چطور اختراع خود را ثبت کنیم؟ / شرایط لازم برای پتنت شدن یک اختراع



گزارش/

به گزارش خبرنگار حوزه فناوری گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، این روز ها در جامعه ما بسیاری از جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی ایده های بزرگ در سر دارند و اختراعات عجیبی را روانه بازار می کند که از شنیدن و دیدن آن ها حیرت زده می شویم.

بسیاری از این افراد که موفق به یک اختراع و ساخت یک وسیله و … می شوند به دنبال این می روند که این اختراع را به نام خود ثبت کنند. اما چگونه؟ سوالی که در ابتدای کار ذهن هر محقق و مخترعی را به خود مشغول می کند که چطور اختراع خود را ثبت کنیم؟ در این گزارش به بیان توضیحاتی پیرامون این موضوع می پردازیم که چطور اختراع را ثبت کنیم و شرایط لازم برای ثبت شدن یک اختراع چیست.

شرایط لازم برای ثبت شدن یک اختراع

اختراع در لغت به معنی چیزی نوانگیختن، ایجاد کردن، ساختن و از خود درآوردن است. سازمان جهانی مالکیت فکری میگوید: اختراع به معنی ایده یک مخترع است به طوری که عملا برای یک مشکل خاص در زمینه فناوری راه حل ارائه میکند. همچنین این سازمان، پتنت را حقی انحصاری که در قبال اختراع انجام شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می شود تعریف می کند. با توجه اعطای حق انحصاری به مالک پتنت، لازم است معیار های مشخصی در نظر گرفته شود تا براساس این معیار ها درباره پتنت شدن یک اختراع قضاوت کرد و به افرادی که اختراع آن ها واجد شرایط لازم است، این حق انحصاری اعطا شود. بر این اساس تمام اختراعات قابلیت ثبت و پتنت شدن را ندارد و برای این که اختراعی قابلیت پتنت شدن داشته باشد، باید ویژگیهای لحاظ شده در قوانین ثبت اختراع را داشته باشد.

شرایط لازم برای پتنت شدن یک اختراع را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد. دسته اول که شرایط اساسی است، مربوط به ویژگی های خود اختراع بوده و معمولا شرایط پتنت شدن (patentability) نامیده می شود. این شرایط عبارتند از: ۱- «الزام موضوع مناسب» یا «الزام موضوع قابل پتنت»، ۲- «الزام سودمندی» یا «الزام کاربردپذیری صنعتی»، ۳- «الزام نوآوری» و ۴- «الزام غیربدیهی بودن» یا «الزام گام ابتکاری». دسته دوم الزاماتی است که در زمینه آماده سازی تقاضانامه ثبت این اختراع باید رعایت شود. این الزامات که شرایط رسمی هم نامیده می شود، دربرگیرنده: ۱- «الزام اولویت در ثبت»، ۲- «الزام افشای کامل»، ۳- «الزام زمانی» و ۴- «الزام اختراع واحد» است. در این مقاله تمام این الزامات به تفصیل تشریح خواهد شد.

پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست

سازمان جهانی مالکیت فکری، پتنت را حقی انحصاری که در قبال اختراع انجام شده، به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا میشود (grant)، تعریف می کند. به عبارت دیگر، پتنت سندی است که بنابر درخواست متقاضی به وسیله یک اداره دولتی ثبت اختراع یا توسط یک اداره منطقه ای به نیابت از چند کشور صادر میشود به طوری که این سند ضمن توصیف اختراع، حمایت قانونی و حق انحصاری یک اختراع را به صاحب آن در محدوده زمانی خاصی که عمدتا ۲۰ سال است، اعطا می کند تا مانع از بهره برداری دیگران (تولید، استفاده، فروش و واردات) از آن اختراع بدون اجازه مالک پتنت شود. نکته بسیار مهم این است که پتنت واقعا حق تولید، استفاده یا فروش اختراع را به مالک پتنت نمی دهد بلکه پتنت دیگران را از تولید، استفاده، فروش یا واردات یک اختراع باز میدارد؛ به عبارت بهتر، پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست بلکه تنها دیگران را از تولید آن باز میدارد.

