شایعه؛ آزاردهنده تر از کرونا
ایسنا/زنجان در میان همه اخبار ریز و درشت از این بیماری، شاید چیزی آزاردهنده تر از بازار داغ شایعه به ویژه در فضای مجازی نباشد.
ایران در روزهای پایانی سال میزبان مهمان ناخوانده و نامیمونی به نام ویروس کرونا شد که با گذشت چندین روز از ورود آن، شاهد پستی و بلندی های بسیاری در مبارزه با این بیماری بودیم. از احتکار گرفته تا گران فروشی و ماهی گیری عده ای از این آب گل آلود. از نقش رسانه های آن سوی آبی نیز نباید به سادگی بگذریم، رسانه هایی که در تلاش برای القای ناامیدی و زیر سئوال بردن تلاش های بی شائبه کادر بهداشت و درمان در بیمارستان ها که صادقانه و با از جان گذشتگی به مردم خدمت می کنند، هستند.
در میان همه اخبار ریز و درشت از این بیماری، شاید چیزی آزاردهنده تر از بازار داغ شایعه به ویژه در فضای مجازی نباشد، از آمار غیرواقعی فوت شدگان گرفته تا تجویز داروها و توصیه های تایید نشده پزشکی برای مردم که ممکن است حتی به قیمت جان آنان تمام شود که در ماجرای تبلیغ مفید بودن الکل برای کرونا، شاهد این ماجرا بودیم.
دامنه این شایعات گاهی به حدی گسترده می شود که برای جلوگیری از تشویش اذهان عمومی پلیس فتا در اکثر استان ها دست به کار شده و علاوه بر صدور هشدارهای لازم به منتشرکنندگان شایعه، گاهی کار را به برخورد قانونی می کشد. شایعه عبارت است از یک گزاره ویژه و گمانی که ملاک های اطمینان بخش رسیدگی در وجود، وجود نداشته باشد که معمولا به صورت شفاهی از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد، شاید در گذشته شایعه دهان به دهان می چرخید اما امروزه رسانه ها و شبکه های اجتماعی، از ابزارهای بسیار مهمی هستند که شایعات پیرامون ما را ترویج می دهند.
در دنیای امروز که عصر گسترش و تنوع رسانه ها است، انتشار شایعه در سطح جامعه، امری سهل الوصول شده که ارمغانی به جز نتایج و آثار مخرب و زیان بار برای ذهن و روان مخاطبان به همراه ندارند. در علم ارتباطات، شایعه را گفتمان های غیررسمی و نامعتبر و در نتیجه نهایی اطلاعات وارسی نشده می دانند که در چند مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده است و از آنجایی که اطلاعات در هر مرحله دست به دست شده است، اغلب تحریفاتی در آن ها صورت می گیرد.
ممکن است بعد از چندین بار تحریف، محصول نهایی به کلی با آنچه در ابتدای کار منتقل شده، متفاوت باشد. هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند اما نمی توانند اطلاعات موثقی به دست آورند، مستعد پذیرش شایعه ها می شوند، لذا وجود منابع اطلاع رسانی قوی می تواند مسکنی قوی برای این شایعات باشد.
شاید گاهی افراد بدون غرض ورزی و تنها از روی ناآگاهی اقدام به انتشار شایعه به ویژه در فضای مجازی کنند اما گاهی این شایعه ها عامدانه و با اغراض خاصی دنبال می شود که اغلب آن ها اهداف سیاسی داشته و ساختارهای اساسی یک کشور را نشانه می گیرند، به همین دلیل قانون گذار کشور ما مجازات هایی برای شایعه پراکنان در نظر گرفته است که خیلی از افراد ممکن است از آن بی اطلاع باشند.
