گذشت زمان و فاصله افتادن بین شیعیان و زمان حضور معصومان از یک سو، تهاجم فرهنگهای مختلف به جامعه تشیع از سوی دیگر، و راه یافتن برخی انحرافات و بدعتها از سوی سوم باعث شده است که در رفتار و فرهنگ شیعیان تغییرات و تحولاتی ایجاد شود. تا آنجا که عده ای نام شیعه داشتن و صرف اظهار محبت اهل بیت علیهم السلام را باعث نجات خویش می دانند، هر چند گناهان زیادی مرتکب شده باشند؛ غافل از اینکه حضرت صادق علیه السلام در مورد صفات شیعه فرمود:

«از شیعیان ما نیست کسی که به زبان ]شیعه بودن را] اظهار کند و در رفتار مخالف ما و رفتار ما باشد. شیعه کسی است که با زبان و قلبش موافق ما باشد و از آثار ما پیروی نماید و طبق رفتار ما رفتار کند. آنها شیعیان ما هستند».(۱)

لذا ضرورت دارد که اوصاف شیعیان حقیقی و راستین را در گفتار امام ناطق، حضرت صادق علیه السلام که بر اصلاح و سازندگی شیعیان سخت حساسیت و تأکید داشته است، بازخوانی کنیم تا بتوانیم خود و جامعه امروزی را با آن اوصاف مقایسه نموده و محک زنیم.

اصناف شیعیان

همیشه این گونه بوده و هست که مدعیان شیعه بودن و ولایت مداری فراوان، ولی شیعه راستین و امامت پذیر واقعی اندک است. امام صادق علیه السلام با تبیین علائم هر یک، صفوف شیعیان راستین را از مدعیان تشیع جدا می سازد. در یک جا می فرماید:

«شیعه سه دسته اند؛ گروهی به وسیله ما زینت می یابند [و ما را وسیله عزت و آبروی خویش قرار می دهند] و گروهی به وسیله ما می خورند [و ما را وسیله درآمد زندگی دنیایی خویش قرار می دهند] و گروهی از ما و به سوی ما هستند، با امنیت ما آرامش می یابند و با ترس ما ترسانند، بذر (های کاشته شده اسرار را) پخش نمی کنند و در برابر جفاکاران خودنمایی ندارند، اگر پنهان باشند کسی سراغ آنها را نمی گیرد و اگر آشکار باشند به آنها اعتنا نمی شود ]یعنی شهرت گریز و بی نام و نشانند[ آنها چراغهای هدایتند.»(۲)

از شیعیان ما نیست کسی که به زبان ]شیعه بودن را] اظهار کند و در رفتار مخالف ما و رفتار ما باشد. شیعه کسی است که با زبان و قلبش موافق ما باشد و از آثار ما پیروی نماید و طبق رفتار ما رفتار کند. آنها شیعیان ما هستند

اوصاف شیعیان

معروف است که می گویند «الناس علی دین ملوکهم» و رعیت همیشه رنگ و بوی شاهان و رهبران خود را دارا بوده اند، شیعه نیز باید چنین باشد و رنگ و بوی امامان خویش را دارا باشند؛ به گونه ای که هر کس آنها را مشاهده کند، بر امامان و مربیان آنها تحسین گوید.

امانتداری و صداقت

ابی اسامة بن زید می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: سلام مرا به هر کس که پیرو ماست و به گفته های ما گوش می کند، ابلاغ کن و از طرف من بگو:

«أوصیکم بتقوی الله عزوجل والورع فی دینکم والإجتهاد لله وصدق الحدیث، وأداء الأمانة وطول السجود وحسن الجوار … فإن الرجل منکم إذا ورع فی دینه وصدق الحدیث وأدی الأمانة، وحسن خلقه مع الناس، قیل: هذا جعفری، فیسرنی ذلک ویدخل علی منه السرور، و قیل هذا أدب جعفر و إذا کان علی غیر ذلک دخل علی بلائه و قیل هذا أدب جعفر؛(۳) من شما را به تقوای الهی و پرهیزکاری در دینتان، و تلاش و کوشش در راه خدا، و راستگویی و امانت داری، و سجده های طولانی و نیکو همسایه داری و … سفارش می کنم؛ زیرا هر گاه کسی از شما در دینش ورع داشته باشد و راست بگوید و امانت را رد کند و اخلاقش را با مردم نیکو گرداند، مردم می گویند: این «جعفری مذهب» است و این مرا شادمان می سازد و از بابت آن شادمان می شوم و می گویند: این است روش ادب [و تربیت] امام صادق علیه السلام ، ولی اگر برخلاف این باشد، گرفتاری آن به من می رسد و گفته می شود که این هم اثر تربیتی امام صادق علیه السلام».

