به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر برشی از کتاب «معرفت امام زمان» اثر ابراهیم شفیعی سروستانی است که در ادامه می خوانید؛

خالی نماندن زمین از حجت های الهی

یکی از مبانی اساسی امامت و ولایت، اعتقاد به ضرورت وجود حجت الهی در هر عصر است. بر اساس این اعتقاد، خداوند از ابتدای آفرینش تا روز قیامت همواره انسان های شایسته ای را به عنوان حجت های خود بر مردم برگزیده است و انسان ها هیچگاه بی نیاز از این حجت ها نمی شوند. البته حجت های الهی همواره ظاهر و آشکار نیستند و چه‬ بسا که در برخی دوره ها، بر اساس مصالح و حکمت هایی، از دیدگان مردم پنهان شوند.

شیخ صدوق (ره) در مورد این مبنای مهم اعتقادی می نویسد: و واجب است که معتقد باشد که زمین هیچ‬ گاه از حجت خدا بر آفریدگانش خالی نمی ماند، خواه این حجت آشکار و شناخته شده باشد و خواه ترسان و پنهان از دیده ها. [۱]

برای روشن شدن معنا و مفهوم حجت و تبیین جایگاه و نقش حجت های الهی در هستی لازم است که نکاتی را یادآور شویم: «حجت» در لغت به معنی دلیل، برهان و راهنما است. به عبارت دیگر، «آنچه به آن دعوی یا مطلبی را ثابت کنند»، حجت گویند. [۲] راغب اصفهانی، حجت را اینگونه معنا کرده است: راهنمایی آشکار به راه مستقیم و آنچه به وسیله آن می توان به درستی یکی از دو مخالف پی برد. [۳]

ابن‬ فارس در بیان ریشه واژه حجت می گوید: حج شامل حروف حاء و جیم، در چهار معنای اصلی استعمال می شود: نخست به معنای قصد است…؛ دوم به معنای سال…؛ سوم استخوان گردی که پیرامون چشم است و… چهارم عقب نشستن. [۴]

وی آنگاه می گوید: ‬ممکن است حجت از معنای اول ریشه گرفته باشد؛ زیرا حجت همیشه مورد قصد است، یا اینکه از طریق آن، حق مطلوب، مورد قصد قرار می گیرد. می گویند: با فلانی محاجه کردم و او را مغلوب حجت خود ساختم …. [۵]

جوهری نیز می گوید: «حجت؛ یعنی برهان. کسی را مورد محاجه قرار دادن، یعنی با حجت بر او غلبه کردن». [۶] شبیه به همین سخن در نهایه ابن‬ اثیر آمده است. [۷]

یکی از پژوهشگران کشورمان نیز در این‬ باره می نویسد: ‬حجت در لغت و فهم عرفی عبارت است از آنچه می توان در مقام اقامه دعوا و ادعا در مقابل منکر یا طلب حقیقت بیان کرد. به همین ترتیب، آنچه می تواند توجیه‬ گر اعمال و رفتار خاصی باشد ممکن است حجت نامیده شود؛ یعنی تکیه گاهی که در مقام پاسخگویی به رفتاری می توان به آن تمسک کرد. [۸]

در روایات آمده است که خداوند تعالی دو حجت بر بندگانش دارد: یکی حجت آشکار که رسولان، پیامبران و امامان هستند و دیگری حجت پنهان که عقل و خرد انسان است. از امام موسی کاظم (ع) در این زمینه چنین نقل شده است: إن لله علی الناس حجتین: حجة ظاهرة و حجة باطنة. فأما الباطنة فالرسل و الأنبیاء و الأئمة و أما الباطنة فالعقول. [۹] برای خدا بر مردم دو حجت است: حجتی آشکار و حجتی پنهان. حجت پنهان رسولان، پیامبران و امامان، و حجت پنهان خردها هستند.