در همین رابطه یک وکیل دادگستری با بیان این که نشر اکاذیب به معنای انتشار و اشاعه اخبار دروغ و وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی و از جرایم مطلق است که تحقق آن موکول به وقوع نتیجه ضرر یا تشویش نیست، می گوید: در اظهار اکاذیب اعمال معینی به شخص یا اشخاص نسبت داده نمی شود، بلکه اخبار یا مطالب بی اساس و کذب به طور کلی و گسترده اظهار می شود و نوعی تهدید فرهنگی و اجتماعی محسوب می شود که با فرهنگ سازی نحوه صحیح استفاده از شبکه های اجتماعی عمومی متداول و آموزش آگاه سازی افراد از عواقب اجزای تشکیل دهنده این نوع جرایم به هر نحو ممکن موجب حفظ حرمت و شرافت اشخاص و ایجاد آسایش اجتماعی شود.
سیدهادی موسوی با اشاره به این که هر شخصی با نیت ضرر وارد کردن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی، اخبار کذبی را بیان کند مجرم شناخته می شود، ادامه می دهد: به موجب ماده ۶۹۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، «هر کسی به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضا، اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحا یا تلویحا نسبت بد دهد اعم از این که از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم شود».
وی می افزاید: با دقت در این ماده می توان دو عنوان مجرمانه را به دست آورد؛ اول به دروغ چیزی را به فرد یا افرادی نسبت دادن و دوم همان دروغ را منتشر کردن. البته برای تحقق این جرم نیز سه قصد پیش بینی شده است؛ ضرر به غیر، تشویش اذهان عمومی و تشویش مقام های رسمی.
این وکیل دادگستری با اشاره به گسترش روزافزون استفاده از فضای مجازی در طی سال های اخیر، تاکید می کند: برابر ماده های ۱۶، ۱۷ و ۱۸ قانون جرایم رایانه ای، هتک حیثیت و نشر اکاذیب از طریق اینترنت و سایر فضاهای مجازی جرم تلقی می شود، پس باید گفت که نشر اکاذیب مصداق بارز شایعه سازی است.
موسوی با اشاره به این که در جامعه ای، گروهی از افراد اراجیف باف و اراجیف ساز و اراجیف پخش کن، همواره اخباری را می سازند که لرزان و بی پایه و اساس است و زمینه اضطراب و لرزش را در فکر و قلب جامعه ایجاد می کنند، می گوید: در چنین جامعه ای که پشت سر هم کسی خبری می دهد که دیگری آن را تکذیب می کند، دیگر کسی نمی تواند به کسی اعتماد کند و این موضوع زمینه بی اعتمادی افراد را به نسبت به اخبار و عملکرد دیگران سبب می شود و مردم را به بازی می گیرند.
وی با تاکید بر این که شایعه سازی و شایعه پراکنی دو فعل متفاوت است، زیرا کسی ممکن است شایعه بسازد ولی در نشر عمومی آن مشارکت و نقشی نداشته باشد، تصریح می کند: شایعه پراکنی عملی است که تاثیر بسیار سوئی دارد، کسی که این عمل را مرتکب می شود باید به آثار عمل خود واقف و آگاه باشد.
این وکیل دادگستری با اشاره به این که برخی از افراد بدون این که اطلاعی از مطالب منتشره خود داشته باشند صرفا مطالب دیگران را بازنشر می دهند، اظهار می کند: همانطور که همه ما می دانیم فضای مجازی خالی از خطر نیست، زیرا گاهی افرادی خبر یا مطلب کذبی را در فضای مجازی نشر می دهند و به همین واسطه این موضوعات دروغین به سرعت در اختیار همگان قرار می گیرد و متأسفانه بسیاری از کاربران به دلیل ناآشنایی با جرم بودن این عمل، اقدام به نقل مطالب کذب از منابع مختلف می کنند.
این وکیل دادگستری تاکید می کند: گسترش شبکه های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه در کنار ایجاد پایگاه ها و صفحات مختلف اینترنتی، بستر بی حد و حصری را فراهم کرده است تا هر کسی به خودش اجازه دهد که هر آنچه دلش می خواهد در این فضا منتشر کند.
