به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، سد «گتوند»، ابرسازه ای است که به همت مهندسان ایرانی، طراحی و اجرا شده است و وجود این سد، طی ۱۰ سالی که از آبگیری آن می گذرد، نقش مؤثری در تأمین آب خوزستان داشته است.

همواره طی ۱۰ سال گذشته، انتقادات گاه و بی گاه به پروژه سد و نیروگاه گتوند وجود داشته است، اما در جریان مشکلات آبی تابستان امسال خوزستان، این انتقادات به شدت افزایش یافته است تا جایی که برخی به ناحق، مدعی نقش مخرب سد گتوند در بروز اتفاقات اخیر خوزستان شده اند.

در دهمین سالروز آبگیری سد گتوند، به منظور پاسخگویی به شبهات و انتقاداتی که به پروژه سد و نیروگاه گتوند مطرح شده است، میزگردی با عنوان «گتوند؛ افتخار ایران» با حضور «علیرضا سعیدی»، معاون فنی و مهندسی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، «ناصر کامجو»، کارشناس باسابقه مدیریت منابع آب کشور و «محمد مرادی»، مجری سد و نیروگاه گتوند در خبرگزاری تسنیم برگزار شد که بخش اول این میزگرد در ادامه آورده شده است.

در بخش اول میزگرد «گتوند؛ افتخار ایران» مشخص شد که سد گتوند بیش از ۴ دهه سابقه مطالعاتی دارد و محور فعلی ساخت سد گتوند محوری است که مورد قبول تمامی متخصصان برتر جهان که در جریان مطالعات این پروژه حضور داشتند بوده است.

در بخش دوم میزگرد «گتوند؛ افتخار ایران» جزئیات مطالعه بر روی سازند گچساران و هدف از اجرای پتوی رسی تشریح شده و مشخص شد که ایجاد پتوی رسی به این منظور بود که نرخ انحلال را کاهش دهد؛ نه اینکه انحلالی صورت نگیرد.

در بخش سوم میزگرد «گتوند؛ افتخار ایران» سد گتوند از نظر جانمایی، طراحی و اجرا، یک شاهکار بزرگ در سدسازی جهان محسوب می شود. این ابرساز، در ۱۰ سال گذشته بیش از ۱٫۲ میلیارد دلار درآمد در بخش تولید برق و ۸۰ میلیارد مترمکعب تنظیم آب برای پایین دست و بارها مهار سیلاب را در کارنامه خود دارد.

بخش چهارم این میزگرد در ادامه آورده شده است.

* حوضه میانی از سد شهیدعباسپور تا سد گتوند پتانسیل ایجاد سیلابی با دبی ۱۱ هزار مترمکعب در ثانیه را دارد

تسنیم: کنترل سیلاب به عنوان یکی از اهداف اصلی سد گتوند مطرح بود؟ آیا محل فعلی قرارگیری سد، نقطه بهینه برای کنترل سیلاب بود؟

کامجو: یکی از اهداف طرح، کنترل سیلاب است. از سد شهید عباسپور تا سد تنظیمی گتوند، یک حوضه آبریز هشت هزار کیلومتر مربعی داریم که این حوضه پتانسیل ایجاد سیلاب هایی تا ۱۱ هزار مترمکعب در ثانیه را نیز دارد. بنابر این یکی از علت های احداث سد گتوند در کیلومتراژ ۳۸۲٫۵ در واقع کنترل سیلاب این حوضه میانی بوده است.

پیش از این عنوان شد که رودخانه کارون حدفاصل سد مسجدسلیمان و محل احداث سد گتوند در ۶ نقطه سازند گچساران را قطع می کند و رودخانه های جاری که فصلی نیز نیستند، آب شور وارد رودخانه کارون می کنند؛ در واقع هر جا سد را بالاتر از محور فعلی می ساختیم؛ علی رغم اینکه اهدافی چون کنترل سیل و تولید انرژی برق آبی را از دست می دادیم، کیفیت آب را خیلی بهتر نمی کرد. پس بهترین نقطه ای که برای ساخت سد گتوند در نظر گرفته شد با توجه به اهداف تعیین شده، نقطه ای است که سد با رعایت تمامی نکات فنی و استانداردها، در آن نقطه احداث شده است.

* شوری لایه پایینی مخزن سد گتوند تأثیری روی بدنه و سازه سد نداشته

تسنیم: شوری کف مخزن تأثیری روی بدنه سد داشته است؟

کامجو: وقتی که یک مخزن ۴ - ۵ میلیارد مترمکعبی داریم و هر کدام از ساحل های آن ۹۰ کیلومتر هست، نشر ۲۰۰ تا ۳۰۰ لیتر بر ثانیه به معنای هیچ است و نشست آن نیز با وجود ارتفاع ۱۸۲ متری، فقط ۶۰ سانتیمتر هست؛ در واقع این سد هم به لحاظ سازه ای و هم به لحاظ سیستم آب بندی، عملکردی مطلوب داشته و وجود آب شور در کف این مخزن،هیچ تأثیری روی سازه سد نداشته است.