در آموزه های اسلامی، موضوع «حجت» از جایگاه و اهمیت بسزایی برخوردار است و در آیات قرآن، روایات و ادعیه به جا مانده از معصومان (ع)، از زوایای مختلف به این موضوع پرداخته شده است. به دلیل جایگاه و اهمیت این موضوع، برخی مجموعه های روایی شیعه از جمله الکافی، بخشی را با عنوان «کتاب الحجة» به بیان روایات مربوط به این موضوع اختصاص داده‬ اند. [۱۰]

مهم ترین مباحثی که در این زمینه در آموزه های قرآنی و روایی مطرح شده، به شرح زیر است:

الف) حجت های الهی، مایه بسته شدن راه بهانه‬ جویی بر مردم

خداوند در قرآن کریم در این باره می فرماید: رسلا مبشرین و منذرین لئلا یکون للناس علی الله حجة بعد الرسل و کان الله عزیزا حکیما. [۱۱] ‬ پیامبرانی که بشارت‬ دهنده و بیم‬ دهنده بودند تا برای مردم پس از [فرستادن] پیامبران، در مقابل خدا [بهانه و] حجتی نباشد و خدا توانا و حکیم است.

خداوند در این آیه، هدف از فرستادن پیامبران را اتمام حجت بر مردم و بستن راه استدلال و بهانه‬ جویی بر آنها دانسته است. بنابراین، می توان گفت که پیامبران، «حجت» خدا بر مردم هستند و با آمدن آنها، دیگر کسی نمی تواند در درگاه خدا مدعی شود که چرا راه مستقیم را به ما نشان ندادی.

در دعای شریف ندبه نیز به این موضوع توجه شده و پس از اشاره به چند تن از پیامبران بزرگوار الهی چنین آمده است: و کل شرعت له شریعة و نهجت له منهاجا و تخیرت له أوصیاء مستحفظا بعد مستحفظ من مدة إلی مدة إقامة لدینک و حجة علی عبادک و لئلا یزول الحق عن مقره و یغلب الباطل علی أهله و لئلا یقول أحد «لولا أرسلت إلینا رسولا منذرا و أقمت لنا علما هادیا فنتبع ایاتک من قبل أننذل و نخزی» [۱۲] …. [۱۳]

و برای هریک از آنان شریعتی و روشی معین کردی و برایش جانشینانی نگهبان انتخاب کردی تا هر کدام یکی پس از دیگری، در مدتی معین دینت را برپا دارند و حجت بر بندگانت باشند تا حق از جایگاه خود خارج نشود و باطل بر حقمداران چیره نگردد و کسی نتواند بگوید: «چرا پیامبری هشداردهنده به سوی ما نفرستادی و نشانه‬ ای هدایتگر برای ما به پا نداشتی تا پیش از آنکه خوار و رسوا شویم، از آیاتت پیروی کنیم؟»

ب) نیاز همیشگی به حجت

در اعتقاد اسلامی، بشر همواره نیازمند هدایت گر است. به همین دلیل، از ابتدای آفرینش انسان تاکنون هیچ‬ گاه جهان از پیامبران و امامان هدایت گری که حجت های خدا بر بندگانش هستند، خالی نبوده است. بر اساس این اعتقاد، اگر بر روی کره زمین تنها دو نفر باقی مانده باشند، یکی از آنها حجت الهی خواهد بود: «لو لم یبق فی الأرض إلا اثنان لکان أحدهما الحجة» [۱۴] دانشوران شیعه این موضوع را تحت عنوان «اضطرار به حجت» (ناگزیری از حجت) مطرح ساختهاند. [۱۵] امام محمد باقر (ع) در این باره می فرماید: و الله ما ترک الله أرضا منذ قبض آدم (ع) إلا و فیها إمام یهتدی به إلی الله و هو حجته علی عباده، و لاتبقی الأرض بغیر إمام حجة لله علی عباده. [۱۶]

به خدا سوگند، خداوند از روزی که آدم (ع) قبض [روح] شد، هیچ سرزمینی را از پیشوایی که [مردم] به وسیله او به سوی خدا هدایت می شوند، خالی نگذاشته است. این پیشوا، حجت خدا بر بندگانش است و هرگز زمین بدون امامی که حجت خدا بر بندگانش باشد، باقی نمی ماند.

