خبرگزاری مهر، گروه استان ها: کمبود آب و خشکسالی نگرانی عمده ای است که طی سال های اخیر گریبان بسیاری از استان های کشور را گرفته است. از همین رو کمبود آب، کاهش بارش ها و نیز خشکسالی موجب شده تا بسیاری از عرصه های طبیعی، تالاب ها و نیز دریاچه های کشور در معرض تهدید قرار بگیرند.

اما موضوع خشکسالی در سیستان و بلوچستان و معضلات ناشی از آن متأسفانه به هیچ عنوان مسئله تازه و جدیدی نیست، اما نگرانی اصلی اینجاست که تاکنون هیچ اقدام مطالعاتی و عملیاتی دقیقی برای بررسی این مهم در این منطقه استراتژیک کشور انجام نشده است.

خشک شدن بستر دریاچه هامون سالهاست که به یک معضل مهم زیست محیطی برای منطقه سیستان تبدیل شده و متأسفانه این روزها شرایط زندگی در سیستان و بلوچستان به دلیل تبعات ناشی از این خشکسالی بسیار سخت تر از گذشته شده و مردمان این منطقه با معضلاتی همچون آلودگی هوا، بیماری های قلبی و ریوی، بیکاری، مهاجرت و حاشیه نشینی روبه رو هستند.

از همین رو به منظور مواجهه با بحران کم آبی در ایران تاکنون تکنیک های مختلف برای حل این بحران در کشور به کار گرفته شده که از جمله می توان به موضوعاتی مانند انتقال آب، سدسازی، استفاده از آب شیرین کن ها و حفر چاه ژرف اشاره کرد. اما این راه حل ها تاکنون نتوانسته است بحران آب و خشکی رودها و دریاچه های کشور را برطرف کند.

مساله آب های ژرف یکی از مهم ترین موضوعاتی است که در چند سال اخیر از سوی برخی محققان داخلی مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه برخی مسئولان دولتی و کارشناسان محیط زیست به دلایل مختلف، مخالف برداشت از آب های ژرف هستند اما کشورهایی چون استرالیا، کانادا، آمریکا و حتی عربستان از این آب ها برداشت کرده و می کنند.

عربستان با استفاده از آب های ژرف تبدیل به صادرکننده غلات در جهان شد

گفته می شود برداشت از آب های ژرف در عربستان به حدود چهار دهه قبل می رسد تا جایی که عربستان با استفاده از همین آب های ژرف حتی تبدیل به صادرکننده غلات در جهان شد. در حال حاضر هم لکه های سبزرنگی که روی نقشه این کشور و در شمال غربی آن دیده می شود مربوط به مزارعی است که با استفاده از همین آب های ژرف به وجود آمده اند.

اما مساله برداشت از آب های ژرف در ایران از حدود سال ۹۵ مطرح و پیگیری شد. خشکسالی های مداوم در جنوب شرق کشور که مشکلات بسیاری را برای اهالی استان سیستان و بلوچستان به وجود آورده بود یکی از مهم ترین علت ها برای پیگیری این موضوع بود. از همین رو بود که در تیر سال ۹۵، حبیب الله دهمرده، نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی پیشنهاد طرح آب های ژرف را به معاون رئیس جمهور ارائه کرد. این پیشنهاد موجب برگزاری جلساتی شد که در نهایت در صفحه ۲۴۷ بودجه سال ۹۶ ردیفی برای این موضوع اختصاص یافت.

در ادامه نیز با موافقت سازمان برنامه و بودجه ۲۵ میلیارد تومان به عنوان رقم اولیه برای حفاری نخستین چاه استخراج آب ژرف در ایران اختصاص یافت و مدتی بعد بالاخره مطالعات شناسایی ذخایر جدید آب در مناطق ژرف و عمیق ایران آغاز شد تا بعد از شناسایی ظرفیت های آبی کشور، از طریق نقشه های سطحی زمین شناسی و مطالعات ژئوفیزیک عملیات حفاری در جست و جوی منابع تجدید پذیر آب در مناطق اولویت بندی شده کشور انجام شود.

طبق برآوردهای انجام شده مناطقی مانند سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان در اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف قرار دارند از همین رو کار اکتشاف آب های ژرف برای نخستین بار در منطقه سیستان آغار شد و حفاری اولین چاه آب ژرف در دشت سیستان در فروردین ۹۷ اجرایی شد.

اما از همان روزهای ابتدایی طرح این موضوع و حتی قبل از هر اقدامی اظهار نظرهای عجیب و گاها ناامید کننده مطرح شد و برخی از مسئولان رده بالای دولتی بدون ارائه دلیل قانع کننده ای با آن مخالف کردند، با این وجود کار ادامه پیدا کرد تا اینکه چاه آب ژرف در منطقه سیستان به آب رسید.

چاه آب ژرف در منطقه سیستان به آب رسید

وزیر کشور در سفری که در تیر ماه سال ۹۷ به سیستان و بلوچستان داشت در نشست شورای اداری منطقه سیستان در فرمانداری زابل با اشاره به آب رسیدن چاه ژرف در سیستان گفت: در حال حاضر ۳۵ لیتر آب بدون پمپ از عمق ۲ هزار و ۵۰۰ متری از طریق این چاه به سطح زمین می آید که امیدواریم نتایج بسیار خوبی نیز به همراه داشته باشد.