تقوا و نیکی

شیعه باید منشأ خیرات و خوبیها باشد؛ به همین جهت حضرت جعفر بن محمد علیهماالسلام می فرماید: «شیعتنا أهل الهدی وأهل التقی وأهل الخیر وأهل الایمان وأهل الفتح والظفر؛(۴) شیعه ما اهل هدایت و اهل تقواو اهل نیکی و اهل ایمان و اهل پیروزی و موفقیت اند.»

حفظ نماز و اسرار

امام صادق علیه السلام فرمود: «شیعیان ما را در سه (وقت) امتحان کنید؛ در وقت نماز که چگونه بر آن محافظت می کنند، در نزد اسرار آنها که چگونه آن را از دشمنان ما حفظ می کنند و در نزد اموالشان که چگونه با آن با برادران خویش همدردی می کنند.» (۵)

عفت دامن و شکم

از مشکلات جامعه امروزی ما، رواج بی حیایی و بی عفتی، ربا و حرام خواری است. حضرت صادق علیه السلام در این زمینه فرمود: «همانا شیعه علی کسی است که عفت شکم و دامن دارد، تلاشش زیاد، و عملش برای خدا باشد، و امید ثواب از او داشته باشد و از عقابش بترسد. پس اگر چنین افرادی را دیدی آنها شیعیان جعفر (امام صادق علیه السلام) می باشند.»(۶)

در روایت دیگر فرمود: «والله ما شیعة علی إلا من عف بطنه؛(۷) به خدا سوگند شیعه علی نیست مگر کسی که عفت شکم دارد.»

هر گاه کسی از شما در دینش ورع داشته باشد و راست بگوید و امانت را رد کند و اخلاقش را با مردم نیکو گرداند، مردم می گویند: این «جعفری مذهب» است و این مرا شادمان می سازد و از بابت آن شادمان می شوم و می گویند: این است روش ادب [و تربیت] امام صادق علیه السلام

همدردی با دیگران

برخی افراد در بعضی از عبادات مثل نماز و دعا نمره قابل قبولی دارند، ولی در مسائل مالی و انفاق به دیگران، رفت و آمد و … نقص دارند. این افراد قطعا بدانند که در شیعه بودن آنان نقص است. شیعه مانند امامان خود اهل انفاق و همدردی با دیگران است، امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید:

«یابن جندب! إنما شیعتنا یعرفون بخصال شتی: بالسخاء والبذل للاخوان، وبأن یصلوا الخمسین لیلا ونهارا، شیعتنا لا یهرون هریر الکلب، ولا یطمعون طمع الغراب، ولایجاورون لنا عدوا، ولایسألون لنا مبغضا ولو ماتوا جوعا …؛(۸) ای پسر جندب! به راستی شیعیان ما با ویژگیهایی شناخته می شوند: با بذل و بخشش به برادران و با گزاردن پنجاه رکعت نماز [واجب و مستحب] در شبانه روز؛ شیعیان ما چون سگ زوزه نمی کشند، و چون کلاغ طمع کار نباشند، با دشمن ما همجوار [و همراه] نشوند، درخواست کمک از کسی که کینه ما را در دل دارد نکنند، گرچه از گرسنگی بمیرند.»

