پس از حق خدای متعال هیچ حقی به بزرگی حقی پیشوایان معصوم(ع) نیست
به گزارش خبرگزاری مهر، متن زیر برشی از کتاب «معرفت امام زمان (عج)» اثر ابراهیم شفیعی سروستانی است که در ادامه می خوانید؛
از میان همه حقوق گوناگونی که در آموزه های اسلامی بر ادای آنها تأکید شده است، پس از حق خدای متعال، هیچ حقی به بزرگی حقی که امامان و پیشوایان معصوم دین (ع) بر عهده ما دارند، نیست؛ زیرا هیچ کس به اندازه آن ها در زندگی ما نقش ندارد و استمرار زندگی ما بدون وجود آنان امکان پذیر نیست.
برای روشن شدن این موضوع، به روایتی از امام صادق (ع) که از پدر ارجمندش، امام باقر (ع) و از جد بزرگوارش امام سجاد (ع) نقل کرده است، اشاره می کنیم. در این روایت چنین می خوانیم: نحن أئمة المسلمین و حجج الله علی العالمین و سادة المؤمنین و قادة الغر المحجلین و موالی المؤمنین و نحن أمان لأهل الأرض کما أن النجوم أمان لأهل السماء و نحن الذین بنا یمسک الله السماء أن تقع علی الأرض إلا بإذنه و بنا یمسک الأرض أن تمید بأهلها و بنا ینزل الغیث و تنشر الرحمة و تخرج برکات الأرض و لو لا ما فی الأرض منا لساخت بأهلها ثم قال و لم تخل الأرض منذ خلق الله آدم من حجة لله فیها ظاهر مشهور أو غائب مستور و لا تخلو إلی أن تقوم الساعة من حجة لله فیها و لو لا ذلک لم یعبد الله. [۱]
ما پیشوایان اهل اسلام و حجت های خدا بر جهانیان و سروران مؤمنان، رهبران رو سفیدان و سرپرستان مؤمنان هستیم. ما امانی برای ساکنان زمین هستیم، همچنان که ستارگان، امانی برای اهل آسمان هستند. ما کسانی هستیم که خداوند به وسیله ما، آسمان را از اینکه جز به اذن او بر زمین افتد، نگه می دارد و به وسیله ما، زمین را از اینکه ساکنانش را پریشان سازد، حفظ می کند و به وسیلة ما، باران را فرو می فرستد، رحمتش را جاری می سازد و برکات زمین را خارج می کند. اگر یکی از ما در زمین نباشیم، زمین ساکنانش را در کام خود فرو می برد.» سپس فرمود: «زمین از زمانی که خدا، آدم را آفرید، هیچ گاه از حجت خدا خالی نبوده است، خواه این حجت، آشکار و شناخته شده باشد، خواه غایب و از دیده ها پنهان و تا برپایی رستاخیز نیز زمین از حجت خدا خالی نمی ماند، اگر این گونه نبود، خدا پرستیده نمی شد.
به دلیل همین عظمت حقوق امام (ع) است که در دعای ندبه از خدا می خواهیم که ما را در ادای این حقوق یاری کند: … و أعنا علی تأدیة حقوقه إلیه، و الاجتهاد فی طاعته، و اجتناب معصیته، و امنن علینا برضاه. [۲] خداوندا! … ما را در راه ادای حقوق او (امام مهدی (ع))، تلاش در پیروی از او و دوری از مخالفت او یاری کن و با خشنودی او بر ما منت گذار.
پس از این مقدمه، برای آشنایی بیشتر با حقوق امام زمان (ع) برخی از روایاتی را که در این زمینه به دست ما رسیده است، به اجمال بررسی می کنیم:
۱- ضرورت ادای حقوق امام (ع)
در این زمینه روایات فراوانی از پیامبر اعظم (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت: وارد شده است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم. [۳]
رسول اکرم (ص) در روایتی می فرماید… و الذی نفسی بیده لا ینتفع عبد بعمله إلا بمعرفته بحقنا. [۴] سوگند به آنکه جانم در دست اوست، هیچ بنده ای را کردارش سود نرساند، مگر در پرتو شناخت حق ما.
امام صادق (ع) نیز در همین زمینه می فرماید: إن الله عز و جل أوضح بأئمة الهدی من أهل بیت نبینا عن دینه و أبلج بهم عن سبیل منهاجه و فتح بهم عن باطن ینابیع علمه فمن عرف من أمة محمد (ص) واجب حق إمامه وجد طعم حلاوة إیمانه و علم فضل طلاوة إسلامه. [۵]
خداوند عزوجل به وسیله پیشوایان هدایت از خاندان پیامبر ما، دینش را آشکار ساخت و به وسیله ایشان راهش را روشن نمود و به واسطه آنان چشمه های پنهان دانش خود را گشود. پس، از امت محمد درود خدا بر او و خاندانش باد هرکس که حق واجب امامش را بشناسد، مزه ایمانش را بچشد و به ارزش دل پذیری اسلام خود پی برد.
۲- حقوق امام عصر (ع)
پیشوایان معصوم دین: حقوق گوناگونی برعهده ما دارند که بررسی تفصیلی همه این حقوق، مجالی گسترده می طلبد، در این مجال به برخی از مهم ترین این حقوق اشاره می کنیم:
الف. دوست داشتن
رسول اکرم (ص) در ازای زحمات فراوانی که در راه ارشاد و هدایت مردم پذیرا شد، تنها یک چیز از مردم درخواست کرد و آن دوستی خویشاوندان خود بود. قرآن کریم دراین باره می فرماید: قل لا أسئلکم علیه أجرا إلا المودة فی القربی. [۶] بگو به ازای آن [رسالت]، پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.
