در روایات، از چهار زن به عنوان بهترین زنان بهشتی یاد شده است. ازجمله پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «أفضل نساء الجنة أربع خدیجة بنت خویلد و فاطمة بنت محمد و مریم بنت عمران و آسـیة بنت مزاحم امرأة فرعون» (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج ۱۳: ۱۶۲). همچنین فرمود: فاطمه سرور زنان اهل بهشت است (همان، ج ۴۳: ۱۷۲).

حضرت فاطمه سلام الله علیها سرآمد زنان عالم است؛ زیرا در اوج فضایل قرار دارد؛ به حدی که شناخت او، جز برای معدودی از انسان ها، ناممکن است. چگونه می توان او را شناخت، درحالی که خدای متعال به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: «یـا أحمد! لولاک لما خلقت الأفلاک، ولولا عـلی لما خلقتک، ولولا فاطمة لما خلقتکما (رحمانی همدانی، ۱۳۷۲: ۹)؛ ای پیامبر! اگر تو نبودی، هستی را نمی آفریدم؛ و اگر علی علیه السلام نبود، تو را خلق نمی کردم؛ و اگر فاطمه سلام الله علیها نبود، شما دو نفر را به وجود نمی آوردم»

و پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله دربارۀ او فرمود:

ولو کان الحسن هیئة [شخصا] لکانت فاطمة، بل هی اعظم. ان فاطمة ابنتی خیر اهل الأرض عنصرا، شرفا، وکرما (ابن شاذان، ۱۴۰۷ق: ۱۳۶).

اگر (خوبی ها و) زیبایی ها به صورت انسانی درآید، او فاطمه خواهد بود؛ بلکه او برتر (از آن) است. به راستی که دخترم فاطمه برترین انسان روی زمین از نظر عنصر و ذات، و از نظر شرافت و بزرگواری است.

و چگونه می توان به فضائل و خوبی های او پی برد، حال آنکه قطب عالم امکان، مهدی صاحب الزمان. آنکه همۀ خوبی ها در او جمع شده است فاطمه سلام الله علیها را الگو و مقتدای خویش می داند؛ آنجا که می فرماید: «فی إبنة رسول الله صلی الله علیه و آله لی أسوه حسنه (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۵۳: ۱۷۹ ۱۸۰)؛ دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله زیباترین الگو برای من است».

فاطمه، لیلة القدر ناشناخته است. امام صادق علیه السلام فرمود:

إنـا أنـزلناه فی لیلة القدر اللیلة فاطمة والقدر الله فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد أدرک لیلة القدر و إنما سمیت فاطمة لأن الخلق فـطموا عـن مـعرفتها (همان، ج ۴۳: ۶۵).

(اینکه خدا می فرماید:) ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم، مراد از شب، فاطمه، و مراد از قدر، خداست؛ درنتیجه، هرکسی فاطمه را آن چنان که باید بشناسد، به حقیقت، شب قدر را درک نموده است؛ و … اینکه فاطمه، فاطمه نامیده شده است، برای این است که مخلوق از (کنه) معرفت او عاجزند.

فاطمۀ زهرا سلام الله علیها معیار خشم و رضایت خداوند متعال است. این مطلب در آیۀ ۵۷ سورۀ احزاب ۱ و روایت حضرت رسول صلی الله علیه و آله بیان شده است که فرمود: «إن الله لیغضب بغضب فاطمة ویرضی لرضاها (صدوق، ۱۳۷۶: ۲۳۰)؛ خدا با خشم فاطمه خشمگین، و با رضایتش راضی می شود».

فضایل زهرا سلام الله علیها آن گونه که باید و شاید، قابل درک نیست و البته قابل انکار نیز نمی باشد؛ ولی از جهت الگوپذیری از آن حضرت، شناخت ویژگی ها و سیرۀ زندگانی اش در حد فهم و توان، ضروری می نماید. در این نوشتار، به اختصار برخی از ابعاد زندگی ایشان را ذکر می کنیم.

إن الذین یؤذون الله و رسوله لعنهم الله فی الدنیا و الآخرة و أعد لهم عذابا مهینا. حضرت دربارۀ این آیه فرمودند: هرکس فاطمه را آزار دهد، به من آزار رسانده؛ و کسی که من را آزرده خاطر سازد، خدای متعال را آزرده است (قمی، ۱۴۰۴ق، ج ۲: ۱۹۶).