بیشتر بخوانید: ثبت ۵۲ پتنت بین المللی محققان ایرانی/ ۲۵۲ پرونده در مرحله اخذ تایید نهایی

در حقیقت در مواقعی که دو پتنت دارای موضوعات مشترک هستند، هیچ یک از هر دو مخترع اجازه ساخت، استفاده یا فروش اختراع بهبود داد شده را ندارد. در چنین مواقعی معمولا یکی از مخترعین حق استفاده از پتنت خود را به دیگری در قالب قرارداد لیسانس واگذار می کند یا می فروشد و یا اینکه هر دو مخترع با لیسانس متقابل حق پتنت خود را در اختیار یکدیگر قرار میدهند. نکته دیگر در این زمینه این است که حقوقی که به مالک پتنت از طریق اعطای پتنت داده میشود، در سند پتنت توصیف نمیشود بلکه این حقوق در قانون ثبت اختراع کشور اعطاکننده پتنت، تشریح شده است؛ بنابراین کلمه «پتنت» اغلب در دو معنی به کار میرود؛ معنی اول به عنوان سندی است که پتنت یا ورقه ثبت اختراع نامیده میشود و معنی دوم مفاد حفاظتی است که پتنت ایجاد میکند.

شرایط لازم برای پتنت شدن اختراع

وقتی اختراعی پتنت میشود به مالک پتنت حق انحصاری اعطا میشود. در حقیقت سیستم پتنت سبب تسهیل افشای اختراعات می شود و انگیزه های لازم را به مخترعان میدهد تا اختراع خود را در اختیار عموم مردم قرار دهند. اگر حفاظت حقوقی از اختراعات صورت نگیرد، مخترعان در اکثر موارد ترجیح میدهند که اختراع خود را مخفی نگه دارند. اعطای پتنت سبب میشود جزئیات فناوریهای جدید در دسترس همگان قرار گیرد؛ بنابراین مخترعان دیگر میتوانند این فناوریها را توسعه و بهبود دهند و حتی بعد از تاریخ انقضای پتنت، از این فناوریها بهرهبرداری کنند. در قبال این افشا، به مخترعان محافظت حقوقی از اختراع و حق انحصاری اعطا میشود تا مخترعان انگیزههای اقتصادی لازم جهت تحقیق و توسعه (R&D) را داشته باشند؛ بنابراین لازم است معیار های مشخصی در نظر گرفته شود تا براساس این معیار ها درباره پتنت شدن یک اختراع قضاوت کرد و به افرادی که اختراع آنها واجد شرایط لازم است، این حق انحصاری اعطا شود.

بر این اساس تمام اختراعات، قابلیت ثبت و پتنت شدن را ندارند و برای اینکه اختراعی قابلیت پتنت شدن داشته باشد، باید ویژگیهای لحاظ شده در قوانین ثبت اختراع را داشته باشد. البته این ویژگیها در قوانین کشور های مختلف، با وجود داشتن اشتراکات، دارای تفاوتهایی نیز هست. برای اینکه اختراعی پتنت شود اولا باید خود این اختراع دارای ویژگیهایی باشد و ثانیا در زمینه آمادهسازی تقاضانامه ثبت این اختراع، باید الزاماتی رعایت شود.

شرایط پتنت شدن چیست؟

شرایط مربوط به ویژگیهای خود اختراع یا شرایط اساسی، معمولا شرایط پتنت شدن نامیده میشود که عبارتند از:

الزام موضوع مناسب یا الزام موضوع قابل پتنت به طوری که براساس این الزام موضوع اختراع باید جزء موضوعاتی باشد که در قوانین ثبت اختراع، به عنوان موضوعات قابل پتنت ذکر شده است.

الزام سودمندی یا الزام کاربردپذیری صنعتی به طوری که براساس این الزام یک اختراع باید برای انسان کارایی داشته باشد و اصطلاحا مفید باشد.

الزام نوآوری که به جدید بودن اختراع نسبت به دانش قبلی مربوط میشود.

الزام غیربدیهی بودن یا الزام گام ابتکاری که بیان میکند اختراع باید دارای خلاقیت باشد و صرفا بهبود یا ترکیب بدیهی دانش های قبلی نباشد.

چهار الزامی که در اینجا به عنوان شرایط پتنت شدن ذکر شد برگرفته از قوانین ثبت اختراع کشور های مختلف و موافقتنامههای بینالمللی است. این معیار ها از کشوری به کشور دیگر، باتوجه به قوانین ثبت اختراع کشور های مختلف، متفاوت است. به هرحال اشتراکاتی بین آنها وجود دارد. به طور کلی میتوان گفت برای این که اختراعی قابل پتنت شدن باشد، باید جدید باشد، سودمند باشد و توسط فرد دارای مهارت عادی در آن زمینه، قابل پیشبینی نباشد. این الزامات در قوانین ثبت کشور های مختلف و در موافقتنامههای بینالمللی با عبارتهای مختلفی بیان شود.

