی عیسی و تأثیر او بر مسیحیت هم خوانی داشته باشد. یک اختلاف در تحقیقات معاصر در ربط با عیسی این است که آیا او واعظی آخرالزمانی بوده است یا خیر. توافق مورد قبول اکثر محققان این است که او مانند یحیی و پولس واعظی بود که آمدن آخرالزمان را وعده می داد، اما برخی از محققان اهل آمریکای شمالی، مانند بورتون ماک و جان دومینیک کروسان، معتقدند که عیسی بیشتر به حکیمی کلبی می مانست.[۳۱۷] علاوه بر نمایاندن عیسی چون واعظی آخرالزمانی، معالجی کاریزماتیک یا فیلسوفی کلبی، برخی از محققان او را مسیح واقعی یا پیامبر برابری طلب خواهانِ تغییر اجتماعی به شمار می آورند.[۳۱۸][۳۱۹] روی هم رفته، تصاویر تاریخی مختلفی که از عیسی رسم می شود، در بیشتر موارد با یکدیگر همپوشانی دارند و محققانی که با یک جنبه مخالفند، ممکن است با یک جنبه دیگر موافق باشند.[۳۲۰]

از قرن ۱۸ میلادی تا امروز، برخی محققان گهگاه عیسی را «مسیح سیاسی ملی» توصیف کرده اند، اما مدارک برای پشتیبانی از چنین دیدگاهی محدود است. همچنین انجیل های هم نوا حاوی مطالب کافی برای اثبات این مدعا که عیسی یک زیلوت بود، نیستند.[۳۰۶]

زبان و ظاهر

نمایش ظاهر عیسی در هنر با توجه به خاستگاه فرهنگی هر هنرمند متفاوت بوده است.[۳۲۱][۳۲۲]

عیسی در جلیل رشد کرد و بخش اعظم تبلیغش در آنجا انجام شد.[۳۲۳] در قرن اول میلادی در جلیل و یهودیه زبان های آرامی یهودی فلسطینی، عبری و یونانی رایج بودند که آرامی زبان غالب منطقه بود.[۳۲۴][۳۲۵] توافق جامعی وجود دارد که عیسی بیشتر آموزه هایش را در آرامی[۳۲۶] به لهجه جلیلی عرضه کرد.[۳۲۷][۳۲۸] او احتمالاً تا حدودی با یونانی هم آشنایی داشت ولی آشنایی اش با لاتین کمتر محتمل است.[۳۲۹]

محققان امروز اتفاق نظر دارند که عیسی یک یهودی اهل فلسطین قرن اول میلادی بود.[۳۳۰][۳۳۱] عهد جدید یونانی او را Ἰουδαῖος (یودایوس) خوانده است که می تواند بر دین یهودیت، قومیت یهودی یا هر دو دلالت داشته باشد.[۳۳۲][۳۳۳][۳۳۴] بنا به امی جیل لوین، پاسخ دادن به سؤال دربارهٔ قومیت عیسی به شدت سخت است و پژوهشگران فقط قبول دارند «عیسی یک یهودی بود»، بدون اینکه توضیح دهند منظور از «یهودی» دقیقاً چیست.[۳۳۵]

عهد جدید هیچ توضیحی دربارهٔ ظاهر عیسی تا قبل از مرگ او ارائه نمی کند. در کل، عهد جدید دربارهٔ ظاهر افرادی که آن ها را ذکر می کند، بی تفاوت است.[۳۳۶][۳۳۷][۳۳۸] عیسی احتمالاً چهره ای مشابه دیگر یهودیان زمان خودش داشت و بنا به گفته محققان به دلیل سبک زندگی زهدانه و بی خانمانه اش، محتمل است که بدن ورزیده ای دارا بوده باشد.[۳۳۹] ژوان تیلور منابع مرتبط و غیرمرتبط با کتاب مقدس را جمع آوری کرده است و به نتیجه رسیده که عیسی در واقعیت از نظر ظاهری با آنچه که هنر غربی از او می نماید تفاوت داشته است.[۳۴۰]

نظریه افسانه بودن عیسی

نوشتار اصلی: نظریه افسانه بودن عیسی

نظریه افسانه بودن عیسی نظریه است که بر مبنای آن عیسی ناصری هرگز وجود نداشته است؛ یا اینکه در صورت موجودیت تاریخی، عملاً هیچ ارتباطی میان او و تأسیس مسیحیت و روایات انجیل ها وجود ندارد.[۳۴۱] داستان تولد عیسی، در کنار دیگر اتفاقات کلیدی، چنان با عناصر افسانه ای در هم آمیخته اند که برخی پژوهشگران را قانع کرده است که خود عیسی نیز شخصیتی افسانه ای بوده است.[۳۴۲] برونو باور (۱۸۰۹–۱۸۸۲) معتقد بود که اولین انجیل یک اثر ادبی بود که تاریخ را نه توصیف، که «تولید» کرده است.[۳۴۳] به گفته آلبرت کالتهوف (۱۸۵۰–۱۹۰۶) یک جنبش اجتماعی زمانی که با انتظارات آخرالزمانی یهودیان مواجه شده است، عیسی را خلق کرده است.[۳۴۳] آرتور دریوس (۱۸۶۵–۱۹۳۵) معتقد بود که عیسی افسانه ای بوده است که قبل از مسیحیت هم وجود داشته است.[۳۴۳] علی رغم استدلال هایی که محققان طرفدار این نظریات ارائه کرده اند، یک توافق قوی بین پژوهشگران کتاب مقدس وجود دارد که شخصیت تاریخی عیسی در همان بازه زمانی و مکانی زندگی کرده است.[۳۴۴][۳۴۵][۳۴۶][۳۴۷][۳۴۸][۳۴۹][۳۵۰]

نظرات

غیر از پیروان و مریدان خودش، سایر یهودیان معاصر عیسی ادعای او مبنی بر مسیح بودن را رد کردند، نظری که اکثریت یهودیان امروز نیز بر آن تأکید دارند. الهی دانان، شوراهای سراسری، اصلاح گران و دیگر مسیحیان در طول قرون مطالب زیادی در ربط با عیسی نوشته اند. تعاریف مختلف از عیسی منجر به ظهور مذاهب مسیحی و جدایش های مختلف شده است. مانویان، گنوس ها، مسلمانان، دروزها، بهائیان و ادیان دیگری برای عیسی در دین خودشان جایگاه ویژه ای قائل شده اند.[۳۵۱][۳۵۲]

مسیحیت

نوشتار های اصلی: عیسی از دیدگاه مسیحیان، مسیح و مسیح شناسی

عیسی شخصیت مرکزی مسیحیت است.[۳۵۳] در میان مسیحیان نظرات دربارهٔ عیسی متفاوت است اما عقایدی وجود دارند که در بین مذاهب مختلف مشترکند.[۳۵۴][۳۵۵][۳۵۶] منابع مختلف، از جمله اناجیل متعارف و رسائل عهد جدید نظیر نوشته های یوحنایی و آثار پولس، در شکل گیری دیدگاه های مسیحی دربارهٔ عیسی تأثیرگذار بوده اند. آن نوشته ها حاوی نظرات کلیدی مسیحیان دربارهٔ عیسی هستند، شامل الوهیت عیسی، زندگی انسانی و زمینی او و اینکه وی مسیح و پسر خدا بوده است.[۳۵۷] اگرچه در بسیاری از موارد اعتقادات مشترکی دارند، مذاهب مسیحی بر روی همه موارد متفق القول نیستند. نتیجتاً اختلافات بزرگ و کوچک در ربط با آموزه ها و باورها در مسیحیت در طول قرن ها وجود داشته است.[۳۵۸]

عیسی در گوردخمه های رومی قرن چهارم. حروف آلفا و امگا در کنار او دیده می شوند.

بنا به عهد جدید، از مرگ برخاستن عیسی شالوده مسیحیت را تشکیل می دهد.[۳۵۹] مسیحیان باور دارند که با مرگ فداکارانه او و برخاستنش، انسان ها می توانند با خدا آشتی کنند و نتیجتاً به رستگاری و وعده زندگی ابدی برسند.[۳۶۰] با الهام از گفته های یحیی در فردای تعمید عیسی، آن ها عیسی را «بره خدا» می نامند که مصلوب شد تا نقش خود به عنوان خادم خدا به سرانجام برساند.[۳۶۱][۳۶۲] نتیجتاً، عیسی را آدمِ جدید و آخر به حساب می آورند؛ با این تفاوت که او، برخلاف آدم، از دستور خدا سرپیچی نکرد.[۳۶۳] مسیحیان عیسی را یک الگو می دانند که به مؤمنان توصیه می شود از آن پیروی کنند.[۳۵۳]

بیشتر مسیحیان عقیده دارند عیسی هم یک انسان بود و نیز پسر خدا.[۹۰] با وجود اینکه بحث هایی در میان الهی دانان در ربط با طبعیت ذات او وجود دارد، مسیحیان تثلیثی در کل بر آنند که عیسی کلمه، تجسم و پسر خداست؛ پس هم کاملاً الهی است و هم کاملاً انسانی. البته تثلیث در میان همه مسیحیان پذیرفته نشده است.[۳۶۴][۳۶۵] پس از اصلاحات پروتستانی، مسیحیانی چون میکاییل سروتوس باورهای باستانی که برای عیسی دو ذات قائل بودند را زیر سؤال بردند.[۲] کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخرالزمان،[۳۶۶] یونیتارینیسم و شاهدان یهوه از جمله عقاید مسیحی هستند که تثلیث را باور ندارند.[۳۶۷]

علاوه بر شخص عیسی که در میان مسیحیان محترم است، نام او نیز جایگاه والایی در میان مسیحیان از روزهای اولیه مسیحیت داشته و دارد.[۳۶۸][۳۶۹]

یهودیت

نوشتار(های) وابسته: عیسی مسیح در تلمود

یکی از پایه های یهودیت یگانگی و یکتایی مطلق خداست و پرستش یک شخص بت پرستی به حساب می آید.[۳۷۰] نتیجتاً، یهودیان الوهیت،[۳۰۸] واسطه خدا بودن یا بخشی از تثلیث بودن عیسی یا هر مسیح یهودی دیگری را رد می کنند.[۳۷۱] بنا به یهودیت عیسی، مسیح نبود؛ آن ها می گویند که او هیچ کدام از پیشگویی های مسیح در تنخ را برآورده نکرد و خصوصیات شخصی مسیح را هم نداشته.[۳۷۲] یهودیان استدلال می کنند که وعده ساخت معبد سوم را به سرانجام نرساند، یهودیان را در اسرائیل گرد هم نیاورد، صلح را در جهان برقرار نکرد و همه جهان را تحت خدای اسرائیل متحد نکرد.[۳۷۳] همچنین بنا به سنت یهودی، پس از ملاکی در قرن پنجم ق.م. دیگر هیچ پیامبر ظهور نکرده است.[۳۷۴][۳۷۵]

نقد عیسی توسط یهودیان تاریخ دیرینه ای دارد. تلمود[۳۷۶] مشمول بر داستان هایی است که حتی در قرون وسطی هم آن ها را منابعی افتراآمیز علیه عیسی به حساب می آوردند.[۳۷۷] در یکی از داستان ها شخصی به نام یشو حانوزری (عیسی ناصری)، یک مرتد شهوت ران، توسط دادگاه عالی یهودی به دلیل جادوگری و ترویج بت پرستی اعدام می شود.[۳۷۸] اکثر محققان معاصر بر آنند که این نوشته ها حاوی اطلاعات تاریخی دربارهٔ عیسی نیستند.[۳۷۹] در تورات میشنایی که توسط موسی بن میمون در اواخر قرن ۱۲ نوشته شده است، ذکر گردیده که عیسی سبب لغزش جهانیان است و به خدایی غیر از پروردگار خدمت می کند.[۳۸۰] در ادبیات قرون وسطای عبری، حکایتی وجود دارد به نام تولدوت یشو که در آن عیسی پسر یوسف پسر پاندرا به عنوان شخصی دغل کار توصیف شده است.[۳۸۱]

