به گزارش خبرنگار دین خبرگزاری تسنیم، آثار متعددی در طول تاریخ با محوریت امیر مؤمنان علیه السلام نگاشته شده است، منتها در میان این آثار، یکسری از آنها منبع دسته اول هستند؛ یعنی تاریخ نگارش آنها به قرن های گذشته باز می گردد و منبعی برای سایر کتاب های پس از خود شناخته می شوند. در ادامه به برخی از این آثار اشاره می شود.

۱- کتاب «المسترشد فی إمامة امیر المؤمنین علی بن ابی طالب» نوشتۀ محمد بن جریر بن رستم طبری از عالمان در قرن چهارم هجری و متوفای (۳۲۶ه.ق) است. المسترشد اثری کلامی تاریخی است که در صدد اثبات امامت علی علیه السلام است و به بیان احادیثی از رسول خدا و مطاعن خلفا و عدم شایستگی آنان برای امامت می پردازد. طبری در این کتاب به شیوه حدیثی با ذکر سلسله اسناد اقدام کرده و گاه به نقد راویان می پردازد. کتاب نظم خاصی ندارد و کرامات ائمه و مطاعن بنی امیه و موضوعات کلامی را در کنار هم آورده است. نجاشی و طوسی از این کتاب و مؤلف آن نام برده اند و در طول تاریخ شیعه محل توجه علما و مؤلفان بوده است.

۲- کتاب «اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب» تألیف ابوالحسن مسعودی متوفای (۳۴۶ه.ق) از نوادگان عبد الله بن مسعود، صحابی بزرگ رسول خدا صلی الله علیه و آله است. مسعودی علاوه بر بهره گیری از علوم مختلف مانند لغت، ادبیات، فقه، تاریخ، جغرافیا و فلسفه به زبانهای فارسی، هندی، یونانی، رومی و سریانی آشنا شد. در موضوع اثبات امامت و دربردانده اطلاعاتی پیرامون زندگی پیامبر اعظم صلی الله و علیه آله و دوازده امام است که در قرن چهارم تدوین شده است. موضوع بحث دراین اثر، اثبات وصایت و جانشینی امیرالمؤمنین علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله اختصاص دارد؛ اما به مناسبت از سایر ائمه هم سخن گفته و نیمی از کتاب را به آنان اختصاص داده است. هدف مؤلف آن بوده که تسلسل وصایت و جانشینی را در میان انبیاء اثبات و به امیرالمؤمنین و امامان علیهم السلام پس از او متصل کند. به این جهت شرحی از زندگی پیامبران از آدم تا خاتم همراه جانشینان آنان ارائه می دهد. اثبات الوصیة در دو قسم تنظیم شده است: قسمت نخست، درباره حجت های الهی از آدم تا محمد صلی الله علیه و آله و قسمت دوم، دربارۀ حجج الهی از پیامبرصلی الله علیه و آله تا حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه است.

ترجمه کتاب به فارسی، توسط محمدجواد نجفی صورت گرفته است. مترجم سعی کرده تا ضمن رعایت امانت در ترجمه، اثری صحیح و سلیس ارائه کند تا عموم طبقات از مطالعه آن بهره مند شوند. هر جا که معنای جمله های کاملا واضح نبوده و به نظر مترجم، محتاج به شرح بوده، وی آنها را بین پرانتز قرار داده و چنانچه آن جمله به نظر صحیح نرسیده، متن عربی آن را نیز درج کرده است.

۳- « خصائص الأئمة»، به زبان عربی، تألیف سید رضی متوفای ۴۰۶ ه.ق عالم و فقیه بزرگ امامیه است که بر خلاف عنوانش فقط زندگانی و سخنان امیر المؤمنین علیه السلام را در بر دارد. سید، در مقدمه، بیان کرده که در راه زیارت کاظمین، شخصی از او پرسیده است چگونه سادات موسوی- که باید واقفی باشند- به دوازده امام معتقدند؟ این موضوع، او را بر این داشته است که در باره زندگانی دوازده امام، کتابی تألیف کند. از این سخن و همچنین نام کتاب پیداست که وی در نظر داشته زندگی همه امامان را تدوین کند، لیکن پس از شرح زندگانی و بخشی از سخنان حضرت علی( ع)، به تدوین نهج البلاغة روی آورده و کتاب خصائص را ادامه نداده است.