وی با بیان این که اخیرا تصویری در شبکه های اجتماعی منتشر شد که در آن برخی زائران حرم حضرت معصومه (س) در قم و حرم امام رضا (ع) در مشهد را ظاهرا به منظور مخالفت با پیشنهاد بستن این اماکن در جهت گسترش ویروس مرگ بار کرونا و تاکید بر ایمان و اعتقاد خود به پاکیزه ماندن این محل، ضریح و دیگر سطوح این محل را می لیسیدند، مصداق بارز نشر اکاذیب است، می افزاید: شیوع این اخبار در این چنین موقعیت های حساس، موجب بروز مشکلات مضاعف روانی و فشار روانی و استرس بر هم وطنان خواهد شد.
از طرفی نیز تاثیرات اجتماعی و فرهنگی بر روابط مردم و نظم جامعه و حتی تاثیرات اقتصادی که اخیرا موجب گرانی و حتی نایابی بعضی کالاها از قیبل ماسک و مواد ضدعفونی کننده در داروخانه ها و فروشگاه های بهداشتی شد؛ از این قبیل است. تاثیر شایعه پراکنی در حوزه جنگ روانی چنان است که می تواند ارتشی کامل را بی هیچ جنگی به شکست بکشاند و ملتی را از دور هم بپراکند. از این روست که خداوند عاملان جنگ های روانی را به شدت تهدید می کند تا از این عمل خویش دست بردارند و امنیت روحی و روانی جامعه را با خطر مواجه نسازند.
برخی از افراد در جامعه بی آنکه همانند منافقان و دشمنان داخلی و خارجی منظور و هدفی خاصی داشته باشند در دام شایعه سازان می افتند و خود ناخواسته اموری را که تامین کننده اهداف دشمنان داخلی و خارجی است را پخش می کنند و گسترش می دهند که نتیجه آن اضطراب و ناامنی اجتماعی جامعه و ملت است، به گونه ای که قادر به تشخیص حق از باطل و درست از نادرست نمی شود و در حالت تردید قرار می گیرد. این عمل بارها در صدر اسلام از سوی منافقان و دشمنان به کار رفته و در همه جوامع انجام می شود، از جمله شایعه ای بود که معاویه ایجاد می کرد، به گونه ای که حتی نزدیک ترین یاران امام علی (ع) و امام حسن (ع) نیز به شک و تردید می افتادند و نمی توانستند داوری درستی داشته باشند.
انتهای پیام
ایران در روزهای پایانی سال میزبان مهمان ناخوانده و نامیمونی به نام ویروس کرونا شد که با گذشت چندین روز از ورود آن، شاهد پستی و بلندی های بسیاری در مبارزه با این بیماری بودیم. از احتکار گرفته تا گران فروشی و ماهی گیری عده ای از این آب گل آلود. از نقش رسانه های آن سوی آبی نیز نباید به سادگی بگذریم، رسانه هایی که در تلاش برای القای ناامیدی و زیر سئوال بردن تلاش های بی شائبه کادر بهداشت و درمان در بیمارستان ها که صادقانه و با از جان گذشتگی به مردم خدمت می کنند، هستند.
در میان همه اخبار ریز و درشت از این بیماری، شاید چیزی آزاردهنده تر از بازار داغ شایعه به ویژه در فضای مجازی نباشد، از آمار غیرواقعی فوت شدگان گرفته تا تجویز داروها و توصیه های تایید نشده پزشکی برای مردم که ممکن است حتی به قیمت جان آنان تمام شود که در ماجرای تبلیغ مفید بودن الکل برای کرونا، شاهد این ماجرا بودیم.
دامنه این شایعات گاهی به حدی گسترده می شود که برای جلوگیری از تشویش اذهان عمومی پلیس فتا در اکثر استان ها دست به کار شده و علاوه بر صدور هشدارهای لازم به منتشرکنندگان شایعه، گاهی کار را به برخورد قانونی می کشد. شایعه عبارت است از یک گزاره ویژه و گمانی که ملاک های اطمینان بخش رسیدگی در وجود، وجود نداشته باشد که معمولا به صورت شفاهی از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد، شاید در گذشته شایعه دهان به دهان می چرخید اما امروزه رسانه ها و شبکه های اجتماعی، از ابزارهای بسیار مهمی هستند که شایعات پیرامون ما را ترویج می دهند.
