به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، مالیات بخشی از درآمد یا دارایی افراد یا شرکت هاست که جهت اعمال اهداف و سیاست های مالی، پرداخت مخارج عمومی و … توسط دولت وصول می شود.

مالیات در دین اسلام، یکی از واجبات مالی اسلام شمرده می شود چه اینکه بر اساس آیات و روایات، زکات، خمس، خراج و جزیه از این نوع واجبات هستند؛ یکی از فلسفه های پرداخت این منابع، اصل موازنه اجتماعی شمرده شده است. این اصل، از اصول سفارش شده قرآن است آنجا که فرمود: «ما أفاء الله علی رسوله من أهل القری فلله و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل کی لا یکون دولة بین الأغنیاء منکم؛ آنچه خدا از [ اموال و زمینهای] اهل آن آبادیها به پیامبرش داد اختصاص به خدا و پیامبر و اهل بیت پیامبر و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان دارد تا میان ثرومندان شما دست به دست نشود». (سوره حشر آیه۷) این آیه شریفه حفظ تعادل اقتصادی و اجتماعی و توزیع ثروت را بین مردم از اصول و هدف های اساسی اسلام در جامعه می شمارد.

متأسفانه اخباری مبنی بر عدم دریافت مالیات از جمعی از هنرمندان جامعه از سوی دولت، منتشر شده است؛ امری که سؤالات و شبهاتی را در اذهان عمومی مردم پدید آورده است.

در چنین شرایطی بررسی روش برخورد امیرالمؤمنین با مسئله مالیات در زمان تصدی حکومت اسلامی، افق فکری مناسبی را در اذهان عموم مردم در این باره می گشاید.

خبرگزاری تسنیم در گفت وگو با محمدمهدی جعفری، مترجم و شارح کتاب شریف نهج البلاغه به مسئله مالیات از منظر حکومت علوی پرداخته است.

صاحب کتاب «پژوهشی در اسناد و مدارک نهج البلاغه» در بخش هایی از این مصاحبه می گوید: در حکومت علوی هیچ ثروتمندی معاف از مالیات نبود مگر اینکه آن ثروتمند دچار زیان می شد؛ در این صورت تا مقداری که به زندگی او آسیب نرسد، مالیات دریافت می کرد. اگر همه ما اعم از مسئولان و مردم، توصیه های امیرالمؤمنین را در نظر داشته باشیم و همواره یاد خدا و آخرت را در دل های خود زنده نگه داریم و تقوا پیشه کنیم، دنیا و آخرتمان اصلاح می شود؛ در این صورت در کنار یکدیگر و به صورت مسالمت آمیز و برابر زندگی می کنیم.

مشروح گفت وگو را در ادامه می خوانید

امیرالمؤمنین در قبال مالیات به عنوان واجبی شرعی برخورد می کرد

* حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) در دوران زمامداری خویش چه برخوردی با مسئله مالیات داشتند؟

در زمان حکومت امیرالمؤمنین امام علی (ع)، آن حضرت توجه زیادی نسبت به دریافت مالیات از اقشار مختلف جامعه داشت، منتها با هر قشری متناسب با حال آنها برخورد می کرد؛ در صورت کلی موضوع مالیات از منظر حکومت علوی را می توان در سه حیطه مورد بررسی قرار داد:

* وجوب اخذ مالیات

* روش دریافت مالیات یا برخورد اخلاق مدارانه

* برخورد آن حضرت با متخلفان مالیات

اولین نکته، در وجوب دریافت مالیات به عنوان یک واجب شرعی است؛ بر این اساس همگان مکلف به ادای مالیات -چه کم چه زیاد- بودند.

دومین نکته، درباره روش دریافت مالیات است. نامه ۵۱ نهج البلاغه مربوط به مکاتبه آن حضرت با مسئولان دریافت مالیات درباره شیوه اخذ آن است. در این نامه پس از ذکر مقدمه ای درباره ضرورت یاد قیامت می خوانیم:

«از بنده خدا، علی امیر المؤمنین به کارگزاران خراج؛ … پس خود، داد مردم را بدهید و در معاشرت با آنان انصاف را فرو مگذارید و برای برآوردن نیازهایشان، حوصله به خرج دهید. شما خازنان رعیت هستید و وکیلان امت و سفیران امامان. کسی را که نیازی دارد، در برآوردن آن درنگ نکنید، آنسان که به خشم آید و او را از مطلوبش باز ندارید و برای گرفتن مالیات، جامه تابستانی و زمستانی مردم را یا حیوانی که با آن کار می کنند یا بنده آنها را نفروشید. هیچ کس را برای درهمی تازیانه نزنید و دست به مال هیچ کس، چه مسلمان و چه ذمی، نبرید، مگر آنکه، اسبی یا سلاحی نزد آنان بیابید که بدان بر مسلمانان تجاوز کنند و مسلمانان را شایسته نیست که این گونه چیزها را در دست دشمن اسلام واگذارد تا سبب نیرومندی او بر ضد اسلام شود. از خیرخواهی دیگران دریغ نکنید و با سپاهیان رفتار نیکو را فرو نگذارید و از یاری رعیت باز نایستید و در تقویت دین درنگ روا ندارید.»

حضرت در فراز بعدی اشاره دارند که حتی دریافت مالیات از واجبات خداست. ایشان فرموده اند:

«آنچه در راه خدا بر شما واجب است به جای آورید، زیرا خداوند سبحان از ما و شما خواسته است که در سپاسگزاری اش تا توانیم بکوشیم و تا توانمان هست یاری اش کنیم. هیچ نیرویی جز از سوی خداوند نیست.»

* بنابراین اولین وظیفه کسانی که مأمور دریافت مالیات از مردم هستند، برخورد انسانی و اخلاق مدارانه است.

فراتر از اینها، توجه به خداوند متعال و تقوای الهی است. در جای جای فرازهای مربوط به موضوع دریافت مالیات، این نکات ارزشی را می بینیم. در نامه ۲۵ نهج البلاغه که مربوط به یکی از مأموران اخذ مالیات است، به این نکات اشاره دارند. سید رضی بالای این وصیت توضیح می دهد: جمله هایی از آن را در اینجا می آوریم تا همگان بدانند که علی (ع) ستون حق را برپای می داشت و نشانه های عدالت را در کارهای خرد و کلان و کلی و جزئی آشکار می کرد.

امیرالمؤمنین در این نامه به مأمور مالیات می فرماید:

«با تقوا از خدایی که یکتاست و همتایی ندارد حرکت کن.» یعنی اساس رفتار تو بر تقوا باشد. بعد ادامه می دهند:

«در سر راه، هیچ مسلمانی را نترسان، یا با زور از زمین او نگذر و افزون تر از حقوق الهی از او نگیر. هر گاه به آبادی رسیدی، در کنار آب فرود آی، و وارد خانه کسی نشو، سپس با آرامش و وقار به سوی آنان حرکت کن تا در میانشان قرار گیری؛ به آنها سلام کن و در سلام و تعارف و مهربانی کوتاهی نکن. سپس می گویی (ای بندگان خدا، مرا ولی خدا و جانشین او به سوی شما فرستاده تا حق خدا را که در اموال شماست تحویل گیرم)».

حضرت در این فراز مدام به خداوند متعال اشاره دارد و این، یک رفتار موحدانه است؛ یعنی اساس کار بر مبنای حکم الهی است و ولی خدا مأمور و مجرای اجرای حکم خداست.

امام ادامه می دهد:

«آیا در اموال شما حقی است که به نماینده او بپردازید»؟ اگر کسی گفت: نه، دیگر به او مراجعه نکن و اگر کسی پاسخ داد: بله، همراهش برو، بدون آن که او را بترسانی، یا تهدید کنی، یا به کار مشکلی وادار کنی، هرچه از زر و سیم به تو داد، بگیر».

نکته جالب توجهی که نیاز است به آن اشاره کنیم، احترام به بیت المال و رعایت حق چهارپایان است؛ امیرالمؤمنین علیه السلام به آن مأمور فرمود:

«پس اگر چهارپایی دارد، جز به اجازه آنها میان آنها نرو، زیرا بیشترش برای اوست و درصدی تخصیص به مالیات دارد؛ هنگامی که میان آنها رفتی، همچون درآمدن کسی که بر آنها چیرگی دارد و مانند درشت کرداری بدخو میان شان نرو؛ مبادا چهار پایی را برمانی و بترسانی و هرگز نباید به دارندگان آن چهارپا آزاری برسانی».