اسلام

نوشتار اصلی: عیسی در اسلام

مرثیه بر جنازه عیسی مسیح اثری از رضا عباسی

در اسلام، عیسی بن مریم یکی از پیامبران مهم[۳۸۲][۳۸۳] خدا (الله) در نظر گرفته می شود که انجیل بر او نازل شد و برای اثبات نبوتش معجزاتی را به نمایش می گذاشت.[۳۸۴][۳۸۵][۳۸۶] عیسی همچنین عنوان مسیح دارد ولی از دیدگاه اسلامی این به معنی خداگونه بودن او نیست. اسلام مصلوب شدن و سپس برخاستن او از مرگ را انکار و بر این نظر است که او جسماً به آسمان عروج کرده است.[۳۸۷] مسلمان بر آن هستند که اناجیلِ عهد جدید فقط تا حدودی معتبرند و باور دارند تعالیم اصلی عیسی تحریف شده اند و محمد بعدها آمد تا آن ها را احیا کند.[۳۸۸] باور به عیسی (و سایر رسولان خدا) یکی از لزومات مسلمانی است.[۳۸۹] قرآن ۲۵ مرتبه از او یاد کرده است — که از ارجاعات به محمد بیشتر است[۳۹۰][۳۹۱] — و تأکید دارد او یک فانی بود که مانند دیگر انبیا به صورت الهی انتخاب شد تا پیام خدا را برساند.[۳۹۲] قرآن تولد عیسی از باکره را رد نمی کند اما تجسم خدا بودن یا فرزند خدا بودن او را قبول ندارد. در متون اسلامی تأکید زیادی بر توحید شده است و شریک قائل شدن برای خدا به هر نحو را بت پرستی می دانند.[۳۹۳] مسلمانان عیسی را هم مانند دیگر پیامبران یک مسلمان[۳۹۴][۳۹۵] و سلف محمد می دانند که وعده آمدن او را داد.[۳۹۲] قرآن می گوید عیسی کشته نشد، بلکه چنان به کافران نمایانده گردید[۳۹۶] و به صورت جسمانی به بهشت برده شد.[۳۹۷] مسلمانان ورود او به بهشت و نه مصلوب شدنش را اتفاق مهم زندگی اش می دانند.[۳۹۸] بسیاری از آنان بر این باور هستند که عیسی در آخرالزمان به دنیا بازخواهد گذشت و دجال را خواهد کشت.[۳۹۹] مسلمانان پیرو احمدیه باور دارند عیسی از مصلوب شدن جان سالم به در برد و خود را به کشمیر رساند و تا ۱۲۰ سالگی آنجا زندگی کرد.[۴۰۰]

بهائیت

اطلاعات بیشتر: مظهر ظهور

بهائیان عیسی را یکی از مظاهر ظهور — واسطه میان خدا و انسان که پیام او را منتقل می کنند[۴۰۱]—می دانند.[۴۰۲] مظهر ظهور در بهائیت به شباهات میان انسان و خدا تأکید دارد و نتیجتاً، به تجسم در مسیحیت شبیه است.[۴۰۲] در تفکرات بهائی، عیسی به عنوان پسر خدا پذیرفته شده است.[۴۰۳] علی رغم این، تجلی «ذات وصف ناپذیر» الهی در یک انسان را به دلیل باورشان به «ذات متعالی و همیشه حاضر خدا» رد می کنند.[۴۰۲]

بهاءالله بر آن بود که از آنجا که همه مظاهر ظهور ویژگی های الهی یکسانی دارند، آن ها را می شود «بازگشت» معنوی مظاهر پیشین به حساب آورد و آمدن هر مظهر ظهور جدیدی منجر به دین جدیدی می شود که جانشین قبلی هاست.[۴۰۱] بهائیان باور دارند با پیشرفت انسان، خدا برنامه خود را آشکار می سازد و نتیجتاً، ظهور بهاءالله بازگشت وعده داده شده مسیح است.[۴۰۴] تعالیم بهائی بسیاری از مسائل مربوط به عیسی که در انجیل ها آمده را تأیید می کند اما نه همه آن ها را. به عنوان مثال، تولد عیسی از باکره و تصلیب او را قبول دارند،[۴۰۵][۴۰۶] اما برخاستن و معجزات عیسی را نمادین می دانند.[۴۰۳][۴۰۶]

مانویت

«نمای مانوی جهان» مربوط به دوران حکومت دودمان یوآن (۱۲۷۱–۱۳۶۸) بر چین. از چپ به راست: مانی، زرتشت، بودا و عیسی.

در مانویت، مانند سنت های قدیمی تر گنوسی، میان شخصیت زمینی عیسی و شخصیت آسمانی او تمایز قائل شده است. یکی عیسی ناصری، یک مرد زمینی است و دیگری یک ناجی آسمانی. این تمایز احتمالاً مسبوق به سابقه بوده، زیرا مانی مدتی را نزد فرقه یهودی-مسیحی الخسائیه سپری کرده بود و عقیده آنان نسبت به عیسی را وام گرفته است. در نوشته های مانوی حداقل به شش بعد مختلف از عیسی اشاره شده که همه آن ها در نظام دینی مانویان اهمیت زیادی داشته اند و این ابعاد به ترتیب عیسی درخشان، عیسی زجرکش، عیسی ناصری، عیسی برخاسته [از مرگ]، عیسی کودک و ماه هستند. این آخری بدان جهت است که عیسی درخشان را با ماه در پیوند می دیدند. در یک متن سغدی مانوی نوشته شده است: «یک عصر، زمانی که عیسی [ماه] بالا آمد.» همه این تصورات مختلف عیسی نزد مانویان می تواند به اهمیت یک شخصیت کیهانی زجرکشیده و ناجی منسوب شود. بعد سوم عیسی، یعنی شخصیت زمینی عیسی مسیح، بیش از سایر ابعاد مورد توجه نویسندگان مانوی بوده است. یک متن فارسی میانه از این عیسی به عنوان سلف مانی در خط جانشینی پیامبران (دیگران زرتشت، بودا و شیث هستند) نام برده است. علی رغم این، لقب مسیح منحصر به بعد سوم نیست و برای عیسی برخاسته از مرگ (بعد چهارم) نیز به کار گرفته شده است. همچنین در متونی که به فارسی میانه هستند، برخی مواقع مسیح و آریامن (از ایزدان زرتشتی) در یک معنی استفاده کرده اند.[۴۰۷]

دیگران

در مسیحیت گنوسی (که امروزه تقریباً منقرض شده است)[۴۰۸] عقیده بر این است عیسی از ملک الهی فرستاده شد و دانش نهانی (گنوسیس) لازم برای رستگاری را با خود آورد. بیشتر گنوسی ها معتقد بودند که عیسی انسانی است که هنگام تعمید خود روح «مسیح» به او وارد شد. این روح هنگام مصلوب شدن بدن عیسی را ترک کرد، اما زمانی که از مرگ برخاست دوباره به او پیوست. علی رغم این، برخی از گنوسی ها معتقد بودند که عیسی تن جسمانی نداشت و تنها به نظر می رسید که دارد.[۴۰۹] در دین دروز، عیسی یکی از پیامبران مهم خدا محسوب می شود.[۳۵۱][۳۵۲] برخی از هندوها عیسی را یک اوتار یا مرتاض به حساب می آورند.[۴۱۰] پاراماهانزا یوگاناندا، یک گوروی هندی، اعتقاد داشت که روح الیسع در عیسی حلول کرده است.[۴۱۱] چندی از بودیست ها، از جمله چهاردهمین دالایی لاما، عیسی را به یک بوداسف که زندگی خود را وقف رفاه مردم کرد، برمی شمارند.[۴۱۲] نظرات دربارهٔ عیسی در معنویت عصر نو متفاوت است.[۴۱۳] در حکمت الهی که بسیاری از تعالیم عصر نو از آن ریشه گرفته است،[۴۱۴] عیسی با عنوان «استاد عیسی» خطاب می شود و عقیده بر آن است که او یک مصلح معنوی بود و بعد از حلول در بدن های متعدد، سرانجام در تن عیسی حلول کرد.[۴۱۵] بنا به کتاب اورانتیا، عیسی یکی از ۷۰۰٬۰۰۰ فرزند آسمانی خدا بود.[۴۱۶] ساینتولوژیست ها عیسی را (به همراه سایر شخصیت های مذهبی مانند زرتشت، محمد و بودا) به عنوان بخشی از «میراث دینی» خود برمی شمارند.[۴۱۳][۴۱۷] خداناباوران الوهیت عیسی را رد می کنند، اما دیدگاه های مختلفی در مورد او دارند – از زیر سؤال بردن سلامت روانی او[۴۱۸][۴۱۹] و انتقاد از تعالیمش گرفته تا تأکید بر «برتری اخلاقی» او.[۴۲۰]

در هنر

قدیمی ترین نقاشی های موجود از عیسی مربوط به گوردخمه های رم و اواخر قرن دوم یا اوایل قرن سوم میلادی هستند.[۴۲۱] همچنین برخی از بازنمایی های تصویری عیسی که در کلیسای دورا اروپوس کشف شده اند حداقل به قبل از سال ۲۵۶ میلادی مربوط می شوند.[۴۲۲] از آن پس نیز طی دو هزاره اخیر هنرمندان مختلف با توجه به شرایط فرهنگی، سیاسی و دینی مکان و زمان زندگی خود، عیسی را به شیوه های مختلف به تصویر کشیده اند.[۳۲۱][۳۲۲][۳۳۷]

موزائیکی در سیسیل، ایتالیا به تقلید از هنر بیزانسی، ۱۱۳۰ میلادی

به تصویر کشیدن عیسی در سال های اولیه مسیحیت موضوعی شدیداً بحث برانگیز به شمار می آمد.[۴۲۳] از قرن پنجم میلادی به بعد، تمثال های دو بعدی عیسی در مسیحیت شرقی محبوب شدند[۴۲۴] اما ممنوعیت آن توسط امپراتوری بیزانس مانع از پیشرفت این نوع هنر شد، هر چند این ممنوعیت را در قرن ۹ برداشتند.[۴۲۵] با اصلاحات پروتستانی صدای مخالفت ها با به تصویر کشیدن عیسی دوباره بلند شد اما به نتیجه ای چون ممنوعیت گسترده آن نرسید. از قرن ۱۶ میلادی رفته رفته از مخالفت پروتستان ها نیز کاسته شد. آن ها امروزه از نقاشی های عیسی در ابعاد بزرگ اجتناب می کنند اما تنها تعداد کمی از آن ها با به تصویر کشیدن او در ابعادی چون صفحات یک کتاب مخالفند.[۴۲۶][۴۲۷] استفاده از تصاویر عیسی مورد حمایت رهبران فرقه هایی چون مانند آنگلیکان و کاتولیسیسم است[۴۲۸][۴۲۹][۴۳۰] و یکی از عناصر اصلی سنت ارتدکس نیز به شمار می رود.[۴۳۱][۴۳۲]

نمایش تجلی عیسی یکی از مضامین اصلی در هنر مسیحیان شرقی به شمار می رفت و هر راهب ارتدوکسی که تعلیم دیده بود تا تمثال عیسی را نقاشی کند، باید مهارت خود را با به تصویر کشیدن این صحنه ثابت می کرد.[۴۳۳] تمثال های عیسی شدیداً مورد احترام هستند و مؤمنان با اعمالی چون بوسه زدن یا سجده به سوی آن، علاقه خود به عیسی را نشان می دهند. تمثال های عیسی همچنین راهی برای توسل به رحمت الهی نیز به شمار می روند.[۴۲۴] در دوره رنسانس هنرمندانی چون جوتو ظهور کردند که تمرکز اصلیشان بر به تصویر کشیدن عیسی بود.[۴۲۵]

تا قبل از اصلاحات پروتستانی، تندیس های تصلیب (یک صلیب و مجسمه عیسی مصلوب شده بر روی آن) در مسیحیت غربی رایج بودند اما بعد آن مناقشه هایی ایجاد شد. از قرن ۱۳ بدین سو تقریباً در همه کلیساهای کاتولیک رومی از تندیس های تصلیب برای تزئین محراب استفاده می شود.[۴۳۴]

نمایش عیسی به عنوان یک نوزاد در آخور امری رایج در مغاره است.[۴۳۵] معمولاً مریم، یوسف نجار، حیوانات، چوپان ها، فرشته ها و سه مغ نیز در کنار او دیده می شوند.[۴۳۵] فرانسیس آسیزی معمولاً به عنوان کسی که مغاره را رواج داد، به شمار می رود اما احتمالاً او مبدع آن نبوده است.[۴۳۵] مغاره در قرون ۱۷ و ۱۸ در جنوب اروپا به اوج محبوبیت خود رسید.[۴۳۵]

اشیاء منسوب به عیسی

کفن تورین که به عیسی منسوب است.