امام باقر (ع) در پاسخ شخصی که از ایشان دربارة تفسیر این آیه پرسیده بود، می فرماید: … هی و الله فریضة من الله علی العباد لمحمد ص فی أهل بیته . [۷] … به خدا سوگند که این [دوستی]، فریضه ای است که خداوند نسبت به اهل بیت محمد بر عهده بندگان نهاده است.
احادیث دیگری نیز در این زمینه وارد شده است که به جهت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده می کنیم. [۸]
ب. تمسک جستن
بی تردید در تندباد حوادث روزگار و به هنگام برخاستن توفان های سهمگین، تنها با چنگ زدن به «دستگیره ای محکم» می توان از درافتادن به وادی گمراهی در امان ماند و راه هدایت و رستگاری را بازشناخت.
قرآن کریم از این دستگیره محکم، گاه با تعبیر «عروة الوثقی؛ دستاویز استوار» [۹] و گاه با تعبیر «حبل الله؛ ریسمان خدا» [۱۰] یاد کرده است. به تصریح روایات، این دستگیرة محکم تنها اهل بیت عصمت و طهارت: هستند و به همین دلیل همة اهل ایمان موظف شده اند که تنها به آنها تمسک جویند. امام علی (ع) در این باره می فرماید: قال لی رسول الله (ص) یا علی … أنتم حجة الله علی خلقه و العروة الوثقی من تمسک بها اهتدی و من ترکها ضل …. [۱۱]
رسول خدا درود خدا بر او و خاندانش باد به من فرمود: «ای علی…! شما حجت خدا بر خلق او و آن دستگیره محکم هستید که هرکس بدان چنگ زند، هدایت شود و هرکه رهایش کند، گمراه گردد.
از امام صادق (ع) نیز در این باره چنین روایت شده است: کذب من زعم أنه یعرفنا و هو متمسک بعروة غیرنا. [۱۲] دروغ می گوید کسی که مدعی است ما را شناخته، ولی به دامن دیگران چنگ آویخته است. گفتنی است، برخی از اهل تحقیق معتقدند: احادیثی که بر وجوب تمسک به اهل بیت دلالت دارند، بیش از حد تواترند. [۱۳]
ج. دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان
آنگاه ما در ادعای دوستی با اهل بیت عصمت و طهارت: صادق هستیم که دوستان آنها را دوست بداریم و با دشمنان آنها دشمنی کنیم. از این رو در روایات، دوستی با دوستان اهل بیت (ع) و دشمنی با دشمنان آنها، یکی از حقوق امامان معصوم: برشمرده شده و بسیار بر آن تأکید شده است.
پیامبر خاتم (ص) در این باره می فرماید: من أحب أن یرکب سفینة النجاة ویستمسک بالعروة الوثقی ویعتصم بحبل الله المتین، فلیوال علیا بعدی، ولیعاد عدوه، ولیأتم بالأئمة الهداة من ولده، فإنهم خلفائی وأوصیائی، وحجج الله علی الخلق بعدی، وسادة امتی، وقادة الأتقیاء إلی الجنة، حزبهم حزبی وحزبی حزب الله، وحزب أعدائهم حزب الشیطان. [۱۴]
هر کس دوست دارد که برکشتی نجات بنشیند و به دستگیرة محکم چنگ آویزد و ریسمان استوار خدا را بگیرد، باید پس از من، علی را دوست بدارد و با دشمن او دشمنی کند و امامان هدایتگر از نسل او را به پیشوایی بپذیرد؛ زیرا آنان پس از من جانشینان و اوصیای من و حجت خدا بر خلقند و سروران امت هستند و پرهیزگاران را به سوی بهشت می برند. حزب آنها، حزب من و حزب من، حزب خداست و حزب دشمنان آنان، حزب شیطان است.
د. پذیرفتن ولایت
به تصریح روایات، در آموزه های اسلامی هیچ موضوعی به اندازة موضوع ولایت، تأکید نشده است [۱۵] و به همین دلیل می توان گفت، پذیرش ولایت و سرپرستی امامان معصوم: یکی از مهم ترین حقوق آنهاست. در روایتی که از پیامبر اعظم (ص) نقل شده است، در این زمینه چنین می خوانیم: من أحب أن یحیا حیاتی ویموت میتتی ویدخل الجنة التی وعدنی ربی فلیتول علی بن أبی طالب وورثته الطاهرین، أئمة الهدی ومصابیح الدجی من بعدی، فإنهم لن یخرجوکم من باب الهدی إلی باب الضلالة. [۱۶] هرکس دوست دارد که مانند من زندگی و چون من بمیرد و به بهشتی که پرودگارم مرا وعده داده است، وارد شود، پس باید ولایت علی بن ابی طالب و وارثان پاک او را که پس از من امامان هدایتگر و چراغ های تاریکی ها هستند، بپذیرد؛ زیرا آنها هرگز شما را از راه راست به کج راهة گمراهی نمی کشانند.
امام علی (ع) نیز در این باره می فرماید: لنا علی الناس حق الطاعة والولایة، ولهم من الله سبحانه حسن الجزاء. [۱۷] ما را برعهده مردم، حق فرمانبری و ولایت است و برای این کار، از خداوند سبحان پاداش نیک خواهند گرفت.