عبدالرضا رحمانی فضلی با تاکید بر اینکه تحقیقات در این خصوص همچنان ادامه دارد، گفت: به گفته مجری طرح این میزان آب در چند روز آینده به ۱۰۰ لیتر در ثانیه نیز افزایش می یابد.

اما با وجود همه این تائید ها و تکذیب ها ناگهان اخباری بسیار نگران کننده تر در خصوص جمع آوری دکل حفر این چاه و بهره برداری از آب های ژرف در بین مردم منطقه مطرح شد که بسیاری از مردم سیستان و بلوچستان را نگران کرد.

اما خوشبختانه پس از ورود رسانه ها از جمله خبرگزاری مهر که گزارش ها و اخبار متعددی را در این خصوص دنبال کرد و همچنین جریانات مردمی از جمله تشکل های دانشجویی این پروژه مجددا آغاز به کار کرد و مسئولان دولتی هم بر ادامه این روند این پروژه تحقیقاتی تاکید کردند.

ورود کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس به موضوع آب های ژرف

در آذرماه سال ۹۷ محمدرضا عارف، رئیس وقت کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی نامه ای خطاب به معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور برای تأمین اعتبار فوری تکمیل مطالعات طرح اکتشافاتی سیستان و حفاری چاه های تمدیدی به تعداد ۳ حلقه در محدوده مطالعاتی سیستان و بلوچستان نوشت.

عارف با ذکر مصوبات کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس مبنی بر ضرورت مطالعه و تحقیقات برای توسعه فناوری آب های ژرف، مصوبات این کمیسیون را تشریح کرد:

الف) کار مطالعات تا مرحله نهایی بنابر صلاحدید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ادامه یابد.

ب) سازمان برنامه و بودجه نسبت به تأمین منابع اعتبار طرح اقدام لازم را مبذول نماید.

ج) باتوجه به ماهیت وظیفه ای معاونت علمی و فناوری برای توسعه فناوری ها، نسبت به تغییر و تحول چاه اکتشافی سیستان ۱، به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اقدام شود.

د) به منظور تکمیل مطالعات اولیه لازم است معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نسبت به حفاری سه حلقه چاه تمدید (توصیفی) در محدوده مطالعاتی سیستان اقدام نماید.

اما حالا پس از گذشت چندسال از آغاز مطالعات و حفر نخستین چاه آب ژرف در کشور، هنوز نه تن ها خبری از نتایج رسمی و قطعی آن نیست بلکه خبرها حاکی از آن است که تجهیزات حفاری در این منطقه هم جمع آوری شده است. این در حالی است که بر اساس گزارش ها و خبرهای منتشرشده طی سال های اخیر، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وجود آب های ژرف در منطقه سیستان و بلوچستان را قطعی دانسته بود و بررسی های اولیه هم قابل استفاده بودن آب های استخراجی اولیه را تأیید می کرد.

تخمین وجود ۲ میلیارد متر مکعب آب ژرف تجدید پذیر در ایران

از همین رو نبیل علی مرادی، کارشناس حوزه آب در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: از دو دهه قبل اظهارنظرهایی درباره امکان استفاده ایران از آب های ژرف مطرح شده بود و موافقان و مخالفانی هم داشت، اما خشکسالی سال های اخیر موجب شد تا موضوع به مرحله اجرایی برسد.

هزینه استخراج آب ژرف از تصفیه آب دریا کمتر است و هزینه انتقال آب و پمپاژ هم نخواهد داشت

وی با اشاره به اینکه مطالعات شناسایی آب های ژرف در ایران قدمت زیادی دارد و به قبل از انقلاب باز می گردد، افزود: هزینه استخراج آب ژرف از تصفیه آب دریا کمتر است و هزینه انتقال آب و پمپاژ هم نخواهد داشت از همین رو در صورت موفقیت از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه تر است.

این کارشناس حوزه آب با اشاره به اینکه برخی از آب های جاری در اعماق زمین، تجدید پذیر بوده و آب حاصل از آن هم کاملا قابل شرب است، گفت: برخی تخمین ها حاکی از وجود ۱٫۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب آب ژرف تجدید پذیر در ایران است.

وی با اشاره به اینکه نخستین چاه آب ژرف ایران در استان سیستان و بلوچستان حفر شده است، ادامه داد: در تیرماه سال ۹۵ جلسه ای با حضور کارشناسان در دفتر معاون علمی و فناوری رئیس جمهور برگزار شد و مطالعات طرح چند ماه زمان برد و در نهایت به این جمع بندی رسیدند که در سیستان آب ژرف وجود داد.

علی مرادی تصریح کرد: از همین رو در اسفند ماه سال ۹۶، اولین چاه مطالعاتی آب ژرف ایران در سیستان حفاری شد و در اعماق ۹۰۰ تا ۲۲۰۰ متری سه آبخوان شناسایی شد و نمونه ها برداشت و آزمایش شد و طبق نتایج اولیه این آبخوان ها فاقد فلزات سنگین و عناصر آلاینده بود، همچنین از نظر رادیو اکتیویته فاقد آلودگی بود.

استفاده از آب های ژرف بهترین گزینه برای عبور از بحران خشکسالی است