به گزارش مشرق، خواب فرآیندی است که طی آن، بدن پس از فعالیت های روزمره ای که دارد، به صورت غیر ارادی نیاز به آن پیدا می کند. در واقع خواب در یک معنا یعنی دست کشیدن موقت از فعالیت های شبانه روز و استراحت دادن مطلق به بدن. خداوند در دو آیه به این مسئله اشاره دارد. در آیۀ۴۷ سورۀ فرقان می فرماید «و هو الذی جعل لکم اللیل لباسا و النوم سباتا و جعل النهار نشورا» یعنی اوست که شب را برای شما پوشش و خواب را مایۀ استراحت و آرامش و روز را [ زمان ] پراکنده شدن [ جهت فعالیت و کوشش ] قرار داد. در آیۀ۹ سورۀ نبأ نیز مجدد اشاره به این مسئله کرده، می فرماید «و جعلنا نومکم سباتا؛ و خوابتان را مایه استراحت و آرامش [ و تمدد اعصاب ] قرار دادیم». اهل لغت، سبات را به معنای «بریدن» و «قطع کردن» و در معنایی دیگر «آغاز خواب رفتن» گفته اند و شاید وجه اشتراک آنها، بریدن از فعالیت های روزمره و پرداختن به استراحت بدن باشد.

از جهت علمی و تجربی به اثبات رسیده خوابیدن باعث می شود که توانایی های ادراکی خود مانند حافظه، صحبت کردن و تفکر خلاق را در حد مطلوب نگه داریم؛ به عبارت دیگر، خواب نقش مهمی در رشد مهارت های مغزی ما دارد. اما به آن اندازه که خواب برای بدن مفید است، کم خوابی نیز معضلاتی را به همراه دارد؛ همچنان که کم خوابی سبب بروز مشکلات روانی و کاهش مهارت های مغزی در انسان می شود و به این ترتیب، فعالیت روزانۀ فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. به طور میانگین یک سوم از شبانه روز افراد اختصاص به خواب دارد البته بسته به طبع انسان ها، این زمان متغیر است و در برخی تا ۵ ساعت هم کاهش می یابد.

از این جهت ضرورت دارد آگاهی های لازم دربارۀ ابعاد مختلف خواب را کسب کنیم. در این باره سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمۀ معصومین علیهم السلام منبع مناسبی محسوب می شود. با مطالعه در احادیث صادره از این انوار مقدس، در می یابیم آن بزرگواران بسیار نسبت به آداب خواب و حتی قبل از خواب، اهتمام خاصی داشته اند و با علم لدنی خویش به نکاتی اشاره داشتند که علم نوین به تازه گی به آنها دست یافته است.

از جملۀ آداب نماز، مربوط به زمان خواب است. بر اساس روایات معصومین علیهم السلام، باید در زمان های خاصی مبادرت به خواب کرد، چرا که خوابیدن در برخی از زمان ها برای بدن و سیستم مغزی آسیب زا است.

در این باره رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود:

خواب اول روز موجب کودنی است؛ النوم من أول النهار خرق

و خواب قیلوله (نزدیک ظهر) نعمت است؛ و نوم القائلة نعمة

و خواب بعد از عصر موجب احمقی است؛ و النوم بعد العصر حمق

و خواب میان مغرب و عشاء آدمی را از روزی محروم می دارد. و بین العشاءین یحرم الرزق. (من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۰۲)

یا در روایتی دیگر امام سجاد علیه السلام به ابی حمزه ثمالی فرمود «لا تنامن قبل طلوع الشمس فانی اکرهها لک إن الله یقسم فی ذلک الوقت أرزاق العباد علی أیدینا یجریها؛ هرگز قبل از طلوع خورشید نخواب که من آن را برایت خوب نمی دانم، زیرا خدواند در آن وقت، روزی بندگانش را به دست ما تقسیم می کند. (بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم، ج۱، ص۳۴۳)

اما بهترین موقعیت برای خوابیدن در شب، مدتی پس از عشاء یعنی پس از تاریکی هوا است که متأسفانه این زمان در عصر تکنولوژی و با وجود ابزارهای رسانه ای طولانی مدت شده است. سیرۀ نبوی گویای آن است که حضرت در همان ساعات اولیۀ شب به بستر می رفتند و بعد نیمۀ شب بر میخاستند و به عبادت و تهجد مشغول می شدند.

بنابر آیات اولیه سوره مزمل، رسول خدا صلی الله علیه و آله مکلف به بیداری در بخش عمده ای از شب بودند «یا أیها المزمل قم اللیل إلا قلیلا نصفه أو انقص منه قلیلا أو زد علیه ورتل القرآن ترتیلا؛ ای جامه به خویشتن فرو پیچیده، به پا خیز شب را مگر اندکی، نیمی از شب یا اندکی از آن را بکاه، یا بر آن ]نصف [بیفزای، و قرآن را شمرده شمرده بخوان.» (مزمل ۱ ۴) از آیه آخر همین سوره نیز چنین برمی آید که حضرت و جمعی از مؤمنان خاص، بر اساس این دستورالعمل، بخش زیادی از شب را به تهجد و عبادت بر می خاستند: «إن ربک یعلم أنک تقوم أدنی من ثلثی اللیل ونصفه وثلثه وطائفة من الذین معک والله یقدر اللیل والنهار …در حقیقت، پروردگارت می داند که تو و گروهی از کسانی که با تواند، نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را ]به نماز [ بر می خیزند و خداست که شب و روز را اندازه گیری می کند …» (مزمل ۲۰) هرچند عمل به نسخۀ پیامبر (ص) دشوار است، اما انسان با تقید به این سیره، از جهت جسمی و معنوی در صحت قرار می گیرد.