به گزارش خبرنگار مهر، کتاب سبک زندگی اجتماعی با تأکید بر آیات قرآن تألیف مجید کافی عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، زمستان ۱۳۹۷ به همت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و همکاری سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شد.

این تحقیق درصدد است سبک زندگی را از منظر دین اسلام مورد توجه قرار دهد. هر دینی بر اساس آموزه های دیدگاهی خود، پیروان خود را به زندگی کردن به سبک و شیوه ای متناسب با جهان بینی مورد نظر خود ترغیب می کند. سبک زندگی بر اساس جهان بینی دینی را می توان «سبک زندگی دینی» نامید.

در این تحقیق برای به دست آوردن نظریه زمینه ای سبک زندگی به ظاهر آیات قرآن و روایات مرتبط و به تفسیر آیات برای تأیید و مستند کردن آن (سنجش اعتبار و پایایی نتایج) مراجعه می شود. در این اثر استنباط و استخراج نظریه سبک زندگی از آیات و روایات مرتبط و تفسیری (بر اساس روش ترکیبی تفسیر موضوعی، تحلیل محتوا و نظریه زمینه ای) هدف است.

فهرست کتاب عبارت است از:

فصل اول: مقدمه

فصل دوم: روش شناسی تحقیق

فصل سوم: نظریه های سبک زندگی

فصل چهارم: ادبیات نظری تحقیق

فصل پنجم: تحلیل مفهومی

فصل ششم: مقوله بندی (تحلیل تجمیعی)

فصل هفتم: عوامل زمینه ای سبک زندگی اسلامی

فصل هشتم: مؤلفه های فردی سبک زندگی اسلامی

فصل نهم: مؤلفه های اجتماعی سبک زندگی اسلامی

فصل دهم: ویژگی های سبک زندگی اسلامی

فصل یازدهم: راهکارهای گسترش سبک زندگی اسلامی

فصل دوازدهم: نتیجه گیری

امروزه سبک زندگی موضوع بسیاری از علوم قرار گرفته است. جامعه شناسی، اقتصاد، روان شناسی و بهداشت از جمله علومی هستند که به سبک زندگی پرداخته اند. این تحقیق سبک زندگی را به عنوان نتیجه شخصیت فرد قرار نمی دهد؛ بلکه آن را به عنوان یک واقعیت اجتماعی بررسی می کند.

به نظر می رسد سبک زندگی را نمی توان با معیارهای صرفا روان شناسانه تبیین کرد؛ زیرا شیوه بررسی روان شناسانه سبک زندگی، بعد عینی و کمیت پذیر شخصیت افراد است. به همین دلیل، نظریه سبک زندگی آدلر، نظریه شخصیت او نیز تلقی می شود. بنابراین باید سبک زندگی را با آنچه که نظام اجتماعی تشکیل می دهد، تبیین کرد. بر این اساس می توان از سبک زندگی دینی یا اسلامی سخن گفت، زیرا بی شک وضع نظام اجتماعی ای که ارتباطات اعضایش از یک نظام دینی متأثر است، سبک زندگی متفاوتی نسبت به دیگر سبک های زندگی دارد.

بدیهی است این سخن بدین معنا نیست که سبک زندگی را نمی توان از منظر روان شناختی موضوع تحقیق قرار داد؛ بلکه آنچه در این تحقیق مد نظر است، نگرشی جامع به موضوع سبک زندگی از منظر دین است. بنابراین سبک زندگی افزون بر یک بعد فردی، یک بعد اجتماعی دینی هم دارد که این تحقیق در صدد است، سبک زندگی را از ابعاد فردی، یک بعد اجتماعی دینی هم دارد که این تحقیق در صدد است، سبک زندگی را از ابعاد فردی، اجتماعی و دینی بررسی کند.

این تحقیق افزون بر نگرش جامع به سبک زندگی، در صدد است به سبک زندگی از منظر دین اسلام نیز توجه دهد. چگونگی تأثیر دین اسلام بر سبک زندگی به دو صورت قابل بررسی و مطالعه است. یکی مطالعه توصیفی و بیان چیستی و چگونگی وضعیت موجود سبک زندگی مؤمنانه در جوامع معاصر، آسیب شناسی و ارائه راهکارها و راهبردهایی برای نزدیک شدن به وضعیت مطلوب زندگی مؤمنانه؛ دو دیگر، مطالعه هنجارین سبک زندگی ادیان به طور کلی یا یک دین خاص؛ به بیان دیگر مطالعه برای یافتن پاسخ این پرسش که چه سبک یا سبک هایی را ادیان برای زندگی پیروان خود در دنیای معاصر پیش می نهند؛ یعنی اینکه هر دینی براساس جهان بینی و نظریه دیدگاهی خود سبک زندگی خاصی را به پیروان خود توصیه می کند.