۱- زندگی اجتماعی و سیاسی

حضرت فاطمۀ زهرا سلام الله علیها در دورۀ کوتاه زندگی خود، پس از هجران رسول خدا صلی الله علیه و آله زیباترین جلوۀ پاسداری از حریم ولایت را به تصویر کشید و محور پایه ریزی یک جریان و حرکت سیاسی بود که آن را هدایت می کرد. آن حضرت، کانونی برای مقابله با ناهنجاری ها و انحراف ها شدند و در برابر موج های انحرافی ایستادند. حضور ایشان در میدان جنگ، سخنرانی در مسجد و پاسخ گویی به شبهه های زنان و مردان جامعه، نشان دهندۀ وجود چهارچوب هایی برای حضور زنان در جامعه است. ایشان در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله پس از غزوه ها، یار و غمخوار پدر و همسر بود و نقش امدادگری را ایفا می کردند. نقش حضرت در ماجرای مباهلۀ مسیحیان نجران به همراه پیامبر صلی الله علیه و آله، حضرت علی و حسنین علیهم السلام که در قرآن نیز بدان اشاره شده است حضور سیاسی ایشان را در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله نشان می دهد.

حضرت فاطمه سلام الله علیها برای روشن ساختن افکار عمومی از انحراف مسیر امامت، چهل شبانه روز دست حسن و حسین علیهما السلام را می گرفت و همراه با حضرت علی علیه السلام به در خانۀ مهاجر و انصار می رفت (دینوری، ۱۳۸۰: ۲۹ –۳۰) تا آنها را از انحراف و غفلتی که دچار آن شده اند، بیدار کرده، غافلان و راحت طلبان را هوشیار سازد و به تکلیف اجتماعی و سیاسی خویش عمل کند.

حضرت فاطمه سلام الله علیها مردم زمانۀ خویش را خوب می شناخت و می دانست آنان لیاقت عبرت پذیری از سخنان او و جسارت قیام به همراه او را ندارند؛ اما می خواست برای آیندگان، ضلالت را رسوا، حقیقت را برملا و حجت را تمام کند؛ چنان که فرمود:

من با کمال دقت و معرفت، شما را از گمراهی، خذلان و تیرگی که ظاهر و باطن شما را فراگرفته است آگاه ساختم؛ ولی می دانم که خوارید و در چنگال زبونی گرفتار؛ یاری نکردن، وجودتان را فراگرفته و ابر بی وفایی بر قلوبتان سایه گسترده است. چه کنم که دلم خون است و بازداشتن زبان شکایت، از طاقت بیرون. می گویم برای اتمام حجت بر مردمان … (طبرسی، ۱۴۰۳ ق: ۱۰۴).

فاطمه سلام الله علیها در قیام پرحماسۀ فرهنگی اش، لحظه ای از افشاگری و روشنگری های هدایت بخش خویش دست بر نداشت تا به همۀ مسلمانان طول تاریخ بفهماند که سکوت در برابر مهاجمان فرهنگی پذیرفتنی نیست. حضرت زهرا سلام الله علیها در مقابل بدعت و تحریف اسلام، آرام ننشست؛ بلکه برخاست، جوشید و خروشید؛ افشاگری نمود و روشنگری کرد؛ چراکه با الهام الهی و تحدیث جبرئیل، از آینده خبر داشت و می دانست این روشنگری ها، عاقبت دل های لایقی خواهد یافت و نقش بی نظیری را در به ثمررسانی امامت و محقق سازی هدف خلقت، ایفا خواهد کرد. (حیدری، ۱۳۸۰: ۱۴۹ ).

۲- سامان دهی اقتصادی خانواده

ساده زیستی و دوری از مصرف گرایی و سازگاری با وضعیت اقتصادی مردم عصر خویش، نمونه هایی از رفتار اقتصادی حضرت زهرا سلام الله علیها است. می توان پارسایی و قناعت به ثروتی اندک و امکاناتی ناچیز، در عین امکان بهره مندی از بالاترین امکانات را از ابعاد کرامتی حضرت زهرا سلام الله علیها دانست؛ چراکه او دختر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است و آن حضرت مزرعۀ باارزش فدک را به ایشان بخشیدند (کلینی، ۱۴۰۷ ق، ج ۲: ۷۱۴ ) که درآمد خوبی داشت. همچنین حضرت علی علیه السلام از محل کار و تلاش خود، درآمد قابل توجهی داشتند و حضرت می توانستند زندگی مرفهی برای خود و همسر و فرزندان خود فراهم آورند؛ اما همۀ درآمد خود را صرف نیازمندان می کردند و خود به زندگی بسیار سخت و پرمشقتی اکتفا می نمودند.