امام صادق (ع) نیز در همین زمینه می فرماید: ما زالت الأرض إلا ولله تعالی ذکره فیها حجة یعرف الحلال و الحرام و یدعو إلی سبیل الله جل و عز و لاینقطع الحجة من الأرض إلا أربعین یوما قبل یوم القیامة. فإذا رفعت الحجة أغلق باب التوبة و لنینفع نفسا إیمانها لم تکن امنت من قبل أن ترفع الحجة. [۱۷]

تا زمانی که زمین پابرجاست، در آن برای خدای تعالی حجتی است که حلال و حرام را [به مردم] می شناساند و [آنها را] به راه خدا فرامی‬ خواند. حجت خدا از روی زمین برداشته نمی شود مگر تا چهل روز پیش از برپایی رستاخیز. پس آنگاه که حجت خدا برداشته شد، در توبه بسته می شود و ایمان کسی که پیش از برداشته شدن حجت ایمان نیاورده است، برای او سودی نخواهد داشت.

نیاز همیشگی به حجت های الهی ریشه در این واقعیت دارد که آدمی برای پیمودن مسیر هدایت و دست یافتن به حقیقت هستی همواره نیازمند راهنمایی انسان های شایسته‬ ای است که از سوی خدای متعال به این منظور برگزیده شده و رسالت هدایت و راهبری آدمیان را برعهده گرفته‬ اند.

پرسشی که در اینجا ممکن است مطرح شود این است که با وجود کتاب های آسمانی چه نیازی به این انسان های برگزیده وجود دارد؟ در پاسخ این پرسش باید گفت: اولا کتاب های آسمانی خود نیازمند مفسر و مبین هستند و ثانیا این کتاب ها بدون وجود حجت های الهی دچار تحریف و تبدیل یا تأویل و تفسیرهای بی اساس می شوند تا آنجا که حق بر مردم مشتبه شده و انسان ها بیش از پیش دچار سردرگمی می گردند. از‬ این‬ رو، همواره باید در کنار کتاب های آسمانی انسان های برگزیده‬ ای به عنوان مفسر و مبین کلام خدا وجود داشته باشد.

قرآن کریم نیز به این واقعیت توجه کرده و رسول گرامی اسلام (ص) را عهده‬ دار تبیین و توضیح آنچه بر مردم نازل شده، قرار داده است: و أنزلنا إلیک الذکر لتبین للناس ما نزل إلیهم و لعلهم یتفکرون. [۱۸] و این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی، و امید که آنان بیندیشند. بدیهی است، پس از رسول خدا (ص) هم باید همواره کسانی وجود داشته باشند که با تبیین و تفسیر قرآن مردم را در پیمودن طریق هدایت یاری و آنها را از افتادن به راه های انحرافی حفظ کنند.

از برخی مناظره های یاران امامان معصوم (ع) با مخالفان خود که محتوای آنها به تأیید امامان رسیده است، نیز می توان به چرایی نیاز همیشگی بشر به حجت های الهی پی برد. گزارش یکی از این مناظره ها را مرور می کنیم:

منصور بن حازم گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: همانا خدا برتر و بزرگوارتر از این است که به آفریدگانش شناخته شود، بلکه آفریدگان به خدا شناخته می شوند. [آن حضرت] فرمود: راست گفتی. عرض کردم: کسی که بداند برای او پروردگاری است سزاوار است که بداند برای آن پروردگار خشنودی و خشم است و خشنودی و خشم او جز به وسیله وحی یا فرستاده او شناخته نمی شود. کسی که بر او وحی نازل نمی شود باید که در جست‬ وجوی پیامبران باشد و چون ایشان را بیابد بداند که ایشان حجت خدایند و اطاعتشان لازم است.

