به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در آن اتفاق عظیم که منجر به ابلاغ رسالت و اکمال دین شد یعنی ماجرای غدیر خم، پیامبر رحمت صلی الله علیه وآله خطبه ای بلند و بلیغ خواندند که طنین آن در کل تاریخ منتشر شد و گوش هر بیدار دلی را با نوای آسمانی خود آشنا کرد. محتوای این خطبه با عظمت را که مورد بررسی قرار دهیم برای هر انسان جویای حقیقت و آماده برای رشد معنوی، حرف های بسیار دارد که باید پای آن نشست و از آن توشه برچید.

دل نبی مکرم اسلام(ص) که همیشه برای هدایت مؤمنان تپیده در این خطبه که آخرین خطبه ای است که ایشان در جمع زیادی از مسلمانان که از أقصی نقاط عالم اسلام به حج مشرف شده بودند خوانده است نیز برای مؤمنان می تپد؛ دلی که مالا مال از دغدغه برای هدایت انسان ها است و در این واپسین روزهای عمر شریف حضرت، بیشتر نگرانی را به خود احساس می کند.

سیر هدایتی که در این خطبه دنبال می شود این حقیقت را بیشتر هویدا می کند که اسلام دین تحمیل نیست و این مردم هستند که باید با آگاهی انتخاب کنند. منصوب کردن امام علی علیه السلام تکمیل فرآیند ابلاغ رسالت است و این بیانگر این مطلب است که تحمیلی در این زمینه وجود ندارد اما پیامبر گرامی اسلام(ص) بر بیان آن اصرار و تأکید دارد و در این زمینه آگاهی کامل می دهد.

در خطبه پیامبر اعظم در روز غدیر می خوانیم: « ألا و إن رأس الأمر بالمعروف أن تنتهوا إلی قولی و تبلغوه من لم یحضر و تأمروه بقبوله و تنهوه عن مخالفته فإنه أمر من الله عز و جل و منی و لا أمر بمعروف و لا نهی عن منکر إلا مع إمام معصوم؛[۱] بدانید که بالاترین امر به معروف آن است که سخن مرا بفهمید و آن را به کسانی که حاضر نیستند برسانید و او را از طرف من به قبولش امر کنید و از مخالفتش نهی نکنید، چراکه این دستوری از جانب خداوند عزوجل و از نزد من است، و هیچ امر به معروف و نهی از منکری نمی شود مگر با امام معصوم علیه السلام.»

وقتی نگاه اسلام نگاه اخلاقی-اعتقادی باشد و اوج قله مکارم اخلاق را پیامبر رحمت(ص) بخواهند در این واقعه عظیم نشان دهند، بر روی آگاهی و بصیرت مردم سرمایه گذاری می کنند و آن را اصل قرار می دهند؛ چراکه هر مسأله ای که بر اساس آگاهی دهی پیش برود ماندگاری و پایایی بالایی پیدا خواهد کرد و این نکته را ما در خطبه غدیر به وضوح مشاهده می کنیم. غدیر و خطبه ای که پیامبر اکرم در این روز بزرگ خواندند سراسر آگاهی است و بخش های کثیری از این خطبه نه دستوری و تحکمی است که تذکر و یادآوری در آن موج می زند.

در سبک های تربیتی مورد تأیید اسلام، نقش آگاهی و عقلانیت بسیار پر رنگ است. حق آن است که آنجایی فضای تربیت دچار انحراف می شود که تعصبات، خودخواهی ها، خودنمایی ها، جهالت ها و اموری از این قبیل جای عقلانیت، آگاهی بخشی و شناخت را بگیرد. در دنیای مدرن با آن همه زرق و برقش آنچه که مورد هجمه قرار می گیرد اجازه فکر کردن است. سرعت بالای زندگی ها اجازه تأمل و تفکر را از انسان می ستاند و این دقیقا همان چیزی است که استکبار و جنود شیطان به دنبال آن هستند. بر خلاف آن چه در مورد دنیای مدرن تبلیغ می شود، غفلت و جدا شدن از تدبر در این دنیا جای خود را به تأمل و تعقل داده است.

