به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، یکی از رویکردهایی که می توان آن را محور تحلیل قیام امام حسین علیه السلام قرار داد، رویکرد تمدنی و فرجام شناسی این قیام الهی است. در این نوع نگاه، امام حسین علیه السلام، امامی منحصر در تاریخ و کاروان حسینی کاروانی ایستا در زمان نیست بلکه اباعبدالله علیه السلام از جانب خداوند تربیت خاص یاوران به سوی ظهور از جنبه ی حرکت، ایجاد جاذبه و عزم بخشی را بر عهده دارند. ماجرای اربعین حسینی یکی از مهم ترین جلوه های این نوع تربیت حسینی است که در عصر حاضر به وقوع پیوست و به عنوان طلیعه ای در راستای تشکیل امت و احده اسلامی شناخته شد.

بنابراین نقش امام حسین علیه السلام در مهدویت و امر ظهور، موضوعی است که کمتر محققی به آن پرداخته است و این امر سبب شده تا تصورمان نسبت به قیام امام حسین علیه السلام در تاریخ سال ۶۱ هجری حبس شود و تحلیل مان مبتنی بر نگرش تاریخی شکل بگیرد. در این باره با حجت الاسلام سیدمهدی توکل، کارشناس و محقق مهدوی به گفت وگو نشستیم.

* آیا می توانید دورنمایی از نقش امام حسین علیه السلام در کربلا و ارتباط آن با مهدویت بیان کنید؟

هدف از خلقت انسان چیزی جز شناخت و عبادت خداوند نیست؛ به همین دلیل خداوند انبیائی را ارسال کرد تا انسان ها را ارشاد کنند و مسیر رسیدن به خدا را بیان کنند. همچنین انسان ها را با نیروی عقل و فطرت صحیح همراه ساخت تا راه را از چاه تشخیص دهند، به دنیا وابسته نشوند، با مظاهر فساد مبارزه کنند و به روز جزا و حساب و کتاب ایمان بیاورند. در نتیجه زندگی فردی و اجتماعی افراد برای عبادت خداوند و اجرای احکام او آماده و مهیا باشد.

از سوی دیگر، در طول تاریخ همواره افرادی بودند که با قوانین الهی و رسولان او به مخالفت پرداختند و در زمین دست به فساد زدند. این وضعیت که از ابتدای خلقت در به قتل رساندن «هابیل» توسط «قابیل» شروع شد تا زمان ما ادامه دارد و هرگز متوقف نشده است. جریان کربلا نیز حلقه ای از همین زنجیرۀ ادامه دار در طول تاریخ است.

حرکت ابا عبد الله علیه السلام به سوی کوفه در زمانی رخ داد که حکومت به دست یکی از فاسدترین و ناکارآمدترین افراد افتاده بود. پس از آنکه جریان خلافت بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله به انحراف کشیده شد، به تدریج افرادی روی کار آمدند که به هیچ وجه از لحاظ توان علمی، مدیریت، سابقه در اسلام و مسائل بسیار دیگر با امیر مؤمنان و اولاد طاهرینش علیهم السلام قابل مقایسه نبودند. در نتیجه در عصر اباعبدالله، جامعۀ اسلامی به مرحله ای رسید که افرادی مانند یزید ریاست حکومت جامعۀ اسلامی را بر عهده گرفتند که بویی از اسلام و احکام آن نبرده بودند. طبیعی بود امام حسین علیه السلام احساس مسئولیت کند و برای حل این مشکل، اقدام کند.

قیام اباعبدالله مقدمات صلح جهانی در آخرالزمان را پایه ریزی کرد

هرچند خداوند در آیات متعدد قرآن، آیندۀ جهان را به گونه ای ترسیم می کند که مملو از صلح و آرامش باشد که این امر مهم با ظهور مصلح جهانی تحقق خواهد پذیرفت اما طبیعی بود امامان معصوم و مردان الهی دست روی دست نگذارند و اگر مشاهده می کنند میراث زحمت انبیاء گذشته و علی الخصوص رسول خدا صلی الله علیه و آله به تاراج می رود، اقدامی کنند. اینگونه اقدام ها هرچند به صلح جهانی منجر نمی شد، اما مهم ترین فایده اش این بود که ذهن افراد جاهل را بیدار می کرد، اصول اساسی دین و توحید را به یاد انسان ها می آورد و مقدمات صلح جهانی در آخرالزمان را پایه ریزی می کرد، همان گونه که واقعۀ کربلا پس از هزار و چند صد سال همچنان قلب ها را به سوی خدا و دین پیامبر اسلام حرکت می دهد و جامعه را برای ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه که اجرا کنندۀ کامل دین در سراسر جهان است، آماده می کند.

