به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نهم ربیع الأول مصادف با سالروز آغاز امامت امام عصر عجل الله تعالی فرجه است. معمولا وقتی به چنین ایام منتسب به امام معصوم می رسیم، به شادی می پردازیم و سعی می کنیم جامعه و اطرافیان را شاد کنیم و یا در محافل رسمی به جنگ و جشنواره می پردازیم تا گفته باشیم کاری برای امام معصوم انجام دادیم که البته این جشن ها در جای خود بسیار پسندیده است؛ اما در این بین حلقه مفقوده ای وجود دارد که همان معرفت امام است؛ مسئله ای که یا اصلا به آن پرداخته نمی شود و یا کمتر به آن اهمیت داده می شود. در این ۴۰ سال که از پیروزی انقلاب اسلامی می گذرد، اتفاقا جامعه بیشتر از گذشته مهیای درک مفهوم امامت و ولایت عترت بوده است و توقع بود که هر سال معرفتی بر شیعیان افزوده شود. اما وقتی در ایام آیینی مقابل قاب تلویزیون می نشینیم، با تکرار مکررات مواجهیم و کمتر شاهد ساخت فیلم ها و آثار فاخر هنری در زمینه معارف اهل بیت وحی؛ بوده ایم، یعنی بیشتر از آنکه به معارف عترت پرداخته شود روزگارمان به جنگ و جشنواره گذشته، از این جهت است که در این ۴-۵ دهه تنها به ساخت معدودی از فیلم های تلویزیونی و سینمایی از زندگانی عترت اکتفا شده است.

در چنین شرایطی نیاز است از منبع قرآن که پیامبر صلی الله علیه و آله در قیامت از مهجوریت آن در امت خویش به خداوند گلایه می کند و از منبع احادیث عترت که به تبع مهجوریت قرآن، به انزوا کشیده شده ، به معرفت امام معصوم بپردازیم. وقتی این حلقه های مفقوده معرفتی تکمیل شود، قابلیت تبدیل به فرم های مختلف هنری می یابد.

برای اینکه ببینیم در چه جایگاهی از معرفت امام قرار داریم، باید ببینیم امامت در نگاه قرآن و عترت چیست و ما تا چه حد نسبت به ویژگی های امام آگاهی داشتیم و به جامعه مؤمنین آگاهی رساندیم. امامت «شأن و مقام پیامبران و میراث اوصیاء و در یک کلام، خلافت خدا روی زمین است. امام، حلال خدا را حلال و حرامش را حرام و نیز حدود خدا را اقامه می کند. امام، ماه درخشنده و چراغ پرتوافکن و روشنایی تابنده و ستارۀ راهنما در ناپیدایی شب های ظلمانی و راهنمای هدایت و همچنین نجات بخش از تباهی است. امام، یگانه دوران خویش است. کسی با او برابری نکند و دانشمندی همسنگ او نباشد و نظیری برایش پیدا نشود. منبع نبوت است؛ در دودمانش عیبی نباشد و هیچ اصل و نسب داری با او برابری نکند. عالم به سیاست و سزاوار ریاست است، فرمانپذیری از او واجب، قائم به امر خدا، و نصیحت کنندۀ بندگان خداست.» اینها گوشه ای از ویژگی ها و فضائل امام در کلام امام رضا علیه السلام بود که از نظرها گذشت.

اکنون که در ایام منتسب به امام عصر عجل الله تعالی فرجه قرار داریم؛ همین ویژگی های امامت را باید منتسب به ایشان بدانیم. حال به صورت دسته بندی شده به گوشه ای از مقام و منزلت امام معصوم می پردازیم.

ابتدا باید بدانیم که طبق آموزه های ناب اسلام، هیچ کجا خالی از امام نیست؛ چه در عوالم و چه در نشئات آینده امام حضور دارد و بلکه از جانب خداوند حاکم بر آنهاست. به چه استنادی؟ در ادامه می خوانیم:

کلمة الله:

یعنی آن زمان که از کلمة الله صحبت می شود، منظور آن دست از صفات منحصر به فرد خداست که خداوند عالم و آدم را متأثر از آنها خلق کرد؛ بنابراین فرمودند «نحن کلمة الله»؛ ما همان کلمة الله هستیم. این حقیقتی است که انبیاء و رسولان الهی در سیر رشد معرفتی خود به آن می رسیدند؛ از این جهت است که ذیل آیه «فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه؛ سپس آدم از پروردگارش کلماتی را دریافت کرد؛ و [خدا] او را توبه داد» فرمودند ما همان کلمات بودیم «نحن و الله الکلمات التی تلقاها آدم من ربه فتاب علیه» (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۲۵، ص۵) و در توضیح آن فرمودند آدم علیه السلام از خداوند به حق محمد، علی، حسن، حسین و فاطمه از خداوند درخواست توبه کرد «سأله بحق محمد و علی و الحسن و الحسین و فاطمة، صلی الله علیهم». (الکافی (ط - دارالحدیث)، ج۱۵، ص۶۸۴)

مشیت خدا:

تمام مشیت خداوند که در عالم جریان دارد، در اختیار امام معصوم است بلکه امام همان مشیت خداست. یکی از حکمت های این امر در نظام خداوند این است که انسان ها با دیدن رفتارهای او پی به خواست خداوند ببرند. امام کاظم علیه السلام در روایتی فرمود «إن الله جعل قلوب الأئمة موردا لإرادته- فإذا شاء الله شیئا شاءوه.» یعنی خداوند قلوب ائمه را محل ورود اراده ی خویش قرار داده است؛ پس اگر خداوند، چیزی را بخواهد، آن ها نیز آن چیز را می خواهند. سپس به آیه۲۹ تکویر اشاره کرده، فرمود «همان گونه که خداوند عزوجل می فرماید: و ما تشاؤون إلا أن یشاء الله رب العالمین.» شما اراده نمی کنید مگر اینکه خداوندی که پروردگار جهانیان است، اراده کند. (تفسیر القمی، ج۲، ص۴۰۹) امام حسن عسکری علیه السلام نیز فرمود «قلوبنا أوعیة لمشیة الله فإذا شاء شئنا و الله یقول و ما تشاؤن إلا أن یشاء الله»؛ یعنی قلوب ما ظرفت مشیت خداست؛ پس هنگامی که او بخواهد، ما می خواهیم، همچنان که فرمود و ما تشاؤن إلا أن یشاء الله.

علم به غیب و شهود و قیامت:

مشهورترین آیه در این باره آیات ۲۶ و ۲۷ سوره جن است، آنجا که فرمود«عالم الغیب فلا یظهر علی غیبه أحدا؛ إلا من ارتضی من رسول» یعنی عالم غیب است و کسی را بر غیب خود آگاه نمی کند مگر رسولی که از او راضی باشد …» این آیه طبق نص روایات، به صورت خاص درباره پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت وحی علیهم السلام است. امام رضا علیه السلام در روایتی ذیل این آیه تصریح دارند که «فرسول الله عند الله مرتضی و نحن ورثة ذلک الرسول الذی أطلعه الله علی ما شاء من غیبه فعلمنا ما کان و ما یکون إلی یوم القیامة …» یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله نزد خداوند مورد رضا هستند و ما وارثان آن مقوله از رسول هستیم، همان که خداوند او را از آنچه بخواهد از غیب مطلع کند؛ پس ما به گذشته و آینده تا روز قیامت علم داریم. ذیل این آیه در همین مضمون روایاتی دیگر در منابع وجود دارد. (بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم، ج۱، ص۱۱۳) ضمن آنکه در زیارت جامعه کبیره به نقل از امام هادی علیه السلام می خوانیم «اصطفاکم بعلمه، و ارتضاکم لغیبه»؛ یعنی خداوند شما را به علم برگزید و برای غیبش به شما رضایت داد.

در آیه ای دیگر می خوانیم «و عنده مفاتح الغیب لا یعلمها إلا هو و یعلم ما فی البر و البحر و ما تسقط من ورقة إلا یعلمها و لا حبة فی ظلمات الأرض و لا رطب و لا یابس إلا فی کتاب مبین»؛ و کلیدهای غیب، تنها نزد اوست. جز او [کسی] آن را نمی داند، و آنچه در خشکی و دریاست علم دارد و هیچ برگی فرو نمی افتد مگر [اینکه] آن را می داند، و هیچ دانه ای در تاریکی های زمین، و هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در کتابی مبین است.» این آیه نیز در شأن پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت وحی علیهم السلام است. امام صادق علیه السلام فرمود و لا رطب و لا یابس إلا فی کتاب مبین یعنی فعند علی علم کل رطب و یابس. یعنی نزد علی علیه السلام علم این مسائل است.«الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، ج۱، ص۲۱۱)

صاحب فضل:

امام از جانب خداوند صاحب تمام فضائل است؛ نه فضائل اخلاقی بلکه تمام مقولاتی که در عالم به عنوان فضیلت شناخته می شود و سبب برترین ایشان نسبت به سایر مخلوقات می شود؛ به عنوان مثال، از جمله مهم ترین فضائلی قرآنی امیر مؤمنان به تصریح روایت امام رضا علیه السلام آیه مباهله است که در آنجا امیر مؤمنان به عنوان نفس رسول و طبق روایات، نفس الله شناخته می شوند؛ (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۱۰، ص: ۳۵۰) لذا رسول خدا صلی الله علیه و آله در وصف فضیلت امیر مؤمنان فرمود «و هو جنب الله و نفس الله». در زیارتنامه ای خطاب به ایشان می خوانیم «السلام علی نفس الله تعالی».