امام علی علیه السلام درباره توجه به آگاهی و شناخت می فرماید: «رحم الله امرء اعد لنفسه واستعد لرمسه وعلم من این وفی این والی این؛[۲] خدا رحمت کند کسی را که برای خود عوامل سعادت ابدی فراهم می کند و برای زندگی عالم بعد مهیا می شود و رحمت خدا باد بر انسانی که بداند از کجا آمده و در کجا آمده و به کجا خواهد رفت.»

تربیت یعنی رشد انسان ها از مرتبه پایین تر به مرتبه بالاتر و این سیر بدون شناخت و باوری که متشکل از شناخت به همراه عواطف قلبی است، به وقوع نخواهد پیوست. احساساتی که مبنای شناختی درستی ندارند نه ماندگاری دارند و نه رشد دهنده هستند بنابراین ما نباید به دنبال تحریک عواطف و احساسات بدون شناخت باشیم بلکه باید به این سمت حرکت کنیم که عواطف و احساسات را بر شالوده معرفت و آگاهی بنا کنیم.

والدینی که در این روزها دغدغه تربیت فرزندان خود را دارند باید ترکیبی از شناخت و عواطف را با هم به عنوان یک بنای مستحکم ارائه دهند و با این روش است که می توانند کودک خود را درست تربیت کنند و جوان و نوجوان خود را از آسیب های متعدد اجتماعی نجات دهند. با اجبار نمی توان کسی را به سمت دین جذب کرد با آگاهی های تنظیم شده که عواطف را نیز درگیر می کند این مسیر بهتر پیش خواهد رفت.

امام علی علیه السلام درباره آیه «و لو شآء ربک لامن من فی الأرض کلهم جمیعا أ فأنت تکره الناس حتی یکونوا مؤمنین؛[۳] اگر پروردگارت می خواست همانا همه مردم روی زمین ایمان می آوردند، پس آیا تو مردم را ناگزیر می کنی که ایمان آورند؟» می فرماید: «فأنزل الله تعالی علیه: یا محمد، و لو شآء ربک لآمن من فی الأرض کلهم جمیعا، علی سبیل الإلجاء و الاضطرار فی الدنیا، کما یؤمنون عند المعاینة و رؤیة البأس و فی الآخرة، و لو فعلت ذلک بهم لم یستحقوا منی ثوابا و لا مدحا، لکنی ارید منهم أن یؤمنوا مختارین غیر مضطرین، لیستحقوا منی الزلفی و الکرامة و دوام الخلود فی جنة الخلد؛[۴] خداوند متعال این آیه را نازل کرد و فرمود : ای محمد! اگر پروردگارت می خواست، همه مردم روی زمین» در دنیا از روی اجبار و ناچاری، ایمان می آوردند همچنان که در آخرت، به هنگام مشاهده عذاب الهی ایمان می آورند. اگر این کار را با بندگان می کردم آنگاه سزاوار ثواب و ستایش از جانب من نبودند؛ بلکه از آنان می خواهم که با اختیار و میل خود ایمان بیاورند تا سزاوار منزلت و کرامت از سوی من و جاودانه شدن در بهشت جاوید شوند.»

این روش الهی باید سرلوحه امورات تربیتی ما قرار گیرد که به طور مثال والدین برای فرزندان خود اجبار و اکراه را در اولویت قرار ندهند و زمینه های آگاهی بخشی را جدی تر بگیرند.

* حجت الاسلام مصطفی راهی استاد حوزه علمیه قم



۱- متن خطبه غدیر؛ مستدرک الوسائل، حسین بن محمدتقی نوری، ج۱۲، ص۱۸۲، انتشارات موسسه آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، بیروت، ۱۴۰۸ ه ق.

۲- الوافی، فیض کاشانی، ج۱، ص۱۱۶، انتشارات مکتبه الامام امیر المومنین علی (علیه السلام) العامه، اصفهانف ۱۴۰۶ه ق.

۳- آیه ۹۹ سوره یونس.

۴- البرهان فی تفسیر القرآن، هاشم بن سلیمان بحرانی، ج۳، ص۶۵، انتشارات موسسه البعثه، قسم الدراسات الاسلامیه، قم.

انتهای پیام/