ه . مقدم داشتن
به دلیل برتری ها و ویژگی های بی مانندی که خدای متعال به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) ارزانی داشته، سزاوار است که آنها در همة زمینه ها بر همگان مقدم داشته شوند و هیچ کس بر آنها ترجیح داده نشود. به این موضوع نیز به عنوان یکی از حقوق امامان معصوم (ع)، در روایات بسیار توجه شده و از جمله در روایتی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده، چنین آمده است: إن الله تعالی جعل ذریة کل نبی من صلبه وجعل ذریتی من صلب علی بن أبی طالب علیه السلام… فقدموهم ولا تتقدموا علیهم، فإنهم أحلمکم صغارا وأعلمکم کبارا، فاتبعوهم فإنهم لا یدخلونکم فی ضلال ولا یخرجونکم من هدی. [۱۸]
خدای متعال ذریه هر پیامبری را از پشت خود او قرار داده است، ولی ذریه مرا از پشت علی بن ابی طالب (ع) … پس آنان را پیشرو قرار دهید و از ایشان جلو نیفتید؛ زیرا آنان در خردسالی، بردبارترین شما هستند و در بزرگی، داناترینتان. بنابراین، از آنها پیروی کنید؛ چرا که ایشان شما را به گمراهی نمی کشانند و از راه راست بیرونتان نمی برند.
و. پیروی کردن
امامان معصوم (ع) در علم، تقوا، شجاعت، سیاست، سخاوت، کرامت و دیگر صفات پسندیده اخلاقی، سرآمد اهل روزگار هستند و به همین دلیل، مردم باید آنان را پیشوا و مقتدای خود سازند و در همه امور به آنها اقتدا کنند. پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرماید: من سره أن یحیا حیاتی ویموت مماتی، ویسکن جنة عدن غرسها ربی، فلیوال علیا من بعدی ولیوال ولیه، ولیقتد بالأئمة من بعدی، فإنهم عترتی، خلقوا من طینتی، رزقوا فهما وعلما، وویل للمکذبین بفضلهم من امتی، القاطعین فیهم صلتی، لا أنالهم الله شفاعتی. [۱۹] هر کس خوشحال می شود مانند من زندگی کند و مانند من از دنیا برود و در بهشت برینی که پروردگارم آن را کاشته است، ساکن شود، باید پس از من علی را دوست دارد و به امامان پس از من اقتدا کند؛ زیرا آنان عترت منند، از طینت من آفریده شده اند و فهم و دانش روزی شده اند.
ز. گرامی داشتن
پیامبر اعظم (ص) همواره بر ضرورت گرامی داشتن اهل بیت طاهرین خود: تأکید می کرد و امت خود را از آزار و اذیت آنان برحذر می داشت. به همین دلیل می توان گفت که یکی از حقوق قطعی و مسلم امامان معصوم: گرامی داشتن، عزیز شمردن و خوار نساختن آنان است.
در روایتی که ابن عباس نقل کرده، در این زمینه چنین آمده است: صعد رسول الله (ص) المنبر فخطب واجتمع الناس إلیه فقال: … أیها الناس! … إنکم مجموعون ومساءلون عن الثقلین، فانظروا کیف تخلفونی فیهما. إنهم أهل بیتی، فمن آذاهم آذانی، ومن ظلمهم ظلمنی، ومن أذلهم أذلنی، ومن أعزهم أعزنی، ومن أکرمهم أکرمنی، ومن نصرهم نصرنی، ومن خذلهم خذلنی.
رسول خدا درود خدا بر او و خاندانش باد بر منبر رفت و برایمان سخنرانی کرد و مردم جمع شدند. آن حضرت فرمود: «… ای مردم! … شما [در روز قیامت] گرد آورده خواهید شد و دربارة ثقلین از شما خواهند پرسید. پس مواظب باشید که پس از من با آنان چگونه عمل می کنید. آنان، اهل بیت من هستند. هرکه ایشان را آزار دهد، مرا آزار داده و هرکه به ایشان ستم کند، به من ستم کرده است. هرکه ایشان را خوار دارد، مرا خوار داشته و هرکه ایشان را عزیز شمارد، مرا عزیز شمرده است. هرکه ایشان را یاری دهد، مرا یاری داده و هرکه ایشان را تنها و بی یاور گذراد، مرا تنها و بی یاور گذاشته است. [۲۰]
ح. ادا کردن حقوق مالی
خداوند متعال در قرآن کریم، حقوق مالی مشخصی را برای پیامبر اکرم (ص) و خویشاوندان او در نظر گرفته است که در اصطلاح از آن تعبیر به «خمس» می شود: واعلموا أنما غنمتم من شیء فأن لله خمسه وللرسول ولذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل. [۲۱] بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و از آن خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است.
در تفسیر این آیه، روایات متعددی از امامان معصوم (ع) نقل شده که در همه آنها، از خمس، به عنوان یکی از حقوق مالی اهل بیت (ع) یاد شده است. از آن جمله می توان به این روایات اشاره کرد:
ابن دیلمی نقل می کند که علی بن الحسین (ع) به مردی از اهل شام فرمود: أما قرأت فی الأنفال: «و اعلموا أنما غنمتم من شیء فأن لله خمسه و للرسول…»؟ قال: نعم، قال: فإنکم لأنتم هم؟ قال: نعم. [۲۲] آیا در سورة انفال نخوانده ای که «بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و … است؟» عرض کرد: چرا. پس شما، همانان هستید؟ فرمود: «آری.»
امام باقر (ع) نیز در تفسیر آیه یاد شده می فرماید: هم قرابة رسول الله (ص)، والخمس لله وللرسول ولنا. [۲۳] مقصود، خویشاوندان پیامبر خداست. خمس، از آن خدا و پیامبر و ماست.
امام عصر (ع) در یکی از توقیعات خود، مردم را از کوتاهی در ادای حقوق مالی اهل بیت (ع) برحذر داشته است و می فرماید: و من أکل من أموالنا شیئا فإنما یأکل فی بطنه نارا و سیصلی سعیرا. [۲۴] هرکس به ناحق چیزی از اموال ما را تصاحب کند، به راستی درون خویش را از آتش انباشته است و به زودی به رو در آتش افکنده خواهد شد.
