به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، عصر امام کاظم(ع) از جمله دوره هایی است که جامعه اسلامی با تلاطم های متعدد فکری و عقیدتی روبروست. در توصیف این دوران همین بس که حضرت فاطمه زهرا(س) در حدیثی مشهور به لوح جابر، این دوره با عصری معرفی کردند که مردم دچار فتنه ای کور می شوند؛ فتنه ای که امامی مدبر شرایط آن را به بهترین نحو مدیریت می کنند تا رشته امامت قطع نشود. در این باره می خوانیم: «بعد از او (امام صادق)، موسی را برگزیدم و بعد از او فتنه ای تاریک برپا می شود با اینکه ریسمان امامت پاره نمی شود و حجت من مخفی نمی ماند و اولیاء من به شقاوت نمی افتند. بدانید، هر کسی یکی از آنها را انکار کند، نعمت مرا انکار کرده است و هر کس آیه ای از کتاب مرا تغییر دهد بر من دروغ بسته است. وای بر افتراء زنندگان و منکران، در موقع پایان یافتن مدت بنده، حبیب و برگزیده ام موسی، کسی که هشتمین را تکذیب کند همه اولیایم را تکذیب کرده است».

این مسئله ما را بر آن داشت تا با حجت الاسلام سید محمدعلی برقعی رضوی، عضو جامعه مبلغین تهران و عضو دفتر آیت الله سیستانی گفت وگویی ترتیب دهیم تا با ویژگی های عصر امام کاظم(ع) و اقدامات حضرت در این عصر بیشتر آشنا شویم.

برقعی معتقد است مهم ترین فرقه هایی که در عصر امام کاظم علیه السلام شکل گرفتند، بیشتر متمرکز بر مسئله مهدویت و قائمیت بود. اسماعیلیه و واقفیه از جمله این دسته ها بر شمرده می شوند.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید.

آیه ای که نشان از توسل به اهل بیت دارد

* احساس می کنم معمولا وقتی از تاریخ زندگانی امام کاظم علیه السلام یا دیگر اهل بیت (ع) سخن می گوییم، گویی از کسانی یاد می کنیم که ۱۴۰۰ سال قبل زندگی کرده اند و حالا در بین ما نیستند. این نوع نگاه چقدر با آموزه های شیعی فاصله دراد؟

هر یک از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام خلفای الهی و وسیله خلایق برای رسیدن به قرب او هستند. خداوند فرمود «یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا إلیه الوسیلة؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوای الهی پیش گیرید و به او وسیله بجویید»؛ چرا که قاعده هستی را خداوند به گونه ای قرار داده تا محبت های الهی از مجرای خلفای او بر بشر جاری شود و در مقابل، بشر نیز برای دستیابی به موهبت ها و نعمات و دوری از آفت ها و بلایا از طریق خوبان درگاه خداوند یعنی اهل بیت عصمت و طهارت (علیهمالسلام) اقدام کند. این قاعده در تمام عرصه های زندگی جریان دارد. وسیله جستن به سوی خداوند چیزی است که ما به عنوان توسل یاد می کنیم که از یک ریشه اند. بنابراین ریشه قرآنی توسل، همین آیه از قرآن است. جابر بن عبدالله انصاری از رسول الله (ص) نقل می کند که حضرت فرمود: نحن الوسیلة إلی الله و الوصلة إلی رضوان الله؛ ما وسیله به سوی خداوند و مایه رسیدن به رضوان الهی هستیم.» با این حساب، کسانی که صرفا خدا خدا می کنند، اما با پیامبر و اهل بیت علیهم السلام کاری ندارند، به مقصودشان نمی رسند.

خداوند فرمود « یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا إلیه الوسیلة ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوای الهی پیش گیرید و به او وسیله بجویید». وسیله جستن به سوی خداوند چیزی است که ما به عنوان توسل یاد می کنیم که از یک ریشه اند. پیامبر(ص) نیز فرمود ما همان وسیله به سوی خداوند هستیم.

یادآوری این نکته هم ضروری است که وقتی از اهل بیت علیهم السلام سخن می گوییم، از کسانی یاد نمی کنیم که صرفا در یک بازه زمانی زیستند و بعد به شهادت رسیدند و تمام شدند بلکه از کسانی سخن می گوییم که همواره از ازل بوده اند و تا ابد خواهند بود؛ ایشان زندگانی هستند که در زمان و مکان نمی گنجند و در تمام دوران ها اثرگذارند. منتها این انوار مقدس الهی در یک بازه زمانی بنا بر حکمت خداوند پا به عرصه دنیا گذاشتند و بعد به جایگاه اصلی خودشان یعنی در آسمان ها و عوالم بازگشتند، اما همچنان اثرگذار هستند؛ لذا وقتی ما توسل به درگاه اهل بیت علیهم السلام می کنیم، پاسخ آن را در اکثر موارد می گیریم؛

در واقع کسی که مثلا برای امام حسین علیه السلام سفره نذری می اندازد و یا از باب الحوائج امام کاظم علیه السلام مدد می طلبد، از نهان اعتقاد به حی بودن و اثرگذار بودن این انوار مقدس دارد. فطرت ما شهادت می دهد که ایشان حضورشان پررنگ است و از رگ گردن به ما نزدیک ترند.