در روایت دیگری می خوانیم که وقتی یکی از شیعیان، از گروهی از شیعیان در نزد امام صادق علیه السلام تعریف و تمجید نمود و آنها را پاک و پاکیزه خواند، حضرت فرمود: «کیف عیادة أغنیائهم لفقرائهم؟ قال: قلیلة، قال: وکیف مشاهدة أغنیائهم لفقرائهم؟ قال: قلیلة، قال: فکیف صلة أغنیائهم لفقرائهم فی ذات أیدیهم؟ فقال: إنک لتذکر أخلاقا قل ما هی عندنا، قال: فقال: فکیف تزعم هؤلاء أنهم شیعة؟!؛(۹) عیادت ثروتمندانشان از فقرایشان چگونه است؟ عرض کرد: کم است. فرمود: دیدن (و سر زدن) ثروتمندانشان از فقرای آنها چگونه است؟ عرض کرد: اندک است. فرمود: کمک نمودن ثروتمندانشان نسبت به فقرای آنها چگونه است؟ عرض کرد: شما اخلاقی را بیان می کنید که نزد ما کم است. فرمود: پس چگونه آنها خود را شیعه می پندارند.»

اوصاف راستین شیعه بیش از آن است که در یک مقاله بگنجد. آنچه بیان شد، مهم ترین اوصاف و ویژگیهای شیعیان بود.(۱۰) جامعه امروزی تشیع با خواسته امامان و آنچه از اوصاف شیعیان در کلام آن امامان بزرگوار مخصوصا رئیس مکتب جعفری، حضرت صادق علیه السلام آمده است، فاصله زیادی دارد.

ما نمک گیر چنین لقمه بمانیم بد است اینکه از شیعه فقط نام بدانیم بد است

شیعه یعنی می عشقی ز خدا نوشیدن شیعه یعنی کفن سرخ بلا پوشیدن …

پی نوشت:

۱) «لیس من شیعتنا من قال بلسانه وخالفنا فی أعمالنا وآثارنا ولکن شیعتنا من وافقنا بلسانه وقلبه واتبع آثارنا وعمل بأعمالنا أولئک شیعتنا»؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۱۹۶؛ بحار الانوار، ج۶۸، ص۱۶۴.

۲) «الشیعة ثلاثة أصناف؛ صنف یتزینون بنا وصنف یستأکلون بنا وصنف منا وإلینا، یأمنون بأمننا ویخافون بخوفنا ولیسوا بالبذر المذیعین ولا بالجفاة المرائین، إن غابوا لم یفقدوا وإن شهدوا لم یؤبه بهم أولئک مصابیح الهدی»؛ المحجة البیضاء، ج۴، ص۳۵۶.

۳) وسائل الشیعة، ج ۸، ص۳۸۹، ح۲.

۴) الکافی، ج۲، ص۲۳۳؛ المحجة البیضاء، ج۴، ص۳۵۳.

۵) «إمتحنوا شیعتنا عند ثلاث؛ عند مواقیت الصلاة کیف محافظتهم علیها وعند أسرارهم کیف حفظهم لها عن عدونا وإلی أموالهم کیف مواساتهم لاخوانهم»؛ بحار الانوار، ج ۸۳، ص۲۲؛ جامع احادیث شیعه، ج۴، ص۵۸.

۶) «إنما شیعة علی من عف بطنه وفرجه واشتد جهاده، وعمل لخالقه، ورجا ثوابه، وخاف عقابه، فإذا رأیت أولئک فاولئک شیعة جعفر؛ الکافی، ج۲، ص۲۳۳، ح۹.

۷) صدوق، صفات الشیعة، ص۴۹.

۸) تحف العقول، ص۵۴۰.

۹) الکافی، ج۲، ص۱۷۳، ح۱۰؛ منتخب میزان الحکمة، ص ۲۸۶.

۱۰) برای آگاهی بیشتر به منابع ویژه؛ مثل کتاب صفات الشیعة، تألیف شیخ صدوق، با تحقیق مؤسسة الامام المهدی علیه السلام ؛ أهل البیت فی الکتاب والسنة، تألیف محمدی الری شهری، نشر دارالحدیث؛ بحار الانوار، ج۶۸، باب ۱۹، «صفات الشیعة»، و میزان الحکمة، واژه شیعه مراجعه شود.

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=۱۹۷۸۹۷