در دنیای امروز که عصر گسترش و تنوع رسانه ها است، انتشار شایعه در سطح جامعه، امری سهل الوصول شده که ارمغانی به جز نتایج و آثار مخرب و زیان بار برای ذهن و روان مخاطبان به همراه ندارند. در علم ارتباطات، شایعه را گفتمان های غیررسمی و نامعتبر و در نتیجه نهایی اطلاعات وارسی نشده می دانند که در چند مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده است و از آنجایی که اطلاعات در هر مرحله دست به دست شده است، اغلب تحریفاتی در آن ها صورت می گیرد.
ممکن است بعد از چندین بار تحریف، محصول نهایی به کلی با آنچه در ابتدای کار منتقل شده، متفاوت باشد. هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند اما نمی توانند اطلاعات موثقی به دست آورند، مستعد پذیرش شایعه ها می شوند، لذا وجود منابع اطلاع رسانی قوی می تواند مسکنی قوی برای این شایعات باشد.
شاید گاهی افراد بدون غرض ورزی و تنها از روی ناآگاهی اقدام به انتشار شایعه به ویژه در فضای مجازی کنند اما گاهی این شایعه ها عامدانه و با اغراض خاصی دنبال می شود که اغلب آن ها اهداف سیاسی داشته و ساختارهای اساسی یک کشور را نشانه می گیرند، به همین دلیل قانون گذار کشور ما مجازات هایی برای شایعه پراکنان در نظر گرفته است که خیلی از افراد ممکن است از آن بی اطلاع باشند.
در همین رابطه یک وکیل دادگستری با بیان این که نشر اکاذیب به معنای انتشار و اشاعه اخبار دروغ و وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی و از جرایم مطلق است که تحقق آن موکول به وقوع نتیجه ضرر یا تشویش نیست، می گوید: در اظهار اکاذیب اعمال معینی به شخص یا اشخاص نسبت داده نمی شود، بلکه اخبار یا مطالب بی اساس و کذب به طور کلی و گسترده اظهار می شود و نوعی تهدید فرهنگی و اجتماعی محسوب می شود که با فرهنگ سازی نحوه صحیح استفاده از شبکه های اجتماعی عمومی متداول و آموزش آگاه سازی افراد از عواقب اجزای تشکیل دهنده این نوع جرایم به هر نحو ممکن موجب حفظ حرمت و شرافت اشخاص و ایجاد آسایش اجتماعی شود.
سیدهادی موسوی با اشاره به این که هر شخصی با نیت ضرر وارد کردن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی، اخبار کذبی را بیان کند مجرم شناخته می شود، ادامه می دهد: به موجب ماده ۶۹۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، «هر کسی به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضا، اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحا یا تلویحا نسبت بد دهد اعم از این که از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم شود».
وی می افزاید: با دقت در این ماده می توان دو عنوان مجرمانه را به دست آورد؛ اول به دروغ چیزی را به فرد یا افرادی نسبت دادن و دوم همان دروغ را منتشر کردن. البته برای تحقق این جرم نیز سه قصد پیش بینی شده است؛ ضرر به غیر، تشویش اذهان عمومی و تشویش مقام های رسمی.
این وکیل دادگستری با اشاره به گسترش روزافزون استفاده از فضای مجازی در طی سال های اخیر، تاکید می کند: برابر ماده های ۱۶، ۱۷ و ۱۸ قانون جرایم رایانه ای، هتک حیثیت و نشر اکاذیب از طریق اینترنت و سایر فضاهای مجازی جرم تلقی می شود، پس باید گفت که نشر اکاذیب مصداق بارز شایعه سازی است.
موسوی با اشاره به این که در جامعه ای، گروهی از افراد اراجیف باف و اراجیف ساز و اراجیف پخش کن، همواره اخباری را می سازند که لرزان و بی پایه و اساس است و زمینه اضطراب و لرزش را در فکر و قلب جامعه ایجاد می کنند، می گوید: در چنین جامعه ای که پشت سر هم کسی خبری می دهد که دیگری آن را تکذیب می کند، دیگر کسی نمی تواند به کسی اعتماد کند و این موضوع زمینه بی اعتمادی افراد را به نسبت به اخبار و عملکرد دیگران سبب می شود و مردم را به بازی می گیرند.