ویرانی کامل اورشلیم در سال ۷۰ میلادی بعد از محاصره شهر توسط رومیان، باعث شده بقای آثار باستانی مربوط به یهودیه در قرن اول را بسیار غیرمحتمل کرده و از تاریخ اورشلیم در اواخر قرن اول و قرن دوم تقریباً هیچ نمانده.[۴۳۶][۴۳۷] به عقیده مارگارت ام. میچل، اگرچه اوسبیوس قیصری گزارش داده که مسیحیان اورشلیم را قبل از سقوط شهر به مقصد پلا ترک کردند اما باید پذیرفت که هیچ اثر دست اولی از کلیسای اولیه اورشلیم تا به امروز باقی نمانده است.[۴۳۸] جو نیکل می نویسد «همان طور که کاوش های متعدد نشان داده است، حتی یک شیء که بتوان آن را واقعاً به عیسی نسبت داد، وجود ندارد.»[۴۳۹]

علی رغم این، در طول تاریخ مسیحیت آثار مختلفی به عیسی منسوب شده است، هر چند تردیدهایی در مورد آن ها وجود داشته است. دسیدریوس اراسموس، الهی دان کاتولیک قرن شانزدهم، با کنایه به ازدیاد اشیاء منسوب به عیسی و بناهایی که ادعا شده از چوب صلیبی که برای مصلوب کردن او استفاده شد ساخته شده اند، اشاره کرده است.[۴۴۰] نیز بیش از ۳۰ میخ امروزه در اروپا وجود دارد که مسیحیان مقدس می دانندشان زیرا اعتقاد دارند که از آن ها برای تصلیب عیسی استفاده شده است؛ حال آن که محققان معتقدند عیسی تنها با ۳ یا ۴ میخ مصلوب شد.[۴۴۱] از برخی از این اشیاء زائرانی هم دارند. از بقایای ادعا شده تاج خار که زوار معدودی دارد گرفته، تا کفن تورین که زائران میلیونی، از جمله دو پاپ (ژان پل دوم و بندیکت شانزدهم) دارند.[۴۴۲][۴۴۳][۴۴۴]

منابع

یادداشت ها

1.

• یشوع


• 
  
  • ایسوس
    *
  
  

1. Iēsoûs

پانویس

1.

• Theissen & Merz 1998.


• 
  
  • Sanders, Ed P.; Pelikan, Jaroslav J. "Jesus Christ". Encyclopædia Britannica. Retrieved June 10, 2015.
  
  


• 
  
  • Mark 6:3
  
  


• 
  
  • Matthew 13:55
  
  


• 
  
  • Luke 4:22
  
  


• 
  
  • John 1:45
  
  


• 
  
  • New American Bible Numbers 13:16 commentary Joshua: in Hebrew, "Jehoshua," which was later modified to "Jeshua," the Hebrew pronunciation of the name "Jesus." Hoshea and Joshua are variants of one original name meaning "the LORD saves."
  
  


• 
  
  • Joshua 1:1
  
  


• 
  
  • Hare, Douglas (2009). Matthew. Westminster John Knox Press. p. 11.
  
  


• 
  
  • Eddy, Paul R. ; Boyd, Gregory A. (2007). The Jesus legend: a case for the historical reliability of the synoptic Jesus tradition. Baker Academic. p. 129.
  
  


• 
  
  • France, R.T. (2007). The Gospel of Matthew. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 53.
  
  


• 
  
  • Doninger, Wendy (1999). Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions. Merriam-Webster. p. 212.
  
  


• 
  
  • Bultmann, Rudolf K. (2007). Theology of the New Testament. Baylor University Press. p. 80.
  
  


• 
  
  • Gwynn, Murl E. (2011). Conflict: Christianity's Love Vs. Islam's Submission. iUniverse. p. 92.
  
  


• 
  
  • Vine, William E. (1940). Expository Dictionary of New Testament Words. Fleming H. Revell Company. pp. 274–75.
  
  


• 
  
  • Mills, Watson E. ; Bullard, Roger A. (1998). Mercer dictionary of the Bible. Mercer University Press. p. 142
  
  


• 
  
  • Gowler 2010, p. ۳۰۱.
  
  


• 
  
  • Levine 2006, p. ۵.
  
  


• 
  
  • Witherington 1997, p. 113.
  
  


• 
  
  • Powell 1998, pp. ۱۹–۲۳.
  
  


• 
  
  • Theissen, Gerd; Winter, Dagmar (2002). The Quest for the Plausible Jesus: The Question of Criteria. Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press. p. 5. ISBN 978-0-664-22537-7.
  
  


• 
  
  • Jesus Research: An International Perspective (Princeton-Prague Symposia Series on the Historical Jesus) by James H. Charlesworth and Petr Pokorny (September 15, 2009) شابک ۰−۸۰۲۸−۶۳۵۳−۱ pp. 1–2
  
  


• 
  
  • Keener, Craig S. (2012). The Historical Jesus of the Gospels. William B. Eerdmans Publishing. p. 163. ISBN 978-0-8028-6292-1.
  
  


• 
  
  • Chilton & Evans 1998, p. 27.
  
  


• 
  
  • Evans 2012, pp. ۴–۵.
  
  


• 
  
  • Borg, Marcus J. (1994). Jesus in Contemporary Scholarship. Continuum. pp. 4–6. ISBN 978-1-56338-094-5.
  
  


• 
  
  • Theissen & Winter 2002, pp. ۱۴۲–۴۳.
  
  


• 
  
  • Anderson, Paul N.; Just, Felix; Thatcher, Tom (2007). John, Jesus, and History, Volume 1: Critical Appraisals of Critical Views. Society of Biblical Lit. p. 131. ISBN 978-1-58983-293-0.
  
  


• 
  
  • Meier 2006, p. ۱۲۴.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, p. ۲۶۳.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, p. ۳.
  
  


• 
  
  • Rausch 2003, pp. ۳۶–۳۷.
  
  


• 
  
  • Anderson, Paul N.; Just, Felix; Thatcher, Tom (2007). John, Jesus, and History, Volume 2. Society of Biblical Lit. p. 291. ISBN 978-1-58983-293-0.
  
  


• 
  
  • Anderson, Paul N.; Just, Felix; Thatcher, Tom (2007). John, Jesus, and History, Volume 2. Society of Biblical Lit. p. 292. ISBN 978-1-58983-293-0.
  
  


• 
  
  • Funk & Hoover 1993, pp. ۴۷۱–۵۳۲.
  
  


• 
  
  • Gowler 2010, p. ۳۰۲.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. ۱۷–۶۲.
  
  


• 
  
  • Blomberg 2009, pp. 431–36.
  
  


• 
  
  • Van Voorst 2000, pp. ۳۹–۵۳.
  
  


• 
  
  • Van Voorst 2000, p. 83.
  
  


• 
  
  • Maier, Paul L. (1995). Josephus, the essential works: a condensation of Jewish antiquities and The Jewish war. p. 285. ISBN 978-0-8254-3260-6.
  
  


• 
  
  • Evans, Craig A. (2001). Jesus and His Contemporaries: Comparative Studies. Brill. p. 42. ISBN 978-0-391-04118-9.
  
  


• 
  
  • Gowler, David B. (2007). What are they saying about the historical Jesus?. Paulist Press. p. 102. ISBN 978-0-8091-4445-7.
  
  


• 
  
  • Charlesworth, James H., ed. (2006). "Jesus and Archaeology". Jesus and archaeology. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 127. ISBN 978-0-8028-4880-2.
  
  


• 
  
  • Harding, Mark (2010). Early Christian Life and Thought in Social Context: A Reader. A & C Black. pp. 166–168. Retrieved 27 February 2015.
  
  


• 
  
  • Stanton, Graham (2002). The Gospels and Jesus. Oxford University Press. pp. 14–18. Retrieved 27 February 2015.
  
  


• 
  
  • Blomberg 2009, pp. 441–42.
  
  


• 
  
  • Fahlbusch, Erwin (2005). The Encyclopedia of Christianity. 4. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 53–56. ISBN 978-0-8028-2416-5.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, pp. ۴۶۵–۷۷.
  
  


• 
  
  • Bruce, Frederick F. (1988). The Book of the Acts. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 362. ISBN 978-0-8028-2505-6.
  
  


• 
  
  • Rausch 2003, p. 77.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, pp. ۵۲۱–۳۰.
  
  


• 
  
  • Powell, Mark A. (2009). Introducing the New Testament. Baker Academic. p. 248.
  
  


• 
  
  • Brown 1997, pp. 835–840.
  
  


• 
  
  • Chilton & Evans 1998, p. ۴۸۲.
  
  


• 
  
  • Brown 1997, pp. 835–40.
  
  


• 
  
  • Evans, C.A. (2008). Exploring the Origins of the Bible. Baker Academic. p. 154.
  
  


• 
  
  • Keener 2009, p. ۵۶.
  
  


• 
  
  • Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
  
  


• 
  
  • Ehrman, Bart D.. Misquoting Jesus: The Story Behind Who Changed the Bible and Why. HarperCollins, 2005. ISBN 978-0-06-073817-4
  
  


• 
  
  • Funk, Hoover & The Jesus Seminar 1993, p. ۳.
  
  


• 
  
  • May, Herbert G. and Bruce M. Metzger. The New Oxford Annotated Bible with the Apocrypha. 1977. "Mark" pp. 1213–39
  
  


• 
  
  • Funk, Hoover & The Jesus Seminar 1993, p. 3.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, John, St..
  
  


• 
  
  • Burridge, R.A. (2006). Gospels. In J.W. Rogerson & Judith M. Lieu (Eds) The Oxford Handbook of Biblical Studies. Oxford: Oxford University Press. p. 433
  
  


• 
  
  • Talbert, C.H. (1977). What is a Gospel? The Genre of the Canonical Gospels. Philadelphia: Fortress Press.
  
  


• 
  
  • Wills, L.M. (1997). The Quest of the Historical Gospel: Mark, John and the Origins of the Gospel Genre. London: Routledge. p. 10.
  
  


• 
  
  • Burridge, R.A. (2004). What are the Gospels? A Comparison with Graeco-Roman Biography. rev. updated edn. Grand Rapids, Michigan: Eerdmans.
  
  


• 
  
  • e.g. Vines, M.E. (2002). The Problem of the Markan Genre: The Gospel of Mark and the Jewish Novel. Atlanta: Society of Biblical Literature. pp. 161–62.
  
  


• 
  
  • Graham N. Stanton (July 8, 2004). Jesus and Gospel. Cambridge University Press. p. 192. ISBN 978-0-521-00802-0.
  