۴- کتاب شریف «نهج البلاغة» شامل سخنان و کلمات و نامه های گهربار امیرالمؤمنین است که در موقعیت های گوناگون بیان فرموده یا برای افراد مختلف نوشته است. گردآورنده این کتاب سید رضی است. نهج البلاغة، کتابی است که بزرگ ترین فصحا و بلیغ ترین گویندگان در طول تاریخ، افتخار خویش را در محضر نهج البلاغة بودن دانسته اند. اما نهج البلاغة کتابی نیست که تنها از حیث لفظ اوج قله های فصاحت را فتح کرده باشد، بلکه محتوا و مضمون این کتاب شریف نیز تالی و دنباله رو قرآن است. سید رضی نیز در مقدمه نهج البلاغة چنین فرموده: «امیر المؤمنین (ع)، در موضوعات و ابواب گوناگون کلماتی دارد و هر گاه انسان در یک موضوع، کلمات آن حضرت را مطالعه می کند، هیچ شکی نمی کند که این سخنان از کسی است که تمام عمر خویش را در همان رشته سپری کرده است. وقتی در باب زهد داد سخن می دهد، گویی هیچ بهره ای از غیر زهد و عبادت ندارد، گویی تمام عمر خویش را در گوشه خانه ای یا در پای کوهی گذرانده که هیچ کس را جز خودش ملاقات نکرده است.» بنابراین هدف اولیه سید رضی جمع آوری جملات فصیح امیر مؤمنان بود.

نهج البلاغة، دارای سه محور اصلی است:

۱- خطبه ها: تعداد آنها ۲۳۹ خطبه است که از نظر زمانی به سه بخش تقسیم می شود: الف. قبل از حکومت ب. در هنگامه خلافت ج. دوران حکومت.

۲- نامه ها: تعداد آنها ۷۹ نامه است و تقریبا تمام آنها در زمان خلافت آن حضرت نوشته شده است.

۳- کلمات قصار یا قصار الحکم: تعداد آنها ۴۸۰ کلمه است و از حیث موضوع بسیار متنوعند.

کتاب نهج البلاغه دارای شرح ها و ترجمه های متعددی است. ترجمه شهیدی، ترجمه و شرح نهج البلاغه فیض و ترجمه مرحوم دشتی از مهم ترین ترجمه هاست.

۵- کتاب «الروضة فی فضائل امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام» نوشته شاذان بن جبرئیل قمی از علمای قرن هفتم هجری است از این نویسنده کتاب مشابهی با عنوان فضائل وجود دارد که سبب شده است برخی این دو کتاب را یکی به شمار آورند. هر دو کتاب، اختصاص به فضائل امیر المؤمنین دارد با این تفاوت که در کتاب حاضر ۱۹۵ حدیث آمده ولی کتاب الفضائل حجم بسیار کمتری دارد و روایات کمتری در آن جمع شده است. کتاب، فصل بندی و تنظیم خاصی ندارد و احادیث به شکل پیوسته و دنبال هم ذکر شده است. هر چند عنوان کتاب، فضائل علی علیه السلام بوده و همه احادیث هم در حول همین عنوان دور می زند لیکن مواردی نادر در لابلای کتاب یافت می شود که در باره دیگر اهل البیت و ائمه است. کتاب روضه از منابع مرحوم مجلسی در کتاب بحار است.

۶- «فرحةالغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) فی النجف» اثر عبد الکریم بن احمد حلی متوفای ۶۴۸ ه.ق یکی از خاندان ابن طاووس است. همانگونه که از نامش پیداست، درباره تثبیت مکان دفن امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نجف اشرف تألیف شده است. نام کتاب را «فرحة الغری بصرحة القری» نیز گفته اند. مؤلف در مقدمه کوتاه و به عبارتی خطبه کتاب، انگیزه و علت تألیف این کتاب را بیان نکرده است، اما دو دلیل برای تألیف چنین کتابی می توان بیان کرد: نخست آنکه فاصله دفن امیر مؤمنان (ع) در بیرون کوفه تا زمان آشکار شدنش که به یک قرن می رسد سبب شده است ابن طاووس برای توضیح و توجیه این فاصله و استدلال بر آنکه قبر شریف در آنجاست، به این تألیف دست بزند. دلیل مهمتر و اصلی را بایستی شبهه و برخی گزارش های تاریخی نادر دانست که قبر آن حضرت را در جایی دیگر می داند و بی تردید مؤلف با توجه به این شبهه دست به تدوین و جمع آوری روایات زده است.

