به گزارش خبرنگار مهر، احمد مسجد جامعی، عضو شورای اسلامی شهر تهران و یکی از بنیان گذاران جشنواره پژوهش فرهنگی سال در آئین اختتامیه پانزدهمین دوره این جشنواره که پیش از ظهر امروز یکشنبه ۱۲ اسفند در سالن همایش های پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری برگزار شد، گفت: در دوره های پیشین این جشنواره یک بخش آن به برترین مقالات دانشنامه ها اختصاص داشت که اکنون جایش خالیست.

بنیادهای دانشنامه نگاری وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند

وی افزود: در سال اخیر من بارها با این سوال مهم مواجه شدم که مهم ترین دستاورد فرهنگی انقلاب اسلامی ایران چیست؟ دستاوردها زیاد است اما به نظرم یکی از دستاوردهای مهم در حوزه دانشنامه نگاری و انتشار دایرةالمعارف هاست. ما اکنون چندین دانشنامه تخصصی در کشور داریم که روند تدوین آنها استمرار داشته است.

مسجد جامعی ادامه داد: متأسفانه دانشنامه ها و بنیادهای دایرةالمعارف نگاری اکنون به نفس نفس و بحرانن شدید اقتصادی افتاده اند، در صورتی که واقعا یکی از دستاوردهای فرهنگی انقلاب هستند. البته پیش از انقلاب هم ما دانشنامه نگاری داشتیم.

عضو شورای شهر تهران همچنین به تأثیر تلاش های احسان نراقی برای ثبت روز علامه مجلسی در یونسکو اشاره کرد و گفت: ما قصد داشتیم که روز علامه مجلسی را در یونسکو به ثبت برسانیم اما یونسکو به دلیل عدم تعلقات دینی با آن مخالفت می کرد. مرحوم احسان نراقی که مشاور سازمان یونسکو بود به ما گفت که علامه مجلسی بنیاد دانشنامه نویسی در علوم را در ایران گذاشت و شما می توانید از این باب وارد ثبت آن شوید. ما با طرح این مساله توانستیم موافقت یونسکو را بگیریم و در نهایت کنگره ای هم برگزار کردیم. خود زنده یاد نراقی هم بنیانگذار پژوهش های اجتماعی در کشور است و بنیاد پژوهش های اجتماعی و فرهنگی درباره تهران را هم او گذاشت.

مسجدجامعی در بخش دیگر سخنان خود به جریان دانشنامه نویسی در پیش از انقلاب اشاره کرد و ادامه داد: پیش از انقلاب یکی از برجسته ترین دایرةالمعارف ها «دانشنامه مصاحب» بود. دو جلد این دانشنامه در پیش از انقلاب منتشر شد و بنیادش بر دانشنامه کلمبیا بود. یعنی دانشنامه کلمبیا به فارسی ترجمه و مداخلی به آن اضافه شد. هرچند که بزرگان مهمی در تألیف و ترجمه این دانشنامه دخیل بودند اما موجی ایجاد نکرد. پس از انقلاب پایه دانشنامه نویسی مستقل گذاشته شد و مورد پذیرش جهانی هم قرار گرفت. نخستین مدخل ها را هیأت علمی این دانشنامه ها تدوین کرده و برای هرکدام نویسنده ای را تعیین کردند.

وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی اضافه کرد: در ابتدای قرن بیستم دانشنامه جهان اسلام توسط انتشارات دانشگاه لیدن منتشر شد. جزوه هایی از این دانشنامه را در ایران نیز منتشر کردند و پس از جنگ جهانی دوم چاپ جدید و ویراست تازه ای از آن بیرون آمد، اما مورد استقبال چندانی قرار نگرفت. زمانی که دانشنامه بزرگ اسلامی تدوین شده در ایران به زبان انگلیسی ترجمه شد و انتشارات دانشگاه لیدن آن را منتشر کرد، علیرغم گران بودنش چاپ های نخست را پشت سر گذاشت و خود غربی ها هم به آن ارجاع دادند.

مسجدجامعی همچنین به ارجاع مدام ایران شناسان به دانشنامه بزرگ اسلامی اشاره کرد و گفت: پیشتر زمانی که ما می خواستیم دانشنامه کار کنیم منابع غربی را ایران شناسان نوشته بودند به عنوان متنی پایه قرار می دادیم، اما اکنون آنها به دانشنامه های ما ارجاع می دهند. متأسفانه امروزه این دانشنامه ها به شدت دچار بحران شده و در آستانه فروپاشی هستند. به لحاظ اجرایی پیشنهاد من این است که بخش انتخاب بهترین مقالات دانشنامه ها را که پیشتر در این جشنواره بود دوباره احیا کنید. همچنین ما دست اندرکاران امور فرهنگی باید فکری برای اقتصاد دانشنامه نگاری کنیم.