آن حضرت همچنین درباره فلسفه پرداخت خمس می فرماید: و أما أموالکم فما نقبلها إلا لتطهروا فمن شاء فلیصل و من شاء فلیقطع فما آتانا الله خیر مما آتاکم. [۲۵] اموال شما را نمی پذیریم مگر به دلیل اینکه پاک شوید، پس هر که می خواهد، بپردازد و هرکس می خواهد، نپردازد. پس آنچه خدا به ما ارزانی داشته از آنچه به شما ارزانی داشته بهتر است.
ط. پیش کش کردن مال
چنانکه در مقدمة این مبحث یادآور شدیم، همه فیض های مادی و معنوی و همه نعمت های دنیوی و اخروی که ما از آنها بهره مندیم، به برکت وجود اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است و از همین رو شایسته است که ما به هر طریق ممکن سپاس خود را به پیشگاه این بزرگواران عرضه و به هر بهانه ای مهر و محبت خود را به آنان اعلام کنیم. اگرچه آنها از سپاس، مهر و محبت ما کاملا بی نیازند.
یکی از این راه ها، پیش کش کردن مال به پیشگاه حضرات معصومان: است که در اصطلاح از آن به «صله دادن» تعبیر می شود. در روایتی که از امام صادق (ع) نقل شده در این زمینه چنین آمده است: لا تدعوا صلة آل محمد (ع) من أموالکم، من کان غنیا فبقدر غناه، ومن کان فقیرا فبقدر فقره، فمن أراد أن یقضی الله له أهم الحوائج إلیه، فلیصل آل محمد وشیعتهم بأحوج ما یکون إلیه من ماله. [۲۶]
صله (هدیه) دادن از اموال خود به آل محمد را فرو مگذارید. هرکه داراست به قدر دارای اش [صله دهد] و هرکه نادار است به فراخور ناداری اش. هرکه می خواهد خداوند، مهم ترین حاجت هایی را که از خدا می خواهد، برآورده سازد، از مال خود، آنچه را بیشتر از همه مورد نیاز اوست، به آل محمد و شیعیان آنان صله دهد.
چنانکه از روایت یاد شده هم به دست می آید، مراد از صله دادن، این نیست که مالی را به طور مستقیم به اهل بیت (ع) پیش کش کنیم، بلکه منظور این است که ما به قصد خشنودی این خاندان، اموال خود را در راه هایی که آنها می پسندند، به ویژه در راه دستگیری از شیعیان درمانده که یتیمان آل محمد (ع) به شمار می آیند، هزینه کنیم.
ی. فرستادن صلوات
یکی دیگر از حقوق امامان معصوم: درود و صلوات فرستادن بر آنهاست. در این زمینه نیز روایات فراوانی وارد شده است که در اینجا به دو روایت بسنده می کنیم. از رسول خاتم (ص) روایت شده است که فرمود: من صلی صلاة لم یصل فیها علی ولا علی أهل بیتی لم تقبل منه. [۲۷] هر که نمازی بخواند و در آن بر من و اهل بیتم صلوات نفرستد، نمازش پذیرفته نمی شود.
امام صادق (ع) نیز در این باره می فرماید: سمع أبی رجلا متعلقا بالبیت وهو یقول: اللهم صل علی محمد، فقال له أبی: یا عبد الله، لا تبترها، لا تظلمنا حقنا، قل: اللهم صل علی محمد وأهل بیته. [۲۸] پدرم مردی را دید که به کعبه آویخته و می گوید: اللهم صل علی محمد. پدرم به او فرمود: «ای بندة خدا! آن را ناقص مگو. حق ما را ضایع مگردان. بگو: اللهم صل محمد و اهل بیته.
ک. یاد کردن
از آنجا که یاد کردن از اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و بیان فضائل و صفات برجستة آن ها، موجب زنده شدن مکتب اهل بیت (ع) و جلا یافتن دل های ما می شود، در روایات سفارش های فراوانی به این موضوع شده است. در یکی از این روایات، امام صادق (ع) خطاب به داوود بن سرحان می فرماید: یا داود، أبلغ موالی عنی السلام، وأنی أقول: رحم الله عبدا اجتمع مع آخر فتذاکرا أمرنا، فإن ثالثهما ملک یستغفر لهما. وما اجتمع اثنان علی ذکرنا إلاباهی الله تعالی بهما الملائکة، فإذا اجتمعتم فاشتغلوا بالذکر، فإن فی اجتماعکم ومذاکرتکم إحیاءنا. وخیر الناس من بعدنا من ذاکر بأمرنا ودعا إلی ذکرنا.
ای داوود! سلام مرا به دوستدارانم برسان و آنچه را می گویم و به آنان ابلاغ کن. رحمت خدا بر آن بنده ای که با دیگری گرد آید و دو نفری درباره امر ما گفت وگو کنند که در این حال، سومین نفر آنان فرشته ای است که برای آن دو آمرزش می طلبد. هیچ دو نفری گرد هم نیامدند و از ما یاد نکردند، مگر اینکه خداوند متعال، به وجود آنان بر فرشتگان بالید. پس هرگاه گرد هم آمدید، به ذکر مشغول شوید؛ زیرا گردهم آیی و مذاکرة شما با یکدیگر باعث زنده شدن ما می شود. بهترین مردم بعد از ما کسی است که درباره امر ما مذاکره کند و به یاد و نام ما، فراخواند. [۲۹]
در پایان آرزو می کنیم که خداوند به همه ما توفیق شناخت و ادای کامل حقوق اهل بیت عصمت و طهارت؛ به ویژه امام عصر (ع) را ارزانی فرماید و در دنیا و آخرت ما را از فیض وجود این بزرگواران بهره مند سازد.
