رزمایش نظامی مشترک چین و تاجیکستان و هژمونی روسیه در آسیای مرکزی
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، مجله اینترنتی «یوریژیان دیلی مانیتور» در شماره ۱۰۷ از دوره ۱۶ خود در مقاله ای به قلم استفان بلانک، نویسنده کتاب معروف «ولادیمیر پوتین و احیاء امپراطوری روسیه» به بررسی همکاری های نظامی چین و تاجیکستان، و ورود پکن به حوزه نفوذ استراتژیک روسیه پرداخته است. در ادامه این تحلیل را می خوانید.
در پایان ماه جولای، تاجیکستان و چین مانورهای نظامی مشترک خود را در منطقه خودمختار بدخشان برگزار می کنند. این تمارین مشترک ضدتروریستی نیروهای نظامی هوایی، زمینی و ضدهوایی تاجیکستان را درگیر می کند.
ترکیب مشارکت نیروهای چینی در این رزمایش هنوز اعلام نشده است (Avesta.tj, July ۹). این نخستین باری نیست که سربازان چینی با همتایان خود در تاجیکستان رزمایش مشترک برگزار می کنند. در سال ۲۰۱۶ نیز یک نیروی مشترک حدودا ۱۰ هزار نفری، نخستین مانور مشترک چین و تاجیکستان را که آن هم در بدخشان بود، برگزار کردند.
در همان سال، چین، تاجیکستان، پاکستان و افغانستان چارچوب چهارجانبه «مکانیزم همکاری و هماهنگی در مبارزه با تروریسم» را شکل دادند (Mod.gov.cn, August ۴, ۲۰۱۶). با این وجود، اطلاعیه مربوط به رزمایش فعلی اهمیت مضاعفی از آن را به نمایش گذاشته است.
پیش از همه، این رزمایش نشان می دهد که چین توانایی فزاینده خود را با اجبار و یا حتی تحمیل خواسته هایش بر تاجیکستان، بدون هیچ بازیگر دیگری از جمله مسکو، اعمال می کند و قادر است موارد زیادی را نیز در این زمینه صورت دهد. و نکته دوم که بر مبنای نکته اول به دست می آید، این است که رزمایش پیش رو نشان دهنده یک گام رو به جلوی چین برای دست اندازی به حوزه ای است که مسکو ان را منطقه نفوذ خود در آسیای مرکزی می خواند. و باز هم مسکو نمی تواند و یا نمی خواهد که هیچ اقدامی برای مقابله با این رویکرد صورت دهد.
رشد فزاینده چین و اعمال فشار بر تاجیکستان منجر به شکل گیری یک نقطه عطق در سال ۲۰۱۱ شد، زمانی که این جمهوری آسیای مرکزی وادار شد که دوباره (همچون سال ۲۰۰۲) با اعطای بخشی از امتیازات ارضی، به منظور بازپرداخت سرمایه گذاری های صورت گرفته در زیرساخت های این کشور (توسط چینی ها)، موافقت کند (EDM, January ۲۴, ۲۰۱۱).
از آن زمان به بعد، چین بزرگ ترین سرمایه گذار خارجی در تاجیکستان گردید؛ نه به دلیل آن که این کشور منابعی در اختیار دارد و یا امتیازات جذابی می تواند بدهد، بلکه بیشتر به دلیل آن که این کشور کوچک می تواند کالا و خدمات متعددی را از چین و به چین، ترانزیت کند و بخش مهمی از ابتکار کمربند و جاده پکن است (China Brief, May ۲۵, ۲۰۱۲).
در حقیقت، بدون حمایت چین، تاجیکستان ممکن بود ورشکسته شود و این دقیقا نشان می دهد که دوشنبه در آستانه افتادن به تله بدهی های پکن قرار داره یا به درون آن افتاده است (Cgdev.org, March ۴, ۲۰۱۸).
چین که پیش از این جایگاه برجسته اقتصادی خود در تاجیکستان و در سطح گسترده تر، در آسیای مرکزی را تثبیت کرده است، اکنون در حال بسط نفوذ خود در حوزه امنیتی است. در سال ۲۰۱۶، پکن موافقتنامه ای با دوشنبه به امضا رساند که در آن تامین مالی «ساخت و ساز ۱۱ پست مرزی در ابعاد مختلف و یک مرکز آموزشی برای گارد مرزبانی تاجیکستان» ذکر شده بود (Belt and Road News, February ۲۶, ۲۰۱۹).
علاوه بر این، یک مجموعه از موافقتنامه های محرمانه نیز در سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به دست آمدند که ظاهرا به پکن حق بازسازی و ساخت و ساز ۳۰ الی ۴۰ پست نگهبانی در سمت تاجیکستانی مرز با افغانستان، اعطا می کند (The Wall Street Journal, June ۱۸). اما همانطور که مشخص شد، چین حضور نظامی خود را در مناطق جنوبی آسیای مرکزی در حوزه پامیر، افزایش می دهد (ASIA-Plus—Tajikistan, February ۲۱).
