مشرق - از امام صادق علیه السلام روایت شده که به یکی از شاگردانش فرمود:

از من چه چیزی آموخته ای؟

شاگرد عرض کرد: آقا جان! هشت مسأله آموخته ام

امام فرمود: آنها را بازگو کن!

عرض کرد:

۱- هر چیز مورد علاقه ام را که دیدم هنگام مردن از صاحبش جدا می شود، همتم را از او برگرفتم و صرف چیزی کردم که از من جدا نشود، بلکه موقع تنهائیم مونس من گردد و آن کار نیک است.

امام فرمود: به خدا سوگند کار نیکی کرده ای!

۲- گروهی را دیدم به فامیل خود افتخار می کنند، و گروهی به مال و فرزند، در صورتی که اینها افتخاری ندارند. و من افتخار بزرگ را در این سخن خدا یافتم: إن أکرمکم عند الله أتقاکم (ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست. حجرات/ ۱۳) پس تلاش کردم تا اینکه در نزد خدا گرامی باشم. امام فرمود: به خدا قسم کار نیکی کرده ای!

۳- مردم را سرگرم بازی و بازیچه شان دیدم، اما من گوش به آیه مبارکه: و أما من خاف مقام ربه و نهی النفس عن الهوی فإن الجنة هی المأوی (و اما کسی که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید و نفس خود را از هوس باز داشت پس جایگاه او همان بهشت است. نازعات / ۴۰ و ۴۱) داده و در راه جلوگیری نفسم از هوا و هوس کوشیدم، تا اینکه سر به طاعت خدای متعال نهاد. امام فرمود: به خدا سوگند که کار خوبی کرده ای!

۴- دیدم هر کسی چیزی را که دارد، دوست می دارد و در نگهداری آن می کوشد، و من این سخن خدای سبحان را شنیدم: من ذا الذی یقرض الله قرضا حسنا فیضاعفه له و له أجر کریم (کیست آن کس که به خدا وامی نیکو دهد تا [نتیجه اش را] برای وی دوچندان گرداند و او را پاداشی خوش باشد. حدید/۱۱) پس چند برابر را خواسته و خودم را پاسدارنده تر از او ندیدم. پس هر چه را که دیدم پیش خودم ارزشمند است، تقدیم به پیشگاه او داشتم تا برای وقت نیازمندیم اندوخته بماند. امام فرمود: به خداقسم کار خوبی کرده ای!

۵- مردم را دیدم که به خاطر روزی نسبت به یک دیگر حسد می ورزند و از طرفی سخن خدای متعال را شنیدم که می فرماید: نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیاة الدنیا و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ بعضهم بعضا سخریا و رحمت ربک خیر مما یجمعون (ما [وسایل] معاش آنان را در زندگی دنیا میانشان تقسیم کرده ایم و برخی از آنان را از [نظر] درجات بالاتر از بعضی [دیگر] قرار داده ایم تا بعضی از آنها بعضی [دیگر] را در خدمت گیرند و رحمت پروردگار تو از آنچه آنان می اندوزند بهتر است. زخرف/ ۳۲) بنا بر این به کسی حسد نورزیده و بر آنچه از دستم رفت غم نخوردم. امام فرمود: به خدا سوگند کار خوبی کرده ای!

۶- دشمنی بعضی از مردم را با بعضی دیگر در این دنیا و کینه هایی را که از یک دیگر در دل دارند، مشاهده کردم، و من گوش به سخن خدا دادم که می فرماید: إن الشیطان لکم عدو فاتخذوه عدوا (شیطان برای شما دشمنی آشکار است، پس او را دشمن خود بدانید. فاطر/۶) این بود که من به جای دشمنی با دیگران به دشمنی با شیطان پرداختم! امام فرمود: به خدا سوگند که کار نیکی کرده ای!

۷- دیدم مردم در طلب روزی سخت در تلاش و کوششند و من گوش به این آیه مبارکه دادم که می فرماید: و ما خلقت الجن و الإنس إلا لیعبدون، ما أرید منهم من رزق و ما أرید أن یطعمون إن الله هو الرزاق ذو القوة المتین (و جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند. از آنان هیچ روزی ای نمی خواهم و نمی خواهم که مرا خوراک دهند. خداست که خود روزی بخش نیرومند استوار است. ذاریات/ ۵۶ ۵۸) و یقین دانستم که وعده و گفتار او راست است، پس دل به وعده او بستم و به فرموده او راضی شدم، و به جای آنچه من نزد او دارم [روزیم]، به حقی که او بر عهده من دارد سرگرم شدم. امام فرمود: به خدا قسم، کار نیکی کرده ای!

۸- دیدم گروهی به تندرستی و جمعی به سرمایه و مال فراوان خود و دسته ای بر مخلوقی نظیر خودشان دل بسته اند، اما من به این سخن خداوند گوش دل فرا دادم که می فرماید: و من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب و من یتوکل علی الله فهو حسبه. (و هر کس پروای خداوند را داشته باشد، برای او گریزگاه (از مشکلات) قرار می دهد و از جایی که حسابش را نمی کند به او روزی می رساند و هر کس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است. طلاق/۲ ۳) از این رو بر خدا توکل کردم، و از غیر او رو برتافته و دل برگرفتم.

امام فرمود: به خدا سوگند که تورات، انجیل، زبور، قرآن و سایر کتاب های آسمانی بر محور این هشت مسأله دور می زند.

منبع: مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر ص ۵۵۵