به گزارش مشرق، بگذارید همین اول راه به این مساله اشاره کنم که یکی از بی نظم ترین و متناقض ترین اطلاعات آماری در کشور (اگر قائل به انتشار آمار در دستگاه های مختلف باشیم) از سوی وزارت آموزش وپرورش و مسئولان نظام آموزشی کشور ارائه می شود. هر روز هر کسی که گذرش به این حوزه می افتد و چند صباحی مسئولیت دانش آموزان، معلمان و … را برعهده می گیرد، اطلاع و عددی را بازگو می کند و حرف از گشایش ها و کمبودها می زند، اما دریغ از یک اظهارنظر و اطلاع هماهنگ و یکسان! البته از نظام آموزشی کشور و سیاستگذاران این حوزه انتظار بیش از این هم نیست، چراکه آنقدر تعداد تغییرات درسطوح عالی مدیریتی بالا و آنقدر شفافیت و اطلاع رسانی پایین و ضعیف است که انتشار همین اعداد و ارقام متناقض و به دردنخور هم احتمالا جای شکر دارد.

به هرشکل درجریان بررسی وضعیت معلمان و دانش آموزان در نظام آموزشی کشور به آمار و ارقام جالب توجهی دسترسی پیدا کرده ایم که بازخوانی و توجه به آنها خالی از لطف نیست و به خوبی نشان می دهد سال ها پیاده سازی سیاست های مختلف و متناقض توسط وزرا و دولت هایی با نگرش های گوناگون چه بلایی بر سر آموزش وپرورش در کشور آورده است که حالا مدیران و سیاستگذاران این حوزه کاسه چه کنم به دست گرفته اند و به هر روش منطقی و غیرمنطقی درصدد رفع کمبودها (البته نه اصولی و ریشه ای) هستند. برای بهتر روشن شدن مساله بد نیست اظهارنظر یکی از وزرای سابق وزارت آموزش وپرورش در دولت روحانی را دوباره با هم مرور و آن را با اظهارات آخرین وزیر آموزش وپرورش این دولت مقایسه کنیم.

علی اصغر فانی، وزیر اسبق آموزش وپرورش در سال ۹۴ طی سخنانی با اشاره به وضعیت جذب معلمان در این وزارتخانه، گفت: «من استخدام های کارشناسی نشده و بدون نیازسنجی در آموزش وپرورش را به دلیل بهره وری پایین نیروی انسانی، خیانت به نظام تعلیم وتربیت می دانم و راه حل اساسی برون رفت از این مشکل را کاهش نیروی انسانی آموزش وپرورش به تعداد ۷۵۰ هزار نفر می دانم.» باوجود کمبود معلم در همان سال ها، حالا و با گذشت حدود پنج سال محسن حاجی میرزایی، وزیر فعلی آموزش وپرورش همین چند وقت پیش گفت: «براساس شاخص های سازمان اداری استاندارد و شورای عالی وزارت، حدود ۱۹۷ هزار نفر در آموزش وپرورش کمبود نیرو داریم.» حالا اگر شما متوجه شدید که دقیقا در این وزارتخانه مهم با چندین میلیون مخاطب و دانش آموز چه می گذرد، ما هم فهمیدیم!

به هرشکل همان طور که گفتم، قصد داریم آمار و اطلاعاتی را از وضعیت معلمان در نظام آموزشی ایران ارائه دهیم؛ تعداد، کمبودها، ورودی و خروجی، سن، جنس و مدرک تحصیلی و تقریبا هر آنچه برای فهم شمای کلی معلمان در کشور نیاز است. براساس اطلاعات سالنامه آماری سال ۹۶ وزارت آموزش وپرورش (علی رغم پیگیری های بسیار، وزارت آموزش وپرورش برای دراختیار قرار دادن اطلاعات جدید همکاری نکرد!) آمار کل کارکنان آموزش وپرورش در سال تحصیلی ۹۶-۹۵ درمناطق شهری و روستایی بالغ بر ۹۲۷ هزار و ۹۰۴ نفر است.

