ایسنا/گلستان در مبحث صرفه جویی در مصرف آب تاکنون مسائل زیادی مورد توجه واقع شده و سخن های زیادی گفته و نگاشته شده است.

با توجه به نقش مدیریتی بانوان در خانه، عمده این مباحث معمولا به نقش بانوان در صرفه جویی آب شرب در منزل می پردازد و مسائلی مانند مدیریت بر نحوه مصرف آب در خانه از جمله شست و شوی خانه، ظروف و لباس، استحمام، مسواک زدن و مسائلی از این دست را موردتوجه قرار می دهد.

این موضوع در جای خود بسیار مهم بوده و در کاهش هزینه های عمومی استحصال، تصفیه، انتقال و توزیع آب شرب و هزینه های دفع و تصفیه فاضلاب خانگی نقش مهمی دارد و ضمن اینکه فرهنگ والای صرفه جویی را گسترش می دهد، در تعدیل هزینه های خانوار نیز مؤثر است.

ولی از آنجا که آب شرب مصرفی سهمی حدود ۶ درصد کل مصرف منابع آب را به خود اختصاص می دهد، این موضوع، مورد بحث این گفتار نیست.

از دیدگاه دیگر، با توجه به نقش مؤثر بانوان روستایی در بخش کشاورزی و نیز مصرف بیش از ۹۰ درصد منابع آب در این بخش، به نظر می رسد به نقش بانوان کشاورز در صرفه جویی منابع آب دوشادوش مردان کشاورز بایست پرداخته شود و مسلم است که نحوه توجیه و آموزش بانوان کشاورز با نحوه توجیه و آموزش مردان کشاورز، دارای مشابهت ها و تفاوت هایی است، ولی از آنجا که این گفتار در صدد پرداختن به این موضوع نیست، از کنار آن عبور می کنیم.

موضوع مورد بحث در این گفتار، نقش بانوان خانه دار در صرفه جویی آب کشاورزی است. هرچند این موضوع در نگاه اول غیرمعمول و بی ارتباط به نظر می رسد ولی با توضیحاتی سعی در روشن کردن موضوع می کنیم.

نقش بانوان در خانه نقشی چندگانه است. بانوان از سویی مدیریت امور داخلی خانواده شامل همسر و فرزندان را بر عهده دارند و از سوی دیگر مسئولیت عمده تربیت و آماده سازی نسل آینده عملا بر عهده ایشان است و از منظر دیگر، عملکرد صحیح خود بانوان بزرگسال به عنوان درصد قابل توجه جمعیت، در جهت گیری صحیح مواردی مانند استفاده بهینه از منابع در جامعه مؤثر است؛ به عبارت دیگر در هر موضوعی نحوه عمل صحیح بانوان، هم در عمل صحیح سایر افراد جامعه فعلی مؤثر است و هم عملکرد صحیح نسل بعدی که جامعه آینده را تشکیل می دهند را شکل می دهد.

طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت استان گلستان در سال ۱۳۹۵، از تعداد حدود ۱٫۹ میلیون نفر جمعیت استان، حدود ۱۷ درصد جمعیت در گروه سنی کمتر از ۲۰ سال شامل کودک و نوجوان بوده و افراد بالاتر از ۲۰ سال (بزرگسال) ۸۳ درصد جمعیت استان را تشکیل می دهند که از این تعداد بزرگسال، حدود ۴۲ درصد را مردان و حدود ۴۱ درصد را زنان تشکیل داده اند.

آب جزو منابع مصرفی همه روزه انسان است. بخشی از آب که روزانه به حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر بالغ می شود، به طور مستقیم شامل آشامیدن، استحمام، بهداشت و از این قبیل مورد مصرف قرار می گیرد و بالغ بر ۳۳۰۰ تا ۳۵۰۰ لیتر در شبانه روز نیز به طور غیرمستقیم و از طریق انواع غذا و سایر مصارف معمول انسان به مصرف می رسد.

به عبارت دیگر برای تولید غذا و سایر فراورده های موردنیاز انسان، حجم معتنابهی آب مصرف می شود که تحت عنوان «آب مجازی» در زندگی انسان حضوری مؤثر ولی در سایه دارد و معمولا به آن توجهی نمی شود.

اطلاع از مقدار آب استفاده شده در تولید غذا می تواند در راستای استفاده بهینه از منابع آبی و در کنار سایر مؤلفه های مؤثر در اقتصاد خانوار، ما را به سمت اصلاح رژیم غذایی و در نهایت به سوی کاهش و صرفه جویی بسیار مؤثر در منابع آب سوق دهد.

هرچند شرایط اقلیمی و فرهنگی، مکان تولید، مدیریت و برنامه ریزی در میزان و حجم آب مجازی هر کالا مؤثر است و قطعا مقدار آن در مورد یک کالا در مناطق مختلف جهان متفاوت می باشد، ولی نگاهی به متوسط جهانی برخی از اقلام می تواند افق دید ما را گسترش دهد.

در گروه غلات که معمولا حجم بیشتری از غذای روزانه را تشکیل می دهد، به ازای تولید هر کیلو ذرت، مقدار ۷۶۰ لیتر، گندم ۱۷۰۰ لیتر و برنج ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ لیتر آب به مصرف می رسد. همچنین برای تولید یک کیلوگرم سیب زمینی که از منابع بزرگ تأمین کالری مصرفی انسان است، مقدار ۲۵۰ لیتر آب نیاز است.