از میان همه حقوق گوناگونی که در آموزه های اسلامی بر ادای آنها تأکید شده است، پس از حق خدای متعال، هیچ حقی به بزرگی حقی که امامان و پیشوایان معصوم دین (ع) بر عهده ما دارند، نیست؛ زیرا هیچ کس به اندازه آن ها در زندگی ما نقش ندارد و استمرار زندگی ما بدون وجود آنان امکان پذیر نیست.
برای روشن شدن این موضوع، به روایتی از امام صادق (ع) که از پدر ارجمندش، امام باقر (ع) و از جد بزرگوارش امام سجاد (ع) نقل کرده است، اشاره می کنیم. در این روایت چنین می خوانیم: نحن أئمة المسلمین و حجج الله علی العالمین و سادة المؤمنین و قادة الغر المحجلین و موالی المؤمنین و نحن أمان لأهل الأرض کما أن النجوم أمان لأهل السماء و نحن الذین بنا یمسک الله السماء أن تقع علی الأرض إلا بإذنه و بنا یمسک الأرض أن تمید بأهلها و بنا ینزل الغیث و تنشر الرحمة و تخرج برکات الأرض و لو لا ما فی الأرض منا لساخت بأهلها ثم قال و لم تخل الأرض منذ خلق الله آدم من حجة لله فیها ظاهر مشهور أو غائب مستور و لا تخلو إلی أن تقوم الساعة من حجة لله فیها و لو لا ذلک لم یعبد الله. [۱]
ما پیشوایان اهل اسلام و حجت های خدا بر جهانیان و سروران مؤمنان، رهبران رو سفیدان و سرپرستان مؤمنان هستیم. ما امانی برای ساکنان زمین هستیم، همچنان که ستارگان، امانی برای اهل آسمان هستند. ما کسانی هستیم که خداوند به وسیله ما، آسمان را از اینکه جز به اذن او بر زمین افتد، نگه می دارد و به وسیله ما، زمین را از اینکه ساکنانش را پریشان سازد، حفظ می کند و به وسیلة ما، باران را فرو می فرستد، رحمتش را جاری می سازد و برکات زمین را خارج می کند. اگر یکی از ما در زمین نباشیم، زمین ساکنانش را در کام خود فرو می برد.» سپس فرمود: «زمین از زمانی که خدا، آدم را آفرید، هیچ گاه از حجت خدا خالی نبوده است، خواه این حجت، آشکار و شناخته شده باشد، خواه غایب و از دیده ها پنهان و تا برپایی رستاخیز نیز زمین از حجت خدا خالی نمی ماند، اگر این گونه نبود، خدا پرستیده نمی شد.
به دلیل همین عظمت حقوق امام (ع) است که در دعای ندبه از خدا می خواهیم که ما را در ادای این حقوق یاری کند: … و أعنا علی تأدیة حقوقه إلیه، و الاجتهاد فی طاعته، و اجتناب معصیته، و امنن علینا برضاه. [۲] خداوندا! … ما را در راه ادای حقوق او (امام مهدی (ع))، تلاش در پیروی از او و دوری از مخالفت او یاری کن و با خشنودی او بر ما منت گذار.
پس از این مقدمه، برای آشنایی بیشتر با حقوق امام زمان (ع) برخی از روایاتی را که در این زمینه به دست ما رسیده است، به اجمال بررسی می کنیم:
۱- ضرورت ادای حقوق امام (ع)
در این زمینه روایات فراوانی از پیامبر اعظم (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت: وارد شده است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم. [۳]
رسول اکرم (ص) در روایتی می فرماید… و الذی نفسی بیده لا ینتفع عبد بعمله إلا بمعرفته بحقنا. [۴] سوگند به آنکه جانم در دست اوست، هیچ بنده ای را کردارش سود نرساند، مگر در پرتو شناخت حق ما.
امام صادق (ع) نیز در همین زمینه می فرماید: إن الله عز و جل أوضح بأئمة الهدی من أهل بیت نبینا عن دینه و أبلج بهم عن سبیل منهاجه و فتح بهم عن باطن ینابیع علمه فمن عرف من أمة محمد (ص) واجب حق إمامه وجد طعم حلاوة إیمانه و علم فضل طلاوة إسلامه. [۵]
خداوند عزوجل به وسیله پیشوایان هدایت از خاندان پیامبر ما، دینش را آشکار ساخت و به وسیله ایشان راهش را روشن نمود و به واسطه آنان چشمه های پنهان دانش خود را گشود. پس، از امت محمد درود خدا بر او و خاندانش باد هرکس که حق واجب امامش را بشناسد، مزه ایمانش را بچشد و به ارزش دل پذیری اسلام خود پی برد.
۲- حقوق امام عصر (ع)
پیشوایان معصوم دین: حقوق گوناگونی برعهده ما دارند که بررسی تفصیلی همه این حقوق، مجالی گسترده می طلبد، در این مجال به برخی از مهم ترین این حقوق اشاره می کنیم:
الف. دوست داشتن
رسول اکرم (ص) در ازای زحمات فراوانی که در راه ارشاد و هدایت مردم پذیرا شد، تنها یک چیز از مردم درخواست کرد و آن دوستی خویشاوندان خود بود. قرآن کریم دراین باره می فرماید: قل لا أسئلکم علیه أجرا إلا المودة فی القربی. [۶] بگو به ازای آن [رسالت]، پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.
امام باقر (ع) در پاسخ شخصی که از ایشان دربارة تفسیر این آیه پرسیده بود، می فرماید: … هی و الله فریضة من الله علی العباد لمحمد ص فی أهل بیته . [۷] … به خدا سوگند که این [دوستی]، فریضه ای است که خداوند نسبت به اهل بیت محمد بر عهده بندگان نهاده است.
