کدام گناهکاران با گرز آتشین قبض روح می شوند؟
به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، پروردگار عالم خان بستری از نعمت ها، عطوفت و مهربانی اش را به بندگان خود ارزانی داشته است؛ خداوندی که صاحب بالاترین صفات الهی است و زیبایی ها را دوست دارد و به انسان اشرف مخلوقات نیز این صفات زیبا را بخشیده و انتظار دارد تا آدمی به رسم امانتداری این نعمات زیبا را جلوه دهد تا عظمت خداوند بر همگان آشکار شود؛ خداوندی که نمایندگانی برای سرپرستی انسان ها برگزیده تا نعمات خود را بر روی زمین به بندگانش ارزانی بدارد و برای امنیت، آسایش و آرامش آن ها تلاش کنند تا کمترین آسیبی و ناملایمتی به آن ها نرسد؛ آری! پدر و مادر کسانی هستند که این وظیفه را از جانب خداوند بر عهده دارند و همه ما مدیون الطاف پروردگار و پدر و مادرمان هستیم، اما زمانی می رسد که برخی این نعمات را از دست می دهند و از امنیت، آسایش و آرامش برخوردار نیستند و نیازمند سرپرست و امنیت هستند. در این مواقع خداوند به بندگانش سفارش می کند تا حقوق آن ها را رعایت کنند تا به آن ها ظلم نشود؛ پروردگار عالمیان در قرآن در باره یتیمان و یتیم نوازی بسیار سفارش کرده و سخت ترین عذاب ها را برای افرادی که حق یتیم را بخورند و به آن ها ظلم و حقوق شان را ضایع کنند در نظر گرفته است؛ احادیث و روایات بسیاری از حقوق یتیمان، یتیم نوازی و عذاب ضایع کردن حقوق یتیم ها وجود دارد که بیانگر اهمیت جایگاه یتیمان در پیشگاه الهی است.
حقوق یتیمان از منظر قرآن چگونه است؟
خداوند در قرآن به دلیل جایگاه مهم یتیمان، اکرام یتیم را به بندگانش سفارش کرده است؛ ۲۰ آیه در قرآن به موضوع حقوق یتیمان و اکرام آن ها پرداخته است؛ خداوند در آیات ۱۵ تا ۲۰ سوره فجر در خصوص یتیمان می فرماید:انسان هنگامی که پروردگارش او را برای آزمایش، اکرام می کند و نعمت می بخشد می گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته است (۱۵) اما هنگامی که برای امتحان، روزیش را بر او تنگ می گیرد می گوید: پروردگارم مرا خوار کرده است (۱۶) چنان نیست؛ بلکه یتیمان را گرامی نمی دارید (۱۷) و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی کنید (۱۸) و میراث را از راه مشروع و نامشروع جمع کرده می خورید (۱۹) مال و ثروت را بسیار دوست دارید و به خاطر آن گناهان زیادی مرتکب می شوید (۲۰)
درآیات ۵۱ سوره فصلت، آیه ۹ سوره هود، آیه ۹ سوره ضحی، ۳۳ و ۳۴ سوره حاقه در خصوص حقوق یتیمان آمده است: هنگامی که نعمتی به انسان می دهیم، روی می گرداند و با تکبر از حق دور می شود، اما هنگامی که مختصر ناراحتی به او برسد، پیوسته دعا می کند و بی تابی می نماید (۵۱) (سوره فصلت)، هر گاه ما به انسان رحمتی بچشانیم سپس از او بگیریم، نومید و ناسپاس می شود (۹) سوره هود، اما یتیم را مورد قهر و تحقیر قرارمده (۹) سوره ضحی، او به خداوند بزرگ ایمان نمی آورد و دیگران را به اطعام مستمندان تشویق نمی کند (۳۳ و ۳۴) سوره حاقه.
قرآن در خصوص حقوق ایتام درآیات ۱۵۲ سوره انعام، ۲ و ۳ سوره عنکبوت، ۱۵۵ سوره بقره، ۸ و ۹ سوره نساء سفارش کرده است: و به مال یتیم جز به نحوی هر چه نیکوتر نزدیک نشوید تا به حد رشد خود برسد (۱۵۲) سوره انعام، آیا مردم چنین پنداشتند که به صرف اینکه گفتند ما ایمان (به خدا) آورده ایم رهایشان کنند و هیچ امتحانشان نکنند؟ (۲) و محققا ما امتی را که پیش از اینان بودند به امتحان و آزمایش آوردیم و همانا خدا دروغگویان و راستگویان را کاملا می شناسد (۳) سوره عنکبوت و البته شما را به پاره ای از سختی ها، چون ترس و گرسنگی و نقصان اموال و نفوس و آفات زراعت بیازماییم و صابران را بشارت و مژده بده (۱۵۵) سوره انعام (از جمله ابزار ابتلاء و فتنه الهی، ایتام هستند تا دانسته شود، مردم با ایشان چگونه تعامل می کنند. در حقیقت ایتام وسیله آزمایش خداوند از ثروتمندان نسبت به اکرام آنان است)، و، چون در تقسیم (ترکه میت، اشخاصی از) خویشان و یتیمان و فقیران حاضر آیند، به چیزی از آن مال آن ها را روزی دهید و با آنان سخن نیکو و دلپسند گویید (۸) و و باید بترسند (از مکافات عمل خود) کسانی که اگر کودکان ناتوان از خود باقی می گذارند بر آنان بیم دارند، پس باید از خدا بترسند و (در حق ایتام مردم) سخن به اصلاح و درستی گویند. (۹) سوره نساء
