خردگرایی در قرآن و حدیث

در این اثر، موضوع عقل و جهل از نگاه قرآن و سنت بررسی می شود. مؤلف در این مجموعه تلاش کرده تمامی روایات مربوط به موضوعات اصلی و فرعی مورد نظر خود را از مصادر کهن و جوامع روایی شیعه و اهل سنت گزینش کرده و با حذف احادیث تکراری، به تنظیم آنها بپردازد.

کتاب در دو بخش سامان یافته است: بخش نخست، عقل (خرد) را از دیدگاه آیات قرآن و احادیث مورد بررسی قرار می دهد که خود به هفت فصل تقسیم می شود: شناخت عقل، ارزش خرد، تعقل (خردورزی)، عوامل رشد عقل، نشانه ها و آثار عقل و آسیب های عقل و وظایف خردمند.

بخش دوم، به جهل (نادانی) می پردازد و در آن مباحثی چون: معنای جهل، پرهیز دادن از جهل، انواع جاهلان، نشانه های جهل و وظایف جاهل، مطرح شده است. در انتهای این بخش، جاهلیت نخست، جاهلیت دیگر و پایان جاهلیت، مورد بحث قرار گرفته، که شامل مباحثی تاریخی و ناظر به قبل از بعثت پیامبر(ص)، پس از ایشان و دوران ظهور امام مهدی(ع) است.

ترجمه ها:

العقل و الجهل فی الکتاب والسنة، محمد محمدی ری شهری، قم: دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۴۲۵ ق، وزیری، ۳۲۰ ص، عربی؛

عقل، ترجمه العقل و الجهل فی الکتاب و السنة، محمد محمدی ری شهری، ترجمه: هیئت علمی مؤسسه امام منتظر، چاپ دوم، ۱۳۸۹ ش، وزیری، ۴۳۲ ص، اردو.

مقدمه خردگرایی در قرآن و حدیث

در مقدمه کتاب «العلم و الحکمة فی الکتاب والسنة» یادآور شدیم که برای تکمیل مباحث آن، باید به کتاب «العقل و الجهل فی الکتاب والسنة» مراجعه کرد. اینک این کتاب به عنوان پنجمین اثر از موسوعه «میزان الحکمة» به چاپ می رسد .

این کتاب از لابه لای آیات و روایات، نکته های جدیدی را در حوزه معرفت عرضه می دارد، بدان امید که جایگاه مناسب را نزد صاحبان دانش و حکمت بیابد .

یادآوری این نکته لازم است که بخش اول این کتاب با همکاری فاضل ارجمند جناب آقای رضا برنجکار و بخش دوم آن با مساعدت فاضل ارجمند جناب آقای عبدالهادی مسعودی به ثمر رسیده است که باید از آنان و تمامی برادرانی که در آماده سازی این اثر سهیم بوده اند، سپاسگزاری نمود .

در پایان اشاره می کنیم که روش ما در گزینش و ثبت نشانی در این موسوعه، از این قرار است :

۱ . تلاش شده تا تمامی روایات مربوط به یک موضوع، از مصادر روایی شیعه و اهل سنت، پس از فیش برداری مستقیم، با کمک گرفتن از نرم افزارهای رایانه ای گرد آید و سپس، جامع ترین ، استوارترین و کهن ترین مصدر گزینش شود .

۲ . از تکرار روایات پرهیز شده است؛ مگر در موارد ذیل :

الف . متنها کاملا متفاوت و مروی عنه متعدد باشد ،

ب . نکته مهمی در تفاوت واژه ها و الفاظ نهفته باشد ،

ج . تفاوت لفظی در متون شیعی و سنی وجود داشته باشد ،

د . متن روایت، کمتر از یک سطر و مربوط به دو باب باشد .

۳ . در صورتی که متنهایی از پیامبر صلی الله علیه و آله و دیگر معصومان نقل شده باشد ، حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله در متن می آید و روایت سایر معصومان در پاورقی .

۴ . پس از ذکر آیات در هر موضوع ، روایات به ترتیب معصومان علیهم السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله تا امام دوازدهم، نقل می گردد ؛ مگر آنکه روایتی در تفسیر آیه وارد شده باشد که بر تمامی روایات، مقدم می شود و یا آنکه تناسب موضوعی روایات، این ترتیب را بر هم زند .