از امام باقر علیه السلام نقل شده است که حضرت فاطمه سلام الله علیها کارهای خانه، آرد کردن گندم، نان پختن و جارو کردن را عهده دار شد و حضرت علی علیه السلام آنچه را که به بیرون خانه مربوط بود؛ مانند جابه جا کردن هیزم و آوردن گندم. روزی به حضرت زهرا سلام الله علیها گفت: آیا در خانه چیزی برای خوردن داریم؟ حضرت فرمود: قسم به خدایی که حق تو را عظیم داشت، سه روز است که چیزی نداریم تا برایت بیاورم! امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: پس چرا مرا خبر نکردی؟ فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله از اینکه از تو چیزی بخواهم، مرا برحذر داشت و فرمود که از پسرعمویت چیزی نخواه، مگر اینکه خودش برایت بیاورد (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۴۳: ۳۱).

۳- روابط عاطفی با همسر

استفاده از نام مناسب و القاب زیبا برای خطاب همسر، باعث ایجاد روابط مثبت و محیطی آکنده از صمیمیت و سبب پیدایش زمینۀ عکس العمل و رفتاری مناسب در طرف مقابل می شود. در زندگی مشترک فاطمه سلام الله علیها با علی علیه السلام، عبارت ها و کلمه های محبت آمیز بسیار است. فاطمه سلام الله علیها با الهام از دستورهای الهی و با داشتن درک صحیح از روابط زن و شوهر، همواره به همسر بزرگوارش عشق می ورزید؛ به او محبت می کرد و در کلام خود علاقه و احترام را در نظر داشت. گاهی او را با کنیۀ «اباالحسن» صدا می کرد و گاه او را «پسرعمو» خطاب می کرد (همان: ۱۹۲).

فاطمه سلام الله علیها، در مقام اظهار محبت و علاقه به امام علی علیه السلام فرمود: «علی جان! روح من فدای روح تو؛ و جان من سپر بلاهای جان تو» (حائری، ۱۳۷۴، ج ۱۱: ۱۹۶).

از دیگر خصیصه های رفتاری حضرت زهرا سلام الله علیها، رفتار مناسب، احترام به همسر و نداشتن تقاضای نامقدور، و مهرورزی به خانواده است. ایشان مشکلات زندگی را تحمل و آنها را از علی علیه السلام پنهان می کرد تا او را نیازارد. او هرگز از علی علیه السلام چیزی نخواست که مبادا قدرت بر تهیۀ آن نداشته باشد؛ و خود می فرمود: «لأستحیی من إلهی أن تکلف نفسک مـا لا تقدر علیه (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۳۷: ۱۰۳)؛ از خدا شرم دارم تکلیفی بر دوشت بگذارم که در توانت نباشد».

حضرت فاطمه سلام الله علیها در طول مدت زندگی با امیرمؤمنان علیه السلام، هرگز حریم آن حضرت را نادیده نگرفت و در تکریم شخصیت آن بزرگوار کوتاهی نکرد؛ تاجایی که حضرت علی علیه السلام دراین باره فرمود: «فو الله ما اغضبتها ولا اکرهتها علی امر حتی قبضها الله عزوجل الیه ولا اغضبتنی ولا عصت لی امرا (اربلی،۱۳۸۱ ق، ج ۱: ۳۶۳ )؛ سوگند به خدا، نه من [در زندگی مشترکمان] فاطمه را به خشم آوردم؛ و نه او مرا به خشم آورد و نافرمانی کرد «.

۴- عفاف و پوشیدگی

جلوه هایی بسیار زیبا و دیدنی از رفتار و گفتار فاطمۀ زهرا سلام الله علیها در عرصۀ حجاب و عفاف گزارش شده است که می باید سرمشق دختران و زنان ما در زندگی قرار گیرد. بحث حجاب، از مسائلی بود که حضرت به آن اهمیت ویژه ای می دادند. پوشش ایشان از پیرمرد نابینا و جریان نگرانی ایشان هنگام بیماری برای نمایان بودن حجم بدن در تابوت[۱]، نمونه هایی از توجه ایشان و اهمیت حجاب است.

روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از جمع مسلمانان حاضر در مسجد پرسید: چه روش و سیره ای برای زندگانی بانوان بهتر است؟ حضرت زهرا سلام الله علیها به واسطۀ سلمان که خود را عاجز از پاسخ به این سؤال می دانست و به همین دلیل خود را به خانۀ حضرت زهرا سلام الله علیها رسانیده بود فرمودند: برای زنان بهتر است که مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم نیز ایشان را نبینند (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۴۳: ۵۴).