  


• 
  
  • J.W. Rogerson; Judith M. Lieu (March 16, 2006). The Oxford Handbook of Biblical Studies. Oxford University Press. p. 437. ISBN 978-0-19-925425-5.
  
  


• 
  
  • Grudem 1994, pp. ۹۰–۹۱.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, p. 3.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, pp. 117–25.
  
  


• 
  
  • Ehrman 1999, pp. ۲۲–۲۳.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, p. 71.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. 17–62.
  
  


• 
  
  • Howard Clarke, Gospel of Matthew and Its Readers, Indiana University Press, p.xviii
  
  


• 
  
  • Roberts, Mark D. (2007). Can We Trust the Gospels?: Investigating the Reliability of Matthew, Mark, Luke, and John. Crossway. p. 58. ISBN 978-1-4335-1978-9.
  
  


• 
  
  • Licona 2010, pp. ۲۱۰–۲۱.
  
  


• 
  
  • Haffner, Paul (2008). New Testament Theology. p. 135. ISBN 978-88-902268-0-9.
  
  


• 
  
  • Scroggie, W. Graham (1995). A Guide to the Gospels. Kregel Publications. p. 128. ISBN 978-0-8254-9571-7.
  
  


• 
  
  • Moloney, Francis J.; Harrington, Daniel J. (1998). The Gospel of John. Liturgical Press. p. 3. ISBN 978-0-8146-5806-2.
  
  


• 
  
  • Ladd, George E. (1993). A Theology of the New Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 251. ISBN 978-0-8028-0680-2.
  
  


• 
  
  • Witherington 1997, p. ۱۱۳.
  
  


• 
  
  • Metzger, Paul L. (2010). The Gospel of John: When Love Comes to Town. InterVarsity Press. p. 281. ISBN 978-0-8308-3641-3.
  
  


• 
  
  • Thompson, Frank Charles. The Thompson Chain-Reference Bible. Kirk bride Bible Co & Zondervan Bible Publishers. 1983. pp. 1563–64.
  
  


• 
  
  • May, Herbert G. and Bruce M. Metzger. The New Oxford Annotated Bible with the Apocrypha. 1977. "Matthew" pp. 1171–1212.
  
  


• 
  
  • McGrath 2006, pp. 4–6.
  
  


• 
  
  • Ehrman, Bart D. (2014). How Jesus Became God: The Exaltation of a Jewish Preacher from Galilee. HarperOne. ISBN 978-0-06-177818-6.
  
  


• 
  
  • May, Herbert G. and Bruce M. Metzger. The New Oxford Annotated Bible with the Apocrypha. 1977. "Luke" pp. 1240–85.
  
  


• 
  
  • May, Herbert G. and Bruce M. Metzger. The New Oxford Annotated Bible with the Apocrypha. 1977. "John" pp. 1286–318.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, pp. ۳۰۲–۱۰.
  
  


• 
  
  • Rahner 2004, pp. ۷۳۰–۳۱.
  
  


• 
  
  • O'Collins, Gerald (2009). Christology: A Biblical, Historical, and Systematic Study of Jesus. OUP Oxford. pp. 1–3. ISBN 978-0-19-955787-5.
  
  


• 
  
  • Wiarda, Timothy (2010). Interpreting Gospel Narratives: Scenes, People, and Theology. B&H Publishing Group. pp. 75–78. ISBN 978-0-8054-4843-6.
  
  


• 
  
  • Turner, David L. (2008). Matthew. Baker Academic. p. 613. ISBN 978-0-8010-2684-3.
  
  


• 
  
  • Rahner 2004, pp. 730–31.
  
  


• 
  
  • Vermes, Geza (1981). Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels. Philadelphia: First Fortress. pp. 20, 26, 27, 29. ISBN 978-0-8006-1443-0.
  
  


• 
  
  • Matthew 1:1–16
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۸۰–۹۱.
  
  


• 
  
  • Luke 3:23–38
  
  


• 
  
  • Brown 1978, p. ۱۶۳.
  
  


• 
  
  • Mills & Bullard 1998, p. 556.
  
  


• 
  
  • Marsh, Clive; Moyise, Steve (2006). Jesus and the Gospels. Clark International. p. 37. ISBN 978-0-567-04073-2.
  
  


• 
  
  • Morris 1992, p. ۲۶.
  
  


• 
  
  • Jeffrey, David L. (1992). A Dictionary of biblical tradition in English literature. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 538–40. ISBN 978-0-85244-224-1.
  
  


• 
  
  • Cox & Easley 2007, pp. 30–37.
  
  


• 
  
  • Brownrigg, Ronald (2002). Who's Who in the New Testament. Taylor & Francis. pp. 96–100. ISBN 978-0-415-26036-7.
  
  


• 
  
  • Andrew T.Lincoln, 'Luke and Jesus' Conception: A Case of Double Paternity?,' Journal of Biblical Literature, Vol. 132, No. 3 (2013), pp. 639–58.
  
  


• 
  
  • Talbert, Charles H. (2010). Matthew. Baker Academic. pp. 29–30. ISBN 978-0-8010-3192-2.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, pp. 272–85.
  
  


• 
  
  • Schnackenburg, Rudolf (2002). The Gospel of Matthew. Wm.B. Eerdmans Publishing. pp. 9–11. ISBN 978-0-8028-4438-5.
  
  


• 
  
  • Perrotta, Louise B. (2000). Saint Joseph: His Life and His Role in the Church Today. Our Sunday Visitor Publishing. pp. 21, 110–12. ISBN 978-0-87973-573-9.
  
  


• 
  
  • Aslan, Reza (2013). Zealot: The Life and Times of Jesus of Nazareth. Random House. p. 756. ISBN 978-1-4000-6922-4.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, pp. ۲۷۰–۷۲.
  
  


• 
  
  • Liddell, Henry G.; Scott, Robert (1889). An Intermediate Greek–English Lexicon: The Seventh Edition of Liddell and Scott's Greek–English Lexicon. Clarendon Press. p. 797.
  
  


• 
  
  • Dickson 2008, pp. ۶۸–۶۹.
  
  


• 
  
  • Evans, Craig A. (2001). "Context, family and formation". In Bockmuehl, Markus N.A. Cambridge companion to Jesus. Cambridge University Press. pp. 14, 21. ISBN 978-0-521-79678-1.
  
  


• 
  
  • Blomberg 2009, pp. 224–29.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, pp. 141–43.
  
  


• 
  
  • McGrath 2006, pp. ۱۶–۲۲.
  
  


• 
  
  • Dunn, James D. G.; Rogerson, John W. (2003). Eerdmans commentary on the Bible. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 1010. ISBN 978-0-8028-3711-0.
  
  


• 
  
  • Zanzig, Thomas (2000). Jesus of history, Christ of faith. Saint Mary's Press. p. 118. ISBN 978-0-88489-530-5.
  
  


• 
  
  • Lee 2004, pp. 21–30.
  
  


• 
  
  • Harding, Mark; Nobbs, Alanna (2010). The Content and the Setting of the Gospel Tradition. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 281–82. ISBN 978-0-8028-3318-1.
  
  


• 
  
  • Sheen, Fulton J. (2008). Life of Christ. Random House. p. 65. ISBN 978-0-385-52699-9.
  
  


• 
  
  • Boring & Craddock 2004, p. ۲۹۲.
  
  


• 
  
  • James Orr, ed. (1939). "International Standard Bible Encyclopedia Online". Wm. B. Eerdmans Publishing Co. Archived from the original on August 17, 2016. Retrieved July 30, 2016.
  
  


• 
  
  • Dunn, James D.G. (2013). The Oral Gospel Tradition. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 290–91.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, pp. ۲۸۵–۹۶.
  
  


• 
  
  • McGrath 2006, pp. 16–22.
  
  


• 
  
  • Redford 2007, pp. ۱۱۷–۳۰.
  
  


• 
  
  • Redford 2007, pp. 117–30.
  
  


• 
  
  • Vaught, Carl G. (2001). The Sermon on the mount: a theological investigation. Baylor University Press. pp. xi–xiv. ISBN 978-0-918954-76-3.
  
  


• 
  
  • Redford 2007, pp. ۱۴۳–۶۰.
  
  


• 
  
  • Nash, Henry S. (1909). "Transfiguration, The". In Jackson, Samuel M. The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Thought: Son of Man-Tremellius V11. Funk & Wagnalls Company. p. 493. ISBN 978-1-4286-3189-2.
  
  


• 
  
  • Barton, Stephen C. (November 23, 2006). The Cambridge Companion to the Gospels. Cambridge University Press. pp. 132–33. ISBN 978-0-521-80766-1.
  
  


• 
  
  • Cox & Easley 2007, p. 137.
  
  


• 
  
  • Redford 2007, pp. ۲۱۱–۲۹.
  
  


• 
  
  • Cox & Easley 2007, pp. ۱۵۵–۷۰.
  
  


• 
  
  • Cox & Easley 2007, pp. 155–70.
  
  


• 
  
  • Redford 2007, pp. ۲۵۷–۷۴.
  
  


• 
  
  • Brown 1988, pp. 25–27.
  
  


• 
  
  • Boring & Craddock 2004, pp. ۲۹۲–۹۳.
  
  


• 
  
  • Patella, Michael F. (2009). "The Gospel According to Luke". In Durken, Daniel. New Collegeville Bible Commentary: New Testament. Liturgical Press. p. 255. ISBN 978-0-8146-3260-4.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. ۳۱۶–۴۶.
  
  


• 
  
  • Stassen, Glen H.; Gushee, David P. (2003). Kingdom Ethics: Following Jesus in Contemporary Context. InterVarsity Press. pp. 102–03, 138–40, 197–98, 295–98. ISBN 978-0-8308-2668-1.
  
  


• 
  
  • Osborn, Eric F. (1993). The emergence of Christian theology. Cambridge University Press. p. 98. ISBN 978-0-521-43078-4.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Andreas J. (1998). The missions of Jesus and the disciples according to the Fourth Gospel. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 108–09. ISBN 978-0-8028-4255-8.
  
  


• 
  
  • Pentecost, J. Dwight (1998). The parables of Jesus: lessons in life from the Master Teacher. Kregel Publications. p. 10. ISBN 978-0-8254-9715-5.
  
  


• 
  
  • Howick, E. Keith (2003). The Sermons of Jesus the Messiah. WindRiver Publishing. pp. 7–9. ISBN 978-1-886249-02-8.
  
  


• 
  
  • Lisco, Friedrich G. (1850). The Parables of Jesus. Daniels and Smith Publishers. pp. 9–11.
  
  


• 
  
  • Oxenden, Ashton (1864). The parables of our Lord?. William Macintosh Publishers. p. 6.
  
  


• 
  
  • Blomberg, Craig L. (2012). Interpreting the Parables. InterVarsity Press. p. 448. ISBN 978-0-8308-3967-4.
  
  


• 
  
  • Boucher, Madeleine I. "The Parables". BBC. Retrieved June 3, 2013.
  
  


• 
  
  • Green, McKnight & Marshall 1992, p. ۲۹۹.
  
  


• 
  
  • Twelftree 1999, p. ۳۵۰.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, p. ۲۹۸.
  
  


• 
  
  • Green, McKnight & Marshall 1992, p. ۳۰۰.
  
  


• 
  
  • Sanders, Ed P.; Pelikan, Jaroslav J. "Jesus Christ". Encyclopædia Britannica. Retrieved June 10, 2015.
  
  


• 
  
  • Hindson, Edward E.; Mitchell, Daniel R. (2010). Zondervan King James Version Commentary: New Testament. Zondervan. p. 100. ISBN 978-0-310-25150-7.
  
  


• 
  
  • Achtemeier, Paul J.; Green, Joel B.; Thompson, Marianne M. (2001). Introducing the New Testament: Its Literature and Theology. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 198. ISBN 978-0-8028-3717-2.
  