خداوند در آیات ۸۳ و ۱۷۷ سوره بقره، ۶ سوره ضحی، ۸۳ سوره بقره، ۶ و ۳۶ و ۱۲۷ سوره نساء، ۱ و ۲ سوره ماعون در خصوص ایتام می فرماید: و یاد آرید هنگامی که از بنی اسرائیل عهد گرفتیم که جز خدای را نپرستید و نیکی کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران، و به زبان خوش با مردم تکلم کنید و نماز به پای دارید و زکات مال خود را بدهید، پس شما عهد شکسته و روی گردانیدید جز چند نفری و شما هستید که از حکم خدا برگشتید (۸۳) نیکوکاری آن نیست که روی به جانب مشرق یا مغرب کنید (چه این چیز بی اثری است) لیکن نیکوکاری آن است که کسی به خدای عالم و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیغمبران ایمان آرد و دارایی خود را در راه دوستی خدا به خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان و گدایان بدهد و در آزاد کردن بندگان صرف کند، و نماز به پا دارد و زکات مال (به مستحق) بدهد، و نیز نیکوکار آنان هستند که با هر که عهد بسته اند به موقع خود وفا کنند و در حال تنگدستی و سختی و هنگام کارزار صبور و شکیبا باشند. (کسانی که بدین اوصاف آراسته اند) آن ها به حقیقت راستگویان و آن ها به حقیقت پرهیزکارانند (۱۷۷) سوره بقره، آیا خدا تو را یتیمی نیافت که در پناه خود جای داد؟ (۶) سوره ضحی، یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و قدرت بر نکاح پیدا کنند آن گاه اگر آن ها را دانا به درک مصالح زندگی خود یافتید اموالشان را به آن ها باز دهید و به اسراف و عجله مال آن ها را حیف و میل نکنید بدین اندیشه که مبادا بزرگ شوند (و اموالشان را از شما بگیرند) و هر کس (از اولیاء یتیم) داراست (از تصرف در مال او) خودداری کند و هر که فقیر است (در مقابل نگهبانی او از مال یتیم) به قدر متعارف ارتزاق کند، پس آن گاه که مالشان را به آن ها رد کردید باید بر رد مال بر آن ها گواه گیرید و گواهی خدا برای محاسبه خلق کافی است (۶) و خدای یکتا را بپرستید و هیچ چیزی را شریک وی نگیرید و نسبت به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و همسایه دور و نزدیک و دوستان موافق و رهگذران و بندگان که زیردست تصرف شمایند نیکی کنید که خدا مردم متکبر خودپسند را دوست ندارد (۳۶) ای پیغمبر! درباره زنان از تو فتوا خواهند، بگو: خدا و آنچه از آیات کتاب او بر شما تلاوت شود هم در حق زنان و دختران یتیمی که مهر و حقوق لازمه آن ها را ادا نکرده و مایل به نکاح آنان هستید و هم در حق فرزندان ناتوان فتوا خواهد داد، و نیز (دستور می دهد که) درباره یتیمان عدالت پیشه گیرید و (در نیکی کوشید که) هر کار نیک به جای آرید خدا بر آن آگاه است (۱۲۷) سوره نساء، آیا دیدی آن کس را که روز جزا را انکار می کرد؟ (۱) این همان شخص (بی رحم) است که یتیم را (از در خود) به قهر می راند (۲) سوره ماعون.
خداوند در آیه ۱۰ سوره نساء، آیه ۱۷۴ سوره بقره وعده عذاب را به گناهگارانی که به حقوق ایتام تجاوز می کنند را داده است و در این آیات می فرماید: کسانی که اموال یتیمان را از روی ظلم و ستم می خورند، تنها آتش می خورند و به زودی به آتش سوزانی می سوزند. آیه ۱۰ سوره نساء، کسانی که آیات خدا را کتمان می کنند و به وسیله آن درآمد ناچیزی فراهم می کنند آن ها جز آتش چیزی نمی خورند آیه ۱۷۴ سوره بقره (قرآن در این آیه می گوید:" آن ها که مال یتیم می خورند گرچه چهره ظاهری عملشان بهره گیری از غذاهای لذیذ و رنگین است، اما چهره واقعی این غذا ها آتش سوزان است، و همین چهره است که در قیامت آشکار می شود.)
دیدگاه پیامبر (ص) در خصوص حقوق ایتام چگونه است؟
پیامبر (ص) در خصوص توجه به حقوق ایتام می فرماید: بهترین خانه های شما خانه ای است که در آن طفل یتیمی مورد مهر وعطوفت قرار بگیرد؛ وقتی یتیم گریه می کند عرش خدای رحمن به لرزه درمی آید؛ نسبت به یتیم مانند یک پدر مهربان باش و بدان که تو امروز (هرچه) می کاری (فردا) آن را درو خواهی کرد؛ درباره این دو ضعیف البنیه خدا را شاهد و ناظر بدانید: یکی زنان و دیگر یتیمان؛ کسی که نفقة یتیمی را با مال خود سرپرستی کند تا به حد بی نیازی برسد بدون تردید بهشت برای او واجب می شود؛ من (فردا) با سرپرست یتیم مشروط به تقوا و پرهیزکاری در بهشت (مانند دو انگشت سبابه و میانه) در کنار هم خواهیم بود؛ بهشت خانه سرایی دارد به نام «دارالفرح» (خانه شادی)، تنها کسانی وارد آنجا می شوند که ایتام مؤمنین را شاد و خرم کرده باشند.