من به مردم (سنیان) گفتم: آیا شما می دانید که رسول خدا (ص) حجت خدا بر آفریدگانش بود؟ گفتند: آری. گفتم: هنگامی که رسول خدا (ص) درگذشت حجت خدا بر آفریدگانش کیست؟ گفتند: قرآن. [گفتم:] من در قرآن نظر کردم و دیدم مرجئه، [۱۹] قدریه [۲۰] و [حتی] زندیقی [۲۱] که به آن ایمان ندارد، در مناظره برای غلبه بر دیگران به آن استدلال می کنند، پس دانستم که قرآن بدون قیم (برپادارنده) حجت نیست و هر چه آن برپا دارنده درباره قرآن بگوید، حق است. آنگاه به ایشان گفتم: برپادارنده قرآن کیست؟ گفتند: ابن مسعود قرآن را می دانست، عمر هم می دانست، حذیفه هم می دانست. گفتم: تمام قرآن را؟ گفتند: نه، [گفتم:] من کسی را جز علی (ع) ندیدم که بگوید همه قرآن را می داند و هنگامی که در میان مردم چیزی رخ می داد که [همه در پاسخ آن در می ماندند و به هر کس مراجعه می کردند] می گفت: نمی دانم [تنها او بود] که می گفت: می دانم. پس گواهی می دهم که علی (ع) برپادارنده قرآن، [امام] مفترض الطاعة و حجت بر مردم پس از رسول خدا (ص) بود. هر آنچه او درباره قرآن بگوید حق است. آنگاه حضرت فرمود: خدایت رحمت کند. [۲۲]

از این مناظره نیز می توان دریافت که کتاب الهی به تنهایی برای هدایت بشر کافی نیست و همواره باید در میان مردم کسی که آشنا به کتاب خداست حضور داشته باشد تا با تبیین و تفسیر آن کتاب، راه هدایت را به انسان ها نشان دهد.

ج) لزوم زنده بودن حجت الهی

در روایات متعددی بر این موضوع تأکید شده است که حجت الهی آنگاه بر مردم اقامه می شود که امام زنده ای در میان مردم باشد و مردم نیز او را بشناسند. امام صادق (ع) در‬ این باره می فرماید: «إن الحجة لاتقوم لله عز و جل علی خلقه إلا بإمام حتی [حی [۲۳]] یعرف؛ حجت خدا بر آفریدگانش تنها با امام [زنده‬ ای] که شناخته شود، اقامه می شود». [۲۴]

امام موسی بن جعفر (ع) نیز در این زمینه می فرماید: من مات بغیر إمام مات میتة جاهلیة، إمام حی یعرفه. فقلت: لمأسمع أباک یذکر هذا یعنی إماما حیا فقال: قد والله قال ذلک رسول الله (ص)، قال: و قال رسول الله (ص): من مات و لیس له إمام یسمع له و یطیع مات میتة جاهلیة. [۲۵]

هر کس بدون امام بمیرد به مرگ جاهلیت مرده است؛ امام زنده‬ ای که او را بشناسد. پس گفتم: از پدرتان نشنیدم که این لفظ یعنی امام زنده را ذکر کرده باشد. فرمود: به خدا قسم که آن را رسول خدا (ص) ذکر کرد. رسول خدا (ص) فرمود: هر کس بمیرد و امامی که سخنش را بشنود و از او اطاعت کند، نداشته باشد، به مرگ جاهلیت مرده است.

امام رضا (ع) به نقل از امام باقر (ع) چنین روایت می کند: «إن الحجة لاتقوم لله عز و جل علی خلقه إلا بإمام حی یعرفونه؛ حجت خداوند عز و جل بر مردم اقامه نمی شود مگر با امام زندهای که او را می شناسند». [۲۶]

با توجه به آنچه در زمینه نیاز همیشگی مردم به حجت گفته شد و همچنین با توجه به روایت نقل شده از امام موسی بن جعفر (ع) که در آن بر موضوع پیروی و اطاعت از امام تأکید شده بود، فلسفه لزوم زنده بودن حجت های الهی روشن می شود.

