<span class="text danger">غدیر</span> در منظرگاه مدیریتی <a href="/fa/dashboard/ ir/ویکی شیعه" class="text info">ویکی شیعه</a>

ابزارها

* * * * * * * * * * * * *

ظاهر

متن

کوچک

استاندارد

بزرگ

عرض

استاندارد

پهن

رنگ (آزمایشی)

خودکار

روشن

تیره

این نوشتار دربارهٔ واقعه غدیر است. برای اطلاع از جشن عید غدیر، عید غدیر را ببینید. برای مطالعه حدیث غدیر، خطبه غدیر را ببینید.

واقعه غدیر اثر محمود فرشچیان

منطقه غدیرخم

واقعه غدیر از مهم ترین وقایع تاریخ اسلام است که در آن، پیامبر اکرم(ص) هنگام بازگشت از حجة الوداع در ۱۸ ذی الحجه سال دهم قمری در غدیر خم، امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرد. حاضران در آن واقعه که بزرگان صحابه نیز در میان شان بودند، با امام علی(ع) بیعت کردند.

این معرفی بنا به دستور خدا در آیه تبلیغ بود. این آیه به پیامبر(ص) دستور می داد آنچه خداوند بر او نازل کرده، ابلاغ کند و اگر این کار را نکند، رسالتش را انجام نداده است. پس از واقعه غدیر آیه اکمال نازل شد که می گفت: «امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم.»

معصومان به حدیث غدیر استناد کرده اند و شاعران بسیاری از دوران امام علی(ع) درباره آن شعر سروده اند. از مهم ترین آثار درباره این واقعه، کتاب الغدیر از علامه امینی است. پیامبر(ص) و دیگر معصومان این روز را عید خوانده اند و مسلمانان، به ویژه شیعیان این روز را جشن می گیرند.

ماجرای غدیر

شیعه

اصول دین (عقاید)
عقائد اصلی | توحید • نبوت • معاد • عدل الهی • امامت
سایر عقائد | عصمت • علم غیب • ولایت • مهدویت • غیبت • انتظار • ظهور • رجعت • بداء
فروع دین (احکام عملی)
احکام عبادی | امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری
احکام غیرعبادی | امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری
منابع اجتهاد | کتاب • سنت • عقل • اجماع
اخلاق
فضائل | کظم غیظ • سخاوت • توکل
رذائل | كبر • ریا • سخن چینی • حسد
منابع | قرآن • نهج البلاغه • صحیفه سجادیه • سایر کتاب ها
مسائل چالشی
جانشینی پیامبر • شفاعت • توسل • تقیه • عزاداری • متعه • عدالت صحابه
شخصیت ها
امامان شیعه | امام علی(ع) • امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • امام صادق(ع) • امام کاظم(ع) • امام رضا(ع) • امام جواد(ع) • امام هادی(ع) • امام عسکری(ع) • امام مهدی(عج)
صحابه | مردان
سلمان • مقداد • ابوذر • عمار
زنان
خدیجه • فاطمه(س) • زینب • ام کلثوم • اسماء • ام ایمن • ام سلمه
عالمان | ادیبان • اصولیان • شاعران • رجالیان • فقیهان • فیلسوفان • مفسران
زیارتگاه ها
مسجد الحرام • مسجدالنبی • بقیع • مسجد الاقصی • حرم امام علی • مسجد کوفه • حرم امام حسین • حرم کاظمین • حرم عسکریین • حرم امام رضا • حرم فاطمه معصومه • حرم حضرت زینب
اعیاد مذهبی
عید فطر • عید قربان • عید غدیر • عید مبعث
سوگواری ها
سوگواری محرم • دهه محرم • تاسوعا • عاشورا • دهه صفر • اربعین • ایام فاطمیه
رویدادها
مباهله • واقعه غدیر • واقعه سقیفه • ماجرای فدک • جنگ جمل • جنگ صفین • جنگ نهروان • واقعه کربلا
کتاب ها
الاستبصار • الکافی • تهذیب الاحکام • من لایحضره الفقیه
فرق تشیع
امامیه • اسماعیلیه • زیدیه • کیسانیه

