سرویس فرهنگ و هنر مشرق - اخبار ناشی از نمایش فیلم «عنکبوت مقدس» در جشنواره کن و مخصوصا توهین به ساحت حضرت امام رضا(ع)، خشم ملت ایران را برانگیخت. هر کس به شیوۀ خود درصدد مقابله برآمد. اما آن چیزی که کمتر گفته شد، این بود که یک نسخۀ داخلی از همین ماجرا، در سال ۱۳۹۸ در دولت تدبیر و امید به تولید رسیده بود.

این فیلم به نام عنکبوت توسط ابراهیم ایرج زاد ساخته شد و از ۲۳ بهمن ۱۴۰۰ به نمایش درآمد و از روز ۳۱ فروردین تا یک ماه، به طور آنلاین اکران گشت. فیلمنامه را اکتای براهنی نوشته و تهیه کنندگی آن بر عهدۀ جواد نوروزبیگی بوده و محمدصادق رنجکشان سرمایۀ فیلم را تأمین کرده است. فیلم غرض ورزانه عنکبوت، مسیر را برای ساخت نسخه اروپایی آن، هموار کرد.

خطای نابخشودنی جناب ایرج زاد و آقای نوروزبیگی این است که سعی کرده اند سعید حنایی را در جناح اصولگرا بگذارند و اعتقاداتش را تمسخر کنند. لذا طبیعی است که مقدس سازان عنکبوت نیز هر دو جناح را سر و ته یک کرباس بپندارند و تبر خودشان را برای زدن اصل دین، تیز کنند.



عنکبوت سازان، ماجرای سعید حنایی را بعد از بیست سال دوباره داغ کردند. او که طی یک سال، شانزده زن خیابانی را به قتل رسانده بود، اوایل مرداد ۱۳۸۰ دستگیر شد و بعد از محاکمه توسط قاضی منصوری، در ۲۸ فروردین ۱۳۸۱، در زندان وکیل آباد مشهد به دار آویخته گشت. اکنون سؤال این است که چه چیزی باعث شد تا دو نفر به فکر ساخت فیلمی از ماجرای سعید حنایی بیفتند؟!

بعد از اکران عنکبوت مقدس در جشنواره کن، ابراهیم ایرج زاد متنی را منتشر کرد که ظاهرا در جدال با علی عباسی و سخنان او در نشست خبری فیلمش بود: «ای کاش در آنجا می گفتی که تاریخ ثبت فیلمنامه ات ۰۳/۱۱/۱۳۹۷ (شب بلند نام اول فیلم عنکبوت مقدس) در بانک فیلمنامه، اختلاف چند ماهه دارد با تاریخ ثبت فیلم من ابراهیم ایرج زاد ۰۴/۰۶/۱۳۹۷ (اتاق شرعی نام اول فیلم عنکبوت).

با مراجعه به بانک فیلمنامۀ خانۀ سینما، دیده می شود که فیلمنامۀ «اتاق شرعی» به شمارۀ ۲۱۷۶۹۷، در ژانر درام ثبت شده است و نه جنایی! ثانیا نام «اتاق شرعی»، چه ربطی به موضوع سعید حنایی دارد؟!



اکتای براهنی با فیلم اولش به نام پل خواب (۱۳۹۴) که بر اساس جنایت و مکافات داستایوسکی ساخت، نشان داد که با فیلمنامه نویسی در ژانر جنایی آشنا است. در پنج سال اخیر، از او سیزده طرح و فیلمنامه در بانک فیلمنامه ثبت شده که فقط یکی از آنها به نام «ظل آفتاب» در ژانر جنایی دسته بندی شده. و آن، احتمالا همین فیلمنامۀ «عنکبوت» است (به شماره ثبت ۲۱۹۰۷۷؛ در پنجم دی ۱۳۹۷). جالب توجه اینکه فیلمنامۀ علی عباسی مرادی نیز در سوم بهمن ۱۳۹۷ ثبت شده است (با نام شب بلند، و شمارۀ ثبت ۲۱۹۴۱۲) (نگا. فهرست فیلمنامه های ثبت شده در بانک فیلمنامۀ خانۀ سینما). اگر این احتمال درست باشد، تاریخ ثبت هر دو فیلمنامه فقط چهار هفته اختلاف دارد.