* اگر محل احداث سد گتوند را بالاتر می بردیم چه می شد؟

تسنیم: تأثیر احداث سد گتوند در کیفیت آب کارون چه بود؟

سعیدی: EC را به عنوان یک پارامتر مشخص برای بیان کیفیت آب درنظر می گیریم، مثلا EC آب معدنی حدود ۳۰۰ میکروموس بر سانتیمتر است. EC خلیج فارس بین ۴۰ تا ۵۰ هزار است. زمانی که سد گتوندی وجود نداشت، EC آبی که از سد گدار خارج می شد، ۶۳۰ بوده است. وقتی این آب از مسیر رودهای شور عبور می کرد و به محل فعلی سد گتوند در رودخانه کارون می رسید، EC آب به ۱۱۰۰ تا ۱۳۵۰ می رسید. یعنی حداقل ۴۰۰ واحد و حداکثر ۷۰۰ واحد به EC آب در این حدفاصل افزوده می شد.

فرض کنید ۶ محور سد در حد فاصل خروجی سد گدار تا محل فعلی سد گتوند داریم که می خواهیم یکی از این محورها را انتخاب کنیم. تمامی محورهای پیشنهادی مطالعات اولیه امریکا یی ها هم در همین محدوده بوده؛ هرچه محور را در طول رودخانه کارون بالاتر ببریم، حجمی که به عنوان حجم مخزن سد داریم کمتر می شود. در این صورت، اولا وقتی حجم کمتر می شود، نمی توانیم این میزان شوری را مدیریت کنیم. ثانیا رودهای شوری که در پایین دست به رودخانه کارون میریزند را نمی توانیم مهار کنیم. یعنی در آن صورت، هرچه آب باکیفیت هم از سد گتوند رها می کردیم، با آبهای شور پایین دست ترکیب می شدند و نهایتا در محل فعلی سد گتوند بین ۱۱۰۰ تا ۱۳۵۰ واحد EC آب داشتیم.

برای ساخت سد گتوند در نقطه فعلی، هم به صورت فیزیکی و هم به صورت عددی مدل سازی شد و مشاهده کردند که لایه بندی در مخزن سد تشکیل خواهد شد. در مخزن سد، سه لایه داریم، یک لایه با کیفیت نامناسب هست که در پایین مخزن سد قرار گرفته است. یک لایه با کیفیت متوسط در بالاتر از لایه قبلی و لایه ای نیز با کیفیت خوب در بالاتر از دو لایه قبلی قرار دارد.

* آب بی کیفیت کف مخزن سد گتوند تنها ۱۶۰ میلیون مترمکعب است

سد گتوند مخزنی ۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعبی دارد که ۴ درصد از آن، یعنی چیزی حدود ۱۶۰ میلیون مترمکعب آن، آب بی کیفیت لایه پایینی مخزن است.

به طور مثال اگر بخواهیم ببینیم چه اتفاقی در مخزن سد گتوند رخ داده است، وقتی در یک لیوان چای شکر بریزیم و یا در یک لیوان آب، نمک بریزیم و آن را هم نزنیم، غلظت شیرینی و یا شوری در لایه پایینی لیوان بیشتر است. اگر حجم مخزن کم شود، هر ورودی آبی به مخزن، آب را بی کیفیت می کند؛ مثل این می ماند که آب را در لیوان با قاشقی به هم بزنیم. یعنی با کوچک شدن حجم مخزن، دیگر نمی توانستیم مدیریت مخزن کنیم.

یک خروجی در ترازهای پایین سد قرار داده شده است. وقتی شرکت مهندسی مهاب قدس مدل سازی کرد، تصمیم گرفته شد که خروجی های دیگری نیز برای سد تعبیه شود. با این کار، به تمام ترازها دسترسی وجود دارد.

یک لایه ۱۵۰ تا ۱۶۰ میلیون مترمکعبی آب با کیفیت پایین در لایه پایینی سد داریم و یک قسمت ۴ میلیارد مترمکعبی با کیفیت خوب که ۸۴ درصد مخزن را تشکیل می دهد در بخش بالایی داریم.

تسنیم: برخی از افراد منتسب به برخی دانشگاه ها از جمله دانشگاه شهید چمران اهواز مدعی شده اند که اگر آب مخزن سد گتوند خالی شود، خوزستان شوره زار خواهد شد. یا برخی مدعی شده اند که مسائل سد گتوند در مطالعات دیده نشده بود.