نبی اکرم (ص) در خصوص اکرام ایتام فرموده اند: کسی که سرپرستی یتیم مسلمانی را تکفل کند و در کنار سفره خود در خورد و خوراکش همراه کند مسلما خدا او را در زمره بهشتیان قرار خواهد داد مگر گناه غیرقابل گذشتی مرتکب شود؛ بر یتیمان مردمان ترحم کنید تا بر یتیمان شما ترحم نمایند؛ کسی که یتیمی را بر سفره خود بنشاند و دست نوازش بر سر او بکشد دلش نرم و مهربان می شود؛ شبی که به آسمان برده شدم گروهی را دیدم که در شکم های آنان آتش افکنده می شود و از مخرجشان خارج می گردد. گفتم: ای جبرئیل، این ها کیستند؟ گفت: این ها کسانی هستند که اموال یتیمان را به ناحق می خورند؛ سه کس روز رستاخیز هنگامی که سایه ای جز سایه عرش نیست در سایه آن جای دارند، کسی که با خویشان نیکی کند خداوند روزی او را زیاد و عمرش را دراز کند و زنی که شوهرش بمیرد و اطفال صغیری باقی گذارد و وی گوید من با وجود یتیمان خود شوهر نمیکنم تا بمیرند یا خداوند آن ها را بی نیاز کند و کسی که غذائی فراهم آورد و به مهمان خود بخوراند و پذیرائی او را کامل کند سپس یتیم و فقیر را بر آن دعوت کند و آن ها را برای رضای خدا غذا دهد.
رسول گرامی (ص) بر اکرام ایتام تاکید کرده اند و می فرمایند: حقا که خداوند متعال این چهار نفر را داخل بهشت نکند و از نعیم نعمت هایش آن ها را نچشاند: آدم شرابخوار، آدم رباخوار، آن کس که به ناحق مال یتیم را می خورد و دیگر عاق والدین؛ خدای تبارک و تعالی آن همه سفارش و تأکید درباره نیکی به یتیمان فرموده به خاطر فقدان پدران آن ها است. کسی که حقوق آن ها را مراعات کند و آنان را گرامی بدارد خداوند نیز وی را (در پناه خود) مصون و گرامی خواهد داشت؛ بهترین خانه های مسلمانان، خانه ای است که در آن یتیمی باشد که به او نیکی می شود و بدترین خانه های مسلمانان خانه ای است که در آن یتیمی باشد که با او بدی می شود، من و سرپرست یتیم در بهشت مانند دو انگشت همراهم هستند؛ آیا دوست داری نرمدل شوی و به خواسته ات برسی؟ به یتیم مهربانی کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذایت به او بخوران، تا دلت نرم شود و به خواسته ات برسی؛ هر کس یتیمی را سرپرستی کند تا آن که بی نیاز گردد، خداوند به سبب این کار بهشت را بر او واجب سازد، همچنان که آتش دوزخ را بر خورنده مال یتیم واجب ساخته است.
دیدگاه معصومان الهی در خصوص ایتام چیست؟
امیرالمومنین (ع) در خصوص اکرام ایتام فرموده اند: از خدا بترسید و درباره ایتام، خدا را شاهد و ناظر بگیرید! مبادا آن ها گاهی سیر و گاهی گرسنه بمانند و در جمع شما حقشان ضایع و پایمال شود؛ یکی از والاترین مراتب نیکوکاری لطف و احسان نسبت به یتیمان است؛ نسبت به بیوه زنان و یتیمان دلرحم و مهربان باشید؛ کسی که حقوق یتیمان را مراعات کند حقوق فرزاندان او نیز مراعات خواهد شد؛ با نسل و بازماندگان دیگران به نیکی رفتار کنید تا با نسل و بازماندگان شما نیز به نیکی رفتار کنند؛ ظلم و ستم به یتیمان و زنان بی شوهر و بی سرپرست باعث نزول عذاب و نقمت و سلب و زوال نعمت از صاحبانش می شود.
امام علی (ع) در این باره می فرماید: طفل یتیم را مانند فرزند خودت به طور یکسان تربیت و ادب کن؛ به ایتام خود نیکی کنید، فقرا و تهیدستان را مواسات کنید و نسبت به افراد ضعیف و ناتوان رئوف و مهربان باشید؛ ستم به یتیمان و زیردستان باعث نزول بلا ها است و بر باد دادن نعمت ها از صاحبان آن ها می شود.
حضرت فاطمه زهرا (س) در خصوص اکرام یتیمان می فرمایند: خداوند خوردن مال یتیمان را حرام فرمود تا حقوق آنان از ظلم و تعدی محفوظ بماند.
امام محمد باقر (ع) دراین باره فرموده اند: مسلما یتیم، حق و حقوقی دارد؛ هر گاه یکی از شما در خود احساس قساوت و سنگدلی کرد طفل یتیمی را نوازش کند و دست عطوفت بر سر او بکشد به یاری خدا دلش نرم و مهربان می شود؛ چهار خصلت در هر کس باشد خداوند در بهشت برایش منزلگاه بنا می کند: کسی که یتیمی را سرپرستی کند، بر افراد ضعیف و ناتوان ترحم و مهربانی کند، به والدین خود مهر بورزد و با زیردستانش نرم خو و باعطوفت باشد؛ بدترین چیزی که بنده را داخل آتش دوزخ می کند (تنها) خوردن یک درهم (واحد پول) مال یتیمان است؛ خداوند درباره خوردن مال یتیمان دو کیفر مقرر فرموده: یک کیفر دنیوی و یک کیفر اخروی. (هم در دنیا عذاب خواهد داشت و هم در آخرت)؛ آن کس که مال یتیم را می خورد روز قیامت در حالی که آتش از درون او شعله ور و زبانه هایش از دهانش خارج می شود وارد محشر می شود.
امام جعفر صادق (ع) با تاکید بر رعایت حقوق ایتام می فرماید: هر کس از یتیمی حفاظت و نگهداری کند خداوند حافظ و نگهبان او خواهد بود؛ هر کس بر سر یتیمی دست ترحم و عطوفت بکشد خداوند به تعداد هر مویی (که دست بر آن بگذرد) نوری در قیامت به او عطا خواهد فرمود؛ کسی که روز خود را آغاز کند و نیت ظلم و تعدی به کسی نداشته باشد تا زمانی که خون کسی را به ناحق نریخته و مال یتیمی را به حرام نخورده باشد خداوند گناهان آن روز او را می آمرزد.