  


• 
  
  • Ehrman 2009, p. 84.
  
  


• 
  
  • Twelftree 1999, p. ۲۳۶.
  
  


• 
  
  • van der Loos, Hendrik (1965). The Miracles Of Jesus. Brill. p. 197.
  
  


• 
  
  • Pentecost, J. Dwight (1981). The words and works of Jesus Christ. Zondervan. p. 212. ISBN 978-0-310-30940-6.
  
  


• 
  
  • Twelftree 1999, p. ۹۵.
  
  


• 
  
  • Donahue & Harrington 2002, p. 182.
  
  


• 
  
  • Lockyer, Herbert (1988). All the Miracles of the Bible. Zondervan. p. 235. ISBN 978-0-310-28101-6.
  
  


• 
  
  • Kingsbury, Jack D. (1983). The Christology of Mark's Gospel. Fortress Press. pp. 91–95. ISBN 978-1-4514-1007-5.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, John, Gospel of.
  
  


• 
  
  • Karris, Robert J. (1992). The Collegeville Bible Commentary: New Testament. Liturgical Press. pp. 885–86. ISBN 978-0-8146-2211-7.
  
  


• 
  
  • Kingsbury, Jack D.; Powell, Mark A.; Bauer, David R. (1999). Who do you say that I am? Essays on Christology. Westminster John Knox Press. p. xvi. ISBN 978-0-664-25752-1.
  
  


• 
  
  • Donahue & Harrington 2002, p. ۳۳۶.
  
  


• 
  
  • Yieh, John Y. H. (2004). One teacher: Jesus' teaching role in Matthew's gospel. Walter de Gruyter. pp. 240–41. ISBN 978-3-11-018151-7.
  
  


• 
  
  • Pannenberg 1968, pp. ۵۳–۵۴.
  
  


• 
  
  • Lee 2004, pp. ۷۲–۷۶.
  
  


• 
  
  • Lee 2004, pp. ۲۱–۳۰.
  
  


• 
  
  • Boring & Craddock 2004, pp. 256–58.
  
  


• 
  
  • Majerník, Ponessa & Manhardt 2005, pp. 133–34.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, pp. ۳۸۱–۹۵.
  
  


• 
  
  • Lockyer, Herbert (1988). All the Apostles of the Bible. Zondervan. pp. 106–11. ISBN 978-0-310-28011-8.
  
  


• 
  
  • Hayes, Doremus A. (2009). The Synoptic Gospels and the Book of Acts. HardPress. p. 88. ISBN 978-1-313-53490-1.
  
  


• 
  
  • Funk, Hoover & The Jesus Seminar 1993, pp. ۴۰۱–۴۷۰.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, pp. 465–77.
  
  


• 
  
  • Cox & Easley 2007, pp. ۱۸۰–۹۱.
  
  


• 
  
  • Cox & Easley 2007, p. ۱۸۲.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Eucharist.
  
  


• 
  
  • Pohle, Joseph (1913). "The Blessed Eucharist as a Sacrament". In Herbermann, Charles. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
  
  


• 
  
  • Freedman 2000, p. ۷۹۲.
  
  


• 
  
  • Perkins, Pheme (2000). Peter: apostle for the whole church. Fortress Press. p. 85. ISBN 978-1-4514-1598-8.
  
  


• 
  
  • Lange, Johann P. (1865). The Gospel according to Matthew, Volume 1. Charles Scribner Co. p. 499.
  
  


• 
  
  • Walvoord & Zuck 1983, pp. ۸۳–۸۵.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, pp. ۲۷۲–۸۵.
  
  


• 
  
  • O'Day, Gail R.; Hylen, Susan (2006). John. Westminster John Knox Press. pp. 142–68. ISBN 978-0-664-25260-1.
  
  


• 
  
  • Ridderbos, Herman (1997). The Gospel according to John. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 546–76. ISBN 978-0-8028-0453-2.
  
  


• 
  
  • Walvoord & Zuck 1983, pp. 83–85.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, pp. 285–96.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Jesus.
  
  


• 
  
  • Michaels, J. Ramsey (211). John (Understanding the Bible Commentary Series). Baker Books. p. 187. ISBN 978-1-4412-3659-3.
  
  


• 
  
  • Brown 1997, p. ۱۴۶.
  
  


• 
  
  • Bromiley, Geoffrey W. (1988). International Standard Bible Encyclopedia: E–J. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 1050–52. ISBN 978-0-8028-3782-0.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, pp. 487–500.
  
  


• 
  
  • Blomberg 2009, pp. 396–400.
  
  


• 
  
  • Holman Concise Bible Dictionary. B&H Publishing Group. 2011. pp. 608–09. ISBN 978-0-8054-9548-5.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, p. ۴۹۵.
  
  


• 
  
  • Blomberg 2009, pp. 396–98.
  
  


• 
  
  • O'Toole, Robert F. (2004). Luke's presentation of Jesus: a christology. Editrice Pontificio Istituto Biblico. p. 166. ISBN 978-88-7653-625-0.
  
  


• 
  
  • Binz, Stephen J. (2004). The Names of Jesus. Twenty-Third Publications. pp. 81–82. ISBN 978-1-58595-315-8.
  
  


• 
  
  • Ironside, H.A. (2006). John. Kregel Academic. p. 454. ISBN 978-0-8254-9619-6.
  
  


• 
  
  • Niswonger 1992, p. 172.
  
  


• 
  
  • Majerník, Ponessa & Manhardt 2005, p. ۱۸۱.
  
  


• 
  
  • Carter 2003, pp. ۱۲۰–۲۱.
  
  


• 
  
  • Niswonger 1992, p. ۱۷۲.
  
  


• 
  
  • Evans 2012b, p. ۴۵۳.
  
  


• 
  
  • Blomberg 2009, pp. ۴۰۰–۰۱.
  
  


• 
  
  • Brown 1988, p. ۹۳.
  
  


• 
  
  • Blomberg 2009, p. 402.
  
  


• 
  
  • Senior, Donald (1985). The Passion of Jesus in the Gospel of Matthew. Liturgical Press. p. 124. ISBN 978-0-8146-5460-6.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, pp. 509–20.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, pp. ۲۱۱–۱۴.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, pp. ۵۰۹–۲۰.
  
  


• 
  
  • Doninger 1999, p. 271.
  
  


• 
  
  • Ehrman 2009, p. 82.
  
  


• 
  
  • Doninger 1999, p. ۲۷۱.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, pp. ۲۱۳–۱۴.
  
  


• 
  
  • Morris 1992, p. ۷۲۷.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, pp. ۳۰۸–۰۹.
  
  


• 
  
  • Harris 1985, pp. ۲۹۷–۳۰۱.
  
  


• 
  
  • Evans 2003, pp. 521–30.
  
  


• 
  
  • Cox & Easley 2007, pp. ۲۱۶–۲۶.
  
  


• 
  
  • Frederick F., Bruce (1990). The Acts of the Apostles. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 210. ISBN 978-0-8028-0966-7.
  
  


• 
  
  • Johnson, Luke T.; Harrington, Daniel J. (1992). The Acts of the Apostles. Liturgical Press. pp. 164–67. ISBN 978-0-8146-5807-9.
  
  


• 
  
  • Van den Biesen, Christian (1913). "Apocalypse". In Herbermann, Charles. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
  
  


• 
  
  • «CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Proselyte». www.newadvent.org. دریافت شده در ۲۰۲۰-۰۸-۲۳.
  
  


• 
  
  • Ehrman 2012, pp. ۸۷–۹۰.
  
  


• 
  
  • Jaeger, Werner (1961). Early Christianity and Greek Paideia. Harvard University Press. pp. 6, 108–09. ISBN 978-0-674-22052-2. Retrieved February 26, 2015.
  
  


• 
  
  • Cross, F.L., ed. (2005). "Paul". The Oxford dictionary of the Christian Church (3rd rev. ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280290-3.
  
  


• 
  
  • Cohen, Shaye J.D. (1988). From the Maccabees to the Mishnah شابک ۰−۶۶۴−۲۵۰۱۷−۳ pp. 224–25
  
  


• 
  
  • Fee, Gordon; Stuart, Douglas (2014). How to Read the Bible for All Its Worth: Fourth Edition. Zondervan. ISBN 978-0-310-51783-2.
  
  


• 
  
  • Bart D. Ehrman (1997). The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings. Oxford University Press. p. 8. ISBN 978-0-19-508481-8. "The New Testament contains twenty-seven books, written in Greek, by fifteen or sixteen different authors, who were addressing other Christian individuals or communities between the years 50 and 120 C.E. (see box 1.4). As we will see, it is difficult to know whether any of these books was written by Jesus' own disciples."
  
  


• 
  
  • Barr, James (1989). "Chapter 3 – Hebrew, Aramaic and Greek in the Hellenistic age". In Davies, W.D.; Finkelstein, Louis. The Cambridge history of Judaism. Volume 2: The Hellenistic Age (1. publ. ed.). Cambridge: Cambridge University Press. pp. 79–114. ISBN 978-1-139-05512-3.
  
  


• 
  
  • Humphreys, Colin J. ; Waddington, W. G. 1992 The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion (PDF). Tyndale Bulletin. 43 (2): 340.
  
  


• 
  
  • Levine 2006, p. ۴.
  
  


• 
  
  • Maier 1989, pp. 115–18.
  
  


• 
  
  • Niswonger 1992, pp. ۱۲۱–۲۲.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, pp. 137–38.
  
  


• 
  
  • Niswonger 1992, pp. ۱۲۲–۲۴.
  
  


• 
  
  • Niswonger 1992, pp. 121–22.
  
  


• 
  
  • Vermes, Géza (2010). The Nativity: History and Legend. Random House Digital. pp. 81–82. ISBN 978-0-307-49918-9.
  
  


• 
  
  • Dunn 2003, p. ۳۲۴.
  
  


• 
  
  • Brent 2009, p. ۳۲–۳۴.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, p. 140.
  
  


• 
  
  • Freedman 2000, p. ۲۴۹.
  
  


• 
  
  • Maier 1989, pp. ۱۲۰–۲۱.
  
  


• 
  
  • Maier 1989, p. ۱۲۳.
  
  


• 
  
  • Evans, Craig (2006). "Josephus on John the Baptist". In Levine, Amy-Jill; Allison, Dale C.; Crossan, John D. The Historical Jesus in Context. Princeton University Press. pp. 55–58. ISBN 978-0-691-00992-6.
  
  


• 
  
  • Gillman, Florence M. (2003). Herodias: at home in that fox's den. Liturgical Press. pp. 25–30. ISBN 978-0-8146-5108-7.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, p. ۳۹۸.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. 81–83.
  
  


• 
  
  • Green, Joel B. (1997). The gospel of Luke: New International Commentary on the New Testament Series. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 168. ISBN 978-0-8028-2315-1.
  
  


• 
  
  • Carter 2003, pp. ۴۴–۴۵.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, pp. 398–400.
  
  


• 
  
  • Barnett, Paul (2002). Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times. InterVarsity Press. p. 21. ISBN 978-0-8308-2699-5.
  
  


• 
  
  • Pratt, J. P. (1991). "Newton's Date for the Crucifixion". Journal of the Royal Astronomical Society. 32: 301–04. Bibcode:1991QJRAS..32..301P.
  
  


• 
  
  • Brown, Raymond E. (1978). Mary in the New Testament. Paulist Press. p. 64. ISBN 978-0-8091-2168-7.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, p. ۱۹۴.
  
  


• 
  
  • Funk, Robert W. and the Jesus Seminar. The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus. HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," pp. 51–161
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, James, St..
  
  


• 
  
  • Vermes 1981, p. ۲۸۳.
  