این مسئله از آن روست که آموزه های اسلام بر حفظ محیط زیست و حقوق جانداران نیز تأکید دارد، به گونه ای که ترحم بر حیوان موجب پاداش و همچنین آزار و اذیتش، سبب عذاب آخرت است، به گونه ای که در کتابهای فقه و حدیث، فصل های مفصلی در این زمینه نگارش یافته است؛ از جمله ممنوعیت به بند کشیدن حیوانات و شکنجه آنها، حمایت ازحیات حیوانات گمشده و نجات آنها از مرگ و نیز انداختن کالا به دریا برای حفظ حیوانات موجود در کشتی به منظور جلوگیری از غرق شدن آنها.

آموزه های اسلام بر حفظ محیط زیست و حقوق جانداران نیز تأکید دارد، به گونه ای که ترحم بر حیوان موجب پاداش و همچنین آزار و اذیتش، سبب عذاب آخرت است، به گونه ای که در کتابهای فقه و حدیث، فصل های مفصلی در این زمینه نگارش یافته است

قانون در خدمت فرد است نه فرد در خدمت قانون

حضرت ضمن توصیه هایی درباره روش صحیح آوردن مالیات به خزانه بیت المال فرموده اند:

«اگر خدا بخواهد، پاداش تو را بزرگ می کند و این مسئله برای به رشد رساندن تو نزدیک تر است؛ فإن ذلک أعظم لأجرک و أقرب لرشدک»

یعنی نه تنها این کار اجر فراوانی از سوی خداوند دارد بلکه تو را به رشد می رساند. بنابراین قانون برای خدمت به افراد است نه اینکه افراد در خدمت قانون و قدرت و حاکمیت باشند.

تا زمانی که من مسئولم، نباید کوچک ترین حقی از مردم ضایع شود

* آیا امیرالمؤمنین بین عموم مردم با ثروتمندان در گرفتن مالیات تفاوت قائل می شد؟

همان طور که اشاره داشتم، امام علی علیه السلام مالیات را حقی واجب می دانست و حتی اگر شده با تخفیف دریافت می کرد. در قسمتی از این نامه ها شنیده بودند یکی از خراج گیران، مالیاتی که دریافت کرده بود، به دیگری داده بود و یا از یک ثروتمند به طور شایسته مالیات نگرفته بود. حضرت او را به شدت توبیخ می کند؛ یعنی در مقابل حق الناس یا حقوق شهروندان، کوچک ترین گذشتی نداشت. روش و مشی حضرت اینگونه بود تا زمانی که من مسئولم، نباید کوچک ترین حقی از مردم ضایع شود.

امام علیه السلام مالیات را حقی واجب می دانست و حتی اگر شده با تخفیف دریافت می کرد. در مقابل حق الناس یا حقوق شهروندان، کوچک ترین گذشتی نداشت.

البته باید توجه داشت که مالیات، حق مردم است و هیچ حکومتی نباید از آن گذشت کند؛ تخفیف یا گذشت زمانی است که ببینند مالیات دهنده زیان دیده است؛ مثلا امام علی (ع) ضمن توصیه هایی به مالک اشتر فرمود:

«هرگاه از سنگینی خراج یا آفت محصول یا بریدن آب یا نیامدن باران یا دگرگون شدن زمین، چون در آب فرو رفتن آن یا بی آبی، شکایت نزد تو آوردند، از هزینه و رنجشان بکاه، آنقدر که امید داری که کارشان را سامان دهد. کاستن از مالیات بر تو گران نیاید، زیرا برای آبادانی بلاد تو اندوخته ای شود و زیور حکومت تو باشد».

در حکومت علوی هیچ ثروتمندی معاف از مالیات نبود مگر اینکه آن ثروتمند دچار زیان می شد. در این صورت تا مقداری که به زندگی او آسیب نرسد، مالیات دریافت می کرد. اگر همه ما اعم از مسئولان و مردم، توصیه های امیرالمؤمنین را در نظر داشته باشیم و همواره یاد خدا و آخرت را در دل های خود زنده نگه داریم و تقوا پیشه کنیم، دنیا و آخرتمان اصلاح می شود؛ در این صورت در کنار یکدیگر و به صورت مسالمت آمیز و برابر زندگی می کنیم.

گفت وگو و تنظیم: سعید شیری

انتهای پیام/