توصیفات امام عصر (عج) در بیان امام حسین

* آیا در کلام امام حسین علیه السلام به مسألۀ مهدویت اشاره شده است؟

نه تنها در کلام اباعبدالله علیه السلام بلکه مسألۀ مهدویت در کلام تمامی پیامبران الهی و در واقع در تمامی دوره های تاریخی همواره وجود داشته است؛ هرچند این مسأله در کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله و امامان معصوم به شکل وسیع تری منعکس شده است.

از جمله امام حسین علیه السلام در کلامی فصیح در مورد امام زمان عجل الله تعالی فرجه به نقل از پدر بزرگوارش می فرماید:

«من بنی هاشم من ذروة طود العرب و بحر مغیضها إذا وردت و مجفو أهلها إذا أتت و معدن صفوتها إذا اکتدرت لا یجبن إذا المنایا هلعت … فلا یصرفنک عن تبعته صارف؛ «او از بنی هاشم از برترین عرب است، از قلۀ شرف و از اقیانوس بی کرانه که همۀ نهرهای فضیلت به سوی آن سرازیر است، پناه همۀ پناهندگان و معدن صفاست، هنگامی که همه بی صفا شوند. هنگامی که مرگ، چنگ و دندان نشان دهد، او هراسی به دل راه ندهد … هیچ فتنه و پدیده ای تو را از پیروی او منصرف نکند». این حدیث در جلد ۵۱ بحار الانوار و در صفحه ۱۱۵ آمده است.

سپس حضرت در همان روایت برای اینکه دل های مردم را بیشتر به سوی این منجی عالم جذب کند، اوصاف زیبایی از ایشان را نقل کرده و اضافه می کند: «أوسعکم کهفا و أکثرکم علما و أوصلکم رحما؛ پناهگاهش (برای پناهندگان) از همه وسیع تر، علمش از همه افزون تر و در نسبت خویشاوندی از همه به پیامبر صلی الله علیه و آله نزدیک تر است».

شیخ صدوق در جلد اول کتاب کمال الدین خود روایتی از امام حسین علیه السلام نقل می کند که حضرت طی آن به مسألۀ ظهور و قیام حضرت حجت اشاره کرده، در ضمن توصیفاتی می فرماید: «له غیبة یرتد فیها أقوام و یثبت علی الدین فیها آخرون فیؤذون و یقال لهم متی هذا الوعد إن کنتم صادقین أما إن الصابر فی غیبته علی الأذی و التکذیب بمنزلة المجاهد بالسیف بین یدی رسول الله؛ حضرت مهدی دارای غیبتی است که گروهی در آن مرحله مرتد می شوند و گروهی ثابت قدم می مانند و در نتیجه اذیت می شوند. افراد مرتد به آنها می گویند: « متی هذا الوعد إن کنتم صادقین؛ این وعده کی خواهد بود اگر شما راستگو هستید؟» (یونس ۴۸) اما کسی که در زمان غیبت در مقابل اذیت و آزار و تکذیب آنها صبور باشد، به منزله ی مجاهدی است که با شمشیر در کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله جهاد کرده است».

در واقع اگر کسی روایات مهدویت را در کلام امام حسین علیه السلام جمع آوری کند، به روایات بسیاری بر می خورد که بیانگر این است مسألۀ مهدویت هرگز از آموزه های حسینی جدا نبوده است و طبیعی است قیام کربلا نیز نمی توانسته جدا از این هدف صورت گرفته باشد.

* آیا پیوند عاشورا و مهدویت را می توان از زوایای دیگر بررسی کرد؟

واقعۀ کربلا هرچند در عبارتی کوتاه و سربسته به عنوان مقدمه ای برای رسیدن به صلح جهانی در عصر ظهور شناخته می شود، اما دقت به فلسفۀ قیام امام حسین علیه السلام و تحلیل جریان کربلا ما را به نکات دیگری در رابطه با مهدویت نیز می رساند.