د) امکان غیبت حجت های الهی

حجت های الهی گاه آشکارا بر مردم ظاهر می شوند و به صورت عادی در جامعه حضور می یابند و گاه به دلایلی از دیدگاه مردم پنهان می شوند و نهان‬ زیستی (غیبت) را برمی‬ گزینند. این موضوع گاه به صورت کلی و بیان اصل امکان غیبت حجت های الهی و گاه به صورت مصداقی و بیان موارد غیبت آنان در تاریخ، در روایات آمده است. یکی از مواردی که در آن به اصل این موضوع اشاره شده، روایتی است که در آن، به نقل از امام علی (ع) چنین آمده است: أللهم بلی، لاتخلو الأرض من قائم لله بحجة؛ إما ظاهرا مشهورا، و إما خائفا مغمورا، لئلا تبطل حجج الله و بیناته …. [۲۷] ‬ بلی، زمین تهی نماند از کسی که حجت بر پای خداست، پایدار و شناخته است و یا ترسان و پنهان از دیدههاست، تا حجت خدا باطل نشود و نشانه هایش از میان نرود ….

در روایت دیگری که از امام صادق (ع) نقل شده است، در این زمینه چنین می خوانیم: و لمتخل الأرض منذ خلق الله ادم من حجة لله فیها ظاهر مشهور أو غائب مستور، و لاتخلو إلی أنتقوم الساعة من حجة الله فیها، و لولا ذلک لم یعبد الله. [۲۸]

از زمانی که خداوند آدم را آفرید تاکنون زمین از حجت خدا خالی نمانده است، خواه آن حجت آشکار و شناخته شده باشد، خواه غایب و پنهان [از دیده ها]. و تا روزی هم که قیامت برپا شود، زمین از این حجت های الهی خالی نخواهد ماند. اگر این‬ گونه نبود، خدا پرستیده نمی شد.

افزون بر این روایات که در آنها به اصل امکان غیبت حجت های الهی پرداخته شده است، روایات فراوانی وجود دارد که در آنها از موارد غیبت حجت های خدا در طول تاریخ سخن گفته شده است.

شیخ صدوق (ره) در کتاب خود پس از بیان مقدمه‬ ای طولانی درباره علت تألیف کتاب و پاسخ به برخی شبهه هایی که فرقه های مختلف در زمینه غیبت امام دوازدهم (ع) مطرح می کنند، به بیان موارد غیبت پیامبران و حجت های الهی در طول تاریخ می پردازد و با بهره‬ گیری از روایات به تفصیل در مورد غیبت ادریس، نوح، صالح، ابراهیم، یوسف، موسی و… (ع) سخن می گوید. [۲۹]

در اینجا ممکن است این پرسش مطرح شود که در صورت غیبت حجت های الهی با همه نقش های گسترده‬ ای که آنها در جوامع انسانی دارند مردم چگونه از وجود آنها بهره‬ مند می شوند؟

در پاسخ این پرسش چند نکته را یادآور می شویم:

۱- بسیاری از اموری که در روایات از آنها به عنوان فواید و آثار وجودی حجت های الهی و پیشوایان معصوم (ع) یاد شده است، در زمان غیبت نیز استمرار دارند و غیبت ظاهری امام هیچ تأثیری در آنها ندارد. به بیان دیگر، اگرچه مردم در زمان غیبت به ظاهر از وجود امام محروم می شوند، ولی آثار و برکات متعدد وجود امام که پیش از این به تفصیل درباره آنها سخن گفتیم، [۳۰] همچنان شامل حال جهان و جهانیان می شود و مردم پیوسته از آثار مادی و معنوی وجود امام بهره مند می گردند. چنانکه مردم در زمانی که خورشید در پشت ابر است و در ظاهر دیده نمی شود، از برکات بی شمار خورشید برخوردار می شوند. این موضوعی است که در روایات متعددی بر آن تصریح شده است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد: ‬ پیامبر گرامی اسلام (ص) در پاسخ این پرسش جابر بن عبدالله انصاری که «آیا شیعیان آخرین امام، در زمان غیبتش از او بهره مند می شوند؟» می فرماید: ‬ إی والذی بعثنی بالنبوة إنهم لیستضیئون بنوره و ینتفعون بولایته فی غیبته کانتفاع الناس بالشمس و إن تجللها سحاب. [۳۱]

آری، سوگند به پروردگاری که مرا به پیامبری برانگیخت، مردم در زمان غیبت او از نورش روشنایی می گیرند و از ولایتش بهره‬ مند می شوند، چنانکه از خورشید در زمانی که ابرها آن را پوشیده‬ اند، استفاده می کنند.