این احادیث بیانگر توجه آن حضرت به عفاف و پوشیدگی و عدم حضور بی مورد در بیرون خانه و اختلاط با نامحرم است؛ ولی برای حضور در صحنه های مختلف اجتماعی و سیاسی، به ویژه در جاهایی که حضور زنان تأثیرگذار است، با حفظ حریم، حضور لازم و ضروری است. همان گونه که قبلا ذکر شد، حضرت زهرا سلام الله علیها برای دفاع از ولایت و نیز جلوگیری از غصب فدک، سخنرانی کرد و در میدان های سیاسی و اجتماعی حضور داشت. زن مسلمان ایرانی با داشتن چنین الگویی، توانست با حضور خود در صحنه های پرشور دوران وحشت زای طاغوت، حماسۀ انقلاب اسلامی را به منصۀ ظهور برساند و سختی ها و مرارت های هشت سال جنگ تحمیلی را به جان بخرد و با ایثارگری های خود در پشت جبهه و گاه در درون جبهه، و نیز تهاجم فرهنگی دشمن، توطئه های دشمن را نقش بر آب سازد و با تمسک به حبل المتین زهرای اطهر سلام الله علیها، به عنوان الگو و اسوه، در صحنه های گوناگون جامعه حضور یابد و فریب تبلیغات مغرضانه و مزورانۀ فریب کاران زر و زور و تزویر را نخورد؛ و چه زیبا و دل نشین مقام معظم رهبری امام خامنه ای دام ظله فرمود:

زنان مسلمان در زندگی شخصی، اجتماعی و خانوادگی خود باید زندگی حضرت فاطمه سلام الله علیها را از جهت خردمندی، فرزانگی و عقل و معرفت الگو و سرمشق قرار دهند؛ از بعد عبادت، مجاهدت، حضور در صحنۀ تصمیم گیری های عظیم اجتماعی، خانه داری، همسرداری و تربیت فرزندان صالح، از زهرای اطهر سلام الله علیها پیروی کنند.

۵- عبادت و بندگی

یکی دیگر از فضایل حضرت زهرا سلام الله علیها، عبادات آن حضرت است. عبادت فاطمه سلام الله علیها از لحاظ کمیت، تا بدان حد گسترده است که در لحظه لحظۀ زندگی او حضور و ظهور دارد. رفتار او، گفتار او، نگاه او، تلاش او، نفس کشیدن او در هر لحظۀ شب و روز، عبادت بود.

در حدیثی می خوانیم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از علی علیه السلام پرسید: «کیف وجدت أهـلک قـال نعم العون علی طاعة الله وسأل فاطمة فقالت خیر بعل (حسینی،، بی تا، ج ۱۰: ۴۰۱)؛ همسرت را چگونه یافتی؟ گفت: بهترین یار بر اطاعت (و بندگی) خداوند. و از فاطمه سؤال کرد؛ گفت: او بهترین شوهر است».

در روایت دیگری رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «إن ابنتی فاطمة ملأ الله قلبها وجوارحها إیمانا إلی مشاشها تفرغت لطـاعة الله (کلینی، ۱۴۰۷ ق، ج ۱: ۴۶۱)؛ خدا دل و جوارح دخترم فاطمه سلام الله علیها را عمیقا سرشار از ایمان ساخته است و او همواره در اطاعت و فرمان برداری خدا به سر می برد».

امام حسن مجتبی علیه السلام دراین باره می فرماید: «مادرم فاطمه سلام الله علیها را دیدم که در شب جمعه از بستر خویش جدا شده، تا طلوع خورشید مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار بود و لحظه ای از رکوع و سجود سر برنمی داشت (شیخ حر عاملی، ۱۴۰۹ ق، ج ۷: ۱۱۳).

در جای دیگر می فرماید: «ما کان فی هذه الأمة أعبد من فاطمة کانـت تـقوم حتی تورم قدماها (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۴۳: ۱۲)؛ عابدتر از فاطمه در دنیا نبود؛ (آن قدر عبادت کرد) که پاهای (مبارکش) ورم کرد».

امام صادق علیه السلام فرمود: «کانـت إذا قامت فی محرابها زهر نورها لأهل السماء کما یزهر نور الکواکب لأهل الأرض (همان: ۴۹)؛ هرگاه فاطمه سلام الله علیها در محراب عبادتش می ایستاد، نور او برای اهل آسمان می درخشید؛ آن گونه که ستارگان برای اهل زمین می درخشند».