از جمله اینکه یکی از مهم ترین بشارت هایی که در اکثر روایات ظهور مشاهده می شود. این است که حضرت حجت دنیا را پر از عدل و داد خواهد کرد، هنگامی که از ظلم و ستم پر شده است. طبیعی است این امر مهم جز با اجرای کامل دین رسول خدا صلی الله علیه و آله در عرصۀ جهانی امکان پذیر نیست، زیرا خداوند دین اسلام را برای اصلاح زندگی فردی و اجتماعی انسان ها و رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی فرو فرستاده است. اجرای کامل این دین نیز بی شک در قالب امر به معروف و نهی از منکر محقق خواهد شد.

جالب اینکه امام حسین علیه السلام نیز هنگام که به سوی کوفه رهسپار بود، هدف اصلی از این حرکت را همین مطلب بیان می کند، آنجا که می فرماید: «و إنما خرجت لطلب الإصلاح فی أمة جدی، ارید أن آمر بالمعروف و أنهی عن المنکر، و اسیر بسیرة جدی و أبی علی بن أبی طالب؛ «من تنها به انگیزۀ اصلاح در امت جدم بپا خاستم، میخواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به روش جدم و پدرم علی بن ابی طالب علیه السلام رفتار کنم».

از سویی دیگر از آنجا که اجرای احکام اسلامی جز با تحقق حکومت اسلامی انجام پذیر نیست، امام حسین علیه السلام نیز یکی از اهداف اساسی خود را تشکیل حکومت اسلامی معرفی می کند: امام علیه السلام در ملاقات با عبدالله بن مطیع هنگامی که از علت خروج حضرت از مکه سؤال می کند می فرماید: «إن أهل الکوفة کتبوا إلی یسألوننی أن أقدم علیهم لما رجوا من احیاء معالم الحق و اماتة البدع؛ مردم کوفه نامه نوشتند و از من خواستند که به سوی آنان بروم، به آن امید که (با تشکیل حکومت اسلامی) نشانه های حق، زنده و بدعت ها نابود شود».

امام زمان (عج) نیز با تشکیل حکومت جهانی اهداف مقدس خود را پیگیری می کنند. طبیعی است امام حسین علیه السلام نیز هرچند می دانست اقدام ایشان به حکومت جهانی منجر نمی شود، اما طبیعی بود سعی لازم را برای تحقق بخشیدن به آن انجام دهد و این حرکت به طور یقین در راستای رسیدن به عدالت جهانی بود که امام زمان (عج) تعقیب می کند.

مرتبط بودن واقعۀ کربلا با مهدویت تا جایی است که به این مسأله در زیارتنامه ها نیز اشاره شده است. از جمله در فرازی از زیارت عاشورا می خوانیم: «و اسئله ان یبلغنی المقام المحمود لکم عندالله و ان یرزقنی طلب ثارکم مع امام هدی ظاهر ناطق بالحق منکم؛ «و از او خواهم که مرا به مقام پسندیده ای که شما در پیش خدا دارید برساند و خونخواهی شما را با امام راهنمای آشکار و گویای به حق که از شما (خاندان) است روزی ام کند». این مسئله بیانگر آن است که از یک سو، امام زمان با خونخواهی از جدش ابا عبد الله علیه السلام در واقع همان هدف را دنبال می کند و حتی کسانی که می خواهند با حضرت حجت همراه باشند، باید از روحیۀ معنوی بالایی که از آن به «مقام محمود» تعبیر می شود، برخوردار باشند و از سویی دیگر، اگر جریان ظهور با واقعۀ کربلا هماهنگ نبود، از آن در زیارت عاشورا سخن به میان نمی آمد.

همچنین در دعای ندبه که منسوب استغاثه به امام زمان (عج) است در مورد امام حسین علیه السلام می خوانیم: «أین الطالب بدم المقتول بکربلاء؛ کجاست خون خواه شهید کربلا»؟ اینها بیانگر همسو بودن این دو جریان می باشد.

گفت وگو از سعید شیری

انتهای پیام/