شریف | یه جستجوی عمیق

۱۷۷۴۴۸۷۰

نماز مهم ترین عمل عبادی مسلمانان که مشتمل بر اذکار و حرکات خاصی است. در روایات از آن به عنوان «ستون دین» و «شرط قبولی دیگر اعمال» یاد شده است. نماز احکام و آداب خاصی دارد؛ از جمله اینکه باید با وضو و رو به قبله خوانده شود. همچنین به دو شکل فُرادا و جماعت خوانده می شود و به جماعت خواندن آن توصیه شده است.

نمازها به واجب و مستحب تقسیم می شوند: نمازهای واجب عبارت اند از: نمازهای یومیه، نماز آیات، نماز طواف، نماز میت، نماز قضای والدین و نمازی که به سبب نذر، عهد و قسم واجب شده است. نافله های یومیه و نماز شب هم از نمازهای مستحب اند.

در روایات، برای ترک و سهل انگاری در نماز پیامدهایی ذکر شده است که از جملهٔ آنها محرومیت از شفاعت اهل بیت است. به تأخیر انداختن نماز از اول وقت و خواندن نماز بدون خضوع و خشوع از مصادیق سبک شمردن نماز شمرده شده اند. همچنین یاد خدا، مبارزه با شرک و بت پرستی، جلوگیری از فساد از حکمت های وجوب آن ذکر شده است.

نماز در ادیان دیگر نیز وجود دارد؛ هرچند که شیوه آن بر حسب شریعت ها متفاوت است.

جایگاه و اهمیت

نماز، عمل عبادی مسلمانان است که در قرآن ۹۸ بار[۱] از آن یاد شده است.[۲] بنا بر آیات قرآن، نماز عامل بازدارنده از گناه،[۳] وسیلۀ رستگاری،[۴] یاری کننده انسان در مشکلات[۵] و از سفارش های مهم خدا به پیامبران [۶] و از دغدغه های پیامبران به ویژه درباره خانواده شان[۷] است.

نماز از ضروریات دین اسلام [۸] و عبادتی است که به فتوای فقیهان در هیچ حالی نباید ترک شود [۹] و ترک آن از گناهان کبیره [۱۰] و نشانه کفر و نفاق [۱۱] دانسته شده است. در کتاب های وسایل الشیعه و مُستَدرَک بیش از ۱۱۶۰۰ حدیث در موضوع نماز نقل شده است.[۱۲] در کتاب های فقهی هم بخشی با عنوان کتاب الصلاة هست که به احکام و آداب نماز اختصاص دارد.[۱۳]

درباره نماز آثاری به صورت مستقل نیز منتشر شده است که آمار آنها را تا سال ۱۳۷۶ش، حدود دو هزار کتاب و رساله و نیز صدها غزل و قصیده گفته اند.[۱۴] تا سال ۲۰۱۹م در جهان، حدود سه میلیون ششصد هزار مسجد برای نمازخواندن احداث شده است.[۱۵] همچنین در اماکن عمومی و جاده ها، مکانی به خواندن نماز اختصاص دارد که به آن نمازخانه می گویند.[نیازمند منبع]

به گفته محمدی ری شهری (درگذشت ۱۴۰۱ش) حدیث پژوه شیعه، نماز در اوایل بعثت و در مکه واجب شده است.[۱۶] بر پایه روایتی که در بحارالانوار نقل شده است، پیامبر(ص)، یک روز پس از بعثت، با امام علی(ع)، حضرت خدیجه و دیگران نماز خوانده است.[۱۷]

تعابیر به کار رفته در روایات درباره نماز

خوشنویسی حدیث الصَّلوَةُ عِمَادُ الدِّين، به خط عبدالرحیم کهیا، ثلث نویس اهل ترکیه[نیازمند منبع]

ستون دین؛[۱۸]

اولین واجب الهی؛[۱۹]

اولین عملی که مورد حسابرسی قرار می گیرد؛[۲۰]

معراج مؤمن؛[۲۱]

نشانه ایمان؛[۲۲]

بهترین وسیله تقرب به خدا؛[۲۳]