امام صادق (ع) نیز در ادامه روایتی که پیش از این نقل شد، در پاسخ این پرسش راوی که «مردم چگونه از حجتی که غایب و پنهان [از دیده ها] ست بهرهمند می شوند؟» می فرماید: کما ینتفعون بالشمس إذا سترها السحاب. [۳۲] ‬ آن‬ چنان که از خورشید در زمانی که ابرها آن را پوشاندهاند استفاده می کنند.

در توقیع شریفی که از ناحیه مقدسه خطاب به اسحاق بن یعقوب صادر شده است، چنین می خوانیم: و أما وجه الاءنتفاع بی فی غیبتی فکالاءنتفاع بالشمس إذا غیبتها عن الأبصار السحاب. [۳۳] ‬ اما چگونگی بهره‬ مند شدن از من در [زمان] غیبتم بسان بهرهمند شدن از خورشید است هنگامی که ابرها آن را از دیدگان پنهان داشته‬ اند.

با نگاهی اجمالی به ویژگی های دوازده‬ گانه امامان معصوم (ع) که شیخ صدوق (ره) اعتقاد به آنها را از لوازم معرفت امام برشمرده است، درمی یابیم که غیبت امام در بسیاری از آنها تأثیری ندارد و این ویژگی ها در هر حال برای آنها ثابت است. به بیان دیگر آنها در حال غیبت و حضور، والیان امر، گواهان بر مردم، راهنمایان به سوی خدا، جایگاه های علم الهی، پایه های توحید، صاحبان معجزه ها و نشانه ها، مایه های ثبات و پایداری جهان، وسیله های نجات و رستگاری امت و سرسپردگان امر الهی هستند و مردم از همه این ویژگی های آنها بهره‬ مند می شوند.

۲- بی‬ تردید مردم در زمان غیبت، از بسیاری از فواید و آثار وجودی حجت های الهی نظیر بیان حلال و حرام الهی، تبیین و تفسیر کتاب آسمانی، برپاداشتن حدود الهی، اجرای احکام خدا و… محروم می شوند، ولی این بدان معنا نیست که مردم در زمان غیبت به حال خود واگذاشته شده و در وادی نادانی و گمراهی رها شدهاند. مطالعه تاریخ غیبت امام دوازدهم نشان می دهد که اجداد طاهرین آن امام سال ها پیش از آغاز غیبت، مردم را برای این دوران آماده کرده و با معرفی فقها به عنوان نایبان عام امامان معصوم، تکلیف آنها را در زمان غیبت روشن ساخته‬ اند. [۳۴]

۳- درست است که برخی از آثار و فواید وجودی حجت خدا؛ مانند ولایت سیاسی و اداره امور جامعه؛ ولایت تشریع و تبیین حکم الله واقعی؛ بیان معنای دقیق آیات کتاب خدا و تفسیر و تأویل آنها و… به حضور عینی و ملموس او در جامعه بستگی دارد، ولی باید توجه داشت که سبب محرومیت جوامع انسانی از آثار و فواید یادشده، خود مردم بوده‬ اند و اگر آنها در پی بهره‬ مند شدن از این آثار و فواید هستند، باید تلاش کنند که موانع غیبت برطرف و در ظهور آخرین حجت خدا تعجیل شود.