جهان بینی و نظریه دیدگاهی شامل آموزه هایی در مورد جهان هستی (طبیعت و انسان)، معرفت، ارزشها و روش شناخت است. هر دینی بر اساس آموزه های دیدگاهی خود، پیروان خود را به زندگی کردن به سبک و شیوه ای متناسب با جهان بینی مورد نظر خود ترغیب می کند. سبک زندگی بر اساس جهان بینی دینی را می توان سبک زندگی دینی نامید یا سبک زندگی مطلوب دانست.

در بخش نتیجه گیری این اثر آمده است: سبک زندگی مجموعه ای از ارتباطات است که هر انسانی با توجه به زمینه معرفتی فرهنگی خود برای رسیدن به آرمان های فردی و خانوادگی خویش انجام می دهد. در این فرآیند، اول دین (از بعد اخلاقی یعنی آداب و رسوم، سنت ها و …) می تواند شرایط و هنجارهای برقرار کردن ارتباطات خاصی را برای فرد بیان کند تا سبک زندگی خود را مطابق آن هنجارها عرضه کند (سبک زندگی دینی)؛ مثلا در نوع ارتباط برقرار کردن با زنان در ارتباطات خانوادگی، ارتباط به معروف (نساء/۲۰) بیان شده است.

دوم بعد شریعتی دین می تواند با ایفای نقش بازدارنده یا تحریک کننده محدودیت هایی را در انتخاب نوع ارتباط و اعمال سلیقه فرد ایجاد کند یا او را به سوی برخی ارتباطات و سلایق از پیش تعریف شده سوق دهد. سوم، دین می تواند به عنوان یک ایدئولوژی و جهان بینی و نظام معنایی، معرفت و فرهنگ ذوقی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و در شکل گیری و جهت دهی به زمینه معرفتی – فرهنگی سبک زندگی اجتماعی نقش ایفا کند.(مثلا به آزادی معنایی ببخشد که با تعهد سازگار باشد.)

در نتیجه:

الف) سبک زندگی اسلامی نشان دهنده جهان بینی اسلامی است و از جنس ارتباط است که جهان بینی اسلامی آن را هدایت و فرصت های زندگی، بستر بروز آن را فراهم می کند.

ب) سبک زندگی اسلامی از درونی کردن جهان بینی و تعالیم دین اسلام و انتخاب مبتنی بر آنها ناشی می شود. بنابراین سلیقه افراد در شکل گیری سبک زندگی اسلامی چندان تأثیری ندارد.

ج) سبک زندگی اسلامی امری صرفا فطری نیست، بلکه اکتسابی از تعالیم اسلامی و وحی است؛ اما این قطعی است که باید سبک زندگی با فطرت انسان هماهنگ باشد. بنابراین سبک زندگی اسلامی که هماهنگ با فطرت انسان است، به وسیله اجتماعی شدن و فرهنگ پذیر کردن کودکان به آنان منتقل می شود. این سبک زندگی، نظامی را در جامعه به وجود می آورد که در آن افراد و گروه ها را قشربندی می کند. منشأ انتخاب سبک زندگی انسان ها از نظر اسلام باید بر اساس یکپارچگی آن با جهان بینی اسلامی، الهی بودن انسان و هماهنگی درونی آن با فطرت و طبیعت انسان باشد. کسی که جهان بینی اسلامی را نپذیرد، در پذیرش سبک زندگی اسلامی نیز به خود تردید راه می دهد.

۲- اصلاح فردی و اجتماعی کانون توجه همه فعالیت های علمی و عملی فردی و اجتماعی است. اصلاح نیازمند علوم، مدل ها و راهکارهای اجرایی خاص خود است. ارائه راهکارهای اجرایی منحصر در یک پدیده اجتماعی مشخص نیست، بلکه می توان برای تحقیق هر پدیده ای از آنها استفاده کرد؛ چرا که ایجاد یا گسترش یک پدیده مثل سبک زندگی در حوزه مدل های روش شناختی و مدیریت استراتژی و راهبردی قرار دارد.

سوال اصلی تحقیق این بوده است که راهکارهای گسترش سبک زندگی اسلامی در جامعه چیست و بر اساس چه مدلی می توان به آن دست یافت؟ تحقیق به سه نتیجه اصلی رسید:

۱- دو دسته راهکار به دست آمد که در دو مدل ارائه شدند: یکی مدل فرایندی راهکارها و دیگری مدل اجرایی راهکارها.

۲- راهکارها در هفت دسته کیفیت بخشی نیروی انسانی، برنامه ریزی فرهنگی، راهکارهای تربیتی – اخلاقی، راهکارهای محتوایی، راهکارهای مدیریتی، راهکارهای ساختاری دسته بندی شدند.

۳- در باب مدل سبک زندگی اسلامی نیز داده های بسیاری در مصاحبه ها وجود داشت که به ساخت مدل سبک زندگی و استخراج نظریه انجامید.