۶- همسرداری فاطمه سلام الله علیها

فاطمه سلام الله علیها در یک موقعیتی بسیار حساس و بحرانی در خانۀ علی علیه السلام زندگی می کرد؛ سپاه اسلام همیشه در حال آماده باش بود؛ در هر سال چندین جنگ واقع می شد و علی علیه السلام در تمام یا بیشتر آن جنگ ها شرکت داشت. هرگاه با پیکر خسته و کوفته به خانه بازمی گشت، از مهربانی ها و دلگرمی ها و نوازش های همسر عزیزش کاملا برخوردار می شد؛ فاطمه سلام الله علیها زخم های تنش را پانسمان می کرد؛ لباس های خون آلود جنگ را می شست (امینی، ۱۳۷۵: ۷۸ – ۷۹)؛ فداکاری ها و شجاعت هایش را می ستود و بدین وسیله دلش را گرم و برای جنگ آینده آماده اش می کرد.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «ولقد کنت أنظر إلیها فتنکشف عنی الهموم والأحزان (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۴۳: ۱۳۴)؛ به راستی همیشه این گونه بود که به او نگاه می کردم و تمام غم ها و غصه هایم برطرف می شد».

فاطمه سلام الله علیها هرگز بدون اجازۀ علی علیه السلام از خانه خارج نشد و هیچ گاه او را غضبناک نکرد. او در ساعات وداع خویش به علی علیه السلام گفت:

ثم قالت یا ابن عم ما عهدتنی کاذبة ولا خـائنة ولا خـالفتک منذ عاشرتنی فقال علیه السلام معاذ الله أنت أعلم بالله وأبر وأتقی وأکرم وأشد خوفا من الله أن أوبخک غدا بمخالفتی (همان: ۱۹۱).

پسرعمو! هرگز مرا دروغگو و خائن نیافتی؛ از روزی که با من معاشرت کردی، با دستورهای تو مخالفت نکردم. علی علیه السلام فرمود: (ای دختر پیامبر!) معاذالله (که تو در خانۀ من بدرفتاری نموده باشی؛ زیرا) مراتب خداشناسی و نیکوکاری و پرهیزکاری و بزرگی و خداترسی تو، به حدی است که جای ایراد و خرده گیری در مورد مخالفت با من نیست.

۷- نقش مادری

انتخاب شایستۀ روز ولادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به نام روز مادر، بهانه ای است تا به نقش مادری موفق ترین مادر هستی نگاهی دوباره داشته باشیم. «ام ابیها»، نقش مادری اش را با مراقبت های مادرانه از حضرت محمد صلی الله علیه و آله آغاز کرد و در طول زندگی خویش، پرورش دهندۀ گل های یاسی بود که عطر وجودشان تا پایان تاریخ به مشام می رسد.

برترین بانوی دوسرا، پذیرای نقش مادری چهار فرزند بود که دو نفر از آنان، به مقام امامت رسیدند. آمادگی برای پذیرش این تعداد فرزند، باوجود سن اندک، نکته ای قابل توجه است و از علاقه مندی بانو به این نقش خبر می دهد.

نگاهی به زوایای زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها نشان می دهد که ایشان بخشی از عبادت را در نقش مادری می دانستند. اختصاص زمان هایی برای رسیدگی به فرزندان، بازی با آنان، خواندن اشعار آموزشی و تربیتی، مراقبت و دقت در رشد جسمی کودکان و نیز توجه به الگوپذیری کودکان در زمینه های گوناگون، همگی از موفقیت و توانمندی دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله در این نقش حکایت می کند. حضرت، اهتمام ویژه ای به این مهم داشتند و هیچ گاه مشغله های عبادی، اجتماعی و شرایط حاکم بر زمانه، ایشان را از ایفای این وظیفه بازنداشت. فاطمه سلام الله علیها در تربیت فرزندان، برای همه الگوست؛ چون فرزندانی تربیت کرد که دین خدا را حفظ کردند؛ فرزندانی چون حسن و حسین و زینب و ام کلثوم علیهم السلام تربیت کرد که هریک نقش بزرگ الهی در راه اعتلای دین خدا داشتند. فاطمه سلام الله علیها با رفتار خود علم و شجاعت و پارسایی و تقوا را به فرزندان یاد داد؛ شجاعتی که امام حسین علیه السلام از مادر فراگرفت، در کربلا به جهانیان آموخت؛ و عزتی که زینب و ام کلثوم از مادر آموختند، در کوفه و شام به همه درس دادند که در راه دین باید بردباری داشت و از همۀ عزیزان گذشت.

۸- پرورش کودکان مقتدر و اثرگذار

فارغ از نگاه قدسی به فرزندان حضرت فاطمه سلام الله علیها، باید گفت که روش تربیتی بانو سبب شد تا فرزندانی موفق، اثرگذار، پایدار در برابر دشواری ها، یکتاپرست، مبارز و با سطح بالایی از همکاری اجتماعی پرورش یابند. نمونه ای از این موفقیت را در روحیه و شخصیت عقیلۀ بنی هاشم، حضرت زینب علیها السلام مشاهده می کنیم که با درک درست موقعیت هایی که در زندگی با آن روبه رو بوده اند، توانستند از عهدۀ نقش های گوناگون به خوبی برآیند و جامعه را به سمت صلاح و سعادت سوق دهند. نقش آموزشی و تربیتی این دختر گران مایه در جامعه ای که می زیستند، خود نمونه ای از تربیت موفق است.