پژوهشگران فرهنگی خویش فرما را حمایت کنید

مرتضی فرهادی، مردم شناس برجسته ایران و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی یکی دیگر از سخنرانان این مراسم بود. وی در بخشی از سخنان خود گفت: در کنار تمام انتقادها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جاذبه های مفیدی هم دارد. فعالیت های این وزارتخانه توانست برای من که محقق گوشه گیری هستم جاذبه داشته و من را از زاویه خودم بیرون بکشد. به طور کل این وزارتخانه می تواند محققان گوشه گیر را به دل میدان کار بیاورد.

وی با اشاره به کتاب «واره: درآمدی به مردم شناسی و جامعه شناسی تعاون» خود توضیحاتی را درباره فعالیت های زنان در سال های ۱۳۳۵ ارائه کرد و گفت: در آن سال ها که ایران جمعیت ۱۸ میلیونی داشت، ۱۰ میلیون زیر چتر «واره» تعاون بودند. اما امروز می بینیم که همه واره های ما تبدیل به واره پول و مصرف شده و به جای تولید صندوق های قرض الحسنه و مصرف بیشتر جا گرفته است. ساختار جامعه ما در آن دوران تولیدی بود اما اکنون مصرفی شده است و صندوق های قرض الحسنه هم اعتبار برای مصرف اعطا می کنند.

این مردم شناس همچنین با تاکید بر اینکه باید فکری به حال پژوهشگران خویش فرما کرد چراکه اکنون در حال نابودی هستند گفت: پیش از انقلاب به دلیل پشتیبانی گاز و نفت پژوهشگران به بودجه های زیادی دسترسی داشتند و همین موضوع موجب شد وزارتخانه های مختلف کارفرمای پژوهش های ویژه خود باشند البته این فعالیت ها خوب است اما چنانچه به واقعیت پیوند بخورد. متأسفانه امروز مشکل ما این است که با وجود اینکه کشور هزاران پژوهشگر خویش فرما دارد که انگیزه دارند اما حمایت های مادی و معنوی کافی ای از آنها صورت نمی گیرد. باید اجازه دهیم تعدادی از پژوهشگران خودشان مشخص کنند که درباره چه موضوعاتی تحقیق کنند و رو به کارهای سفارشی نیاورند. یک پژوهشگر باید شاخک های تیزی داشته باشد و نیازهای جامعه خود را کشف کند. امروز ۳۰ سال است که ما تنها از مصرف و اوقات فراغت حرف می زنیم پس جایگاه تولید و کار کجاست این موضوعات باید توسط پژوهشگران خویش فرما دنبال شود.

فرهادی در ادامه به مقاله خود که سال ها پیش باعنوان «صنعت برفراز سنت یا در برابر آن؟» در جشنواره ای از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مورد توجه قرار گرفت اشاره کرد و گفت: این اقدام وزارتخانه موجب شد مقاله من در همایش ها و نشریات دیگر مورد توجه قرار گیرد و بارها تجدید چاپ شود. همین برای من انگیزه ای شد تا اکنون پس از ۱۴ سال من کتاب دوجلدی را با همین موضوع گردآوری کنم و در واقع برای تألیف آن ۱۳ سال خودم را گروگان گرفتم و حتی از تهران بیرون نرفتم چراکه معتقدم پژوهشگر اگر شهید پژوهش نباشد باید اسیر آن باشد. بنابراین تأثیر توجهات وزارتخانه ای مانند فرهنگ و ارشاد اسلامی روی فعالیت های پژوهشگران خویش فرما مؤثر است.

این استاد مردم شناسی در پایان سخنانش خطاب به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از شمارگان پایین کتاب ها انتقاد کرد و گفت: آقای وزیر لطفا کاری کنید چراکه در گذشته کتابی مانند «اشک مهتاب» یازده هزار شمارگان داشت اما امروز کتاب من که نتیجه نقد فراگیر به مکتب نوسازی است و ۱۳ سال زمان برده ۲۰۰ نسخه تیراژ دارد.

همچنین در این مراسم محمد سلگی، رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز گزارشی را از ادوار برگزاری جشنواره پژوهش فرهنگی سال ارائه کرد.