حق ثبت برای هرگونه اختراعی اعم از فرآوردهها یا فرآیندها، در تمام زمینههای فناوری وجود دارد. مشروط بر این که اختراعات، جدید و متضمن گامی ابداعی بوده و دارای کاربرد صنعتی باشد. ثبت و برخورداری از حق ثبت بدون تبعیض از لحاظ محل اختراع، رشته فناوری و این که محصولات وارد شدهاند یا در محل تولید شدهاند، وجود خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: حمایت بنیاد های علوم از نخبگان/ دانش آموزان نخبه با جدا شدن از سایرین متوهم می شوند

برای اینکه اختراعی پتنت شود باید جدید باشد، دارای گام ابتکاری و کاربرد صنعتی باشد. همچنین معاهده ثبت اختراع اروپا (EPCچهار معیار داشتن نوآروی، گام ابتکاری، کاربرد صنعتی و عدم داشتن موارد غیرقابل پتنت را به عنوان «شرایط پتنت شدن» در نظر گرفته است. معیار چهارم به مواردی اشاره میکند که بنابر این معاهده قابل پتنت نیست از جمله:

اگر اختراعی هیچ گونه مشخصه فنی (technical character) نداشته باشد؛ مشخصه فنی می تواند مشکل اساسی باشد که حل میشود یا نتایج فنی که به دست میآید.

روش ادعا شده هیچگونه فناوری قابل اجرا را در بر نگیرد.

کشفیات، نظریه های علمی یا روشهای ریاضی قابل پتنت نیست.

اختراعات توهینآمیز، غیراخلاقی یا ضداجتماعی قابل پتنت نیست.

قضاوت در مورد «شرایط پتنت شدن» یکی از جنبههای بررسی رسمی تقاضانامه پتنت است که توسط کارشناس بررسیکننده اختراع انجام میشود و ممکن است در مورد پتنت گرنت شدهای که در مورد آن دادخواهی صورت گرفته است نیز، انجام شود.

همچنین با توجه زمانبر و هزینهبر بودن فرایند ثبت اختراع، ممکن است که شخص یا شرکتی در مورد صلاحیت اختراع خود برای پتنت شدن مردد باشد؛ در این صورت او میتواند از یک وکیل پتنت کمک بگیرد. وکیل پتنت، «شرایط پتنت شدن» این اختراع را بررسی میکند و نظر خود را اعلام میکند، به طوری که این نظر به مخترع یا شرکت کمک میکند تا درباره ثبت یا عدم ثبت تقاضانامه اختراع تصمیمگیری کند.

همانگونه که بیان شد، علاوه بر الزامات مربوط به ویژگیهای ذاتی اختراع، الزاماتی در زمینه آمادهسازی تقاضانامه ثبت اختراع که شرایط رسمی نامیده میشود، وجود دارد که دربرگیرنده ۴ الزام است:

الزام اولویت در ثبت که بر اساس آن اولین فردی که تقاضانامه اختراع را ثبت کرده باشد، حق ثبت اختراع را خواهد داشت.

الزام افشای کامل به طور یکه بر اساس این الزام، باید در تقاضانامه پتنت، اختراع با جزئیات کافی توصیف شود به صورتی که فردی دارای مهارت در همان حوزه فنی بدون نیاز به تلاش خلاقانه و آزمایش بیشتر، قادر به بازسازی و به کارگیری اختراع باشد. در قوانین ثبت اختراع آمریکا جهت افشای کامل اختراع، الزام توصیف مکتوب اختراع الزام شرح دقیق و الزام بهترین حالت انجام اختراع وضع شده است. به هرحال بر اساس قوانین ثبت اختراع در اروپا، الزام بهترین حالت وجود ندارد؛ هر چند میتوان گفت الزام شرح دقیق و الزام توصیف مکتوب در نظر گرفته شده است.

الزام زمانی که متقاضی را ملزم میکند تقاضانامه پتنت را در محدوده زمانی مشخصی ثبت کند.

الزام اختراع واحد بهطوریکه بر اساس این الزام، مخترع نمیتواند چندین اختراع را در تقاضانامه واحدی ارائه کند.

انتهای پیام/
گفتگو با هوش مصنوعی

💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «چطور اختراع خود را ثبت کنیم؟ / شرایط لازم برای پتنت شدن یک اختراع» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.