امام موسی کاظم (ع) دراین باره فرموده اند: کسی که تنها یک درهم (واحد پول) ظالمانه و به ناحق مال یتیمی را بخورد خداوند جای او را در آتش دوزخ جاودانه خواهد کرد؛ یتیم وقتی به سن بلوغ رسید دیگر عنوان یتیمی ندارد.
امام رضا (ع) در خصوص حقوق ایتام می فرمایند:اگر صاحب عزا شخص یتیم داغدیده باشد تو با دو دست عطوفت و نوازشگر خود بر سر او بکش؛ هان! برحذر باشید! و از اموال یتیمان شدیدا بپرهیزید. به آن ها تعرض نکنید و خود را بدان گرفتار و آلوده نکنید؛ به راستی که خوردن مال یتیمان چه بد خوراک و چه طعام نامیمونی است؛ از خدا بترسید و أحدی متعرض اموال طفل یتیم نشود که خدای باعظمت، خود مستقیما به حساب او رسیدگی می کند خواه اهل نجات و آمرزش باشد یا سزاوار کیفر و عذاب؛ هر کس در مال یتیم دخل و تصرف کند و یا از آن به کسی قرض بدهد تمامی آن مال را ضامن است و زکات و حقوق واجبه آن به گردن خود او خواهد بود نه به شخص یتیم؛ هر کس با مال یتیم کسب و تجارت کند هر چه سود کند (تماما) مال یتیم است و هر چه زیان کند از مال خود کاسب خواهد بود؛ خوردن مال یتیم از گناهان کبیره است که خداوند بر آن وعده آتش دوزخ داده است.
عزرائیل، متجاوزان به مال یتیم را با گرز های آتشین قبض روح می کند
حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی حائری زاده کارشناس مذهبی در گفتگو با حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به اینکه خداوند متجاوزان به مال یتیم را سخت مجازات می کند، اظهار کرد: حق وحقوق ایتام آنقدر اهمیت دارد که خداوند، متجاوزان به حقوق و اموال یتیمان را خود مستقیم مجازات می کند و در دنیا و آخرت از آن ها روی برمی گرداند؛ خداوند بار ها در آیات مختلف قرآن به رعایت حقوق ایتام سفارش فرموده است.
وی ادامه داد: ۲۳ آیه در قرآن به یتیم و مشتقات آن اختصاص داده شده و مهم ترین آنها سوره های بقره، نساء، ضحی، فجر، سوره االعطا و … است؛ در آیه ۹ سوره نساء آمده؛ متجاوزان به حقوق و اموال یتیمان در آخرت و قیامت آتش می خورند و از دهان و نهانشان آتش خارج می شود؛ بر اساس روایات عزرائیل هنگام مرگ، متجاوزان به حقوق و اموال ایتام را با گرز های آتشین قبض روح می کند و این بدترین مرگ است.
فضیلت شریک شدن ایتام در اموال وراثتی
حجت الاسلام والمسلمین حائری زاده با اشاره به اینکه اگر فردی ثلث اموال خود را به ایتام ببخشد در دنیا، آخرت و قیامت مورد الطاف خداوند قرارمی گیرد، تصریح کرد:براساس روایات، خداوند به بندگان خود بار ها سفارش کرده است از اموال خود به یتیمان ببخشید که این کار باعث می شود برکت اموالش برای فرزندان و وارثانش بیشتر شود و روزی اش در آخرت و قیامت افزایش پیدا کند و از همه مهمتر مورد الطاف خداوند قرارگیرد که پروردگارعالمیان خود مستقیم پاداش این افراد را خواهد داد.
اهمیت جایگاه ایتام در جامعه
این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه بر اکرام یتیم بار ها تاکید شده و باید به آن توجه داشت، عنوان کرد: باید از طرف حاکم برای یتیمان سرپرست مشخص شود و در یک خانواده مناسب رشد کند؛ خانواده ای که مسئولیت یتیمان را برعهده می گیرد موظف است مانند فرزندان خود برای او بهترین بستر را در تربیتش مهیا کند و کم نگذارد؛ اقدامات و مراقبت های لازم را برای رشد فکری، روحی و جسمی انجام دهد؛ بار ها بر اکرام ایتام تاکید شده است.
وی افزود: تمسخرو تحقیرایتام، ستم به آنها از گناهان بزرگ و نابخشودنی است؛ باید عدالت درباره ایتام رعایت شود؛ درآیات ۱۶ و ۱۷ سوره فجر در خصوص اکرام ایتام و کمک بی منت (اگر یتیمان در هنگام درخواست انفاق طرد شوند روزی کم می شود و عذاب بزرگ قیامت در انتظار فرد است)، آیه ۹ سوره ضحی، آیات ۱ و ۲ سوره ماعوت، درباره عاقبت تمسخر و تحقیر ایتام، رعایت عدالت، آموزش برای بلوغ فکری و رشد اقتصادی در امور یتیمان، در آیات ۱۵۲۲ سوره نساء، سوره انعام، ۳۴ الاسرا و ۲۲۰ بقره، مراقبت از یتیم تا شکسته نشود، محروم نشود، حرمتش حفظ شود، پرهیز از تصاحب اموال، پرهیز از ضایع شدن حقوق و اموال یتیم، پرهیز از افراط گری و تصرف حقوق آن ها چه مادی و چه معنوی، چگونگی سرپرستی یتیم سفارش شده است.