وی با تاکید بر این که شایعه سازی و شایعه پراکنی دو فعل متفاوت است، زیرا کسی ممکن است شایعه بسازد ولی در نشر عمومی آن مشارکت و نقشی نداشته باشد، تصریح می کند: شایعه پراکنی عملی است که تاثیر بسیار سوئی دارد، کسی که این عمل را مرتکب می شود باید به آثار عمل خود واقف و آگاه باشد.
این وکیل دادگستری با اشاره به این که برخی از افراد بدون این که اطلاعی از مطالب منتشره خود داشته باشند صرفا مطالب دیگران را بازنشر می دهند، اظهار می کند: همانطور که همه ما می دانیم فضای مجازی خالی از خطر نیست، زیرا گاهی افرادی خبر یا مطلب کذبی را در فضای مجازی نشر می دهند و به همین واسطه این موضوعات دروغین به سرعت در اختیار همگان قرار می گیرد و متأسفانه بسیاری از کاربران به دلیل ناآشنایی با جرم بودن این عمل، اقدام به نقل مطالب کذب از منابع مختلف می کنند.
این وکیل دادگستری تاکید می کند: گسترش شبکه های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه در کنار ایجاد پایگاه ها و صفحات مختلف اینترنتی، بستر بی حد و حصری را فراهم کرده است تا هر کسی به خودش اجازه دهد که هر آنچه دلش می خواهد در این فضا منتشر کند.
وی با بیان این که اخیرا تصویری در شبکه های اجتماعی منتشر شد که در آن برخی زائران حرم حضرت معصومه (س) در قم و حرم امام رضا (ع) در مشهد را ظاهرا به منظور مخالفت با پیشنهاد بستن این اماکن در جهت گسترش ویروس مرگ بار کرونا و تاکید بر ایمان و اعتقاد خود به پاکیزه ماندن این محل، ضریح و دیگر سطوح این محل را می لیسیدند، مصداق بارز نشر اکاذیب است، می افزاید: شیوع این اخبار در این چنین موقعیت های حساس، موجب بروز مشکلات مضاعف روانی و فشار روانی و استرس بر هم وطنان خواهد شد.
از طرفی نیز تاثیرات اجتماعی و فرهنگی بر روابط مردم و نظم جامعه و حتی تاثیرات اقتصادی که اخیرا موجب گرانی و حتی نایابی بعضی کالاها از قیبل ماسک و مواد ضدعفونی کننده در داروخانه ها و فروشگاه های بهداشتی شد؛ از این قبیل است. تاثیر شایعه پراکنی در حوزه جنگ روانی چنان است که می تواند ارتشی کامل را بی هیچ جنگی به شکست بکشاند و ملتی را از دور هم بپراکند. از این روست که خداوند عاملان جنگ های روانی را به شدت تهدید می کند تا از این عمل خویش دست بردارند و امنیت روحی و روانی جامعه را با خطر مواجه نسازند.
برخی از افراد در جامعه بی آنکه همانند منافقان و دشمنان داخلی و خارجی منظور و هدفی خاصی داشته باشند در دام شایعه سازان می افتند و خود ناخواسته اموری را که تامین کننده اهداف دشمنان داخلی و خارجی است را پخش می کنند و گسترش می دهند که نتیجه آن اضطراب و ناامنی اجتماعی جامعه و ملت است، به گونه ای که قادر به تشخیص حق از باطل و درست از نادرست نمی شود و در حالت تردید قرار می گیرد. این عمل بارها در صدر اسلام از سوی منافقان و دشمنان به کار رفته و در همه جوامع انجام می شود، از جمله شایعه ای بود که معاویه ایجاد می کرد، به گونه ای که حتی نزدیک ترین یاران امام علی (ع) و امام حسن (ع) نیز به شک و تردید می افتادند و نمی توانستند داوری درستی داشته باشند.
انتهای پیام
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «شایعه؛ آزاردهنده تر از کرونا» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.