در محصولات گوشتی، تولید هر کیلوگرم گوشت مرغ حدود ۳۷۰۰ تا ۴۳۰۰ لیتر، گوشت گوسفند ۱۰۴۰۰ لیتر و گوشت گاو ۱۵۴۰۰ لیتر آب را به خود اختصاص می دهد.

در بخش میوه و صیفی، برای تولید هر کیلوگرم پرتقال ۵۰۰ لیتر، سیب ۷۰۰ لیتر، هندوانه ۳۰۰ تا ۵۰۰ لیتر، خیار ۲۰۰ لیتر و گوجه فرنگی ۱۹۰ لیتر آب به مصرف می رسد.

از موارد آشامیدنی می توان به چای و قهوه اشاره کرد که برای تولید هر فنجان چای ۱۸ لیتر و برای تولید هر فنجان قهوه ۱۴۰ لیتر آب مصرف می شود.

هرچند درصد بالایی از بانوان جامعه، کشاورز نیستند، ولی هنر مدیریتی آنان در منزل می تواند موجب صرفه جویی عظیم در آب کشاورزی شود.

نوع نگاه بانوی خانه به اینکه رژیم غذایی غالب خانواده با اولویت گوشت باشد یا با اولویت محصولات گیاهی، این که از میان انواع گوشت ها، کدام یک بیشتر مورد مصرف قرار گیرد، اینکه عمده کربوهیدرات سفره ما از گندم تأمین شود یا از ذرت یا از سیب زمینی و یا از برنج، این که چه نوع میوه ای خرید روزانه یا هفتگی میوه خانوار را تشکیل دهد، علاوه بر وضعیت اقتصادی خانواده، می تواند از نگرش و اطلاعات او از میزان آب مصرفی برای تولید هر واحد محصول مورد مصرف نیز ناشی شود و در بسیاری موارد این نگرش به نفع اوضاع اقتصادی خانوار است و در مواردی نیز تفاوتی ندارد که با تغییراتی جزئی می توان این مؤلفه را به عنوان مؤلفه تأثیرگذار در رژیم غذایی خانوار تعیین کرد.

در مبحث میزان آب مجازی در اقلام مصرفی غیرخوراکی می توان به این موارد اشاره کرد: یک گوش پاک کن ۳ لیتر، یک برگ کاغذ معمولی ۱۰ لیتر، یک کیلوگرم پلاستیک ۱۹۰ لیتر، یک تیشرت پنبه ای ۲۰۰۰ لیتر، یک جفت کفش چرمی ۸۰۰۰ لیتر و یک شلوار جین ۸۰۰۰ لیتر.

به بیان دیگر، فقط اقلام غذایی نیستند که می توانند در موضوع صرفه جویی آب در مدیریت خانواده تأثیرگذار باشند. مدیریت بانوان در نحوه صحیح استفاده از لوازم التحریر و پوشاک به ویژه توسط فرزندان نیز می تواند نقش مهمی در اشاعه فرهنگ عمومی صرفه جویی، به ویژه صرفه جویی منابع آب و در موارد بسیاری، کمک به اقتصاد خانواده ایفا کند.

موضوع دیگر در مبحث آب، ارتباط نوع مدیریت بانوان در خانه به حفاظت از منابع آب است. به بیانی، جلوگیری از آلودگی منابع آب، خود به معنای ایجاد منابع آب است. یکی از موارد حفاظت از کیفیت منابع آب، نحوه استفاده از شوینده های خانگی است.

مواد ترکیبی در چرخه های طبیعت به وسیله باکتری ها تجزیه می شوند. به عنوان مثال مولکول های چربی های موجود در طبیعت که صابون معمولی را از آن ها می سازند، شاخه جانبی در زنجیره هیدروکربنی ندارند و به وسیله باکتری ها تجزیه می شوند ولی برخی از شوینده های سنتزی مشتق شده از مواد شیمیایی نفت، دارای شاخه جانبی در زنجیره هیدروکربنی هستند و به آسانی توسط باکتری ها تجزیه نمی شوند و گروه دترجنتهای سخت نیز تجزیه ناپذیرند. از این رو، باقی ماندن و تراکم این مواد غیرطبیعی در طبیعت، سبب آلودگی روزافزون آب های سطحی و زیرزمینی می شود.

برخی آثار سوء حیاتی شوینده ها بر آب عبارتند از: تولید بو و طعم نامطبوع در آب، تجمع کف بر روی آب های سطحی و جلوگیری از عمل اکسیژن گیری آب، اشکال در امر انعقاد و ته نشینی و صاف کردن آب، کاهش مواد معلق آب در حضور شوینده ها به صورت دلخواه، عدم امکان حذف اثرات سمی بر موجودات زنده مانند انسان، موجودات آبزی و گیاهان و ایجاد واکنش فیزیولوژیکی در بدن مصرف کننده آب آلوده.

ورود مواد شیمیایی شوینده ها به آب های زیرزمینی و آلوده شدن بخشی از آب شرب و مصرفی مردم نگرانی بسیاری به وجود آورده است.

برای جلوگیری از آلودگی های روزافزون حاصل از این نوع پاک کننده ها، لازم است استفاده از مواد شوینده مقاوم در برابر تجزیه بیولوژیکی (شوینده های سخت) کاهش یافته و مصرف مواد شوینده نرم با ساختمان های راست زنجیر سوق داده شود که این مهم نیز حاصل نمی گردد مگر با آگاهی بخشی و آموزش بانوان خانه دار و اعمال مدیریت از سوی آنان.

سیدمحسن حسینی (برساووش)، کارشناس مسائل آب

انتهای پیام