  


• 
  
  • Bromiley, Geoffrey (1995) International Standard Bible Encyclopedia, Eerdmans Publishing, شابک ۹۷۸−۰−۸۰۲۸−۳۷۸۴−۴, p. 991.
  
  


• 
  
  • Keener, Craig S. (July 24, 2009). The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary. p. 83. ISBN 978-0-8028-6498-7.
  
  


• 
  
  • Donald A. Hagner, Matthew 1–13 (Paternoster Press 1993 شابک ۹۷۸−۰−۸۴۹۹−۰۲۳۲−۱), pp. 14–15, cited in the preceding
  
  


• 
  
  • Erickson, Millard J. (August 1998). Christian Theology. p. 761. ISBN 978-1-4412-0010-5.
  
  


• 
  
  • Lowe, Scott C. (September 20, 2010). Christmas – Philosophy for Everyone: Better Than a Lump of Coal. Wiley. p. 28. ISBN 978-1-4443-3090-8.
  
  


• 
  
  • Bruner, Frederick Dale (April 30, 2004). Matthew a Commentary: The Christbook, Matthew 1-12, Volume 1. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 41. ISBN 978-0-8028-1118-9.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۸۵–۸۸.
  
  


• 
  
  • Geoffrey W. Bromiley, The International Standard Bible Encyclopedia, Wm. B. Eerdmans Publishing, p.430
  
  


• 
  
  • Howard W. Clarke, The Gospel of Matthew and Its Readers, Indiana University Press, 2003, p.1
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, p. ۱۹۶.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. 80–91.
  
  


• 
  
  • Funk, Robert W. and the Jesus Seminar. The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus. HarperSanFrancisco. 1998. "Birth & Infancy Stories" pp. 497–526.
  
  


• 
  
  • Dunn 2003, p. ۳۳۹.
  
  


• 
  
  • Powell 1998, p. 47.
  
  


• 
  
  • Murphy, Catherine (2003). John the Baptist: Prophet of Purity for a New Age. Liturgical Press. pp. 29–30. ISBN 978-0-8146-5933-5.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, p. ۲۳۵.
  
  


• 
  
  • Borg, Marcus J. (2006). "The Spirit-Filled Experience of Jesus". In Dunn, James D.G.; McKnight, Scot. The Historical Jesus in Recent Research. Eisenbrauns. p. 303. ISBN 978-1-57506-100-9.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۲۰۵–۲۳.
  
  


• 
  
  • Ehrman 1999, pp. ۱۶۷–۷۰.
  
  


• 
  
  • Ehrman 1999, pp. ۱۶۴–۶۷.
  
  


• 
  
  • Ehrman 1999, pp. ۱۷۱–۷۶.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, p. ۳۱۰.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, p. ۱۰.
  
  


• 
  
  • Ehrman 1999, pp. ۱۸۶–۸۷.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۱۲۳–۲۴.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۲۳۰–۳۶.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, p. ۳۳۶.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Messiah.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. ۵۳۳–۴۰.
  
  


• 
  
  • Ehrman, Bart (December 1, 2015). "Jesus' Claim to be the Messiah". The Bart Ehrman Blog.
  
  


• 
  
  • Ehrman, Bart (December 1, 2015). "Judas and the Messianic Secret". The Bart Ehrman Blog.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, p. ۱۱.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۲۵۴–۶۲.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۲۶۳–۶۴.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Jesus Christ.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. ۴۶۵–۶۶.
  
  


• 
  
  • Jacobs, Joseph; Kohler, Kaufmann; Gottheil, Richard; Krauss, Samuel. "Jesus of Nazareth". Jewish Encyclopedia.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۲۶۹–۷۳.
  
  


• 
  
  • Dunn 2003, p. 339.
  
  


• 
  
  • Meier 2006, pp. ۱۲۶–۲۸.
  
  


• 
  
  • Sanders 1993, pp. ۲۷۶–۸۱.
  
  


• 
  
  • White, L. Michael (2010). Scripting Jesus: The Gospels in Rewrite. HarperOne.
  
  


• 
  
  • Theissen & Winter 2002, pp. ۴–۵.
  
  


• 
  
  • Theissen & Winter 2002, p. 5.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Historical Jesus, Quest of the.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. ۱–۱۵.
  
  


• 
  
  • Mitchell, Margaret M.; Young, Frances M. (2006). The Cambridge History of Christianity. 1. Cambridge University Press. p. 23. ISBN 978-0-521-81239-9.
  
  


• 
  
  • Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, pp. ۱۲۴–۲۵.
  
  


• 
  
  • Brown, Colin (2011). "Why Study the Historical Jesus?". In Holmen, Tom; Porter, Stanley E. Handbook for the Study of the Historical Jesus. Brill. p. 1416. ISBN 978-90-04-16372-0.
  
  


• 
  
  • Houlden 2006, pp. 63–99.
  
  


• 
  
  • Erricker, Clive (1987). Teaching Christianity: a world religions approach. James Clarke & Co. p. 44. ISBN 978-0-7188-2634-5.
  
  


• 
  
  • Green, McKnight & Marshall 1992, p. ۴۴۲.
  
  


• 
  
  • Barr, James (1970). "Which language did Jesus speak". Bulletin of the John Rylands University Library of Manchester. 53 (1): 9–29. doi:10.7227/BJRL.53.1.2.
  
  


• 
  
  • Porter, Stanley E. (1997). Handbook to exegesis of the New Testament. Brill. pp. 110–12. ISBN 978-90-04-09921-0.
  
  


• 
  
  • Dunn 2003, pp. ۳۱۳–۱۵.
  
  


• 
  
  • Allen C. Myers, ed. (1987). "Aramaic". The Eerdmans Bible Dictionary. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans. p. 72. ISBN 978-0-8028-2402-8. "It is generally agreed that Aramaic was the common language of Israel in the first century AD. Jesus and his disciples spoke the Galilean dialect, which was distinguished from that of Jerusalem (Matt. 26:73)."
  
  


• 
  
  • "Aramaic language". Encyclopædia Britannica.
  
  


• 
  
  • «عیسی مسیح به چه زبانی صحبت می کرد؟». BBC News فارسی. دریافت شده در ۲۰۲۰-۰۶-۲۹.
  
  


• 
  
  • Ehrman 1999, p. 96.
  
  


• 
  
  • Stoutzenberger, Joseph (2000). Celebrating sacraments. St Mary's Press. p. 286.
  
  


• 
  
  • Garroway, Rabbi Joshua (2011). "Ioudaios". In Amy-Jill Levine; Marc Z. Brettler. The Jewish Annotated New Testament. Oxford University Press. pp. 524–26. ISBN 978-0-19-529770-6.
  
  


• 
  
  • Miller, David M. (2010). "The Meaning of Ioudaios and its Relationship to Other Group Labels in Ancient 'Judaism'". Currents in Biblical Research. 9 (1): 98–126. doi:10.1177/1476993X09360724.
  
  


• 
  
  • Mason, Steve (2007). "Jews, Judaeans, Judaizing, Judaism: Problems of Categorization in Ancient History" (PDF). Journal for the Study of Judaism. 38 (4): 457–512. doi:10.1163/156851507X193108. Archived from the original (PDF) on March 25, 2015.
  
  


• 
  
  • Levine 2006, p. ۱۰.
  
  


• 
  
  • Jensen, Robin M. (2010). "Jesus in Christian art". In Burkett, Delbert. The Blackwell Companion to Jesus. John Wiley & Sons. pp. 477–502. ISBN 978-1-4443-5175-0.
  
  


• 
  
  • Perkinson, Stephen (2009). The likeness of the king: a prehistory of portraiture in late medieval France. University of Chicago Press. p. 30. ISBN 978-0-226-65879-7.
  
  


• 
  
  • Kidd, Colin (2006). The forging of races: race and scripture in the Protestant Atlantic world. Cambridge University Press. pp. 48–51. ISBN 978-1-139-45753-8.
  
  


• 
  
  • Gibson, David (February 21, 2004). "What Did Jesus Really Look Like?". New York Times.
  
  


• 
  
  • Taylor, Joan E. (2018). What did Jesus look like? (1st ed.). London: Bloomsbury Publishing Plc. ISBN 978-0-567-67150-9. Retrieved May 20, 2020.
  
  


• 
  
  • Ehrman 2012, p. ۱۲.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. ۱۱۳–۱۵.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, p. ۹۰.
  
  


• 
  
  • James D.G. Dunn "Paul's understanding of the death of Jesus" in Sacrifice and Redemption edited by S.W. Sykes (December 3, 2007) Cambridge University Press شابک ۰−۵۲۱−۰۴۴۶۰-X pp. 35–36
  
  


• 
  
  • Jesus Now and Then by Richard A. Burridge and Graham Gould (April 1, 2004) شابک ۰−۸۰۲۸−۰۹۷۷−۴ p. 34
  
  


• 
  
  • Jesus by Michael Grant 2004 شابک ۱−۸۹۸۷۹۹−۸۸−۱ p. 200
  
  


• 
  
  • The Gospels and Jesus by Graham Stanton, 1989 شابک ۰−۱۹−۲۱۳۲۴۱−۵ Oxford University Press, p. 145
  
  


• 
  
  • Robert E. Van Voorst Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence Eerdmans Publishing, 2000. شابک ۰−۸۰۲۸−۴۳۶۸−۹ p. 16
  
  


• 
  
  • Ehrman 2012.
  
  


• 
  
  • B. Ehrman, 2011 Forged: writing in the name of God شابک ۹۷۸−۰−۰۶−۲۰۷۸۶۳−۶. p. 285
  
  


• 
  
  • Hitti, Philip K. (1928). The Origins of the Druze People and Religion: With Extracts from Their Sacred Writings. Library of Alexandria. p. 37. ISBN 978-1-4655-4662-3.
  
  


• 
  
  • Dana, Nissim (2008). The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status. Michigan University press. p. 17. ISBN 978-1-903900-36-9.
  
  


• 
  
  • McGrath 2006, pp. ۴–۶.
  
  


• 
  
  • Jackson, Gregory L. (1993). Catholic, Lutheran, Protestant: a doctrinal comparison. Christian News. pp. 11–17. ISBN 978-0-615-16635-3.
  
  


• 
  
  • McGuckin, John A. (2010). The Orthodox Church: An Introduction to Its History, Doctrine. John Wiley & Sons. pp. 6–7. ISBN 978-1-4443-9383-5.
  
  


• 
  
  • Leith, John H. (1993). Basic Christian doctrine. Westminster John Knox Press. pp. 1–2. ISBN 978-0-664-25192-5.
  
  


• 
  
  • Schreiner, Thomas R. (2008). New Testament Theology: Magnifying God in Christ. Baker Academic. pp. 23–37. ISBN 978-0-8010-2680-5.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Great Schism.
  
  


• 
  
  • "The Letter of Paul to the Corinthians". Encyclopædia Britannica. Retrieved June 26, 2013.
  
  


• 
  
  • Metzger, Bruce M.; Coogan, Michael D. (1993). -9780195046458 Oxford Companion to the Bible Check

    |url=

    value (help). Oxford University Press. p. -9780195046458/page/649 649. ISBN 978-0-19-974391-9.
  
  


• 
  
  • Cullmann, Oscar (1959). The Christology of the New Testament. Westminster John Knox Press. p. 79. ISBN 978-0-664-24351-7.
  
  


• 
  
  • Deme, Dániel (2004). The Christology of Anselm of Canterbury. Ashgate Publishing. pp. 199–200. ISBN 978-0-7546-3779-0.
  
  


• 
  
  • Pannenberg, Wolfhart (2004). Systematic Theology. 2. Continuum. pp. 297–303. ISBN 978-0-567-08466-8.
  
  


• 
  
  • Friedmann, Robert. "Antitrinitarianism". Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia. Retrieved October 24, 2012.
  