ه) حجت های الهی، معیار تشخیص حق و باطل

یکی دیگر از ویژگی های ممتاز حجت های خداوند، معیار و شاخص بودن آنها برای شناسایی حق از باطل و معروف از منکر است. مردم برای اینکه بدانند آنچه در زندگی فردی و اجتماعی آنها می گذرد، حق است یا باطل، معروف است یا منکر، چارهای جز رجوع به آنان ندارند. در روایتی که از امام باقر (ع) یا امام صادق (ع) نقل شده است، در این زمینه چنین می خوانیم: ‬ إن الله لم یدع الأرض بغیر عالم و لولا ذلک لم یعرف الحق من الباطل. [۳۵] ‬ خداوند زمین را بدون عالم نگذاشته است و اگر این‬ گونه نبود، حق از باطل شناخته نمی شد.

امام صادق (ع) در روایت دیگری، در این زمینه چنین می فرماید: لم تخل الأرض مند کانت من حجة عالم یحیی فیها ما یمیتون من الحق. [۳۶] زمین از همان گاه که پدید آمده، از حجتی عالم که هر حقی را مردم به دست فراموشی بسپارند، زنده می کند، تهی نبوده است.

امام باقر (ع) نیز در زمینه مرجعیت امامان در تشخیص حق از باطل و درست از نادرست می فرماید: إنما کلف الناس ثلاثة: معرفة الأئمة و التسلیم لهم فیما ورد علیهم و الرد إلیهم فیما اختلفوا فیه. [۳۷] ‬ مردم تنها به سه چیز تکلیف شدهاند: شناخت امامان؛ تسلیم شدن به ایشان در آنچه بر آنها وارد می شود و رجوع به آنها در آنچه در آن اختلاف دارند.

در قسمتی از زیارت آل یاسین که از امام عصر (ع) نقل شده است، پس از آنکه تک تک امامان را به عنوان حجت خدا می خوانیم و بر این موضوع گواهی می دهیم، خطاب به آنها می گوئیم: فالحق ما رضیتموه و الباطل ما أسخطتموه و المعروف ما أمرتم به و المنکر ما نهیتم عنه. [۳۸] حق آن است که شما از آن خشنود شوید و باطل آن است که شما از آن به خشم آیید. معروف آن است که شما بدان امر کنید و منکر آن است که شما از آن نهی کنید.

همچنین در بخشی از زیارت جامعه کبیره خطاب به حجت های الهی عرضه می داریم: «و الحق معکم و فیکم و منکم و إلیکم و أنتم أهله و معدنه؛ حق با شما، در شما، از شما و به سوی شماست و شما اهل حق و معدن آن هستید». [۳۹]

و) حجت های الهی، بیان کننده حلال و حرام الهی

یکی دیگر از ویژگی های منحصر به فرد حجت های خداوند، مرجعیت آنان برای بیان حلال و حرام الهی است. این ویژگی از ابتدای تاریخ تا روزی که بشر در کره زمین حیات دارد، استمرار داشته و خواهد داشت و بشر هیچگاه از راهنمایی حجت های الهی بینیاز نخواهد شد. امام صادق (ع) در این زمینه می فرماید: ‬ مازالت الأرض إلا و لله فیها الحجة یعرف الحلال و الحرام و یدعو الناس إلی سبیل الله. [۴۰] تا زمانی که زمین پابرجاست، در آن، برای خدا حجتی است که حلال و حرام را به مردم می شناساند و آنها را به راه خدا فرا می خواند.

آنچه گذشت، بخش کوچکی از معارف ارزشمندی است که در آموزه های اسلامی درباره حجت های الهی آمده است. همین اندک نیز به خوبی نقش و جایگاه آنان را در هستی نشان می دهد و روشن می سازد که ما منتظر ظهور چه شخصیتی هستیم. شخصیتی که در عین غیبت ظاهری، در لحظه لحظه زندگی ما نقش دارد و همه خیرات و برکات مادی و معنوی به وسیله او به ما می رسد. بی‬ تردید، چنین انتظاری آثار بسیار ارزشمندی در زندگی فردی و اجتماعی منتظران خواهد داشت. آثاری که در هیچ یک از انتظارهایی که دیگر ادیان و مکتب ها، آن را تبلیغ می کنند، یافت نمی شود.