جمع کل کارکنان آموزش وپرورش کشور: ۹۲۷ هزار و ۹۰۴ نفر

نیروهای رسمی و پیمانی: ۹۰۶ هزار و ۲۲۵ نفر

تعداد نیروهای زن رسمی و پیمانی: ۴۸۸ هزار و ۵۵۵ نفر

تعداد نیروهای مرد رسمی و پیمانی: ۴۱۷ هزار و ۶۷۰ نفر

نیروهای قراردادی: ۱۳۳ هزار و ۶۷ نفر

پرسنل وظیفه: ۸۳۱۲ نفر

جمع نیروهای کارمند و خدماتی رسمی و پیمانی در دوره ابتدایی: ۳۸۳ هزار و ۲۵۴ نفر

جمع نیروهای کارمند و خدماتی رسمی و پیمانی در متوسطه دوره اول: ۲۱۲ هزار و ۵۴۱ نفر

جمع نیروهای کارمند و خدماتی رسمی و پیمانی در متوسطه دوره دوم: ۲۴۲ هزار و ۲۱۶ نفر

جمع نیروهای کارمند و خدماتی رسمی و پیمانی بخش اداری: ۴۵ هزار و ۶۸۲ نفر

جمع کارکنان رسمی و پیمانی گروه مدیریت مدرسه: ۱۷۶ هزار و ۴۱ نفر

جمع کارکنان رسمی و پیمانی گروه کیفیت بخشی آموزشی: ۴۵ هزار و ۱۷۵ نفر

تا اینجا شمای کلی از حقوق بگیران و مجموع کارکنان وزارت آموزش وپرورش ارائه دادیم، اما بخش مهم تر آمارها مربوط به گروه معلم هاست. در ارتباط با معلم ها آمار هرسال از سوی وزارت آموزش وپرورش اعلام می شود اما از آنجا که جزئیات آمارها در سالنامه این وزارتخانه وجود دارد و آنها هم بعد از پیگیری ها حاضر به دراختیار قرار دادن این اطلاعات نشدند، آمار را برای اعلام جزئیات بیشتر برمبنای اطلاعات موجود در سالنامه آماری سال ۹۶ این وزارتخانه محاسبه و منتشر می کنیم.

مجموع کارکنان آموزشی گروه معلم رسمی و پیمانی در تمام دوره های تحصیلی: ۵۵۴ هزار و ۹۷۱ نفر

مجموع کارکنان آموزشی زن گروه معلم رسمی و پیمانی در تمام دوره های تحصیلی: ۳۳۵ هزار و ۷۱۲ نفر

مجموع کارکنان آموزشی گروه معلم رسمی و پیمانی در دوره ابتدایی: ۲۶۵ هزار و ۵۷ نفر

مجموع کارکنان آموزشی گروه معلم رسمی و پیمانی در دوره اول متوسطه: ۱۴۲ هزار و ۶۰۹ نفر

مجموع کارکنان آموزشی گروه معلم رسمی و پیمانی در دوره دوم متوسطه: ۱۴۷هزار و ۳۰۵ نفر

آمار کارکنان آموزشی گروه معلم رسمی و پیمانی به تفکیک مدرک تحصیلی: دکتری: هزار و ۳۰۰ نفر/ کارشناسی ارشد: ۸۴ هزار و ۲۲۶ نفر/ کارشناسی: ۳۵۹ هزار و ۱۰۱ نفر/ فوق دیپلم: ۹۳ هزار و ۳۶ نفر/ دیپلم و کمتر: ۱۷ هزار و ۳۰۸ نفر

نسبت تعداد دانش آموز به معلم براساس آمارهای بین المللی: یک معلم به ازای هر ۱۴ دانش آموز

حالا و بعد از ارائه این آمار و مهم تر از اینها نوبت به آخرین اطلاعات و آمار مربوط به آخرین تعداد معلمان، تعداد بازنشسته های هرسال، کمبود معلمان و مسائلی نظیر اینها می رسد. برای ورود به این مباحث ابتدا لازم است به استانداردهای نسبت تعداد دانش آموزان به معلمان براساس معیارهای بین المللی اشاره کنیم و سپس وضعیت کشور را تبیین و درکنار آن هم اطلاعات و آماری از این نسبت در کشورهای توسعه یافته و اغلب اروپایی اعلام کنیم. طبق اعلام مسئولان و سیاستگذاران این حوزه ایران خیلی وضعیت مناسبی در این شاخص ها هم ندارد، اما وضعیت فاجعه بار نیست و اصل مشکل به مساله کمبود معلمان باز می گردد.