رسم توضیحی ۱ا کتاب براهنی، ابراهیم ایرج زاد

هر دو عنکبوت ساز، از فیلم مستند مازیار بهاری به نام «و عنکبوت آمد» استفاده کرده اند. در این مستند با سعید حنایی در هنگام زندان مصاحبه شده است، چنانکه با همسر، مادر و پسر حنایی در منزلشان. فیلم بهاری ظاهرا در همان سال ۱۳۸۱ تدوین و پخش شده (اگرچه بنده، سندی برای پخش آن در سال ۱۳۸۱ نیافتم). اما از سال ۱۳۹۳ تاکنون، این مستند مکررا از تلویزیون بی.بی.سی. پخش شده و ظاهرا از اینجا است که مورد عنایت این دو فیلمساز قرار گرفته است. و إن الشیاطین لیوحون إلی أولیائهم لیجادلوکم و إن أطعتموهم إنکم لمشرکون (انعام/ ۱۲۱).

مازیار بهاری، (فرد ضد انقلاب مقیم کانادا که سابقۀ دستگیری در شورش های سال ۱۳۸۸ هم دارد)، گفته است که پاییز ۱۳۸۰ به مشهد رفته بود تا اجازۀ ورود به افغانستان را بگیرد و از حملۀ امریکا به طالبان فیلم بسازد. او که برای نیوزویک و بی.بی.سی. فیلمسازی می کرده، در آنجا از دستگیری سعید حنایی مطلع می شود.

از قول مازیار بهاری اینطور نقل شده است:

با خود گفتم زمانی که یک تروریست و هوادارانش به این راحتی در کشور خودم زندگی می کنند دیگر لزومی ندارد به افغانستان بروم. بنابراین داستان طالبان را ادامه ندادم و سعی کردم به چون و چرای ماجرای حنایی پی ببرم. (ویکی پدیا، مدخل: و عنکبوت آمد)

جالب توجه اینکه در فیلم ابراهیم ایرج زاد، همین خط فکری یعنی طالبانی جلوه دادن حنایی دنبال شده است. از همان ابتدای فیلم، سعید حنایی (محسن تنابنده) مشغول ایرادگیری از خانوادۀ خود است. فیلمساز سعی کرده او را فردی نامعتادل و عصبانی مزاج نشان دهد. لهذا قریب بیست نوبت در فیلم، به وی آب خنک می دهند یا خود او را در حال تهیه آب خنک تماشا می کنیم. چنانکه شخصیت های مادر و پسر حنایی نیز در فیلم، منفی و نامتعدل تصویر شده اند. ما افراد این خانواده را تماما ناراحت و در حال نزاع و پرخاش می بینیم. در حالیکه در فیلم مستند مازیار بهاری، آنها همدل و همنظر و با طمأنینه هستند. لهذا جناب کارگردان، اولین شرط های صداقت، یعنی بی طرفی و واقع نمایی را رعایت نکرده است. و این باعث افول فیلم و کاهش بار دراماتیک قصه شده است.

سیاسی کاری جناب ایرج زاد تا آنجا پیش رفته که سعید حنایی را نمادی از «دیوارکشی» کرده است. چنانکه می بینیم که او در وسط یکی از اتاق های خانه اش، دیوار می کشد تا دختر و پسرش جدا از همدیگر بخوابند؛ یادآور دروغ انتخاباتی حسن روحانی در سال ۱۳۹۶ که جناح رقیبش را متهم به دیوارکشی در پیاده رو می کرد. یا مثلا در آن سکانس که سعید، راهنمای پلیس می شود و جای جسد را نشان می دهد و افسر از او استنطاق می کند که چطور به بیابان آمده ای، سعید جواب می دهد: آمده بودم تا به زمین برادرم سر بزنم و دور آن را دیوار بکشم! این موارد، مرا به یاد حکایت آن دیوانه ای انداخت که دروغ های خودش را هم باور می کرد. او برای تاراندان بچه های آزارکننده، به آنها می گفت که در فلان خانه، آش می دهند. وقتی بچه ها دویده و می رفتند، خودش نیز به دنبال آنها راه می افتاد، مبادا که واقعا آش بدهند و او بی نصیب بماند!

دروغ های فاحش دیگری نیز در فیلم گنجانده شده که واضحا بر خلاف فیلم مستند فوق الذکر هستند. مانند اینکه همسر سعید حنایی (ساره بیات) شوهرش را وهن خود می داند. در حالیکه در مستند عنکبوت، او حامی شوهرش است و او را مردی بسیار نیک و صادق معرفی می کند، چنانکه مادر و پسر حنایی نیز چنین کرده اند. تهمت دیگری که فیلم ایرج زاد به سعید حنایی زده این است که او طلاهای زنان مقتول را برداشته و از آنها به جهت خرید طلا برای همسرش استفاده برده است. و دروغ دیگری در خصوص تجاوز او به دو نفر از زنان قربانی که حتی در فیلم مازیار بهاری نیز دیده نمی شود.