مقالهٔ اصلی: حجة الوداع

پیامبر(ص) در ذی قعده سال ۱۰ قمری همراه هزاران نفر برای انجام مناسک حج از مدینه به طرف مکه حرکت کرد.[۱] این سفر رسول خدا(ص)، حجةالوداع، حجةالاسلام و حجةالبلاغ نامیده می شود. در آن ماه امام علی(ع) برای تبلیغ اسلام در یمن بود[۲] و هنگامی که از تصمیم پیامبر(ص) برای سفر حج آگاه شد، همراه عده ای به سمت مکه حرکت نمود و پیش از آغاز مناسک حج، به رسول خدا(ص) پیوست.[۳]

نزول آیه تبلیغ

مقالهٔ اصلی: آیه تبلیغ

مسلمانان حج گزار ۱۸ ذی الحجه به غدیر خم رسیدند و پیش از جدایی اهالی شام، مصر و عراق از جمعیت، جبرئیل آیه تبلیغ را بر پیامبر(ص) نازل کرد و از جانب خداوند، به رسول خدا(ص) امر نمود تا علی(ع) را به عنوان ولی و وصی بعد از خود، به مردم معرفی کند.[۴]

پس از نزول این آیه، پیامبر(ص) دستور توقف کاروان را صادر نمود و گفت آنانی که پیشاپیش حرکت می کنند، به محل غدیر بازگردند و کسانی که عقب مانده اند، به کاروان در غدیر خم، ملحق شوند.[۵]

ایراد خطبه

مقالهٔ اصلی: خطبه غدیر

پیامبر(ص) پس از ادای نماز ظهر، خطبه ای ایراد کرد که به خطبه غدیر مشهور شد و در ضمن آن فرمود:

«حمد و ستایش مخصوص خداوند است و از او یاری می خواهیم و به او ایمان داریم و از شر نفس هایمان و زشتی های کردارمان، به او پناه می بریم... خداوند لطیف و خبیر مرا خبر داد که من به زودی (به سوی او) فرا خوانده می شوم و (دعوت او را) اجابت خواهم نمود... من پیش از شما در کنار حوض (حوض کوثر) حاضر می گردم و شما در کنار آن بر من وارد می گردید، پس بنگرید که پس از من چگونه درباره ثقلین رفتار می کنید؛ ثقل اکبر کتاب خداست... و ثقل دیگر، عترت من است...»

سپس رسول خدا(ص)، دست علی(ع) را بلند نمود تا مردم او را ببینند و فرمود:

«ای مردم، آیا من از خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار تر نیستم؟ مردم پاسخ دادند: آری، ای رسول خدا. حضرت فرمود: خداوند ولی من است و من ولی مؤمنین ام و من به خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار ترم. پس هر کس که من مولای اویم، علی مولای اوست.» رسول خدا(ص) سه بار این جمله (مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ)را تکرار کرد و فرمود: «خداوندا، دوست بدار و سرپرستی کن هر کسی را که علی را دوست دارد و او را مولای خود بداند و دشمن بدار هر کسی را که او را دشمن می دارد و یاری نما هر کسی را که او را یاری می نماید و به حال خود رها کن هر کس را که او را وا می گذارد.»(اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ) سپس خطاب به مردم فرمود: «حاضران این پیام را به غایبان برسانند.» [۶]

نزول آیه اکمال

مقالهٔ اصلی: آیه اکمال

هنوز جمعیت متفرق نشده بودند که دوباره جبرئیل نازل شد و از جانب خداوند، آیه سوم سوره مائده نازل کرد که به آیه اکمال مشهور است. در بخشی از آیه آمده است: «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دیناً؛ امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم.»

تبریک به امام علی(ع)

مقالهٔ اصلی: ماجرای تهنیت

در این هنگام، مردم به امام علی(ع) تهنیت گفتند. از جمله کسانی که پیشاپیش سایر صحابه، به امام علی(ع) تهنیت گفتند، عمر بود. او پیوسته خطاب به امیرمؤمنان(ع) می گفت: بر تو گوارا باد ! ای پسر ابوطالب!، تو مولای من و مولای هر مرد و زن با ایمان گشتی.[۷]