  


• 
  
  • Joyce, George H. (1913). "Blessed Trinity". In Herbermann, Charles. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
  
  


• 
  
  • "Mormonism 101: What is Mormonism", MormonNewsroom.org, LDS Church, October 13, 2014, archived from the original on October 21, 2014, retrieved October 21, 2014
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Antitrinitarianism.
  
  


• 
  
  • Hunter, Sylvester (2010). Outlines of dogmatic theology. 2. Nabu Press. p. 443. ISBN 978-1-177-95809-7.
  
  


• 
  
  • Houlden 2006, p. ۴۲۶.
  
  


• 
  
  • Devarim (Deuteronomy) 6:4
  
  


• 
  
  • Kessler, Ed. "Jesus the Jew". BBC. Retrieved June 18, 2013.
  
  


• 
  
  • Norman, Asher (2007). Twenty-six reasons why Jews don't believe in Jesus. Feldheim Publishers. pp. 59–70. ISBN 978-0-9771937-0-7.
  
  


• 
  
  • Simmons, Rabbi Shraga, "Why Jews Don't Believe in Jesus". Accessed December 22, 2011.
  
  


• 
  
  • Simmons, Shraga (March 6, 2004). "Why Jews Do not Believe in Jesus". Aish.com.
  
  


• 
  
  • "Malachi, Book of". Jewish Encyclopedia. Retrieved July 3, 2013.
  
  


• 
  
  • "Talmud". Jewish Encyclopedia. Retrieved July 3, 2013.
  
  


• 
  
  • "Jesus". Jewishvirtuallibrary.org. Retrieved May 20, 2016.
  
  


• 
  
  • Kessler, Edward; Wenborn, Neil (2005). A Dictionary of Jewish-Christian Relations. Cambridge University Press. p. 416. ISBN 978-1-139-44750-8.
  
  


• 
  
  • Theissen & Merz 1998, pp. ۷۴–۷۵.
  
  


• 
  
  • Jeffrey, Grant R. (2009). Heaven: The Mystery of Angels. Random House Digital. p. 108. ISBN 978-0-307-50940-6.
  
  


• 
  
  • Adam Sutcliffe (November 10, 2005). Judaism and Enlightenment. Cambridge University Press. pp. 141–. ISBN 978-0-521-67232-0.
  
  


• 
  
  • "Quran 3:46–158". Archived from the original on May 1, 2015.
  
  


• 
  
  • Siddiqui, Mona (2013). Christians, Muslims, and Jesus. Yale University Press. ISBN 978-0-300-16970-6.
  
  


• 
  
  • Esposito, John L. (2003). The Oxford Dictionary of Islam. Oxford University Press. p. 158. ISBN 978-0-19-975726-8.
  
  


• 
  
  • James Leslie Houlden, "Jesus: The Complete Guide" , Continuum International Publishing Group, 2005, ISBN 0-8264-8011-X
  
  


• 
  
  • Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün, "Uncovering Islam: Questions and Answers about Islamic Beliefs and Teachings بایگانی شده در ۱ فوریه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine" , Ankara: The Presidency of Religious Affairs Publishing, 2004
  
  


• 
  
  • CRCC: Center For Muslim-Jewish Engagement: Resources: Religious Texts
  
  


• 
  
  • Paget, James C. (2001). "Quests for the historical Jesus". In Bockmuehl, Markus N.A. Cambridge companion to Jesus. Cambridge University Press. p. 183. ISBN 978-0-521-79678-1.
  
  


• 
  
  • Ashraf, Irshad (Director) (August 19, 2007). The Muslim Jesus (Television production). ITV Productions.
  
  


• 
  
  • "Jesus, Son of Mary". Oxford Islamic Studies Online. Retrieved July 3, 2013.
  
  


• 
  
  • Aboul-Enein, Youssef H. (2010). Militant Islamist Ideology: Understanding the Global Threat. Naval Institute Press. p. 20. ISBN 978-1-61251-015-6.
  
  


• 
  
  • Fasching, Darrell J.; deChant, Dell (2001). Comparative Religious Ethics: A Narrative Approach. John Wiley & Sons. pp. 241, 274–75. ISBN 978-0-631-20125-0.
  
  


• 
  
  • George, Timothy (2002). Is the Father of Jesus the God of Muhammad?: Understanding the Differences Between Christianity and Islam. Zondervan. pp. 150–51. ISBN 978-0-310-24748-7.
  
  


• 
  
  • Shedinger, Robert F. (2009). Was Jesus a Muslim?: Questioning Categories in the Study of Religion. Fortress Press. p. ix. ISBN 978-1-4514-1727-2.
  
  


• 
  
  • Caner, Emir F.; Caner, Ergun M. (2003). More Than a Prophet: An Insider's Response to Muslim Beliefs About Jesus and Christianity. Kregel Publications. p. 114. ISBN 978-0-8254-9682-0.
  
  


• 
  
  • "The Quranic Arabic Corpus – Translation". Corpus.quran.com. Retrieved May 20, 2016.
  
  


• 
  
  • [قرآن نساء ۱۵۷]
  
  


• 
  
  • Khalidi, Tarif (2001). The Muslim Jesus: Sayings and Stories in Islamic Literature. Harvard University Press. p. 12. ISBN 978-0-674-00477-1.
  
  


• 
  
  • Glassé, Cyril (2008). Concise Encyclopedia of Islam. Rowman & Littlefield. pp. 270–71. ISBN 978-0-7425-6296-7.
  
  


• 
  
  • Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices. ABC-CLIO. September 21, 2010. p. 55. ISBN 978-1-59884-203-6.
  
  


• 
  
  • Cole, Juan (1982). "The Concept of Manifestation in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies. 9: 1–38.
  
  


• 
  
  • Stockman, Robert (1992). "Jesus Christ in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies Review. 2 (1).
  
  


• 
  
  • Smith, Peter (2000). "peace". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oneworld Publications. p. 214. ISBN 978-1-85168-184-6.
  
  


• 
  
  • Smith, Peter (2008). An Introduction to the Baha'i Faith. Cambridge University Press. p. 128. ISBN 978-0-521-86251-6.
  
  


• 
  
  • Lepard, Brian D. (2008). In the Glory of the Father: The Bahai Faith and Christianity. Bahai Publishing. p. 118. ISBN 978-1-931847-34-6.
  
  


• 
  
  • Cole, Juan R. I. (1997). "Behold the Man: Baha'u'llah on the Life of Jesus". Journal of the American Academy of Religion. 65 (1): 51, 56, 60.
  
  


• 
  
  • Sundermann 1991, pp. ۵۳۵–۵۳۹.
  
  


• 
  
  • McManners, John (2001). The Oxford Illustrated History of Christianity. Oxford University Press. p. 27. ISBN 978-0-19-285439-1.
  
  


• 
  
  • Ehrman, Bart D. (2003). Lost Christianities: The Battles For Scripture And The Faiths We Never Knew. Oxford University Press. pp. 124–25. ISBN 978-0-19-518249-1.
  
  


• 
  
  • Rishi Das, Shaunaka (March 24, 2009). "Jesus in Hinduism". BBC.
  
  


• 
  
  • Yogananda, Paramahansa (2008). Autobiography of a Yogi. Diamond Pocket Books. ISBN 978-81-902562-0-9.
  
  


• 
  
  • Beverley, James A. (June 11, 2011). "Hollywood's Idol". Christianity Today.
  
  


• 
  
  • Hutson, Steven (2006). What They Never Taught You in Sunday School: A Fresh Look at Following Jesus. City Boy Enterprises. p. 57. ISBN 978-1-59886-300-0.
  
  


• 
  
  • Pike, Sarah M. (2004). New Age and neopagan religions in America. Columbia University Press. p. 56. ISBN 978-0-231-12402-7.
  
  


• 
  
  • Bailey, Alice; Khul, Djwhal (2005). A Treatise on Cosmic Fire. Lucis Publishing Company. pp. 678, 1150, 1193. ISBN 978-0-85330-117-2.
  
  


• 
  
  • House, Wayne (2000). Charts of Cults, Sects and Religious Movements. Zondervan. p. 262. ISBN 0-310-38551-2.
  
  


• 
  
  • "What Is Scientology's View of Moses, Jesus, Muhammad, The Buddha and Other Religious Figures of the Past?". Church of Scientology International. Retrieved June 13, 2013.
  
  


• 
  
  • Schweitzer, Albert (1948). The Psychiatric Study of Jesus: Exposition and Criticism. Translated by Joy, Charles R. Boston: Beacon Press. LCCN 48006488. OCLC 614572512. OL 6030284M.
  
  


• 
  
  • Bundy, Walter E. (1922). The Psychic Health of Jesus. New York: The Macmillan Company. LCCN 22005555. OCLC 644667928. OL 25583375M.
  
  


• 
  
  • Dawkins, Richard (January 16, 2008). The God Delusion. Houghton Mifflin Harcourt. p. 284. ISBN 978-0-547-34866-7. Retrieved December 13, 2014.
  
  


• 
  
  • Benedetto, Robert (2006). The New Westminster Dictionary of Church History. Westminster John Knox Press. pp. 51–53. ISBN 978-0-664-22416-5.
  
  


• 
  
  • Gutmann, Joseph (1992). "Early Christian and Jewish Art". In Attridge, Harold W.; Hata, Gohei. Eusebius, Christianity, and Judaism. Wayne State University Press. pp. 283–84. ISBN 978-0-8143-2361-8. Archived from the original on September 10, 2015. Retrieved August 14, 2015.
  
  


• 
  
  • Schaff, Phillip (July 1, 2006). History of the Christian Church,8 volumes, 3rd edition. Massachusetts: Hendrickson Publishers. ISBN 978-1-56563-196-0. Archived from the original on September 10, 2015. Retrieved August 14, 2015.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Icons.
  
  


• 
  
  • Houlden 2006, pp. ۶۳–۹۹.
  
  


• 
  
  • Michalski, Sergiusz (1993). Reformation and the Visual Arts. Routledge. p. 195. ISBN 978-1-134-92102-7.
  
  


• 
  
  • Payton, James R. (2007). Light from the Christian East: An Introduction to the Orthodox Tradition. InterVarsity Press. pp. 178–79. ISBN 978-0-8308-2594-3.
  
  


• 
  
  • Williams, Rowan (2003). The Dwelling of the Light: Praying with Icons of Christ. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 83. ISBN 978-0-8028-2778-4.
  
  


• 
  
  • Wojtyła, Karol J. "General audience 29 October 1997". Vatican Publishing House. Archived from the original on March 3, 2013. Retrieved April 20, 2013.
  
  


• 
  
  • Ratzinger, Joseph A. "General audience 6 May 2009". Vatican Publishing House. Archived from the original on March 3, 2013. Retrieved April 20, 2013.
  
  


• 
  
  • Doninger 1999, p. 231.
  
  


• 
  
  • Casiday, Augustine (2012). The Orthodox Christian World. Routledge. p. 447. ISBN 978-0-415-45516-9.
  
  


• 
  
  • Bigham, Steven (1995). The image of God the Father in Orthodox theology and iconography. St Vladimir's Seminary Press. pp. 226–27. ISBN 978-1-879038-15-8.
  
  


• 
  
  • Cross & Livingstone 2005, Crucifix.
  
  


• 
  
  • "Creche." Encyclopædia Britannica Online. Retrieved March 16, 2015.
  
  


• 
  
  • Levine 2006, pp. 24–25.
  
  


• 
  
  • Helmut Koester Introduction to the New Testament, Vol. 1: History, Culture, and Religion of the Hellenistic Age. Berlin: de Gruyter Press, 1995 p. 382
  
  


• 
  
  • Margaret M. Mitchell "The Cambridge History of Christianity, Volume 1: Origins to Constantine" Cambridge University Press 2006 p. 298
  
  


• 
  
  • Nickell, Joe (2007). Relics of the Christ. University Press of Kentucky. p. 191. ISBN 978-0-8131-3731-5.
  