احادیث دیگری نیز در این زمینه وارد شده است که به جهت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده می کنیم. [۸]
ب. تمسک جستن
بی تردید در تندباد حوادث روزگار و به هنگام برخاستن توفان های سهمگین، تنها با چنگ زدن به «دستگیره ای محکم» می توان از درافتادن به وادی گمراهی در امان ماند و راه هدایت و رستگاری را بازشناخت.
قرآن کریم از این دستگیره محکم، گاه با تعبیر «عروة الوثقی؛ دستاویز استوار» [۹] و گاه با تعبیر «حبل الله؛ ریسمان خدا» [۱۰] یاد کرده است. به تصریح روایات، این دستگیرة محکم تنها اهل بیت عصمت و طهارت: هستند و به همین دلیل همة اهل ایمان موظف شده اند که تنها به آنها تمسک جویند. امام علی (ع) در این باره می فرماید: قال لی رسول الله (ص) یا علی … أنتم حجة الله علی خلقه و العروة الوثقی من تمسک بها اهتدی و من ترکها ضل …. [۱۱]
رسول خدا درود خدا بر او و خاندانش باد به من فرمود: «ای علی…! شما حجت خدا بر خلق او و آن دستگیره محکم هستید که هرکس بدان چنگ زند، هدایت شود و هرکه رهایش کند، گمراه گردد.
از امام صادق (ع) نیز در این باره چنین روایت شده است: کذب من زعم أنه یعرفنا و هو متمسک بعروة غیرنا. [۱۲] دروغ می گوید کسی که مدعی است ما را شناخته، ولی به دامن دیگران چنگ آویخته است. گفتنی است، برخی از اهل تحقیق معتقدند: احادیثی که بر وجوب تمسک به اهل بیت دلالت دارند، بیش از حد تواترند. [۱۳]
ج. دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان
آنگاه ما در ادعای دوستی با اهل بیت عصمت و طهارت: صادق هستیم که دوستان آنها را دوست بداریم و با دشمنان آنها دشمنی کنیم. از این رو در روایات، دوستی با دوستان اهل بیت (ع) و دشمنی با دشمنان آنها، یکی از حقوق امامان معصوم: برشمرده شده و بسیار بر آن تأکید شده است.
پیامبر خاتم (ص) در این باره می فرماید: من أحب أن یرکب سفینة النجاة ویستمسک بالعروة الوثقی ویعتصم بحبل الله المتین، فلیوال علیا بعدی، ولیعاد عدوه، ولیأتم بالأئمة الهداة من ولده، فإنهم خلفائی وأوصیائی، وحجج الله علی الخلق بعدی، وسادة امتی، وقادة الأتقیاء إلی الجنة، حزبهم حزبی وحزبی حزب الله، وحزب أعدائهم حزب الشیطان. [۱۴]
هر کس دوست دارد که برکشتی نجات بنشیند و به دستگیرة محکم چنگ آویزد و ریسمان استوار خدا را بگیرد، باید پس از من، علی را دوست بدارد و با دشمن او دشمنی کند و امامان هدایتگر از نسل او را به پیشوایی بپذیرد؛ زیرا آنان پس از من جانشینان و اوصیای من و حجت خدا بر خلقند و سروران امت هستند و پرهیزگاران را به سوی بهشت می برند. حزب آنها، حزب من و حزب من، حزب خداست و حزب دشمنان آنان، حزب شیطان است.
د. پذیرفتن ولایت
به تصریح روایات، در آموزه های اسلامی هیچ موضوعی به اندازة موضوع ولایت، تأکید نشده است [۱۵] و به همین دلیل می توان گفت، پذیرش ولایت و سرپرستی امامان معصوم: یکی از مهم ترین حقوق آنهاست. در روایتی که از پیامبر اعظم (ص) نقل شده است، در این زمینه چنین می خوانیم: من أحب أن یحیا حیاتی ویموت میتتی ویدخل الجنة التی وعدنی ربی فلیتول علی بن أبی طالب وورثته الطاهرین، أئمة الهدی ومصابیح الدجی من بعدی، فإنهم لن یخرجوکم من باب الهدی إلی باب الضلالة. [۱۶] هرکس دوست دارد که مانند من زندگی و چون من بمیرد و به بهشتی که پرودگارم مرا وعده داده است، وارد شود، پس باید ولایت علی بن ابی طالب و وارثان پاک او را که پس از من امامان هدایتگر و چراغ های تاریکی ها هستند، بپذیرد؛ زیرا آنها هرگز شما را از راه راست به کج راهة گمراهی نمی کشانند.
امام علی (ع) نیز در این باره می فرماید: لنا علی الناس حق الطاعة والولایة، ولهم من الله سبحانه حسن الجزاء. [۱۷] ما را برعهده مردم، حق فرمانبری و ولایت است و برای این کار، از خداوند سبحان پاداش نیک خواهند گرفت.
ه . مقدم داشتن
به دلیل برتری ها و ویژگی های بی مانندی که خدای متعال به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) ارزانی داشته، سزاوار است که آنها در همة زمینه ها بر همگان مقدم داشته شوند و هیچ کس بر آنها ترجیح داده نشود. به این موضوع نیز به عنوان یکی از حقوق امامان معصوم (ع)، در روایات بسیار توجه شده و از جمله در روایتی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده، چنین آمده است: إن الله تعالی جعل ذریة کل نبی من صلبه وجعل ذریتی من صلب علی بن أبی طالب علیه السلام… فقدموهم ولا تتقدموا علیهم، فإنهم أحلمکم صغارا وأعلمکم کبارا، فاتبعوهم فإنهم لا یدخلونکم فی ضلال ولا یخرجونکم من هدی. [۱۸]
خدای متعال ذریه هر پیامبری را از پشت خود او قرار داده است، ولی ذریه مرا از پشت علی بن ابی طالب (ع) … پس آنان را پیشرو قرار دهید و از ایشان جلو نیفتید؛ زیرا آنان در خردسالی، بردبارترین شما هستند و در بزرگی، داناترینتان. بنابراین، از آنها پیروی کنید؛ چرا که ایشان شما را به گمراهی نمی کشانند و از راه راست بیرونتان نمی برند.