پیامبر(ص) نیز دستور داد خیمه ای برای علی(ع) برپا کردند و به مسلمانان فرمان داد دسته دسته خدمت ایشان برسند و به عنوان امیرمؤمنان به او سلام دهند و همه مردم حتی همسران پیامبر(ص) و همسران مسلمانان، دستور پیامبر(ص) را عملی ساختند.[۸]

حاضران

درباره تعداد افراد حاضر در غدیر خم اختلاف نظر است. تعداد حاضران را ده هزار نفر،[۹] دوازده هزار نفر،[۱۰] هفده هزار نفر،[۱۱] هفتاد هزار نفر[۱۲] و ۱۲۰هزار نفر[۱۳] گفته اند. برخی با توجه به گنجایش جمیعت در فضای غدیر خم، جمعیت مدینه در سال دهم هجری، در نظر گرفتن جمعیت حاضر در مکه در حجة الوداع، گزارش مبنی بر حضور ده هزار نفر در غدیر خم را مستندتر دانسته اند.[۱۴]

عمر بن خطاب،[۱۵] عثمان بن عفان،[۱۶] عایشه بنت ابوبکر،[۱۷] سلمان فارسی،[۱۸] ابوذر غفاری،[۱۹] زبیر بن عوام،[۲۰] جابر بن عبدالله انصاری،[۲۱] عباس بن عبدالمطلب،[۲۲] ابوهریره [۲۳] از صحابه ای بودند که در واقعه غدیر حاضر بوده و آن را بدون واسطه نقل کرده اند. واقعه غدیر در منابع شیعه و سنی نقل شده است. برخی از فرازهای خطبه غدیر مانند: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» متواتر است.[۲۴]

آیات نازله درباره غدیر

طبق نظر مفسران شیعه [۲۵] و سنی،[۲۶] چند آیه در قرآن درباره ماجرای غدیر در حجةالوداع نازل شده است:

1. «الیوم أکملت لکم دینکم و أتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دیناً؛ امروز، دینتان را برای شما کامل و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و دین اسلام را برای شما پسندیدم.» [۲۷] که به آیه اکمال معروف است.
2. «یا أیها الرسول بلغ ما أنزل الیک من ربّک فان لم تفعل فما بلّغت رسالته و الله یعصمک من النّاس؛ ای پیامبر، آنچه را از ناحیه پروردگارت به تو نازل شد، ابلاغ کن و اگر انجام ندهی، اصلاً پیغام پروردگار را نرساندی و خدا تو را از (شر) مردم، نگه می دارد.» [۲۸] این آیه به آیه تبلیغ مشهور است.
3. «سأل سائل بعذاب واقع للکافرین لیس له دافع»[۲۹] پس از آنکه پیامبر، ولایت علی(ع) را به مردم اعلان کرد نعمان بن حارث فهری با حالت اعتراض به پیامبر گفت: ما را به توحید و قبول رسالتت و انجام جهاد و حج و روزه و نماز و زکات امر کردی، ما هم قبول کردیم. اما به این مقدار راضی نشدی تا اینکه این جوان را منصوب کردی و او را ولیّ(سرپرست) ما قرار دادی. آیا این اعلام ولایت از ناحیه خودت بوده، یا از سوی خدا؟ وقتی پیامبر به او فرمود که از ناحیه خداوند است، با حالت انکار از خداوند خواست که اگر این حکم از جانب اوست، سنگی از آسمان بر سرش فرود آید. در این هنگام سنگی از آسمان بر سرش فرود آمد و او را درجا کشت و این آیه نازل شد.[۳۰]

آیت الله جوادی آملی

نکته خیلی مهم آن است که الآن هم آن مسلمانیِ اهل سنت هم به برکت غدیر است، اگر نبود جریان حضرت امیر(ع)، دینی که به اسارت رفته بود، رفته بود! الآن اهل سنت هم به برکت حضرت امیر مسلمان اند، چون این خاندانِ عترت، قرآن را معنا کردند، به قرآن عمل کردند، در برابر اموی ایستادند، در برابر مروانی ایستادند، در برابر عباسی ها ایستادند تا اصل اسلام زنده بماند. وگرنه چیزی از اسلام نمی ماند.

