خبرگزاری مهر، گروه استان ها- آرش صالحی: چهارشنبه سوری یکی از معدود جشن های فراموش نشده ایرانیان در طول تاریخ است که نخستین جشن از مجموعه جشن ها و مناسبت های نوروزی محسوب می شود. اغلب قزوینی ها این شب را با نام «کله چارشنبه» (کله به معنی توده آتش) می شناسند.

مردمان سرزمین بهشت آئین به عنوان مردمانی صاحب فرهنگ، تاریخ و تمدن در طول صدها سال، آئین های چهارشنبه پایان سال را با جلوه و شکوه خاصی برگزار کرده اند و آداب و رسوم زیبایی را ابداع و به فرهنگ این جشن باستانی افزوده اند.

بیشتر این آئین ها بدون ترقه درکردن و خطرهای ناشی از آن انجام می شده و نقش مهمی در شادی و همگرایی مردمان این دیار کهن داشته اند. سنت های زیبایی که متأسفانه برخی از آنها امروز کمرنگ شده و بعضی دیگر به باد فراموشی سپرده شدند.

پیشینه تاریخی

یک پژوهشگر فرهنگ بومی استان با یادآوری برخی شواهد تاریخی درباره چهارشنبه سوری، به خبرنگار مهر گفت: برخی اسناد می گویند که آتش افروزی چهارشنبه سوری در اوایل دوران اسلامی ایران، بهانه ای برای قیامی مذهبی بر ضد خلفای بنی امیه، اموی و عباسی بوده و در این روز، ایرانیان برای خلاص شدن از چنگال دشمنان پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ایشان، قیام کرده و جنبشی ملی در اکثر مناطق ایران به وجود آورده اند.

علی خلج طایفه اضافه کرد: از آنجایی که در ایران باستان، روزهای هفته رایج نبوده، آتش افروزی قبل از نوروز، به جای سه شنبه پایانی سال، در سیصد و شصتمین روز سال، انجام می شده؛ چون که ایرانیان کهن، بر این باور بودند که ارواح اجدادشان در اولین ساعات این روز به زمین آمده و برکت و نیک روزی را برای خاندان خود به ارمغان می آورند.

آتش افروزی

این تاریخ نویس قزوینی با بیان اینکه قزوینی ها برای کله چارشنبه آئین های ویژه ای ابداع کرده اند، عنوان کرد: از آنجایی که شغل سنتی اکثر مردم این کهنه دیار باغداری بوده، قزوینی های قدیم از کله چارشنبه برای تمیز شدن باغستان، دشت و بیابان استفاده می کردند و خار و خاشاکی را که باد به این سو و آن سو می برد، در آئین «آتش افروزی» می سوزاندند.

خلج طایفه افزود: مردم قزوین هم به مانند اهالی سایر نقاط کشور در شب چهارشنبه آخر سال، در کوچه، خیابان و حتی بر پشت بام خود آتش روشن می کنند و با شادی از روی آن می پرند. همچنین در این مراسم، بزرگترهای خانه کوچکترها را بغل می کنند و از روی آتش می گذرانند یا روی آتش اسپند می ریزند تا چشم زخم حسودان را از خود دور کنند. در این شب، قزوینی ها از نوعی اسفند رنگی به نام «آدل بادل» برای دود کردن و رفع بلا استفاده می کنند.

وی ادامه داد: همچنین هر یک از اقوام ساکن استان اعم از تات، ترک، کرد و لر عبارت «زردی من از تو و سرخی تو از من» را با زبان خود در هنگام آتش افروزی می خوانند. به عنوان مثال تات ها می گویند «زردیم با اشته سرخی با چمه»، یعنی زردرویی، بیماری و ناتوانی را از من بگیر و سرخی، شادابی و تندرسی خود را به من ببخش.

کوزه شکنی

این قزوین پژوه، رسم «تاکنه (کوزه) شکستن» را از جمله رسوم فراموش شده مردمان مینودری در کله چارشنبه برشمرد و گفت: معمولا در چهارشنبه پایان سال، بانوان مسن یا زنان کهنسال قزوینی، کوزه یا ظرف های سفالی را از خانه بیرون می بردند و آنها را به زمین زده و می شکنند و اعتقاد داشتند با این کار بدی، بلا، درد و رنج را از خانه خود دور می کنند.