۵ . در ابتدای روایات، فقط نام رسول خدا و دیگر معصومان ذکر می شود؛ مگر آنکه راوی ، ناقل فعل معصوم باشد یا سؤال و جوابی در میان باشد، و یا آنکه راوی، لفظی را در متن آورده که سخن مروی عنه نیست .

۶ . با توجه به تعدد اسامی معصومان علیهم السلام نام واحدی برای آنها انتخاب شده که در ابتدای روایت ذکر می شود .

۷ . مصادر روایات، در پاورقی و به ترتیب معتبرترین مصدر، تنظیم شده است .

۸ . در صورتی که دسترسی به منابع اولیه، ممکن باشد، حدیث از مصادر اولیه نقل می گردد؛ مگر نشانی بحار الأنوار در احادیث شیعه و کنزالعمال در احادیث اهل سنت که در پایان نشانی آن خواهد آمد .

۹ . پس از ذکر مصادر، گاه ارجاعاتی به برخی از منابع با تعبیر «راجع» داده شده است. در چنین مواردی، متن ارجاعی، تفاوت فاحشی با متن نقل شده داشته است .

۱۰ . ارجاعاتی که به ابواب دیگر این کتاب داده شده، به جهت تناسب محتوایی میان روایات آنهاست .

۱۱ . درآمد ، توضیحات و جمع بندی هایی در پایان برخی فصول و ابواب ذکر شده که چشم انداز کلی روایات کتاب و باب، و گاه حل پاره ای از دشواری های موجود در احادیث را نشان می دهد .

۱۲ . و مهم ترین نکته اینکه تلاش شده حتی المقدور از طریق تأیید مضمون احادیث باب، به وسیله قرائن عقلی و نقلی، تحصیل نوعی وثوق به صدور مجموعه آنها امکان پذیر باشد .

محمد محمدی ری شهری

۸ صفر ۱۴۱۹

سخن مترجم خردگرایی در قرآن و حدیث

خردورزی و خردمندی را باید جانمایه دین و دینداری دانست؛ چرا که عقل پیامبر باطنی است و شکوفایی آن، هدف برانگیخته شدن پیامبران ظاهری .

جامعه خردمند و آرمانی اسلام، جامعه ای است که از خرد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و خرد در عبادت و معاشرت، برخوردار باشد و عقل را حکمران همه ساحت های زندگی بداند . جامعه عصر موعود، نیز جامعه ای است که از بالندگی و رشد عقلانی برخوردار شده است.

آنچه از پیشوایان دینی در باب خرد و خردمندی به ما رسیده، روشنگر جایگاه خرد در زندگی، کاربرد آن، نشانه های خردمند، اسباب بالندگی و پرورش خرد، و راههای بازدارنده از سقوط در ورطه جهل و نادانی است. این احادیث، در این کتاب، با گزینش و ترتیب مناسب سودمند در اختیار ارباب فضل قرار گرفته که برگردان آن به زبان فارسی می تواند در تعمیم فایده آن سودمند باشد.

درباره ترجمه

۱ . ترجمه آیات قرآنی در بیشتر موارد بی کم و کاست از ترجمه قرآن کریم استاد محمد مهدی فولادوند گرفته شده است .

۲ . درآمد کتاب، بیان ها و چند توضیح بلند، به قلم نویسنده کتاب بوده که بی کم و کاست در برگردان فارسی جای گرفته است .

۳ . مترجم، بر آن بوده است که در حد امکان از ترجمه ساختاری خارج نشود؛ چنانکه بر آن بوده تا از رسایی و روانی ترجمه نیز کم نگذارد .

۴ . از حجة الاسلام سید حسن اسلامی که رنج مقابله ترجمه را با متن عربی بر عهده داشته اند و نیز آقای سید محمد دلال موسوی که زحمت ویراستاری ترجمه را برخود هموار ساختند، و آقایان فخرالدین جلیل وند و ضیاء سلطانی که دشواری تایپ و صفحه آرایی را بر دوش کشیدند، صمیمانه سپاسگزارم .

مهدی مهریزی

رمضان ۱۴۲۰

http://www.reyshahri.ir/post/۴۹۵۲۰/خردگرایی-در-قرآن-و-حدیث