کتاب شامل دو مقدمه و پانزده فصل است. مقدمه اول درباره دلایل عقلی بر وجود مرقد امام در نجف و مقدمه دوم در مورد علت مخفی شدن قبر آن حضرت است. مؤلف برای احادیث نبوی و روایات هر یک از ائمه بابی مستقل قرار داده و در آن روایات دال بر وجود مرقد در نجف را نقل کرده است. پس از آن در سه باب سخنان زید بن علی و هارون الرشید و منصور عباسی و عده ای از بنی هاشم و علما را در این موضوع آورده است. باب پانزدهم به معجزات و کرامات مرقد مطهر آن امام بزرگوار اختصاص دارد. علامه محمدباقر مجلسی آن را با قدری تلخیص به فارسی ترجمه کرده است.

۷- «کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام» اثر علامه حلی متوفای ۷۲۶ ه.ق و درباره فضائل آن حضرت است. علامه در مقدمه بیان کرده که «اولجایتو» حاکم مغولی که به برکت علامه و برخی دیگر از علمای شیعه به تشیع گرایی، از او خواسته است در فضائل حضرت علی کتابی تدوین کند و او امتثال کرده و کتابی مختصر نوشته است. مؤلف، کتاب را به یک مقدمه و ۴ فصل تقسیم کرده است که فصل اول و دوم به اختصار درباره فضائل آن حضرت قبل از تولد و هنگام ولادت سخن می گوید. فصل سوم در فضائل آن حضرت در دوران رشد و بلوغ است که خود به دو باب تقسیم شده است: اوصاف و فضائل درونی و شخصی، فضائل بیرونی مانند آیات نازله در شأن حضرتش و روایات پیامبر (ص) در مورد ایشان. فصل چهارم درباره فضائل امیر المؤمنین علیه السلام بعد از وفات است. علامه حلی برای هر مبحث جزئی عنوان مستقلی آورده و حتی برای هر روایت، یک عنوان زده که جستجوی مطالب را آسان کرده است. آیینه یقین ترجمه ای از آقای سید مجتبی علوی بر کتاب کشف الیقین است. حمیدرضا آژیر ترجمه دیگری با همان عنوان کتاب نوشته است. این ترجمه سلیس و روان بوده و در ضمن به عنوان توضیح و شرح، مطالبی را نیز در پاورقی کتاب ذکر کرده، بیشتر به ذکر اسناد مطالب و کتاب و گاهی هم توضیح بیشتر آن اشاره داشته است. این ترجمه فاقد هر گونه مقدمه و فهرستی از جانب مترجم است.

۸- کتاب «عوالم العلوم و المعارف والأحوال- الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام» اثر شیخ عبد الله بحرانی اصفهانی عالم قرن ۱۲ هجری قمری است. یکی از مجلدات این کتاب دربارۀ امیر المؤمنین علیه السلام است. مؤلف در این اثر در صدد جمع آوری روایات مختلف زندگی و مناقب آن حضرت بوده و با تدوین این مجموعه خواسته است تکمله و استدراکی بر کتاب بحار الانوار تنظیم کند. وی تلاش کرده مواردی را که مرحوم مجلسی در بحار نیاورده است، ارائه کند. ضمن اینکه فصل بندی عوالم، ریزتر و عناوین آن جزئی تر است. منابع این کتاب همانند منابع بحار بسیار متنوع و گسترده است اعم از منابع شیعه و سنی.کتاب، فصل بندی و تنظیم خاصی ندارد و احادیث به شکل پیوسته و دنبال هم ذکر شده است. هر چند عنوان کتاب، فضائل علی علیه السلام بوده و همه احادیث هم حول همین عنوان دور می زند، اما مواردی نادر در لابلای کتاب یافت می شود که در باره دیگر اهل البیت و ائمه است. کتاب روضه از منابع مرحوم مجلسی در کتاب بحار است.

انتهای پیام/