یتیم نوازی آثار بر زندگی دنیوی و اخروی
حجت الاسلام و المسلمین حائری زاده با اشاره به اینکه یتیم نوازی آثار پربرکتی را در زندگی دنیوی و اخروی دارد، بیان کرد: یتیم نوازی بهترین کلید برای باز شدن قفل دل است؛ بر اساس روایات حضرت فاطمه زهرا (س) سه روز متوالی در ماه مبارک رمضان افطار خود را به یتیمان بخشیدند و خود افطارشان را باز نکردند.
حقوق یتیمان چگونه ارزیابی می شود؟
این کارشناس مذهبی گفت: به طور معمول کودکانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده اند یتیم محسوب می شوند، ولی اگر هنوز به بلوغ فکری نرسیده باشند و توانایی لازم را نداشته باشند تا از حق خود دفاع کنند و ضعیف باشند در چنین مواقعی نیز یتیم محسوب می شوند؛ در این صورت حاکم باید برای آن ها سرپرست تعیین کند تا بتوانند حقوق و اموال خود را دریافت کنند.
انتهای پیام/
حقوق یتیمان از منظر قرآن چگونه است؟
خداوند در قرآن به دلیل جایگاه مهم یتیمان، اکرام یتیم را به بندگانش سفارش کرده است؛ ۲۰ آیه در قرآن به موضوع حقوق یتیمان و اکرام آن ها پرداخته است؛ خداوند در آیات ۱۵ تا ۲۰ سوره فجر در خصوص یتیمان می فرماید:انسان هنگامی که پروردگارش او را برای آزمایش، اکرام می کند و نعمت می بخشد می گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته است (۱۵) اما هنگامی که برای امتحان، روزیش را بر او تنگ می گیرد می گوید: پروردگارم مرا خوار کرده است (۱۶) چنان نیست؛ بلکه یتیمان را گرامی نمی دارید (۱۷) و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی کنید (۱۸) و میراث را از راه مشروع و نامشروع جمع کرده می خورید (۱۹) مال و ثروت را بسیار دوست دارید و به خاطر آن گناهان زیادی مرتکب می شوید (۲۰)
درآیات ۵۱ سوره فصلت، آیه ۹ سوره هود، آیه ۹ سوره ضحی، ۳۳ و ۳۴ سوره حاقه در خصوص حقوق یتیمان آمده است: هنگامی که نعمتی به انسان می دهیم، روی می گرداند و با تکبر از حق دور می شود، اما هنگامی که مختصر ناراحتی به او برسد، پیوسته دعا می کند و بی تابی می نماید (۵۱) (سوره فصلت)، هر گاه ما به انسان رحمتی بچشانیم سپس از او بگیریم، نومید و ناسپاس می شود (۹) سوره هود، اما یتیم را مورد قهر و تحقیر قرارمده (۹) سوره ضحی، او به خداوند بزرگ ایمان نمی آورد و دیگران را به اطعام مستمندان تشویق نمی کند (۳۳ و ۳۴) سوره حاقه.
قرآن در خصوص حقوق ایتام درآیات ۱۵۲ سوره انعام، ۲ و ۳ سوره عنکبوت، ۱۵۵ سوره بقره، ۸ و ۹ سوره نساء سفارش کرده است: و به مال یتیم جز به نحوی هر چه نیکوتر نزدیک نشوید تا به حد رشد خود برسد (۱۵۲) سوره انعام، آیا مردم چنین پنداشتند که به صرف اینکه گفتند ما ایمان (به خدا) آورده ایم رهایشان کنند و هیچ امتحانشان نکنند؟ (۲) و محققا ما امتی را که پیش از اینان بودند به امتحان و آزمایش آوردیم و همانا خدا دروغگویان و راستگویان را کاملا می شناسد (۳) سوره عنکبوت و البته شما را به پاره ای از سختی ها، چون ترس و گرسنگی و نقصان اموال و نفوس و آفات زراعت بیازماییم و صابران را بشارت و مژده بده (۱۵۵) سوره انعام (از جمله ابزار ابتلاء و فتنه الهی، ایتام هستند تا دانسته شود، مردم با ایشان چگونه تعامل می کنند. در حقیقت ایتام وسیله آزمایش خداوند از ثروتمندان نسبت به اکرام آنان است)، و، چون در تقسیم (ترکه میت، اشخاصی از) خویشان و یتیمان و فقیران حاضر آیند، به چیزی از آن مال آن ها را روزی دهید و با آنان سخن نیکو و دلپسند گویید (۸) و و باید بترسند (از مکافات عمل خود) کسانی که اگر کودکان ناتوان از خود باقی می گذارند بر آنان بیم دارند، پس باید از خدا بترسند و (در حق ایتام مردم) سخن به اصلاح و درستی گویند. (۹) سوره نساء
خداوند در آیات ۸۳ و ۱۷۷ سوره بقره، ۶ سوره ضحی، ۸۳ سوره بقره، ۶ و ۳۶ و ۱۲۷ سوره نساء، ۱ و ۲ سوره ماعون در خصوص ایتام می فرماید: و یاد آرید هنگامی که از بنی اسرائیل عهد گرفتیم که جز خدای را نپرستید و نیکی کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران، و به زبان خوش با مردم تکلم کنید و نماز به پای دارید و زکات مال خود را بدهید، پس شما عهد شکسته و روی گردانیدید جز چند نفری و شما هستید که از حکم خدا برگشتید (۸۳) نیکوکاری آن نیست که روی به جانب مشرق یا مغرب کنید (چه این چیز بی اثری است) لیکن نیکوکاری آن است که کسی به خدای عالم و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیغمبران ایمان آرد و دارایی خود را در راه دوستی خدا به خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان و گدایان بدهد و در آزاد کردن بندگان صرف کند، و نماز به پا دارد و زکات مال (به مستحق) بدهد، و نیز نیکوکار آنان هستند که با هر که عهد بسته اند به موقع خود وفا کنند و در حال تنگدستی و سختی و هنگام کارزار صبور و شکیبا باشند. (کسانی که بدین اوصاف آراسته اند) آن ها به حقیقت راستگویان و آن ها به حقیقت پرهیزکارانند (۱۷۷) سوره بقره، آیا خدا تو را یتیمی نیافت که در پناه خود جای داد؟ (۶) سوره ضحی، یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و قدرت بر نکاح پیدا کنند آن گاه اگر آن ها را دانا به درک مصالح زندگی خود یافتید اموالشان را به آن ها باز دهید و به اسراف و عجله مال آن ها را حیف و میل نکنید بدین اندیشه که مبادا بزرگ شوند (و اموالشان را از شما بگیرند) و هر کس (از اولیاء یتیم) داراست (از تصرف در مال او) خودداری کند و هر که فقیر است (در مقابل نگهبانی او از مال یتیم) به قدر متعارف ارتزاق کند، پس آن گاه که مالشان را به آن ها رد کردید باید بر رد مال بر آن ها گواه گیرید و گواهی خدا برای محاسبه خلق کافی است (۶) و خدای یکتا را بپرستید و هیچ چیزی را شریک وی نگیرید و نسبت به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و همسایه دور و نزدیک و دوستان موافق و رهگذران و بندگان که زیردست تصرف شمایند نیکی کنید که خدا مردم متکبر خودپسند را دوست ندارد (۳۶) ای پیغمبر! درباره زنان از تو فتوا خواهند، بگو: خدا و آنچه از آیات کتاب او بر شما تلاوت شود هم در حق زنان و دختران یتیمی که مهر و حقوق لازمه آن ها را ادا نکرده و مایل به نکاح آنان هستید و هم در حق فرزندان ناتوان فتوا خواهد داد، و نیز (دستور می دهد که) درباره یتیمان عدالت پیشه گیرید و (در نیکی کوشید که) هر کار نیک به جای آرید خدا بر آن آگاه است (۱۲۷) سوره نساء، آیا دیدی آن کس را که روز جزا را انکار می کرد؟ (۱) این همان شخص (بی رحم) است که یتیم را (از در خود) به قهر می راند (۲) سوره ماعون.
خداوند در آیه ۱۰ سوره نساء، آیه ۱۷۴ سوره بقره وعده عذاب را به گناهگارانی که به حقوق ایتام تجاوز می کنند را داده است و در این آیات می فرماید: کسانی که اموال یتیمان را از روی ظلم و ستم می خورند، تنها آتش می خورند و به زودی به آتش سوزانی می سوزند. آیه ۱۰ سوره نساء، کسانی که آیات خدا را کتمان می کنند و به وسیله آن درآمد ناچیزی فراهم می کنند آن ها جز آتش چیزی نمی خورند آیه ۱۷۴ سوره بقره (قرآن در این آیه می گوید:" آن ها که مال یتیم می خورند گرچه چهره ظاهری عملشان بهره گیری از غذاهای لذیذ و رنگین است، اما چهره واقعی این غذا ها آتش سوزان است، و همین چهره است که در قیامت آشکار می شود.)
دیدگاه پیامبر (ص) در خصوص حقوق ایتام چگونه است؟
پیامبر (ص) در خصوص توجه به حقوق ایتام می فرماید: بهترین خانه های شما خانه ای است که در آن طفل یتیمی مورد مهر وعطوفت قرار بگیرد؛ وقتی یتیم گریه می کند عرش خدای رحمن به لرزه درمی آید؛ نسبت به یتیم مانند یک پدر مهربان باش و بدان که تو امروز (هرچه) می کاری (فردا) آن را درو خواهی کرد؛ درباره این دو ضعیف البنیه خدا را شاهد و ناظر بدانید: یکی زنان و دیگر یتیمان؛ کسی که نفقة یتیمی را با مال خود سرپرستی کند تا به حد بی نیازی برسد بدون تردید بهشت برای او واجب می شود؛ من (فردا) با سرپرست یتیم مشروط به تقوا و پرهیزکاری در بهشت (مانند دو انگشت سبابه و میانه) در کنار هم خواهیم بود؛ بهشت خانه سرایی دارد به نام «دارالفرح» (خانه شادی)، تنها کسانی وارد آنجا می شوند که ایتام مؤمنین را شاد و خرم کرده باشند.
نبی اکرم (ص) در خصوص اکرام ایتام فرموده اند: کسی که سرپرستی یتیم مسلمانی را تکفل کند و در کنار سفره خود در خورد و خوراکش همراه کند مسلما خدا او را در زمره بهشتیان قرار خواهد داد مگر گناه غیرقابل گذشتی مرتکب شود؛ بر یتیمان مردمان ترحم کنید تا بر یتیمان شما ترحم نمایند؛ کسی که یتیمی را بر سفره خود بنشاند و دست نوازش بر سر او بکشد دلش نرم و مهربان می شود؛ شبی که به آسمان برده شدم گروهی را دیدم که در شکم های آنان آتش افکنده می شود و از مخرجشان خارج می گردد. گفتم: ای جبرئیل، این ها کیستند؟ گفت: این ها کسانی هستند که اموال یتیمان را به ناحق می خورند؛ سه کس روز رستاخیز هنگامی که سایه ای جز سایه عرش نیست در سایه آن جای دارند، کسی که با خویشان نیکی کند خداوند روزی او را زیاد و عمرش را دراز کند و زنی که شوهرش بمیرد و اطفال صغیری باقی گذارد و وی گوید من با وجود یتیمان خود شوهر نمیکنم تا بمیرند یا خداوند آن ها را بی نیاز کند و کسی که غذائی فراهم آورد و به مهمان خود بخوراند و پذیرائی او را کامل کند سپس یتیم و فقیر را بر آن دعوت کند و آن ها را برای رضای خدا غذا دهد.