کلید بهشت؛[۲۴]

وسیلۀ شناخت شیعیان واقعی؛[۲۵]

وسیلۀ استجابت دعا؛[۲۶]

وسیلۀ طهارت روح [۲۷]

دژی در مقابل شیطان؛[۲۸]

کفارۀ گناهان؛[۲۹]

وسیله راندن شیطان؛[۳۰]

جواز عبور از پل صراط.[۳۱]

شیوه خواندن نماز

رکعت اول

حالت قرارگرفتن بدن در رکوع

ابتدا وضو می گیریم. سپس رو به قبله می ایستیم و نیت می کنیم. بعد، تکبیرةالاِحرام می گوییم؛ یعنی دست ها را تا مقابل گوش بالا می بریم و می گوییم: «اَللهُ اَکبَر». پس از آن، سوره حمد و سپس سوره دیگری می خوانیم. بعد از این، به رکوع می رویم و ذکر رکوع را می گوییم و سر از رکوع برمی داریم و می ایستیم و سپس به سجده می رویم. در سجده ذکر سجده را می گوییم. سپس روی دو زانو می نشینیم و دوباره به سجده می رویم و ذکر سجده را می خوانیم.[۳۲] ذکر رکوع «سُبحانَ رَبّیَ العظیمِ و بِحَمدِه» و ذکر سجده «سُبحانَ رَبّیَ الاَعلیٰ وَ بِحَمدِه» یا گفتن سه بار «سبحانَ الله» در هر کدام از رکوع و سجده است.[۳۳]

رکعت دوم

حالت قرار گرفتن بدن در سجده

بعد از سجدۀ دوم می ایستیم و مانند رکعت اول، سوره حمد و سوره دیگری می خوانیم. سپس قنوت خوانده می شود. در قنوت، کف دست ها را رو به آسمان می کنیم و دعای قنوت را می خوانیم. پس از قنوت، به رکوع می رویم و ذکر رکوع را می گوییم. بعد از رکوع می ایستیم و مانند رکعت اول، دو سجده به جا می آوریم.[۳۴] در قنوت دعای «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّار»[یادداشت ۱] یا دعا یا ذکر دیگری خوانده می شود.

تشهد

حالت قرارگرفتن بدن در تشهد و سلام نماز

بعد از سجده دوم، روی دو زانو می نشینیم و تشهد («اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاَّ الله وَحْدَهُ لاشَرِیكَ لَهُ، وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه، اَلّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد)[یادداشت ۲] را می خوانیم.[۳۵]

سلامِ نماز

در نماز دورکعتی، پس از تشهد، سلام نماز («اَلسَّلامُ عَلَیْكَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ الله وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبادِ الله الصّالِحینَ، اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ وَ رَحْمَةُ الله وَ بَرَکاتُهُ)[یادداشت ۳] خوانده می شود و نماز پایان می یابد.[۳۶]

رکعت های سوم و چهارم

پس از خواندن تشهد می ایستیم و سه مرتبه تسبیحات اربعه (سُبْحانَ الله وَ الْحَمْدُ لِله وَ لا اِلهَ اِلّا الله وَ الله أكْبَر)[یادداشت ۴] را می خوانیم و بعد از آن، به رکوع و سجده می رویم. در نماز سه رکعتی، بعد از سجده دومِ رکعت سوم، تشهد و سلام گفته می شود. در نماز چهاررکعتی، بعد از سجده دومِ رکعتِ سوم، دوباره می ایستیم و بعد از تسبیحات اربعه، به رکوع می رویم و دو سجده انجام می دهیم و تشهد و سلام می خوانیم.[۳۷]

احکام و آداب نماز

واجبات نماز

تصویری از مُهر نماز که شیعیان معمولاً به هنگام سجده، پیشانی خود را بر آن قرار می دهند.