*https://javadi.esra.ir/fa/w/اگر-غدیر-نبود-چیزی-از-اسلام-نمی-ماند *

احتجاج به غدیر

امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به واقعه غدیر اشاره کرده اند. امام علی(ع) در اوایل حکومتش در روز رحبه، به منظور دفاع از حق خود و رد بر کسانی که در امر خلافت با او منازعه می کردند، به واقعه غدیر مناشده کرد.[۳۱] همچنین حضرت فاطمه(س) می فرماید: «گویی شما نمی دانید آنچه را که پیامبر در روز غدیرخم فرمود؟ سوگند به خدا، پیامبر در آن روز مقام ولایت و امامت را برای علی مقرر و استوار ساخت، تا رشته طمع شما را نسبت به این مقام قطع کند.» [۳۲]

شاعران غدیر

قرن اول | قرن دوم | قرن سوم | قرن چهارم | قرن پنجم | قرن ششم | قرن هفتم | قرن هشتم | قرن نهم | قرن دهم | قرن یازدهم | قرن چهاردهم
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---
امام علی(ع) | کمیت بن زید | ابوتمام طائی | ابن طباطبای اصفهانی | سید رضی | ابوالحسن فنجکردی | ابوالحسن المنصور بالله | ابن داود حلی | ابن عرَندَس حِلّی | ابراهیم بن کفعمی | ابن ابی شافین بحرانی |
حسان بن ثابت | سید حمیری | دعبل | ابن علویه اصفهانی | سید مرتضی | اخطب خوارزمی | مجدالدین بن جمیل | جمال الدین خلعی(خلیعی) | ابن داغر حلّی | عزالدین عاملی | زین الدین حمیدی |
قیس انصاری | عبدی کوفی | ابواسماعیل علوی | مفجّع | مهیار دیلمی | قاضی ابن قادوس | ابوالحسن جزّار | سریجی اوالی | حافظ برسی حلّی | | شیخ حسین کرکی |
عمرو بن عاص | | وامِق نصرانی | ابوقاسم صنوبری | ابوعلی بصیر | ابوالغارات ملک صالح | قاضی نظام الدین | صفی الدین حلّی | ضیاءالدین الهادی | | شیخ بهائی |
محمد حمیری | | ابن رومی | ابوفراس | ابوالعلی معرّی | قطب الدین راوندی | شمس الدین محفوظ بن وشاح | شیبانی شافعی | الحسن آل ابی عبدالکریم | | شیخ حر عاملی |
| | حِمّانی اَفوَه | ابونجیب طاهر | ابن جبر مصری | ابوالمعالی القاضی جلیس | بهاءالدین اربلی | شمس الدین مالکی | | | حسین بن شهاب کرکی [۳۳] | محمد ثقفی تهرانی [۳۴]

بیعت کردن مسلمانان با حضرت علی(ع) در واقعه غدیر خم در کتاب حبیب السیر که توسط غیاث الدین خواندمیر در هرات در قرن دهم هجری و شانزدهم میلادی تهیه شده است.

عید غدیر در اسلام

مقالهٔ اصلی: عید غدیر

مسلمانان و به خصوص شیعه همواره روز غدیر را از عیدهای بزرگ می دانند و این روز در میان ایشان به عید غدیر معروف و مشهور است. در سال ۴۸۷ق بیعت با مستعلی بن مستنصر، از حاکمان مصر در روز عید غدیر خم صورت گرفت.[۳۵] همچنین از اهل سنت روایت شده که هر کس روز ۱۸ ذی الحجه را روزه بگیرد، خداوند ثواب روزه شصت ماه را برای او می نویسد.[۳۶]

رسول خدا(ص) فرمود : «روز غدیرخم برترین عیدهای امت من است و آن روزی است که خداوند بزرگ دستور داد که در آن روز، برادرم امام علی(ع) را به عنوان پرچمدار امتم منصوب کنم تا بعد از من، مردم توسط او هدایت شوند و آن روزی است که خداوند در آن روز، دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید.» [۳۷]

امام صادق(ع) می فرماید: «روز غدیرخم عید بزرگ خداست. خدا پیامبری مبعوث نکرده، مگر اینکه این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته و نام این روز در آسمان، روز عهد و پیمان در زمین، روز پیمان محکم و حضور همگانی است.» [۳۸] امام رضا(ع) فرمود: «روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین... اگر مردم ارزش این روز را می دانستند، بی تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه می کردند.» [۳۹]