رسول گرامی (ص) بر اکرام ایتام تاکید کرده اند و می فرمایند: حقا که خداوند متعال این چهار نفر را داخل بهشت نکند و از نعیم نعمت هایش آن ها را نچشاند: آدم شرابخوار، آدم رباخوار، آن کس که به ناحق مال یتیم را می خورد و دیگر عاق والدین؛ خدای تبارک و تعالی آن همه سفارش و تأکید درباره نیکی به یتیمان فرموده به خاطر فقدان پدران آن ها است. کسی که حقوق آن ها را مراعات کند و آنان را گرامی بدارد خداوند نیز وی را (در پناه خود) مصون و گرامی خواهد داشت؛ بهترین خانه های مسلمانان، خانه ای است که در آن یتیمی باشد که به او نیکی می شود و بدترین خانه های مسلمانان خانه ای است که در آن یتیمی باشد که با او بدی می شود، من و سرپرست یتیم در بهشت مانند دو انگشت همراهم هستند؛ آیا دوست داری نرمدل شوی و به خواسته ات برسی؟ به یتیم مهربانی کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذایت به او بخوران، تا دلت نرم شود و به خواسته ات برسی؛ هر کس یتیمی را سرپرستی کند تا آن که بی نیاز گردد، خداوند به سبب این کار بهشت را بر او واجب سازد، همچنان که آتش دوزخ را بر خورنده مال یتیم واجب ساخته است.
دیدگاه معصومان الهی در خصوص ایتام چیست؟
امیرالمومنین (ع) در خصوص اکرام ایتام فرموده اند: از خدا بترسید و درباره ایتام، خدا را شاهد و ناظر بگیرید! مبادا آن ها گاهی سیر و گاهی گرسنه بمانند و در جمع شما حقشان ضایع و پایمال شود؛ یکی از والاترین مراتب نیکوکاری لطف و احسان نسبت به یتیمان است؛ نسبت به بیوه زنان و یتیمان دلرحم و مهربان باشید؛ کسی که حقوق یتیمان را مراعات کند حقوق فرزاندان او نیز مراعات خواهد شد؛ با نسل و بازماندگان دیگران به نیکی رفتار کنید تا با نسل و بازماندگان شما نیز به نیکی رفتار کنند؛ ظلم و ستم به یتیمان و زنان بی شوهر و بی سرپرست باعث نزول عذاب و نقمت و سلب و زوال نعمت از صاحبانش می شود.
امام علی (ع) در این باره می فرماید: طفل یتیم را مانند فرزند خودت به طور یکسان تربیت و ادب کن؛ به ایتام خود نیکی کنید، فقرا و تهیدستان را مواسات کنید و نسبت به افراد ضعیف و ناتوان رئوف و مهربان باشید؛ ستم به یتیمان و زیردستان باعث نزول بلا ها است و بر باد دادن نعمت ها از صاحبان آن ها می شود.
حضرت فاطمه زهرا (س) در خصوص اکرام یتیمان می فرمایند: خداوند خوردن مال یتیمان را حرام فرمود تا حقوق آنان از ظلم و تعدی محفوظ بماند.
امام محمد باقر (ع) دراین باره فرموده اند: مسلما یتیم، حق و حقوقی دارد؛ هر گاه یکی از شما در خود احساس قساوت و سنگدلی کرد طفل یتیمی را نوازش کند و دست عطوفت بر سر او بکشد به یاری خدا دلش نرم و مهربان می شود؛ چهار خصلت در هر کس باشد خداوند در بهشت برایش منزلگاه بنا می کند: کسی که یتیمی را سرپرستی کند، بر افراد ضعیف و ناتوان ترحم و مهربانی کند، به والدین خود مهر بورزد و با زیردستانش نرم خو و باعطوفت باشد؛ بدترین چیزی که بنده را داخل آتش دوزخ می کند (تنها) خوردن یک درهم (واحد پول) مال یتیمان است؛ خداوند درباره خوردن مال یتیمان دو کیفر مقرر فرموده: یک کیفر دنیوی و یک کیفر اخروی. (هم در دنیا عذاب خواهد داشت و هم در آخرت)؛ آن کس که مال یتیم را می خورد روز قیامت در حالی که آتش از درون او شعله ور و زبانه هایش از دهانش خارج می شود وارد محشر می شود.
امام جعفر صادق (ع) با تاکید بر رعایت حقوق ایتام می فرماید: هر کس از یتیمی حفاظت و نگهداری کند خداوند حافظ و نگهبان او خواهد بود؛ هر کس بر سر یتیمی دست ترحم و عطوفت بکشد خداوند به تعداد هر مویی (که دست بر آن بگذرد) نوری در قیامت به او عطا خواهد فرمود؛ کسی که روز خود را آغاز کند و نیت ظلم و تعدی به کسی نداشته باشد تا زمانی که خون کسی را به ناحق نریخته و مال یتیمی را به حرام نخورده باشد خداوند گناهان آن روز او را می آمرزد.
امام موسی کاظم (ع) دراین باره فرموده اند: کسی که تنها یک درهم (واحد پول) ظالمانه و به ناحق مال یتیمی را بخورد خداوند جای او را در آتش دوزخ جاودانه خواهد کرد؛ یتیم وقتی به سن بلوغ رسید دیگر عنوان یتیمی ندارد.