آموزش نماز در کتاب هدیه های آسمان پایه دوم دبستان در ایران

مقالهٔ اصلی: واجبات نماز

واجبات نماز اجزای اصلی نمازند که بنا بر نظر مشهور فقیهان، عبارت اند از: نیت، قیام (ایستادن)، تکبیرةالاحرام، رکوع، سجده، قرائت حمد و یک سوره، ذکر (مثل ذکر رکوع یا سجده)، تشهد، سلام، ترتیب و موالات (یعنی پی درپی بودن اجزای نماز).[۳۸] واجبات نماز به واجبات رُکنی و غیررکنی تقسیم می شوند: پنج واجب اول، ارکان نمازند که اگر از روی عمد یا به اشتباه، کم یا زیاد شوند، نماز باطل می شود. شش تای دیگر واجبات غیررکنی اند که فقط کم یا زیادکردن عمدی آنها باعث باطل شدن نماز می شود.[۳۹]

مبطلات نماز

نماز با یکی از موارد زیر باطل می شود:

سرزدن حدث اکبر (چیزی که موجب غُسل می شود) یا اصغر (چیزی که وضو را باطل می کند)؛

برگرداندن رو از قبله؛

سخن گفتن عمدی؛

خندهٔ باصدا و عمدی؛

تَکَتُّف: گذاشتن دست ها بر روی هم؛

گریه عمدی و با صدای بلند برای کارهای دنیایی؛[۴۰]

آمین گفتن پس از پایان سوره حمد؛

کاری که صورت نماز را برهم می زند؛ مانند بالا و پایین پریدن و دست زدن؛

خوردن و آشامیدن؛

شک کردن در تعداد رکعت خوانده شده در نمازهای دورکعتی و سه رکعتی یا دو رکعتِ اول نمازهای چهاررکعتی؛

کم یا زیاد کردن عمدی یا سهوی واجبات رکنی یا کم و زیاد کردن عمدی واجبات غیررکنی.[۴۱]

سایر احکام

نماز جماعت به امامت آیت الله مرعشی نجفی در حرم حضرت معصومه(س)

وضو: واجب است برای نمازهای واجب، وضو گرفته شود.[۴۲] در مواردی به جای وضو، باید تیمم کرد؛ مانند پیدا نکردن آب، ضرر داشتن آب و تنگی وقت.[۴۳]

مکان نمازگزار: برای مکان نمازگزار چند شرط بیان شده است؛ از جمله اینکه مباح باشد (غصبی نباشد)، بی حرکت باشد، نجس نباشد، و جای پیشانی از جای زانوها بیش از چهار انگشت بالاتر یا پایین تر نباشد.[۴۴]

لباس نمازگزار: مرد باید عورتین و زن باید تمام بدن را بپوشاند؛ ولی پوشاندن گردی صورت و دست ها و پاها تا مچ لازم نیست.[۴۵]

نماز باید رو به قبله (کعبه) خوانده شود.[۴۶]

نماز شکسته: مسافر باید نمازهای چهاررکعتی را دورکعتی بخواند.[۴۷] برای تحقق سفر شرعی، شرایطی لازم است؛ از جمله اینکه مجموع رفت و برگشت سفر حداقل هشت فرسخ شرعی (بین ۴۰ تا ۴۵ کیلومتر) باشد.[۴۸]

آداب نماز

آداب و مستحباتی برای نماز بیان شده است که برخی به این شرح اند: خواندن نماز در اول وقت، زینت کردن خود به هنگام نماز، خواندن نماز در مسجد و به جماعت، دعاکردن در آغاز نماز، حضور قلب و خشوع.[۴۹] پس از نماز نیز اعمالی وارد شده است که به آنها تعقیبات گفته می شود؛ مثل خواندن آیت الکرسی، گفتن ذکر تسبیحات حضرت زهرا(س) و سجده شکر.[۵۰] برخی از این اعمال در مفاتیح الجنان نیز آمده است.[۵۱]

نمازهای واجب و مستحب

دست خط سید علی قاضی طباطبایی: «اگر نماز را تَحَفُّظ کردید، همه چیزتان محفوظ می ماند.»

