مهدی زارع نوشت: مساله کم آبی در دشت مشهد پیچیده و عمیق است که در ناکافی بودن راه حل های انتقال آب مشهود است. تلاش های گذشته، به ویژه پروژه انتقال آب سد دوستی، با هدف کاهش مشکل کم آبی، به طور قابل توجهی کوتاه آمد و به دلیل مسائل دیپلماتیک بین ایران و افغانستان، سالانه تنها حدود ۱۵ میلیون متر مکعب آب انتقال یافت.

کد خبر: ۶۸۲۶۹۷ | ۱۴۰۳/۰۸/۱۳ ۱۰:۵۳:۲۰

مهدی زارع در یادداشتی با عنوان «بحران آب در مشهد حیاتی است» برای روزنامه اعتماد نوشت: دشت مشهد به دلیل بهره برداری بی رویه از آب های زیرزمینی با بحران شدید آبی مواجه است که منجر به تخلیه سفره های زیرزمینی آن می شود. این دشت با چالش های آبی قابل توجهی مواجه است. با مصرف تقریبا ۶۵درصد آب کشاورزی، شهر مشهد با بیش از ۳ میلیون نفر جمعیت به عنوان مصرف کننده اصلی نوشیدنی و خدمات شاخص است. صنایع رو به رشد در اطراف مشهد، استخراج آب را تشدید می کند. مصرف غیرمسوولانه آب هم کیفیت و هم کمیت منابع آب را کاهش می دهد که عمدتا به آب های زیرزمینی وابسته است و اکنون به دلیل مصرف نامتعادل در حال کاهش است. ۲۴ تیر ۱۴۰۳ مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: «وضعیت بارندگی ها در نیمه اول سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ بسیار نگران کننده بود؛ به طوری که ذخیره سد ها به حداقل خود رسیده بود و حجم سد دوستی به کمتر از ۵ درصد رسید که تاکنون چنین وضعیتی را تجربه نکرده بودیم، از طرفی شرایط سایر سد ها نیز مطلوب نبود.»

دشت مشهد با احتساب مشهد و چناران، طرقبه، شاندیز و رضویه شاهد بارش سالانه حدود ۲۲۱۹ میلیون مترمکعب است و تبخیر و تعرق با هم ۱۷۷۶ میلیون متر مکعب را مصرف می کند. تا نیمه سال ۱۴۰۳ منابع آب تجدیدپذیر منطقه ۳۴۲ میلیون متر مکعب در سال برآورد شده است که دبی برگشتی آن به ۴۴۳ میلیون متر مکعب می رسید. مجموع مصرف آب های سطحی و زیرزمینی ۹۲۷ میلیون متر مکعب در سال است که جمعیت تقریبی چهار میلیون نفر را تامین می کند. میزان آب تجدیدپذیر مشهد ۶۰۰ تا ۷۰۰ مترمکعب در سال است درحالی که میزان مصرف ، هزار و ۶۰۰ متر مکعب بوده است. بنابراین میزان مصرف مان حدود دو برابر آب تجدیدپذیر بوده است. در طول سال ها، تقاضای آب از بخش های خدماتی و صنعتی به طور قابل توجهی افزایش یافته است و از ۸ درصد در سال ۱۳۵۰ به ۴۰ درصد در سال ۱۳۹۴ افزایش یافت. درحالی که مدیریت تقاضای آب به عنوان یک راه حل برتر در مقایسه با پروژه های تامین شناخته می شود، اجرای آن چالش های قابل توجهی را به همراه دارد. آبخوان غرب مشهد تقریبا به انتها رسیده در حالی که برای تامین آب شرب باید به منبعی وصل شویم که تامین کننده ۹۵ درصد نیازمان باشد. همه اینها در حالی است که ۶۸ میلیون متر مکعب سهم آب از ۸ رودخانه استان از مرز خارج می شود.

مساله کم آبی در دشت مشهد پیچیده و عمیق است که در ناکافی بودن راه حل های انتقال آب مشهود است. تلاش های گذشته، به ویژه پروژه انتقال آب سد دوستی، با هدف کاهش مشکل کم آبی، به طور قابل توجهی کوتاه آمد و به دلیل مسائل دیپلماتیک بین ایران و افغانستان، سالانه تنها حدود ۱۵ میلیون متر مکعب آب انتقال یافت. در نتیجه تنها این پروژه نتوانست مشکل کم آبی را در دشت مشهد ۴۰ حل کند.

نسبت تقاضا به عرضه آب منطقه در حدود ۱٫۳ یک چالش مبرم ناشی از رشد سریع جمعیت، گسترش صنعتی و توسعه کشاورزی را برجسته می کند. تغییرات اقلیمی این سناریو را تشدید می کند، به طور بالقوه باعث کاهش بازده منابع آب و در عین حال افزایش تقاضا، کاهش بیشتر ذخایر آب سطحی و زیرزمینی موجود می شود.

کاهش در تغذیه آب های زیرزمینی در دشت مشهد ممکن است وضعیت بحرانی را تشدید کند و اقدامات فوری مدیریت آب برای کاهش پیامدهای محیط زیستی و اجتماعی- اقتصادی را ضروری کند. کمبود آب سطحی، همراه با عدم اجماع در مورد مدیریت آب، ناکارآمدی راهبردی های کنونی مدیریت منابع آب را تشدید می کند. همسویی دیدگاه های ذی نفعان و توسعه یک نقشه راه جمعی برای مدیریت منابع آب لازم است. ۵ مهر ۱۴۰۳ فرماندار مشهد گفت: «۴ شاخص بحرانی مشهد شامل سرانههای آموزش، بهداشت، ورزش و همچنین بحران آب بود و نشان می داد که فرمانداری جایگاه خود را به سبب نبود اختیارات لازم، در مدیریت بحران ها از دست داده است. بحران کم آبی را با تشکیل قرارگاه آب پشت سرگذاشته ایم؛

۳ طرح انتقال آب از دریای عمان، انتقال آب از مرز ترکمنستان و حفر چاه در دستور کار قرار گرفته است که انتقال آب تا پایان امسال تکمیل می شود.»

کاهش ذخایر آب زیرزمینی در سراسر ایران یک موضوع حیاتی است که بر سفره های زیرزمینی و تامین آب شیرین تاثیر می گذارد. کاهش شدید تغذیه آب های زیرزمینی به میزان تقریبی ۳٫۸ میلی متر در سال بین سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۶ تهدیدی جدی برای تامین آب شیرین برای جمعیت حدود ۹۰ میلیون نفری ایران در سال ۱۴۰۳ است. تغذیه آب های زیرزمینی به طور متوسط حدود ۴۰میلی متر در سال از رواناب سطحی گزارش شده سالانه تقریبا ۳۲میلی متر در سال در ایران فراتر می رود که بر نقش حیاتی آب های سطحی در تغذیه تاکید می کند.