اخیرا نیز پکن به سمت ساخت یک پایگاه نظامی در منطقه بدخشان، در مجاورت منطقه سینک یانگ، حرکت کرده و پیش از آن نیز تاسیسات مشابهی را در آن طرف مرز، در کریدور واخان افغانستان ایجاد کرده بود.
این پایگاه ها ظاهرا برای دفاع در مقابل تهدید تروریست ها ساخته شده اند، اما زمینه ای برای اعمال قدرت نظامی چین بر آسیای مرکزی برای محافظت از سرمایه گذاری های صورت گرفته، فراهم می آورد. و حتی اگر چین پایگاه خود را در تاجیکستان تنها پس از مباحث متعدد و طولانی با روسیه تاسیس کرده باشد، بدیهی است که این توسعه جزئی و نسبتا کوچک در منطقه، بخشی از یک برنامه بزرگ تر است (Central Asia–Caucasus Analyst, April ۱۸).
در ماه ژوئن سال جاری روسای جمهور چین و تاجیکستان با یکدیگر دیدار کرده و موافقت کردند که دو کشور «از یکدیگر در مسائلی که آن ها را در منافع کلیدی همچون حاکمیت ملی، امنیت و تمامیت ارضی نگران می کند، حمایت کرده و به توسعه مناسبات دوجانبه در سیاست خارجی اولویت بدهند» (Xinhua, June ۱۶).
اما با توجه به بخش پکن در حمایت از حاکمیت و تمامیت ارضی تاجیکستان، این جمله طعنه معروف ولادیمیر لنین «طوری که طناب از یک مرد در شرف دار زدن حمایت می کند» را یادآور می سازد.
جدای از سیاست های علنی چین در قبال آسیای مرکزی، اما این موضوع نیز واضح است که این حرکت ها نشان دهنده یک چالش اساسی برای ادعاهای روسیه در خصوص هژمونی اش در آسیای مرکزی است. تا به امروز، روسیه طوری وانمود کرده که یا نمی خواهد و یا نمی تواند به صورت علنی با چین در آسیای مرکزی، و یا هر جای دیگر، مقابله کند.
اگر چنین نبود، ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ به اظهار این که روابط هیچ گاه بهتر از امروز بوده، ادامه نمی دادند. چین و روسیه ماه گذشته در خصوص ارتقاء روابط دوجانبه خود به سطح مشارکت راهبردی فراگیر برای همکاری در عصر جدید صورت دادند (China.org.cn, June ۶).
و در تاریخ ۲۳ جولای، بمب افکن های استراتژیک چین و روسیه نخستین گشت هوایی مشترک خود را صورت دادند که با پرواز در فضای هوایی آسمان های میان کره جنوبی و ژاپن صورت گرفت (TASS, July ۲۳).
با اطمینان می توان گفت که روسیه تلاش هایی را برای تقویت موقعیتش در آسیای مرکزی و به ویژه تاجیکستان، از طریق حفظ مانورها با نیروهای نظامی تاجیک صورت داده است. و این نکته را نیز تحلیل گران همیشه اشاره می کنند که روسیه از حضور چین در حوزه نفوذش رنج می برد (The News, July ۱۷, ۲۰۱۸). هنوز اما واکنش و پاسخ روسیه در مورد مانور نظامی مشترک اخیر در آسیای مرکزی سکوت و یا رضایت بوده است، مانند آن چه در مورد پایگاه نظامی چین در تاجیکستان که اعلام شد پس از مشورت با مسکو صورت گرفته است.
روسیه بعضا اقدامات یکجانبه ای برای ارتقاء جایگاه منطقه ای خود انجام می دهد، اما تنها اندکی از این گام ها با موفقیت همراه می شود. در حقیقت، به رغم فرض عمده ای که می گوید قدرت فزاینده چین به طور اجتناب ناپذیری روسیه را از توسعه اتحاد دوجانبه دور می کند، رهبران کرملین بارها متذکر شده اند که مسکو و پکن «متحدین طبیعی» هستند (Bangkok Post, October ۱۴, ۲۰۱۴).
و همانطور که پیش از این در سال ۲۰۱۱ مشاهده شد، پوتین در دوره نخست وزیری اعلام کرد که «نبرد اصلی اکنون در حال انجام است، برای رهبری جهانی می باشد و ما با چین در این زمینه موافق نیستیم» (Premier.gov.ru, October ۱۷, ۲۰۱۱).