نسبت تعداد دانش آموز به معلم در ایران: یک معلم به ازای هر ۲۵ دانش آموز (خصوصا درمناطق متراکم و دوره ابتدایی)

نسبت تعداد دانش آموز به معلم در کشورهای توسعه یافته: لوکزامبورگ: یک معلم به ازای ۹ دانش آموز/ یونان: یک معلم به ازای ۹ دانش آموز/ آلمان: یک معلم به ازای ۱۴ دانش آموز/ فرانسه: یک معلم به ازای ۱۹ دانش آموز

آمار سال ۹۸ جمعیت کلاس ها در ایران:

کل تعداد کلاس های درس: ۵۷۰ هزار کلاس

کلاس های با بالای ۲۶ دانش آموز: ۶۲ درصد از کل کلاس ها

کلاس های با بالای ۴۱ دانش آموز: ۳ هزار و ۲۲ کلاس

چشم انداز تعداد دانش آموزان در سال های مختلف:

سال ۱۳۹۸: ۱۴ میلیون و ۶۰۰ هزار دانش آموز

سال ۱۴۰۰: ۱۴ میلیون و ۲۰۰ هزار دانش آموز

سال ۱۴۰۵: ۱۵ میلیون و ۴۰۰ هزار دانش آموز

سال ۱۴۱۰: ۱۴ میلیون و ۱۰۰ هزار دانش آموز

تعداد معلم مورد نیاز برای پوشش دانش آموزان: ۸۲۵ هزار معلم

تعداد معلم درحال فعالیت در آموزش وپرورش: کمتر از ۴۰۰ هزار نفر (کمبود حداقل ۳۰۰ هزار معلم)

تعداد کل بازنشستگان آموزش وپرورش در سال های مختلف:

سال ۱۳۹۶: ۴۳ هزار نفر

سال ۱۳۹۷: ۶۰ هزار نفر

سال ۱۳۹۸: ۷۵ هزار نفر

سال ۱۳۹۹: ۸۰ هزار نفر

سال ۱۴۰۰: ۹۷ هزار نفر

اینها همه بخشی از اطلاعات پیرامون وضعیت تعداد معلمان و وضعیت کلاس های درسی با تراکم نسبتا بالای دانش آموزان کشور بود. زخم کهنه ای که هرسال در نزدیکی سال تحصیلی سر باز می کند و رفته رفته عمیق تر نیز می شود. چندوقت پیش که با بطحایی، وزیر سابق آموزش وپرورش گفت وگو می کردم، در واکنش به سیاست اصلی دولت در پوشش کمبود معلم ها که با اتکا به شیوه خرید خدمتی هاست، گفت این شیوه قرار بود یک راهکار اورژانسی باشد، نه اینکه جریان اصلی تامین معلم درکشور از این مسیر طی شود. به هرحال دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی به عنوان اصلی ترین مبادی تربیت معلم در کشور هستند که متاسفانه ذیل سیاست های خصوصی سازی آموزشی در دولت روحانی مسیر رو به افولی را طی کرده و می کنند و نتوانستند بار اصلی که بر دوش شان بوده است، یعنی نیروی متخصص معلمی را به خوبی حمل و کاستی ها را پوشش بدهند. طبق آمار و اعلام مسئولان کشور هرسال با حجم بیشتری از معلمان بازنشسته و به تبع آن کمبود معلمان برای حضور در کلاس های درس روبه رو است، ۳۰۰ هزار کمبود معلم در کشور عددی نیست که به راحتی و حتی با توسل به روش های خرید خدماتی بتوان آن را پوشش داد و حل این معضل یک برنامه ریزی دقیق و همت حاکمیتی می طلبد تا بیش از این به جسم نحیف نظام آموزشی کشور خدشه وارد نشود.

راه های تامین معلم در ساختار نظام آموزش وپرورش کشور

دانشگاه فرهنگیان: ۲۰ هزار معلم

ماده ۲۸: ۲۸ هزار معلم

حق التدریسی ها و آموزشیارهای سوادآموزی: حدود ۱۰۰ هزار نفر

خرید خدمات (بخش خصوصی): ۱۶ هزار نفر در سال تحصیلی ۹۹-۹۸