حضرت فاطمه سلام الله علیها به همسری مردی درآمده بود که مجاهدی کامل در راه خدا بود و بیشتر روزهای زندگی مشترک این دو بزرگوار در شرایطی گذشت که علی علیه السلام در جبهه بود. در چنین شرایطی، فاطمه سلام الله علیها صاحب فرزندانی شد وبا داشتن فرزندان خردسال، وظیفۀ نگهداری و تربیت و آموزش آنها و بخشی از وظایف همسرش در خارج از خانه را نیز برعهده گرفت. فاطمۀ زهرا سلام الله علیها درشرایطی عهده دار تربیت فرزندان خود بود که ازیک سو جامعه در شرایط بحرانی و جنگ به سر می برد و شهر مدینه در محاصره بود؛ و ازدیگرسو در امور معیشتی و خوراک و پوشاک، از حداقل امکانات برخوردار بودند. بااین حال، فاطمه سلام الله علیها هیچ گاه از وضع خود کوچک ترین گلایه و شکایتی نکرد یا خواستار حضور بیشتر علی علیه السلام در خانواده نشد.

مقام معظم رهبری دام ظله در تحلیلی زیبا از نقش حضرت زهرا علیها السلام در فعالیت های اثرگذار همسرش چنین یاد می کنند:

…در طول ده سالی که پیامبر صلی الله علیه و آله در مدینه بود، حدود نه سال، جنگ های کوچک و بزرگی ذکر کرده اند (حدود شصت جنگ اتفاق افتاده). در اغلب آنها امیرالمؤمنین علیه السلام هم بوده است. حالا شما ببینید، او [حضرت زهرا سلام الله علیها] خانمی است که در خانه نشسته و شوهرش مرتب در جبهه است و اگر در جبهه نباشد، جبهه لنگ می ماند … از لحاظ زندگی هم وضع روبه راهی ندارند … درحالی که دختر رهبر است، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله است، یک نوع احساس مسئولیت هم می کند. ببینید انسان چه روحیۀ قوی ای باید داشته باشد تا بتواند این شوهر را تجهیز کند؛ دل او را از وسوسۀ اهل و عیال و گرفتاری های زندگی خالی کند؛ به او گرمی بدهد؛ بچه ها را به آن خوبی تربیت کند … فاطمۀ زهرا سلام الله علیها این گونه خانه داری، شوهرداری و کدبانویی کردند و این طور محور زندگی فامیل ماندگار در تاریخ قرار گرفتند (حسینی خامنه ای، ۷/۲/۱۳۷۷).

۹- الگوپذیری از فاطمه زهرا سلام الله علیها و روز زن

زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها در جنبه های مختلف برای همۀ انسان ها، چه زن و چه مرد، الگوست؛ اما به عنوان یک زنی که سیدۀ زنان دو عالم است، روز ولادت ایشان به عنوان روز زن نام گذاری شده است تا زنان ما توجه بیشتری به سیره و زندگی آن حضرت داشته باشند. به عنوان مادر در تربیت اولاد، به عنوان یک همسر در وفاداری اش به شوهر، به عنوان یک دختر در علاقه مندی به پدر، به عنوان یک زن خانه دار که زاهدانه این خانه را می چرخاند، برای همۀ اقشار اجتماعی ما الگوست؛ برای بندگان متهجد خدا به عنوان یک عبادت کنندۀ خالص خدا الگوست که با همۀ مشکلات، گاهی شب تا صبح به نماز می ایستاد و پاهایش ورم می کرد (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۴۳: ۸۴). ازسوی دیگر نیز می تواند به عنوان یک مبارز و مدافع، برای همۀ دین مداران الگو باشد؛ در خانه ننشست تا بگوید من زن هستم؛ کاری از من برنمی آید! وقتی از بین در و دیوار برخاست، گفت: علی کجاست؟ مسجد آمد، سخن گفت؛ زن ها عیادتش آمدند، سخن گفت؛ ام سلمه آمد، سخن گفت؛ عایشه همسر پیغمبر صلی الله علیه و آله عیادتش آمد، اعتراض کرد و در افشا کردن فتنه کوتاهی نکرد.