اما وجه دیگر ماجرا، دفاع همه جانبه جناب کارگردان از زنان روسپی است، به طوریکه آنها را کارگر جنسی، زحمتکش و نان آور معرفی می کند. واقعا اگر از شیطان رجیم در خصوص روسپی ها بپرسید، چیزی جز این نخواهد گفت. در حالیکه مطابق مستند مازیار بهاری، ۱۴ نفر از ۱۶ زن مقتول، معتاد به مواد مخدر و حتی توزیع کنندۀ آن بوده اند.

حقیقت این است که اگرچه رزق بندگان، بر عهدۀ خداوند رزاق است اما او تعالی، چنین رزقی را اصولا برای زنان مقدر نکرده[۱] و روسپی ها در واقع به فریب شیطان عمل کرده اند. کسب دزدی واضحا بد است، اما کسب ناشی از روسپی گری بسیار بدتر و فجیع تر است. در حالیکه در فیلم عنکبوت دیده می شود که یکی از فاحشه ها (با بازی ماهور الوند) موضع طلبکارانه و بسیار حق به جانب می گیرد و حتی روز قیامت را منکر می شود و مخاطب می داند که در این نزاع، کارگردان در جناح سعید حنایی نیست. وقتی او آن زن را با موتور سیکلت به درب منزلش رسانده و آخرین صحبت های موعظه گرش را می گوید، زنک تمام پول را می خواهد. سپس اسکناس های سعید را قاپ زده، مزد خود را برمی دارد و بقیه را به او رد کرده می گوید: بگیر آقا! اینها اضافه است. ما حروم خور نیستیم!!

اگر پولی را که روسپی دریافت می کند حلال است پس پولی که به او داده می شود نیز چنین خواهد بود. سازندگان عنکبوت به فتوای خود، روسپی گری را حلال شمرده اند و اصلا نگرانی ندارند از اینکه شارع مقدس و مردم مسلمان ایران، همچون آنها فکر نمی کنند. اگر در فیلم خیلی صریح نشان داده می شود که بیشترین مشتریان روسپی ها، از رانندگان کامیون هستند شاید به همین سبب باشد؛ مسئله ای که موجب اعتراض کامیون داران شد و ایرج زاد را به توجیه و عذرخواهی واداشت.

خیلی واضح است که عنکبوت سازان به فکر ساخت یک فیلم تماشایی با یک درام خوب نبوده اند. بلکه پیام های سیاسی و صدور بیانیه های تصویری در اولویت هستند بلکه بتوانند جای معروف و منکر را عوض کنند. همین تفکرات سوء آنها است که دو فیلم عنکبوت و عنکبوت مقدس را در یک جناح قرار می دهد و از جنگ زرگری ابراهیم ایرج زاد با علی عباسی پرده برمی دارد.

فیلم عنکبوت ساختۀ ایرج زاد واجد هیچ ارزش هنری نیست. نه محتوای خوب، نه ساختار دراماتیک، نه تعلیق مناسب و نه حتی ساختار بصری. با اینکه مدیر فیلمبرداری عنکبوت، محمود کلاری بوده اما فیلم حتی به لحاظ بصری نیز چیز قابل توجهی ندارد و کاملا معمولی جلوه می کند. آنچه فیلم را همه جانبه سقوط داده، چپگرایی جناب کارگردان است که یک کته وارد می شود و با تمسخر سعید حنایی، از همان ابتدا دستش را برای مخاطب رو می کند.

او اگر سعی می کرد شخصیت سعید حنایی را درک کند، آنگاه درام فیلم می توانست شکل بگیرد. فیلمسازان موفقی مانند ابراهیم حاتمی کیا و اصغر فرهادی همواره چنین کرده اند. اگر کسی یک طرفه به قاضی برود، پیروز برخواهد گشت. اما وقتی تمام عقاید دینی سعید حنایی را آماج حمله قرار می دهند و خشک و تر را با هم می سوزانند، فرد دیگری مانند علی عباسی پیدا می شود که قدمی جلوتر بگذارد و اصل شارع مقدس را نشانه بگیرد.

چراغی که ایزد برفروزد

هر آن کس پف کند، گیسش بسوزد