و. پیروی کردن
امامان معصوم (ع) در علم، تقوا، شجاعت، سیاست، سخاوت، کرامت و دیگر صفات پسندیده اخلاقی، سرآمد اهل روزگار هستند و به همین دلیل، مردم باید آنان را پیشوا و مقتدای خود سازند و در همه امور به آنها اقتدا کنند. پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرماید: من سره أن یحیا حیاتی ویموت مماتی، ویسکن جنة عدن غرسها ربی، فلیوال علیا من بعدی ولیوال ولیه، ولیقتد بالأئمة من بعدی، فإنهم عترتی، خلقوا من طینتی، رزقوا فهما وعلما، وویل للمکذبین بفضلهم من امتی، القاطعین فیهم صلتی، لا أنالهم الله شفاعتی. [۱۹] هر کس خوشحال می شود مانند من زندگی کند و مانند من از دنیا برود و در بهشت برینی که پروردگارم آن را کاشته است، ساکن شود، باید پس از من علی را دوست دارد و به امامان پس از من اقتدا کند؛ زیرا آنان عترت منند، از طینت من آفریده شده اند و فهم و دانش روزی شده اند.
ز. گرامی داشتن
پیامبر اعظم (ص) همواره بر ضرورت گرامی داشتن اهل بیت طاهرین خود: تأکید می کرد و امت خود را از آزار و اذیت آنان برحذر می داشت. به همین دلیل می توان گفت که یکی از حقوق قطعی و مسلم امامان معصوم: گرامی داشتن، عزیز شمردن و خوار نساختن آنان است.
در روایتی که ابن عباس نقل کرده، در این زمینه چنین آمده است: صعد رسول الله (ص) المنبر فخطب واجتمع الناس إلیه فقال: … أیها الناس! … إنکم مجموعون ومساءلون عن الثقلین، فانظروا کیف تخلفونی فیهما. إنهم أهل بیتی، فمن آذاهم آذانی، ومن ظلمهم ظلمنی، ومن أذلهم أذلنی، ومن أعزهم أعزنی، ومن أکرمهم أکرمنی، ومن نصرهم نصرنی، ومن خذلهم خذلنی.
رسول خدا درود خدا بر او و خاندانش باد بر منبر رفت و برایمان سخنرانی کرد و مردم جمع شدند. آن حضرت فرمود: «… ای مردم! … شما [در روز قیامت] گرد آورده خواهید شد و دربارة ثقلین از شما خواهند پرسید. پس مواظب باشید که پس از من با آنان چگونه عمل می کنید. آنان، اهل بیت من هستند. هرکه ایشان را آزار دهد، مرا آزار داده و هرکه به ایشان ستم کند، به من ستم کرده است. هرکه ایشان را خوار دارد، مرا خوار داشته و هرکه ایشان را عزیز شمارد، مرا عزیز شمرده است. هرکه ایشان را یاری دهد، مرا یاری داده و هرکه ایشان را تنها و بی یاور گذراد، مرا تنها و بی یاور گذاشته است. [۲۰]
ح. ادا کردن حقوق مالی
خداوند متعال در قرآن کریم، حقوق مالی مشخصی را برای پیامبر اکرم (ص) و خویشاوندان او در نظر گرفته است که در اصطلاح از آن تعبیر به «خمس» می شود: واعلموا أنما غنمتم من شیء فأن لله خمسه وللرسول ولذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل. [۲۱] بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و از آن خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است.
در تفسیر این آیه، روایات متعددی از امامان معصوم (ع) نقل شده که در همه آنها، از خمس، به عنوان یکی از حقوق مالی اهل بیت (ع) یاد شده است. از آن جمله می توان به این روایات اشاره کرد:
ابن دیلمی نقل می کند که علی بن الحسین (ع) به مردی از اهل شام فرمود: أما قرأت فی الأنفال: «و اعلموا أنما غنمتم من شیء فأن لله خمسه و للرسول…»؟ قال: نعم، قال: فإنکم لأنتم هم؟ قال: نعم. [۲۲] آیا در سورة انفال نخوانده ای که «بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و … است؟» عرض کرد: چرا. پس شما، همانان هستید؟ فرمود: «آری.»
امام باقر (ع) نیز در تفسیر آیه یاد شده می فرماید: هم قرابة رسول الله (ص)، والخمس لله وللرسول ولنا. [۲۳] مقصود، خویشاوندان پیامبر خداست. خمس، از آن خدا و پیامبر و ماست.
امام عصر (ع) در یکی از توقیعات خود، مردم را از کوتاهی در ادای حقوق مالی اهل بیت (ع) برحذر داشته است و می فرماید: و من أکل من أموالنا شیئا فإنما یأکل فی بطنه نارا و سیصلی سعیرا. [۲۴] هرکس به ناحق چیزی از اموال ما را تصاحب کند، به راستی درون خویش را از آتش انباشته است و به زودی به رو در آتش افکنده خواهد شد.