لذا به نظر نمی رسد که مانورهای نظامی پیش رو در اواخر ماه جولای در تاجیکستان اوج نفوذ چین در آسیای مرکزی باشد. بلکه این اقدامات ممکن است آغازی بر پایان رویای هژمونیک روسیه در آسیای مرکزی باشد.
انتهای پیام/
در پایان ماه جولای، تاجیکستان و چین مانورهای نظامی مشترک خود را در منطقه خودمختار بدخشان برگزار می کنند. این تمارین مشترک ضدتروریستی نیروهای نظامی هوایی، زمینی و ضدهوایی تاجیکستان را درگیر می کند.
ترکیب مشارکت نیروهای چینی در این رزمایش هنوز اعلام نشده است (Avesta.tj, July ۹). این نخستین باری نیست که سربازان چینی با همتایان خود در تاجیکستان رزمایش مشترک برگزار می کنند. در سال ۲۰۱۶ نیز یک نیروی مشترک حدودا ۱۰ هزار نفری، نخستین مانور مشترک چین و تاجیکستان را که آن هم در بدخشان بود، برگزار کردند.
در همان سال، چین، تاجیکستان، پاکستان و افغانستان چارچوب چهارجانبه «مکانیزم همکاری و هماهنگی در مبارزه با تروریسم» را شکل دادند (Mod.gov.cn, August ۴, ۲۰۱۶). با این وجود، اطلاعیه مربوط به رزمایش فعلی اهمیت مضاعفی از آن را به نمایش گذاشته است.
پیش از همه، این رزمایش نشان می دهد که چین توانایی فزاینده خود را با اجبار و یا حتی تحمیل خواسته هایش بر تاجیکستان، بدون هیچ بازیگر دیگری از جمله مسکو، اعمال می کند و قادر است موارد زیادی را نیز در این زمینه صورت دهد. و نکته دوم که بر مبنای نکته اول به دست می آید، این است که رزمایش پیش رو نشان دهنده یک گام رو به جلوی چین برای دست اندازی به حوزه ای است که مسکو ان را منطقه نفوذ خود در آسیای مرکزی می خواند. و باز هم مسکو نمی تواند و یا نمی خواهد که هیچ اقدامی برای مقابله با این رویکرد صورت دهد.
رشد فزاینده چین و اعمال فشار بر تاجیکستان منجر به شکل گیری یک نقطه عطق در سال ۲۰۱۱ شد، زمانی که این جمهوری آسیای مرکزی وادار شد که دوباره (همچون سال ۲۰۰۲) با اعطای بخشی از امتیازات ارضی، به منظور بازپرداخت سرمایه گذاری های صورت گرفته در زیرساخت های این کشور (توسط چینی ها)، موافقت کند (EDM, January ۲۴, ۲۰۱۱).
از آن زمان به بعد، چین بزرگ ترین سرمایه گذار خارجی در تاجیکستان گردید؛ نه به دلیل آن که این کشور منابعی در اختیار دارد و یا امتیازات جذابی می تواند بدهد، بلکه بیشتر به دلیل آن که این کشور کوچک می تواند کالا و خدمات متعددی را از چین و به چین، ترانزیت کند و بخش مهمی از ابتکار کمربند و جاده پکن است (China Brief, May ۲۵, ۲۰۱۲).
در حقیقت، بدون حمایت چین، تاجیکستان ممکن بود ورشکسته شود و این دقیقا نشان می دهد که دوشنبه در آستانه افتادن به تله بدهی های پکن قرار داره یا به درون آن افتاده است (Cgdev.org, March ۴, ۲۰۱۸).
چین که پیش از این جایگاه برجسته اقتصادی خود در تاجیکستان و در سطح گسترده تر، در آسیای مرکزی را تثبیت کرده است، اکنون در حال بسط نفوذ خود در حوزه امنیتی است. در سال ۲۰۱۶، پکن موافقتنامه ای با دوشنبه به امضا رساند که در آن تامین مالی «ساخت و ساز ۱۱ پست مرزی در ابعاد مختلف و یک مرکز آموزشی برای گارد مرزبانی تاجیکستان» ذکر شده بود (Belt and Road News, February ۲۶, ۲۰۱۹).
علاوه بر این، یک مجموعه از موافقتنامه های محرمانه نیز در سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به دست آمدند که ظاهرا به پکن حق بازسازی و ساخت و ساز ۳۰ الی ۴۰ پست نگهبانی در سمت تاجیکستانی مرز با افغانستان، اعطا می کند (The Wall Street Journal, June ۱۸). اما همانطور که مشخص شد، چین حضور نظامی خود را در مناطق جنوبی آسیای مرکزی در حوزه پامیر، افزایش می دهد (ASIA-Plus—Tajikistan, February ۲۱).