رفتار حضرت زهرا سلام الله علیها نشان می دهد که انسان باید مشی سیاسی داشته باشد. مشی سیاسی هم با مشی عبادی هیچ منافات ندارد. ازهمین روست که حضرت امام خمینی رحمه الله در تحریرالوسیله می فرماید: «اسلام با تمام شئونش دین سیاست است و این مطلب برای هرکسی که مختصر تدبری در احکام حکومتی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی اسلام داشته باشد، آشکار می شود. پس هرکه خیال کند که دین از سیاست جداست، نادان است؛ که نه اسلام را شناخته و نه سیاست را» (موسوی خمینی، بی تا، ج ۲: ۲۶۵).

راه های مختلف احتجاج، سخنرانی، گریه، توبیخ، وصیت سیاسی، بی اعتنایی، و راه ندادن به خانه، حکایت از هوش سرشار و معرفت سیاسی آن حضرت دارد. ایشان با شیوه های مختلف به مسلمانان و به شیعیان تفهیم کرد که من مدافع امیرمؤمنان علیه السلام و مدافع ولایت و اسلام هستم؛ شما نیز این گونه باشید.

ما پاسدران انقلاب اسلامی و سربازان ولایت نیز باید به آن حضرت اقتدا کنیم و در دفاع از دین و ولایت تا پای جان ایستادگی و مبارزه کنیم. همسران پاسداران و روحانیون نیز باید در همۀ ابعاد زندگی، از سیره و زندگی آن حضرت پیروی کنند. کسی که در عبادت سرآمد روزگار است و در شوهرداری و تربیت فرزند و عفاف و حجاب و مدیریت اقتصادی و تنظیم روابط عاطفی خانواده و حضور در میدان مبارزۀ فرهنگی و سیاسی نظیر ندارد، باید الگوی زندگی ما باشد تا در دنیا و آخرت سربلند و سعادتمند باشیم.

۱۰- شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها

بعد از رحلت رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، غاصبان خلافت و ولایت امیرمؤمنان علیه السلام به دنبال بیعت گرفتن از ایشان بودند و چند بار به خانه اش مراجعه کردند و با پاسخ منفی روبه رو شدند. بار آخر، درب منزل را آتش زدند که به زور وارد شوند و او را با جبر به مسجد ببرند و بیعت بگیرند که با ممانعت حضرت زهرا سلام الله علیها که پشت در بود، مواجه شدند و درب خانه را آتش زدند.[۲] خلاصۀ ماجرا همان است که در نامۀ خود خلیفۀ دوم به معاویه آمده است (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۳۰: ۲۹۳). براثر این حادثه، حضرت زهرا سلام الله علیها در بستر بیماری بود تا به شهادت رسید. اسماء بنت عمیس نقل می کند: یک روز وجود مقدس زهرای مرضیه سلام الله علیها مرا صدا زدند و فرمودند: اسماء! دقایقی من استراحت می کنم؛ تو هم از اتاق بیرون برو. به تعبیر مرحوم حاج شیخ عباس و دیگران که می فرمایند: حضرت زهرا سلام الله علیها یک تمهیدی اندیشید که جان دادنش را بچه های کوچک نگاه نکنند. حسین و حسن علیه السلام به مسجد رفتند؛ زینب و ام کلثوم را به خانۀ زن های هاشمی فرستاد؛ امیرالمؤمنین علیه السلام هم طبق این نقل، مسجد بود. حضرت تنها با اسماء در خانه بوده است. ازاین رو فرمود: اسماء! تو هم بیرون برو؛ بگذار فاطمه تنها باشد و دقایقی بعد بیا مرا صدا بزن؛ اگر جوابت را دادم، که هیچ؛ وگرنه، برو بچه ها و همسرم را خبر کن. اسماء می گوید: از اتاق بیرون آمدم؛ جلوی درب اتاق قدم می زدم؛ دل تو دلم نبود؛ نکند فاطمۀ زهرا به من گفت برو بیرون، می خواست ندای حق را لبیک بگوید! و با این عالم وداع کند. می گوید: دقایقی بعد، هرچه صدا زدم، دیدم که فاطمه جواب نمی دهد.

ای دختر پیامبر! ای دختر بهترین خلق عالم! ای دختر رسول الله! «وانکبت علیها»؛ خودش را انداخت روی بدن زهرای مرضیه. فاطمه جان! سلام مرا به پیغمبر برسان. همین طور که داشت اشک می ریخت، نقل دارد: «فاذا الحسن والحسین بالباب». یک وقت دید دو آقازادۀ زهرا سلام الله علیها وارد اتاق شده اند، حال اسماء چه کند؟ چگونه به این دو نازدانۀ کوچک خبر بدهد؟ اسماء بلند شد تا آنها را آرام و سرگرم کند؛ اما نه؛ آنها متوجه مصیبت و حادثه شدند. در نقل دارد: دویدند داخل اتاق؛ امام حسن علیه السلام خودش را انداخت روی سینۀ مادر: «یا أماه کلمینی قبل أن تفارق روحی بدنی»؛ مادر! با من سخن بگو، قبل از اینکه روح از بدنم جدا شود. امام حسین علیه السلام صورت را به کف پای مادر گذاشت: «و أقبل الحسین یقبل رجـلها ویقول یا أماه أنا ابنک الحسین کلمینی قبل أن یتصدع قلبی فأموت»؛ مادر! من حسینم؛ مادر با من سخن بگو، پیش از آنکه جان دهم.