آن حضرت همچنین درباره فلسفه پرداخت خمس می فرماید: و أما أموالکم فما نقبلها إلا لتطهروا فمن شاء فلیصل و من شاء فلیقطع فما آتانا الله خیر مما آتاکم. [۲۵] اموال شما را نمی پذیریم مگر به دلیل اینکه پاک شوید، پس هر که می خواهد، بپردازد و هرکس می خواهد، نپردازد. پس آنچه خدا به ما ارزانی داشته از آنچه به شما ارزانی داشته بهتر است.
ط. پیش کش کردن مال
چنانکه در مقدمة این مبحث یادآور شدیم، همه فیض های مادی و معنوی و همه نعمت های دنیوی و اخروی که ما از آنها بهره مندیم، به برکت وجود اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است و از همین رو شایسته است که ما به هر طریق ممکن سپاس خود را به پیشگاه این بزرگواران عرضه و به هر بهانه ای مهر و محبت خود را به آنان اعلام کنیم. اگرچه آنها از سپاس، مهر و محبت ما کاملا بی نیازند.
یکی از این راه ها، پیش کش کردن مال به پیشگاه حضرات معصومان: است که در اصطلاح از آن به «صله دادن» تعبیر می شود. در روایتی که از امام صادق (ع) نقل شده در این زمینه چنین آمده است: لا تدعوا صلة آل محمد (ع) من أموالکم، من کان غنیا فبقدر غناه، ومن کان فقیرا فبقدر فقره، فمن أراد أن یقضی الله له أهم الحوائج إلیه، فلیصل آل محمد وشیعتهم بأحوج ما یکون إلیه من ماله. [۲۶]
صله (هدیه) دادن از اموال خود به آل محمد را فرو مگذارید. هرکه داراست به قدر دارای اش [صله دهد] و هرکه نادار است به فراخور ناداری اش. هرکه می خواهد خداوند، مهم ترین حاجت هایی را که از خدا می خواهد، برآورده سازد، از مال خود، آنچه را بیشتر از همه مورد نیاز اوست، به آل محمد و شیعیان آنان صله دهد.
چنانکه از روایت یاد شده هم به دست می آید، مراد از صله دادن، این نیست که مالی را به طور مستقیم به اهل بیت (ع) پیش کش کنیم، بلکه منظور این است که ما به قصد خشنودی این خاندان، اموال خود را در راه هایی که آنها می پسندند، به ویژه در راه دستگیری از شیعیان درمانده که یتیمان آل محمد (ع) به شمار می آیند، هزینه کنیم.
ی. فرستادن صلوات
یکی دیگر از حقوق امامان معصوم: درود و صلوات فرستادن بر آنهاست. در این زمینه نیز روایات فراوانی وارد شده است که در اینجا به دو روایت بسنده می کنیم. از رسول خاتم (ص) روایت شده است که فرمود: من صلی صلاة لم یصل فیها علی ولا علی أهل بیتی لم تقبل منه. [۲۷] هر که نمازی بخواند و در آن بر من و اهل بیتم صلوات نفرستد، نمازش پذیرفته نمی شود.
امام صادق (ع) نیز در این باره می فرماید: سمع أبی رجلا متعلقا بالبیت وهو یقول: اللهم صل علی محمد، فقال له أبی: یا عبد الله، لا تبترها، لا تظلمنا حقنا، قل: اللهم صل علی محمد وأهل بیته. [۲۸] پدرم مردی را دید که به کعبه آویخته و می گوید: اللهم صل علی محمد. پدرم به او فرمود: «ای بندة خدا! آن را ناقص مگو. حق ما را ضایع مگردان. بگو: اللهم صل محمد و اهل بیته.
ک. یاد کردن
از آنجا که یاد کردن از اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و بیان فضائل و صفات برجستة آن ها، موجب زنده شدن مکتب اهل بیت (ع) و جلا یافتن دل های ما می شود، در روایات سفارش های فراوانی به این موضوع شده است. در یکی از این روایات، امام صادق (ع) خطاب به داوود بن سرحان می فرماید: یا داود، أبلغ موالی عنی السلام، وأنی أقول: رحم الله عبدا اجتمع مع آخر فتذاکرا أمرنا، فإن ثالثهما ملک یستغفر لهما. وما اجتمع اثنان علی ذکرنا إلاباهی الله تعالی بهما الملائکة، فإذا اجتمعتم فاشتغلوا بالذکر، فإن فی اجتماعکم ومذاکرتکم إحیاءنا. وخیر الناس من بعدنا من ذاکر بأمرنا ودعا إلی ذکرنا.
ای داوود! سلام مرا به دوستدارانم برسان و آنچه را می گویم و به آنان ابلاغ کن. رحمت خدا بر آن بنده ای که با دیگری گرد آید و دو نفری درباره امر ما گفت وگو کنند که در این حال، سومین نفر آنان فرشته ای است که برای آن دو آمرزش می طلبد. هیچ دو نفری گرد هم نیامدند و از ما یاد نکردند، مگر اینکه خداوند متعال، به وجود آنان بر فرشتگان بالید. پس هرگاه گرد هم آمدید، به ذکر مشغول شوید؛ زیرا گردهم آیی و مذاکرة شما با یکدیگر باعث زنده شدن ما می شود. بهترین مردم بعد از ما کسی است که درباره امر ما مذاکره کند و به یاد و نام ما، فراخواند. [۲۹]
در پایان آرزو می کنیم که خداوند به همه ما توفیق شناخت و ادای کامل حقوق اهل بیت عصمت و طهارت؛ به ویژه امام عصر (ع) را ارزانی فرماید و در دنیا و آخرت ما را از فیض وجود این بزرگواران بهره مند سازد.
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «پس از حق خدای متعال هیچ حقی به بزرگی حقی پیشوایان معصوم(ع) نیست» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.