سعیدی: اینکه بگویند سد را خالی نمی کنیم چون آب شور می شود، وقتی ۸۴ درصد مخزن سد دارای آب با کیفیت است، چطور چنین چیزی می گویند. این موضوع به تأیید همکار دانشگاهی خودشان رسیده که لایه بندی به صورتی است که ۸۴ درصد مخزن سد دارای آب باکیفیت است.

اگر این مسائل در مطالعات دیده نشده بود که امکان برنامه ریزی های دقیق وجود نداشت. امریکایی ها هم در مطالعات اولیه گفته بودند از محل سد گدار تا یک منطقه ای ۶ تا محور داریم که باید بررسی کرد و نقطه بهینه را بدست آورد که نقطه بهینه احداث سد گتوند بدین صورت انتخاب شد.

وقتی شرکت های مشانیر و کایتک محور سد را تعیین کردند سال ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۶۸ بود، در آن زمان شرکت آب نیرویی وجود نداشت. تمام مطالعات و کارها در خوزستان انجام می شد و کارفرما شرکت آب و برق خوزستان بود.

تسنیم: EC آب قبل و بعد از احداث سد گتوند چه تغییری داشت؟

سعیدی: تاریخچه عبور آب از محل احداث سد گتوند در زمانی که سد گتوند وجود نداشت نشان می دهد آب از این نقطه با EC ۱۳۰۰ به سمت پایین دست می رفت. طبق مطالعاتی که شرکت مهاب قدس انجام داد، لایه بندی تشکیل می شد و می بایست مخزن سد بزرگ باشد تا امکان مدیریت مخزن فراهم می شد.

در لایه ای که در پایین سد قرار دارد و ۴ درصد حجم مخزن سد را در برمی گیرد، اگر خروجی پایین که در تراز ۹۰ هست، باز شود، خروجی آب جریانی ۱۳۰ لیتر در ثانیه خواهد داشت. در لایه بالایی که ۸۴ درصد مخزن سد را شامل می شود و کیفیت آب خوب است، از زمان آبگیری سد تا امروز، EC آب بین ۶۰۰ تا ۱۱۰۰ واحد بوده است. یعنی در ۸۴ درصد مخزن سد، EC آب از مقدار EC آب عبوری از رودخانه کارون در محل احداث سد گتوند در زمانی که سد وجود نداشت، بهتر بوده است.

در مخزن سد بین لایه بالایی و لایه پایینی، یک لایه بینابینی داریم که ۱۲ درصد حجم مخزن سد را شامل می شود و EC آب بین ۱۵۰۰ تا ۵۰۰۰ واحد است. همکاران دانشگاهی ما که برخی انتقاد می کنند اگر سد را خالی کنیم، کیفیت آب کارون بد می شود یا حتی برخی گفته اند که پایین دست تبدیل به شوره زار می شود، باید به ایشان گفت که لایه پایینی سد تنها یک خروجی دارد که ظرفیت آن نهایتا یک مترمکعب بر ثانیه است.

* EC آب خروجی از سد گتوند از زمان آبگیری تا سال ۹۷ به صورت متوسط ۱۱۰۰ واحد بوده

طبق نموداری که یکی از همکاران دانشگاه شهید چمران ارسال کرده، کیفیت آب در ۹۶ درصد مخزن سد گتوند در طی سالهای متمادی کیفیتی قابل قبول بوده است. برای کیفیت آب باید از سه منظر نگاه کنیم. اینکه قبلا چه کیفیتی داشتیم، الان در مخزن چه اتفاقی رخ می دهد و آب با چه کیفیتی به پایین دست رها می شود. بررسی EC آب خروجی به پایین دست در طی سالهای مختلف نشان می دهد که از سال ۹۵، EC آب خروجی از سد گتوند نزولی شده و در سال ۹۷ آب با EC ۸۰۰ به پایین دست رهاسازی شده است. این رقم قبل از آبگیری ۱۳۰۰ میکروموس بر سانتیمتر بود.

EC آب خروجی از سد گتوند از زمان آبگیری تا سال ۹۷ به صورت متوسط ۱۱۰۰ واحد بوده است. یعنی ما یک سد تنظیمی گتوند داریم که آبی که از آن تحویل پایین دست می شود، بهتر از قبل است. این موضوع را گزارش های رسمی شرکت آب و برق خوزستان می گوید. سازمان آب و برق خوزستان نموداری ارائه داده که می گوید در مقایسه دهه ۸۰ و دهه ۹۰، EC آب در محدوده سد گتوند، بهتر از قبل شده است.

این سوال مهم مطرح است، وقتی ما داریم آب را با کیفیتی بهتر از قبل از احداث سد گتوند، تحویل پایین دست می دهیم، چه اتفاقی در پایین دست سد گتوند در حال رخ دادن است که کیفیت آب در پایین دست دستخوش تغییر می شود؟

انتهای پیام/