مقالهٔ اصلی: نمازهای واجب

نمازهای واجب نمازهایی اند که خواندن آنها واجب است و در صورت نخواندنشان در زمان مشخص، قضای آنها واجب می شود. این نمازها عبارت اند از:

1. نمازهای روزانه: هفده رکعت اند و در اوقات پنج گانه (صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا) خوانده و به همین نام ها شناخته می شوند؛
2. نماز آیات: نمازی است که خواندن آن هنگام رخ دادن برخی حوادث طبیعی مانند زلزله، خورشیدگرفتگی (کسوف) و ماه گرفتگی (خسوف) واجب می شود؛
3. نماز مَیّت: نمازی است که پیش از دفن، بر جنازۀ مسلمان خوانده شود و دفن میت مسلمان بدون خواندن آن جایز نیست؛
4. نماز طواف: نمازی است که پس از طواف کعبه خوانده می شود؛
5. نماز قضای والدین بر پسر بزرگ تر؛
6. نماز ی که به واسطه نذر، قسم و عهد واجب می شود.[۵۲]

نمازهای مستحب

مقالهٔ اصلی: نمازهای مستحب

نمازهای مستحب یا نَوَافِل، نمازهایی اند که خواندنشان واجب نیست؛ با این حال به خواندن آنها توصیه شده است؛ مانند نافله های روزانه و نماز شب.[۵۳] نمازهای مستحب، به جز نماز وِتر، همگی دورکعتی هستند.[۵۴]

پیامدهای سهل انگاری در نماز

مقالهٔ اصلی: سبک شمردن نماز

امام صادق(ع)

«إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاة؛ شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی رسد»

شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۸۴.

پیامبر(ص)

«مَن اَحسَنَ صَلاتَه حتّى تَراها الناس، وَ أساءَها حينَ يَخلو، فَتِلکَ استهانة؛ کسی که در مقابل مردم، با دقت و در خلوت، بدون دقت نماز گزارَد به نماز بی اعتنایی کرده است.»

نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۶.

محروم ماندن از شفاعت اهل بیت:[۵۵] بنا بر روایتی که ابوبصیر نقل کرده است، امام صادق(ع) زمانی که در حال احتضار بود، بستگان خود را فراخواند و گفت: «شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی رسد.»[۵۶]

ابتلا به خصلت های پانزده گانه: بنا به روایتی که از پیامبر خطاب به حضرت فاطمه(س) نقل شده است، کسی که نماز را سبک بشمارد خداوند او را به پانزده خصلت مبتلا می کند.[۵۷]

1. بی برکت شدن عمر؛
2. بی برکت شدن مال؛
3. بی نورشدن چهره؛
4. پاداش نداشتن اعمال؛
5. مستجاب نشدن دعایش؛
6. بهره نبردن از دعای دیگران؛
7. مرگ با خواری؛
8. گرسنه مردن؛
9. تشنه مردن، به گونه ای که هرچه آب بنوشد عطشش برطرف نمی شود؛
10. فرشته ای در قبر او را زجر می دهد؛
11. تاریکی قبر؛
12. فشار قبر؛
13. در قیامت، فرشته ای او را به صورت می کِشد و خلایق نگاه می کنند؛
14. محاسبه سخت در قیامت؛
15. خدا به او نظر رحمت نمی کند و عذابی دردناک خواهد داشت.[۵۸]

به تأخیرانداختن خواندن نماز از اول وقت بدون عذر[۵۹] و خواندن نماز بدون خضوع و خشوع را از مصادیق سبک شمردن نماز می دانند.[۶۰]

برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: تارک الصلاة

تفاوت نماز در مذهب شیعه و مذاهب اهل سنت

تفاوت هایی در نماز بین شیعه و مذاهب اهل سنت وجود دارد که برخی از آنها عبارت اند از:

عنوان | شیعه | مالکی | شافعی | حنفی | حنبلی
---|---|---|---|---|---
خواندن سوره حمد | در رکعت های اول و دوم واجب است. | در تمام رکعات نمازهای واجب و مستحب، واجب است. | در تمام رکعات نمازهای واجب و مستحب، واجب است. | در رکعت های اول و دوم واجب است. | در تمام رکعات واجب است.[۶۱]
گفتن بسم الله اول سوره | جزو سوره است و گفتنش واجب. | نگفتن آن مستحب است. | جزو سوره است و گفتنش واجب. | نگفتنش جایز است. | جزو سوره است و گفتنش واجب.[۶۲]
قنوت | در تمام نمازها مستحب است. | فقط در نماز صبح جایز است. | فقط در نماز صبح جایز است. | فقط در نماز وتر جایز است. | فقط در نماز وتر جایز است.[۶۳]
جَهر و اِخفات (بلند و آرام خواندن برخی اجزای نماز) | جهر در نماز صبح، مغرب و عشاء، و اخفات در ظهر و عصر واجب است. | جهر در نماز صبح، مغرب و عشاء، مستحب است. | جهر در نماز صبح، مغرب و عشاء، و اخفات در ظهر و عصر واجب است. | جهر و اخفات در هیچ یک از نمازها، واجب یا مستحب نیست. | جهر در نماز صبح و مغرب و عشاء لازم است.[۶۴]
تَکَتُّف | حرام و به نظر مشهور نماز را باطل می کند. | جایز است، نه واجب و نه مستحب. | مستحب و سنت است. | مستحب و سنت است. | مستحب و سنت است.[۶۵]
گفتن آمین پس از قرائت سوره حمد | حرام است و نماز را باطل می کند. | مستحب است. | مستحب است. | مستحب است. | مستحب است.[۶۶]
رکوع و طمأنینه | خم شدن به میزانی که دست به زانوها برسد، لازم و طمأنینه در رکوع واجب است. | خم شدن به میزانی که دست به زانوها برسد لازم و طمأنینه در رکوع واجب است. | خم شدن به میزانی که دست به زانوها برسد لازم است و طمأنینه در رکوع واجب است. | صِرف خم شدن کفایت می کند و طمأنینه لازم نیست. | خم شدن به میزانی که دست به زانوها برسد لازم و طمأنینه در رکوع واجب است.[۶۷]
ذکر رکوع | واجب است. | واجب نیست و مستحب است. | واجب نیست و مستحب است. | واجب نیست و مستحب است. | واجب است.[۶۸]
قیام بعد از رکوع | واجب است. | واجب است. | واجب است. | واجب نیست. | واجب است.[۶۹]
اعضای سجده | هنگام سجده، پیشانی و کف دو دست و زانوها و دو انگشت شست پا باید بر روی زمین قرار بگیرد. | لازم است پیشانی بر روی زمین قرار بگیرد و بقیه اعضا مستحب است. | لازم است پیشانی بر روی زمین قرار بگیرد و بقیه اعضا مستحب است. | لازم است پیشانی بر روی زمین قرار بگیرد و بقیه اعضا مستحب است. | هفت عضو به همراه بینی لازم است بر روی زمین قرار بگیرد.[۷۰]
طمأنینه در سجده | لازم است. | لازم است. | لازم است. | لازم نیست. | لازم است.[۷۱]
ذکر در سجده | واجب است. | مستحب است. | مستحب است. | مستحب است. | مستحب است.[۷۲]
تشهد | وسط و انتهای نماز، واجب است. | وسط و انتهای نماز، مستحب است. | وسط نماز، مستحب و انتهای نماز واجب است. | تشهد وسط و انتهای نماز، مستحب است. | تشهد وسط و انتهای نماز واجب است.[۷۳]
سلام نماز | به فتوای مشهور میان متأخرین واجب است. | واجب است. | واجب است. | مستحب است. | واجب است.[۷۴]
شک در عدد رکعات نماز | در شکِ بعد از رکعت دوم در نماز چهاررکعتی، بنا را بر بیشتر می گذاریم و نماز احتیاط می خوانیم. | در نمازهای واجب، بنا را بر کمتر می گذاریم و نماز را ادامه می دهیم | در نمازهای واجب، بنا را بر کمتر می گذاریم و نماز را ادامه می دهیم. | در نمازهای واجب، اگر اولین بار در عمرمان پیش آمده که شک می کنیم، نماز را از اول می خوانیم و در دفعات بعدی، بنا را بر کمتر می گذاریم. | در تمام نمازهای واجب، بنا را بر کمتر می گذاریم و نماز را ادامه می دهیم.[۷۵]
نماز مسافر | نمازهای چهاررکعتی باید شکسته (دورکعتی) خوانده شود. | بین شکسته و کامل مخیریم. | بین شکسته و کامل مخیریم. | باید شکسته بخوانیم. | بین شکسته و کامل مخیریم.[۷۶]
جمع بین دو نماز | جایز است. | در حال سفر جایز است. | در حال سفر جایز است. | جایز نیست. | در حال سفر جایز است.[۷۷]