امام رضا (ع) در خصوص حقوق ایتام می فرمایند:اگر صاحب عزا شخص یتیم داغدیده باشد تو با دو دست عطوفت و نوازشگر خود بر سر او بکش؛ هان! برحذر باشید! و از اموال یتیمان شدیدا بپرهیزید. به آن ها تعرض نکنید و خود را بدان گرفتار و آلوده نکنید؛ به راستی که خوردن مال یتیمان چه بد خوراک و چه طعام نامیمونی است؛ از خدا بترسید و أحدی متعرض اموال طفل یتیم نشود که خدای باعظمت، خود مستقیما به حساب او رسیدگی می کند خواه اهل نجات و آمرزش باشد یا سزاوار کیفر و عذاب؛ هر کس در مال یتیم دخل و تصرف کند و یا از آن به کسی قرض بدهد تمامی آن مال را ضامن است و زکات و حقوق واجبه آن به گردن خود او خواهد بود نه به شخص یتیم؛ هر کس با مال یتیم کسب و تجارت کند هر چه سود کند (تماما) مال یتیم است و هر چه زیان کند از مال خود کاسب خواهد بود؛ خوردن مال یتیم از گناهان کبیره است که خداوند بر آن وعده آتش دوزخ داده است.
عزرائیل، متجاوزان به مال یتیم را با گرز های آتشین قبض روح می کند
حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی حائری زاده کارشناس مذهبی در گفتگو با حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به اینکه خداوند متجاوزان به مال یتیم را سخت مجازات می کند، اظهار کرد: حق وحقوق ایتام آنقدر اهمیت دارد که خداوند، متجاوزان به حقوق و اموال یتیمان را خود مستقیم مجازات می کند و در دنیا و آخرت از آن ها روی برمی گرداند؛ خداوند بار ها در آیات مختلف قرآن به رعایت حقوق ایتام سفارش فرموده است.
وی ادامه داد: ۲۳ آیه در قرآن به یتیم و مشتقات آن اختصاص داده شده و مهم ترین آنها سوره های بقره، نساء، ضحی، فجر، سوره االعطا و … است؛ در آیه ۹ سوره نساء آمده؛ متجاوزان به حقوق و اموال یتیمان در آخرت و قیامت آتش می خورند و از دهان و نهانشان آتش خارج می شود؛ بر اساس روایات عزرائیل هنگام مرگ، متجاوزان به حقوق و اموال ایتام را با گرز های آتشین قبض روح می کند و این بدترین مرگ است.
فضیلت شریک شدن ایتام در اموال وراثتی
حجت الاسلام والمسلمین حائری زاده با اشاره به اینکه اگر فردی ثلث اموال خود را به ایتام ببخشد در دنیا، آخرت و قیامت مورد الطاف خداوند قرارمی گیرد، تصریح کرد:براساس روایات، خداوند به بندگان خود بار ها سفارش کرده است از اموال خود به یتیمان ببخشید که این کار باعث می شود برکت اموالش برای فرزندان و وارثانش بیشتر شود و روزی اش در آخرت و قیامت افزایش پیدا کند و از همه مهمتر مورد الطاف خداوند قرارگیرد که پروردگارعالمیان خود مستقیم پاداش این افراد را خواهد داد.
اهمیت جایگاه ایتام در جامعه
این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه بر اکرام یتیم بار ها تاکید شده و باید به آن توجه داشت، عنوان کرد: باید از طرف حاکم برای یتیمان سرپرست مشخص شود و در یک خانواده مناسب رشد کند؛ خانواده ای که مسئولیت یتیمان را برعهده می گیرد موظف است مانند فرزندان خود برای او بهترین بستر را در تربیتش مهیا کند و کم نگذارد؛ اقدامات و مراقبت های لازم را برای رشد فکری، روحی و جسمی انجام دهد؛ بار ها بر اکرام ایتام تاکید شده است.
وی افزود: تمسخرو تحقیرایتام، ستم به آنها از گناهان بزرگ و نابخشودنی است؛ باید عدالت درباره ایتام رعایت شود؛ درآیات ۱۶ و ۱۷ سوره فجر در خصوص اکرام ایتام و کمک بی منت (اگر یتیمان در هنگام درخواست انفاق طرد شوند روزی کم می شود و عذاب بزرگ قیامت در انتظار فرد است)، آیه ۹ سوره ضحی، آیات ۱ و ۲ سوره ماعوت، درباره عاقبت تمسخر و تحقیر ایتام، رعایت عدالت، آموزش برای بلوغ فکری و رشد اقتصادی در امور یتیمان، در آیات ۱۵۲۲ سوره نساء، سوره انعام، ۳۴ الاسرا و ۲۲۰ بقره، مراقبت از یتیم تا شکسته نشود، محروم نشود، حرمتش حفظ شود، پرهیز از تصاحب اموال، پرهیز از ضایع شدن حقوق و اموال یتیم، پرهیز از افراط گری و تصرف حقوق آن ها چه مادی و چه معنوی، چگونگی سرپرستی یتیم سفارش شده است.
یتیم نوازی آثار بر زندگی دنیوی و اخروی
حجت الاسلام و المسلمین حائری زاده با اشاره به اینکه یتیم نوازی آثار پربرکتی را در زندگی دنیوی و اخروی دارد، بیان کرد: یتیم نوازی بهترین کلید برای باز شدن قفل دل است؛ بر اساس روایات حضرت فاطمه زهرا (س) سه روز متوالی در ماه مبارک رمضان افطار خود را به یتیمان بخشیدند و خود افطارشان را باز نکردند.
حقوق یتیمان چگونه ارزیابی می شود؟
این کارشناس مذهبی گفت: به طور معمول کودکانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده اند یتیم محسوب می شوند، ولی اگر هنوز به بلوغ فکری نرسیده باشند و توانایی لازم را نداشته باشند تا از حق خود دفاع کنند و ضعیف باشند در چنین مواقعی نیز یتیم محسوب می شوند؛ در این صورت حاکم باید برای آن ها سرپرست تعیین کند تا بتوانند حقوق و اموال خود را دریافت کنند.
انتهای پیام/
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «کدام گناهکاران با گرز آتشین قبض روح می شوند؟» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.