  


• 
  
  • Dillenberger 1999, p. ۵.
  
  


• 
  
  • Thurston, Herbert (1913). "Holy Nails". In Herbermann, Charles. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
  
  


• 
  
  • Delaney, Sarah (May 24, 2010). "Shroud exposition closes with more than 2 million visits". Catholic News Service. Archived from the original on June 8, 2010.
  
  


• 
  
  • Wojtyła, Karol J. (May 24, 1998). "Pope John Paul II's address in Turin Cathedral". Vatican Publishing House. Archived from the original on February 19, 2017. Retrieved February 18, 2017.
    *
  
  

1. Squires, Nick (May 3, 2010). "Pope Benedict says Shroud of Turin authentic burial robe of Jesus". Christian Science Monitor. Archived from the original on April 1, 2013. Retrieved June 19, 2013.

کتاب ها

• Blomberg, Craig L. (2009). Jesus and the Gospels: An Introduction and Survey. B&H Publishing Group. ISBN 978-0-8054-4482-7.


• Boring, M. Eugene; Craddock, Fred B. (2004). The people's New Testament commentary. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22754-8.


• Brown, Raymond E. (1978). Mary in the New Testament. Paulist Press. ISBN 978-0-8091-2168-7.


• Brown, Raymond E. (1988). The Gospel and Epistles of John: A Concise Commentary. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-1283-5.


• Brown, Raymond E. (1997). An Introduction to the New Testament. Doubleday. ISBN 978-0-385-24767-2.


• Carter, Warren (2003). Pontius Pilate: portraits of a Roman governor. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-5113-1.


• Chilton, Bruce; Evans, Craig A. (1998). Studying the Historical Jesus: Evaluations of the State of Current Research. Brill. ISBN 978-90-04-11142-4.


• Cox, Steven L.; Easley, Kendell H (2007). Harmony of the Gospels. B&H Publishing Group. ISBN 978-0-8054-9444-0.


• Cross, Frank L.; Livingstone, E.A., eds. (2005). Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280290-3.


• Crossan, John D.; Watts, Richard G. (1999). Who Is Jesus?: Answers to Your Questions About the Historical Jesus. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-25842-9.


• Dickson, John (2008). Jesus: A Short Life. Kregel Publications. ISBN 978-0-8254-7802-4.


• Dillenberger, John (1999). Images and Relics: Theological Perceptions and Visual Images in Sixteenth-Century Europe: Theological Perceptions and Visual Images in Sixteenth-Century Europe. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-976146-3.


• Donahue, John R.; Harrington, Daniel J. (2002). The Gospel of Mark. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-5804-8.


• Doninger, Wendy (1999). -9780877790440 Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions Check

  |url=

  value (help). Merriam-Webster. ISBN 978-0-87779-044-0.


• Dunn, James D.G. (2003). Jesus Remembered. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-3931-2.


• Eddy, Paul R.; Boyd, Gregory A. (2007). The Jesus legend: a case for the historical reliability of the synoptic Jesus tradition. Baker Academic. ISBN 978-0-8010-3114-4.


• Ehrman, Bart (1999). Jesus: Apocalyptic Prophet of the New Millennium. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-983943-8.


• Ehrman, Bart D. (2009). Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). HarperCollins. ISBN 978-0-06-186328-8.


• Ehrman, Bart D. (2012). Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth. HarperOne. ISBN 978-0-06-208994-6.


• Evans, Craig A. (2003). The Bible Knowledge Background Commentary: Matthew-Luke. David C. Cook. ISBN 978-0-7814-3868-1.


• Evans, Craig A. (2005). The Bible Knowledge Background Commentary: John's Gospel, Hebrews-Revelation. David C. Cook. ISBN 978-0-7814-4228-2.


• Evans, Craig A. (2012a). Jesus and His World: The Archaeological Evidence. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-23413-3.


• Evans, Craig A. (2012b). Matthew (New Cambridge Bible Commentary). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-01106-8.


• Finegan, Jack (1998). Handbook of Biblical Chronology. Hendrickson Publishers. ISBN 978-1-56563-143-4.


• France, R.T. (2007). The Gospel of Matthew. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-2501-8.


• Freedman, David N. (2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Amsterdam University Press. ISBN 978-0-8028-2400-4.


• Funk, Robert W.; Hoover, Roy W.; The Jesus Seminar (1993). The Five Gospels. Scribner. ISBN 978-0-02-541949-0. OCLC 819666252.


• Green, Joel B.; McKnight, Scot; Marshall, I. Howard (1992). Dictionary of Jesus and the Gospels. InterVarsity Press. p. 442. ISBN 978-0-8308-1777-1.


• Grudem, Wayne (1994). Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine. Grand Rapids, MI: Zondervan. ISBN 978-0-310-28670-7.


• Harris, Stephen L. (1985). Understanding the Bible. Mayfield.


• Houlden, J. Leslie (2006). Jesus: the complete guide. Continuum. ISBN 978-0-8264-8011-8.


• Humphreys, Colin J.; Waddington, W. G. (1992). "The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion" (PDF). Tyndale Bulletin. 43 (2): 331–351.


• Keener, Craig S. (2009b). The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary. ISBN 978-0-8028-6498-7.


• Keener, Craig S. (2009). The Historical Jesus of the Gospels. William B. Eerdmans Publishing.


• Keener, Craig S. (2012). The Historical Jesus of the Gospels. William B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-6292-1.


• Köstenberger, Andreas J.; Kellum, L. Scott; Quarles, Charles L (2009). The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament. B&H Publishing Group. ISBN 978-0-8054-4365-3.


• Lee, Dorothy A. (2004). Transfiguration. Continuum. ISBN 978-0-8264-7595-4.


• Levine, Amy-Jill (2006). "Introduction". In Levine, Amy-Jill; Allison, Dale C.; Crossan, John D. The Historical Jesus in Context. Princeton Univ Press. ISBN 978-0-691-00992-6.


• Licona, Michael R. (2010). The Resurrection of Jesus: A New Historiographical Approach. InterVarsity Press. ISBN 978-0-8308-2719-0.


• Maier, Paul L. (1989). "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus". In Finegan, Jack; Vardaman, Jerry; Yamauchi, Edwin M. Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies. Eisenbrauns. ISBN 978-0-931464-50-8.


• Majerník, Ján; Ponessa, Joseph; Manhardt, Laurie W. (2005). The Synoptics: Matthew, Mark, Luke. Emmaus Road Publishing. ISBN 978-1-931018-31-9.


• McGrath, Alister E. (2006). Christianity: An Introduction. John Wiley & Sons. pp. 4–6. ISBN 978-1-4051-0899-7.


• Meier, John P. (2006). "How do we decide what comes from Jesus". In Dunn, James D.G.; McKnight, Scot. The Historical Jesus in Recent Research. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-100-9.


• Mills, Watson E.; Bullard, Roger A. (1998). Mercer dictionary of the Bible. Mercer University Press. ISBN 978-0-86554-373-7.


• Morris, Leon (1992). The Gospel according to Matthew. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-85111-338-8.


• Niswonger, Richard L. (1992). New Testament History. Zondervan. ISBN 978-0-310-31201-7.


• Pannenberg, Wolfhart (1968). Jesus – God and Man. S.C.M. Press. ISBN 978-0-334-00783-8.


• Powell, Mark A. (1998). Jesus as a Figure in History: How Modern Historians View the Man from Galilee. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-25703-3.


• Rahner, Karl (2004). Encyclopedia of theology: a concise Sacramentum mundi. Continuum. ISBN 978-0-86012-006-3.


• Rausch, Thomas P. (2003). Who is Jesus?: an introduction to Christology. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-5078-3.


• Redford, Douglas (2007). The Life and Ministry of Jesus: The Gospels. Standard Publishing. ISBN 978-0-7847-1900-8.


• Reed, Jonathan L. (2002). Archaeology and the Galilean Jesus: a re-examination of the evidence. Continuum. ISBN 978-1-56338-394-6.


• Sanders, Ed P. (1993). The Historical Figure of Jesus. Allen Lane Penguin Press. ISBN 978-0-14-192822-7.


• Stanton, Graham (2002). The Gospels and Jesus. Oxford University Press. ISBN 978-0-521-00802-0.


• Theissen, Gerd; Merz, Annette (1998). The Historical Jesus: a Comprehensive Guide. Fortress Press. ISBN 978-1-4514-0863-8.


• Theissen, Gerd; Winter, Dagmar (2002). The Quest for the Plausible Jesus: The Question of Criteria. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22537-7.


• Twelftree, Graham H. (1999). Jesus the miracle worker: a historical & theological study. InterVarsity Press. p. 95. ISBN 978-0-8308-1596-8.


• Van Voorst, Robert E (2000). Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-4368-5.


• Vine, William E. (1940). Expository Dictionary of New Testament Words. Fleming H. Revell Company. ISBN 978-0-916441-31-9.


• Vermes, Geza (1981). Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels. Philadelphia: First Fortress. ISBN 978-0-8006-1443-0.


• Vermes, Geza (2003). The Authentic Gospel of Jesus. London: Penguin. ISBN 978-0-14-100360-3.


• Walvoord, John F.; Zuck, Roy B. (1983). The Bible Knowledge Commentary: New Testament. David C. Cook. ISBN 978-0-88207-812-0.


• Wilson, Barrie A (2007). How Jesus Became Christian. New York: St.Martin's Press. ISBN 978-0-679-31493-6.


• Witherington, Ben (1997). The Jesus Quest: The Third Search for the Jew of Nazareth. InterVarsity Press. ISBN 978-0-8308-1544-9.

---

• ن


• ب


• و

شخصیت های عهد جدید

---

---

• ن


• ب


• و

کریسمس

---

---

• ن


• ب


• و

پیامبران و رسولان در قرآن

---

درگاه ها
موارد مرتبط با این موضوع | | | درگاه مسیحیت
---|---
| درگاه اسلام
---|---

---

خارج از ویکی پدیا بیشتر ببینید
پروژه های خواهر |

| | تصویرها و رسانه ها
از ویکی انبار
---|---
| واژه ها
از ویکی واژه
---|---

داده های کتابخانه ای |

• WorldCat Identities


• VIAF: 38323081


• LCCN: n79084784


• ISNI: 0000 0004 0300 6061


• GND: 118557513


• SELIBR: 222130


• SUDOC: 027325636


• MBA: bde40933-e89b-4f10-8e52-faa040c4cae4


• NDL: 00565948


• NKC: ola2002103454


• RLS: 000008166


• BNE: XX1724284


• SNAC: w628066c

---|---

رده ها:

• عیسی


• اسطوره های اسلامی


• اعدام های سده ۱ (میلادی)


• افراد اعدام شده توسط امپراتوری روم


• افراد ایزد انگاشته


• افراد مرتبط با ظهور


• انجیل لوقا


• انجیل متی


• انجیل مرقس


• انجیل یوحنا


• اهالی امپراتوری روم شرقی در سده ۱ (میلادی)


• اهالی بیت لحم


• اهالی سده ۱ (میلادی)


• اهالی ناصره


• اهالی یهودیه


• بنیان گذاران مذهب


• پناهندگان کودک


• پیامبران در اسلام


• خدا در مسیحیت


• خدایان آفرینش


• درگذشتگان ۳۳ (میلادی)


• درگذشتگان سده ۱ (میلادی)


• درگذشتگان سده اول (میلادی)


• درودگران


• رومیان سده اول (پیش از میلاد)


• شخصیت های قرآن


• شخصیت های عهد جدید


• شخصیت های کتاب مقدس


• فرشته بینان


• قربانیان شکنجه


• مریم


• مسیح و تاریخ


• مسیحیت


• مصلوب شدگان


• معجزه کنندگان


• منجی


• موعودگرایی



• یهودیت در روم باستان





• https://fa.wikipedia.org/wiki/