اخیرا نیز پکن به سمت ساخت یک پایگاه نظامی در منطقه بدخشان، در مجاورت منطقه سینک یانگ، حرکت کرده و پیش از آن نیز تاسیسات مشابهی را در آن طرف مرز، در کریدور واخان افغانستان ایجاد کرده بود.
این پایگاه ها ظاهرا برای دفاع در مقابل تهدید تروریست ها ساخته شده اند، اما زمینه ای برای اعمال قدرت نظامی چین بر آسیای مرکزی برای محافظت از سرمایه گذاری های صورت گرفته، فراهم می آورد. و حتی اگر چین پایگاه خود را در تاجیکستان تنها پس از مباحث متعدد و طولانی با روسیه تاسیس کرده باشد، بدیهی است که این توسعه جزئی و نسبتا کوچک در منطقه، بخشی از یک برنامه بزرگ تر است (Central Asia–Caucasus Analyst, April ۱۸).
در ماه ژوئن سال جاری روسای جمهور چین و تاجیکستان با یکدیگر دیدار کرده و موافقت کردند که دو کشور «از یکدیگر در مسائلی که آن ها را در منافع کلیدی همچون حاکمیت ملی، امنیت و تمامیت ارضی نگران می کند، حمایت کرده و به توسعه مناسبات دوجانبه در سیاست خارجی اولویت بدهند» (Xinhua, June ۱۶).
اما با توجه به بخش پکن در حمایت از حاکمیت و تمامیت ارضی تاجیکستان، این جمله طعنه معروف ولادیمیر لنین «طوری که طناب از یک مرد در شرف دار زدن حمایت می کند» را یادآور می سازد.
جدای از سیاست های علنی چین در قبال آسیای مرکزی، اما این موضوع نیز واضح است که این حرکت ها نشان دهنده یک چالش اساسی برای ادعاهای روسیه در خصوص هژمونی اش در آسیای مرکزی است. تا به امروز، روسیه طوری وانمود کرده که یا نمی خواهد و یا نمی تواند به صورت علنی با چین در آسیای مرکزی، و یا هر جای دیگر، مقابله کند.
اگر چنین نبود، ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ به اظهار این که روابط هیچ گاه بهتر از امروز بوده، ادامه نمی دادند. چین و روسیه ماه گذشته در خصوص ارتقاء روابط دوجانبه خود به سطح مشارکت راهبردی فراگیر برای همکاری در عصر جدید صورت دادند (China.org.cn, June ۶).
و در تاریخ ۲۳ جولای، بمب افکن های استراتژیک چین و روسیه نخستین گشت هوایی مشترک خود را صورت دادند که با پرواز در فضای هوایی آسمان های میان کره جنوبی و ژاپن صورت گرفت (TASS, July ۲۳).
با اطمینان می توان گفت که روسیه تلاش هایی را برای تقویت موقعیتش در آسیای مرکزی و به ویژه تاجیکستان، از طریق حفظ مانورها با نیروهای نظامی تاجیک صورت داده است. و این نکته را نیز تحلیل گران همیشه اشاره می کنند که روسیه از حضور چین در حوزه نفوذش رنج می برد (The News, July ۱۷, ۲۰۱۸). هنوز اما واکنش و پاسخ روسیه در مورد مانور نظامی مشترک اخیر در آسیای مرکزی سکوت و یا رضایت بوده است، مانند آن چه در مورد پایگاه نظامی چین در تاجیکستان که اعلام شد پس از مشورت با مسکو صورت گرفته است.
روسیه بعضا اقدامات یکجانبه ای برای ارتقاء جایگاه منطقه ای خود انجام می دهد، اما تنها اندکی از این گام ها با موفقیت همراه می شود. در حقیقت، به رغم فرض عمده ای که می گوید قدرت فزاینده چین به طور اجتناب ناپذیری روسیه را از توسعه اتحاد دوجانبه دور می کند، رهبران کرملین بارها متذکر شده اند که مسکو و پکن «متحدین طبیعی» هستند (Bangkok Post, October ۱۴, ۲۰۱۴).
و همانطور که پیش از این در سال ۲۰۱۱ مشاهده شد، پوتین در دوره نخست وزیری اعلام کرد که «نبرد اصلی اکنون در حال انجام است، برای رهبری جهانی می باشد و ما با چین در این زمینه موافق نیستیم» (Premier.gov.ru, October ۱۷, ۲۰۱۱).
لذا به نظر نمی رسد که مانورهای نظامی پیش رو در اواخر ماه جولای در تاجیکستان اوج نفوذ چین در آسیای مرکزی باشد. بلکه این اقدامات ممکن است آغازی بر پایان رویای هژمونیک روسیه در آسیای مرکزی باشد.
انتهای پیام/
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «رزمایش نظامی مشترک چین و تاجیکستان و هژمونی روسیه در آسیای مرکزی» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.