خلج طایفه شکستن کوزه متعلق به سال گذشته را کاری بهداشتی و منطبق بر شرع اسلامی دانست و اضافه کرد: طبق شرع مبین اسلام، غذا خوردن در ظرف ترک دار «مکروه» است و با توجه به اینکه ممکن بود در طول سال، کوزه ها، ترک هایی برداشته باشند، خانم های قزوینی این کوزه ها را از بین برده و هر طور که شده، کوزه ای نو می خرید.

وی به سایر وجوه نمادین این سنت نیز اشاره کرد و ادامه داد: به واسطه این رسم و به طور نمادین هر گونه کینه و کدورتی را از دل پاک می کردند و همین طور افرادی را که به آنها بدی کرده بودند، می بخشیدند و با کسی که قهر بودند، آشتی می کردند. البته بعضی از زنان هم به جای کوزه، یک جاروی کهنه را از خانه بیرون می انداختند.

بخت گشایی با فال گوش

یک فعال فرهنگی نیز «فال گوش» را از دیگر آئین ها و رسوم مردمان مینودری در سه شنبه شب آخر سال دانست و بیان کرد: مطابق این آئین، دختران دم بخت در نقاط عبور مردم در کوچه و محلات می ایستند و به صحبت های عابران گوش می دهند. اگر حرف های رهگذران درباره موضوع های امیدوارکننده و شادی بخش باشد، آن را به فال نیک گرفته و اگر با حالت غم و ناراحتی ادا شوند یا در مورد پیشامدهای ناگوار باشد، آن را به فال بد می گیرند.

روح اله طاهرخانی با ذکر اینکه قزوینی ها در شب چهارشنبه سوری، دختران دم بخت را با پارو از خانه بیرون می کنند، گفت: البته این مراسم به شوخی انجام می شود و پس از اینکه، دختر لحظاتی بیرون می ماند، به درون خانه بر می گردد.

وی افزود: همچنین در این روز، زن هایی که دختر مجرد دارند، از مغازه یک قفل می خرند و هنگام اجرای مراسم آتش افروزی در شب، این قفل را به نیت ایجاد گشایش در بخت دختر خود باز می کنند و باور دارند که دختر آنها به زودی ازدواج کرده و به خانه بخت می رود.

طاهرخانی به سنت بارور کردن درختان نیز اشاره کرد و ادامه داد: اگر درختانی کم بار یا بی بار باشند، باغدارهای قزوینی در عصر روز سه شنبه آخر سال، چند تکه سنگ از زمین های حاصلخیز برمی دارند و این سنگ ها را به سمت درخت پرتاب می کنند. باغبان های مینودری باور دارند با انجام این کار، شکوفه ها و میوه های درختان در سال آتی بیشتر می شود.

لزوم احیای آئین های کله چارشنبه

با وجود آئین های زیبایی که مردمان مینوشهری برای گرامیداشت آخرین چهارشنبه سال ابداع کرده اند، اما جشن کله چارشنبه یا چهارشنبه سوری در قزوین هم با سروصدای زیاد ترقه و مواد محترقه غیرمجاز آسایش و امان را از شهروندان هم استانی سلب می کند. اگر می خواهیم که این سنت های زیبا فراموش نشوند، نباید بگذاریم که این آداب و رسوم پسندیده در کتاب ها و مقاله های تاریخی حبس شوند.

در ضمن بهتر است در شب چهارشنبه آخر سال این مراسم را در سطح شهرها و روستاهای استان برگزار کنیم و نگذاریم که این شب به آتش بازی و انجام کارهای خطرناک محدود شود. اگر بتوانیم یک سلسله جشن های جمعی، حساب شده و جذاب در روز سه شنبه و شب چهارشنبه پایان سال در قزوین و دیگر شهرهای استان برپا کنیم، قطعا از میزان آسیب ها و تلفات معمول این روز بسیار کاسته خواهد شد.