اسماء آقازاده ها را بلند کرد؛ گفت: بروید بابایتان امیرمؤمنان علیه السلام را خبر کنید. دوان دوان آمدند مسجد. همین که گفتند: «یا ابتاه ماتت امنا»بابا! بی مادر شدیم. کسی تا آن روز زمین خوردن امیرالمؤمنین علیه السلام را ندیده بود. قهرمان احد است؛ قهرمان خندق و خیبر است؛ اما تعبیر نقل این است: «فوقع علی علی وجهه»؛ روی زمین افتاد و از حال رفت؛ قدری آب به سر و صورتش زدند تا چشمانش را باز کرد. فرمود: «بمن العزاء یا بنت محمد کنت بک أتـعزی فـفیم العزاء من بعدک» (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۴۳: ۱۸۶؛ قمی، ۱۳۷۸: ۱۹۳)؛ فاطمه جان! دیگر با چه کسی درد دل کنم؟ دیگر غصه های دلم را با چه کسی بگویم؟

کتابنامه

ابن بابویه، محمدبن علی (۱۳۷۶). امالی للصدوق، تهران، کتابچی.

ابن شاذان، محمدبن احمد (۱۴۰۷ ق). مأئة منقبة من مناقب امیرالمؤمنین و الائمة، قم، مدرسة الامام المهدی..

اربلی، علی بن عیسی (۱۳۸۱ ق). کشف الغمة فی معرفة الائمة، تبریز، بنی هاشمی.

امینی، ابراهیم (۱۳۷۵). بانوی نمونۀ اسلام، قم، شفق.

حائری، مهدی (۱۳۷۴ ). کوکب الدری، قم، مکتبة الحیدریة.

حسینی خامنه ای، سیدعلی (۷/۲/۱۳۷۷). دسترسی در: www.khamenei.ir.

حسینی، قاضی نورالله (بی تا). احقاق الحق، طهران، مکتبة الاسلامیة.

حیدری ابهری، غلامرضا (۱۳۸۰). عروسی مهر و ماه، قم، دفتر نشر الهادی.

دینوری، ابن قتیبه عبدالله بن مسلم (۱۳۸۰). الامامة والسیاسة، تهران، ققنوس.

رحمانی همدانی، احمد (۱۳۷۲). فاطمة زهرا سلام الله علیها، بهجة قلب المصطفی، تهران، نشر المرضیة.

شیخ حر عاملی، محمدبن حسن (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.

طبرسی، احمدبن علی (۱۴۰۳ق)، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مصحح محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی.

قمی، شیخ عباس (۱۳۷۸). منتهی الآمال، تهران، نخل دانش.

قمی، علی بن ابراهیم (۱۴۰۴ ق). تفسیر القمی، قم، دار الکتاب.

کلینی، محمدبن یعقوب (۱۴۰۷ق). الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ ق). بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

موسوی خمینی، سیدروح الله (بی تا). تحریر الوسیله، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمه الله.

پی نوشت ها

[۱] از اسماء بنت عمیس روایت شده است که فاطمۀ زهرا سلام الله علیها به او فرمود : چه ناپسند است تابوت هایی که برای زنان می سازند؛ زیرا در آن پوششی روی بدن می افکنند که اندام میت برای مردم مشخص است. اسماء عرض کرد: ای دختر رسول خدا! من برای شما تابوتی می سازم که نظیر آن را در سرزمین حبشه دیده ام . ازاین رو، قطعه چوب های تازه ای خواست ؛ آنها را صاف کرد، محکم به یکدیگر بست و آن گاه پارچه ای روی آن انداخت. حضرت فاطمه سلام الله علیها با دیدن آن تابوت فرمود: چه تابوت زیبایی ! مرد بودن یا زن بودن در آن مشخص نمی شود (ر.ک. اربلی، ۱۳۸۱ق).

[۲] کتاب احراق بیت فاطمه سلام الله علیها نوشتۀ آیت الله حسین غیب غلامی، روایات چگونگی و علت شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها را جمع آوری و بررسی کرده است.

https://hawzah.net/fa/Article/View/۹۶۱۱۲