حکمت وجوب نماز

قرآن:

«وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ؛ و نماز را به جای آر، که همانا نماز است که از هر کار زشت و منکر بازمی دارد.»

سوره عنکبوت، آیه ۴۵.

در روایتی که از امام رضا(ع) نقل شده است، فلسفه وجوب نماز اقرار به ربوبیت پروردگار، مبارزه با شرک و بت پرستی، اظهار تَذَلّل بنده در برابر عظمت خدا، غفلت زدایی، یاد خدا، جلوگیری از فساد و گناه و سرکشی و... بیان شده است.[۷۸] در تفسیر نمونه نیز تقویت روح انضباط، دعوت به پاکسازی، پرورش فضایل اخلاقی، ارزش دهی به دیگر اعمال و آمرزش گناهان از حکمت های وجوب نماز شمرده شده است.[۷۹]

همچنین در آیه «وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي»[۸۰] هدف از نماز یاد خدا بیان شده است.[۸۱] از حضرت فاطمه(س) نقل شده است که خدا نماز را واجب کرد تا بندگان از تکبر دور باشند.[۸۲] در نهج البلاغه نیز آمده است که نماز، خودبینی و کِبر را در هم می شکند.[۸۳]

نماز در ادیان دیگر

نماز در تمام شریعت ها وجود داشته است؛ هرچند که شیوه ادای آن متفاوت بوده است.[۸۴] نماز در یهودیت «تِفیلا» و به صورت جمع، «تفیلیم» یا «تفیلوت» خوانده می شود و احکام آن در «سیدور» یا بخش های «میشنا» (کتب سنتی دعای دین یهود) آمده است.[نیازمند منبع] در مقاله «بررسی چگونگی نماز در ادیان الهی» آمده است: در یهودیت معمولاً در هر روز، سه نماز خوانده می شود. در روز شَبات (شنبه) و سایر روزهای مقدس، فرقه های اُرتُدُکس و محافظه کار نماز دیگری به نام موساف می خوانند.[۸۵]

نماز در مسیحیت برای ارتباط با خداوند (پدر) یا دیگر اشخاصِ تثلیث (پسر یا روح ُالقُدُس) برگزار می شود. در میان فرقه های مختلف مسیحی، نماز به صورت های مختلف گزارده می شود. نمازها می تواند به صورت جمعی (نیایش سرایی) باشد، مانند مراسم عِشای رَبّانی یا به صورت فُردا برگزار شود.[۸۶]

کتاب شناسی

کتاب آداب الصلاة تألیف امام خمینی

درباره نماز آثاری به زبان های مختلف تألیف و ترجمه شده است.[۸۷] برخی از آنها عبارت اند از:

آداب نماز، نوشته امام خمینی: این کتاب آداب قلبی و اسرار معنوی نماز را بیان می کند و دارای دو مقدمه است که نویسنده خطاب به فرزندان خود نوشته است.

اسرار الصلوة اثر میرزا جواد ملکی تبریزی: کتابی است در تهذیب و حضورقلب و شناخت نماز.

اسرار نماز، تألیف امام خمینی: تفسیری عرفانی نماز است، از اذان تا تشهد و سلام.

الصَّلاةُ فی الکتابِ و السُّنة، نوشته محمد محمدی ری شهری: این کتاب آیات قرآن و احادیث شیعه و سنی درباره لزوم نماز، حکمت نماز، نماز پیش از اسلام، برتری نماز، ویژگی نماز، اوقات نماز، آداب نماز و... را در بر دارد.