خلیفه خدا:

از دیگر مقامات امام، خلافت خداوند در زمین است؛ امام رضا علیه السلام فرمود «إن الإمامة خلافة الله و خلافة رسوله»؛ یعنی خداوند از مجرای امام و به وسیله او عالم را مدیریت می کند. در این فرآیند، امام واسطه است. در این نظام واسطه ای، هم خداوند عالم و آدم را به سوی امر خود پیش می برد و هم مخلوقات به واسطه امام از نعمات الهی بهره مند می شوند. در این باره احادیث متعددی نیز وجود دارد. امام صادق علیه السلام فرمود «بنا عبد الله و لولانا ما عرف الله»؛ یعنی به واسطه ما خداوند مورد عبودیت قرار می گیرد و اگر ما نبودیم، خداوند شناخته نمی شد. (بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم، ج۱، ص۶۱) رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز فرمود «بنا یستجاب الدعاء و یدفع البلاء و بنا ینزل الغیث من السماء»؛ یعنی به واسطه ما دعا مستجاب و بلاء دفع می شود و به واسطه ما باران از آسمان می بارد. (تفسیر فرات الکوفی، ص۲۵۸)

نکته حائز اهمیت آن است که تمام این فضیلت ها منحصر در زمان و مکان نیست بلکه اهل بیت وحی علیهم السلام در تمام زمان ها و مکان ها واسطه خداوند بر مخلوقات هستند. در این باره روایات بسیار زیادی در منابع وجود دارد و خود این امر نیز از برترین فضائل عترت شمرده می شود که قبلا به برخی از این گزاره ها اشاراتی شد.

نور خدا:

یکی از جنبه های آسمانی ائمه علیهم السلام، بعد نورانی ایشان است که در زیارتنامه ها به این جنبه اشاره شده است. این بعد از وجود عترت در معارف شیعی با عنوان «خلقت نوری» یاد می شود. حاصل این احادیث که تعداد آنها فراوان است در بردارندۀ این معرفت است که خداوند انوار مقدس پیامبر صلی الله علیه و آله و بعد سایر اهل بیت وحی را میلیون ها سال قبل از خلقت آسمان ها و زمین ایجاد کرد؛ این انوار مقدس خداوند را به صورت عملی تسبیح و تقدیس می کردند. آن زمان که خداوند اراده کرد اولین بشر یعنی آدم علیه السلام را خلق کند، این انوار در عرش خداوند با عنوان «عالین» شناخته می شدند و برای تمام ملائک و موجودات با همین نام شهرت داشتند؛ نشان به اینکه وقتی ابلیس از امر خداوند مبنی بر سجده بر آدم علیه السلام سرپیچی می کند، خداوند خطاب به او می فرماید « … أستکبرت أم کنت من العالین»؛ آیا تکبر کردی یا (تصور کردی) از عالین هستی؟ طبق روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله عالین پنج تن آل عبا بودند. (فضائل الشیعة، ص۹) و طبق دیگر روایات از این انوار سایر انوار عترت ایجاد شدند. یکی از فرازهای مربوط به زیارتنامۀ امام رضا علیه السلام اشاره به همین جنبه از خلقت اهل بیت دارد؛ آنجا که می خوانیم «السلام علیک یا نور الله فی ظلمات الأرض.» یعنی سلام بر تو ای نور خدا در تاریکی های دنیا.

حاصل آنکه، فضائل پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام بی شمار است و در آینده نیاز است به فضائل قیامتی آن بزرگواران پرداخته شود. صراط مستقیم، سبل الله، عروة الوثقی، نور الله، وجه الله، حجت الله، آیات الله، عین الله، رجال الاعراف و … از دیگر ویژگی های امام معصوم است که در نگاه جامعه مؤمنان در حد یکسری عبارات باقی مانده است. چنین مقامی را سزاوار است که صاحب شب قدر شود و خداوند امورات را به واسطه امام معصوم در عالم جریان دهد؛ از این جهت توصیه شده با سوره قدر با مخالفان ما محاجه کنید. چنین مقاماتی است که سبب جلب حسادت بدخواهان شد و ۲۵۰ سال مقامی را غصب کردند که یک مورد از بی نهایت فضائل عترت را نه تنها واجد نبودند بلکه خباثت شان سبب شد تا اهل بیت علیهم السلام به مسلخ دشمنان بروند و گاهی به فجیع ترین شکل ممکن به قتل برسند؛ لذا خداوند خطاب به آنها فرمود «أم یحسدون الناس علی ما آتاهم الله من فضله»؛ یعنی آیا مردم (سران امت رسول الله) حسادت ورزیدند بر آنچه که خداوند از فضیلت خود به آنها (عترت) داد؟» از این جهت امام باقر علیه السلام فرمود «نحن المحسودون»؛ یعنی ما مورد همان ها هستیم که مورد حسدیم.

اما معرفت به این معارف عترت به ویژه امام عصر عجل الله تعالی فرجه سبب اصلاح ایمان و رفتار ما نسبت به آن وجود مقدس می شود. امامی که نور خداست، یعنی در همه جا حضور دارد و باید از نور او جهت رشد بهره برد. امامی که مجرای خدایی خداوند است، یعنی باید برای عبودیت به سمت او رفت و خود را با او هماهنگ کرد. امامی که علم و حکمت خداوند را واجد است، می توان به او اعتماد کرد و بر او توکل و توسل کرد و از او خواست؛ نهایت آنکه امام خدا نیست بلکه از جانب خداوند صاحب هر فضیلتی است که در عالم وجود دارد.

انتهای پیام/