با این نوع نگاه، وقتی از تاریخ زندگانی اهل عترت صحبت می کنیم، از این باب است که حکمت خداوند درباره حضور ایشان را مطالعه کنیم؛ یعنی اهل بیت (ع در زمان حیاتشان در دنیا چه نقشی در راستای تحقق برنامه الهی و رشد بشریت به سوی ارزش ها و اهداف الهی داشتند.

* عصر امام کاظم (ع) با جریانات فکری متعددی مواجه هستیم؛ در بین همه اینها به اعتقاد شما کدام جریانات شاخص تر هستند و امام چه برخوردی با آنها داشت؟

در یک تقسیم بندی، زندگانی امام موسی بن جعفر علیه السلام را می توان به دو دوران تقسیم کرد:

قبل از امامت یعنی از سال ۱۲۸ تا ۱۴۸ ه.ق و دوران پس از امامت یعنی از ۱۴۸ تا ۱۸۳ ه.ق یعنی زمان شهادتشان. پادشاهان معاصر ایشان، منصور دوانیقی، مهدی، هادی وهارون عباسی بودند. مدت ۱۰ سال با منصور، ۱۰ سال مهدی عباسی، یک سال هادی و ۱۵ سال با هارون مواجه بودند. در این مدت رویدادهای متعددی شکل گرفت.

در بین رویدادهای مختلفی که در عصر امام کاظم (علیه السلام) رخ داد، سه نمونه از همگان برجسته تر است:

اولین مورد، تشکیل سازمان وکالت و تثبیت مرجعیت دینی فقها بود.

سازمان وکالت مجموعه ای از شیعیان با رهبری امام معصوم علیه السلام بود تا در پرتو آن بتوانند ضمن تثبیت آموزه های دین، ارتباط بین شیعیان با امام را حفظ کنند؛ چرا که عصر ائمه به ویژه امام کاظم علیه السلام عصر محدودیت فعالیت های شیعی بود و شیعیان در خفقان شدیدی قرار داشتند. هر حرکتی که سبب می شد حکومت وقت به ارتباط بین مردم و امام کاظم (علیه السلام) پی ببرد، عواقب بدی برای آن حضرت و شیعیان در پی داشت.

جمع آوری وجوهات شرعی از دیگر وظایف مهم وکلا بود. بنابراین وظایف این سازمان به امور مالی منحصر نبود و وظایف سیاسی، دینی و ارشادی را نیز شامل میشد.

راهکار امام کاظم در تقویت رابطه مردم با امام

* عده ای معتقدند این سازمان در زمان امام صادق علیه السلام شکل گرفت.

درباره زمان شکل گیری این سازمان دو نظر وجود دارد: عده ای معتقدند این تشکیلات از نیمه دوم عصر امامت، یعنی از زمان امام صادق علیه السلام شکل گرفت و عده ای آن را در عصر امامت امام کاظم میدانند که تا پایان عصر غیبت تداوم داشت. در هر صورت در زمان امام موسی بن جعفر شاهدیم وکلای آن حضرت در نقاطی مثل کوفه، بغداد، مدینه، مصر و برخی نقاط دیگر به فعالیت مشغول بودند. امام نیز مداوم این ساز و کار را تقویت می کردند.

وظایف دیگری که برای این سازمان برشمردند عبارتند از: نقش علمی و دینی، نقش ارشادی در معرفی امام معصوم (ع) †پس از شهادت امام پیشین، تحویل نامه های حاوی سؤالات شرعی و درخواست های شیعیان از امامان (ع) †به محضر ایشان و نیز دریافت و تحویل پاسخ آن ها به شیعیان، رفع اختلافات و منازعات شیعیان و غیره.

اسماعیلیه مدعی قائمیت فرزند ارشد امام صادق شدند

دومین رویداد مربوط به جریان اسماعیلیه یا ۶ امامیه بود. این جریان معتقد به امامت اسماعیل فرزند امام صادق علیه السلام داشتند؛ چرا که قائل بودند فرزند بزرگ تر صاحب امامت می شود. این در حالی بود که اسماعیل در حیات پدرش امام صادق از دنیا رفت.

امام که نسبت به فتنه پس از خود درباره واقفیه علم داشت، پس از فوت اسماعیل رفتار جالبی را پیش گرفت.

زرارة بن اعین گفت: حضرت صادق داود بن کثیر رقی و حمران بن اعین و ابا بصیر را خواست. مفضل بن عمر نیز آمد و گروهی را آورد تا سی نفر رسیدند. گفت داود صورت اسماعیل را بگشا. رو پوش از روی او برداشت فرمود خوب نگاه کن مرده است یا زنده. عرض کرد آقا مرده است. به یک یک آنها نشان داد تا همه دیدند فرمود خدایا تو شاهد باش. دستور داد او را غسل دهند و کفن کنند. بعد مجدد فرمود مفضل صورتش را باز کن ببین زنده است یا مرده؟ همه نگاه کنید. گفت آقا مرده است. فرمود درست نگاه کردید و دقت کردید؟ گفتند بله؛ از این کار امام در شگفت بودند.گفت خدایا تو شاهد باش.

خلاصه اینکه امام بار دیگر این رفتار را هنگام دفن اسماعیل انجام داد و پس از دفن نیز رو به مردم کرد و فرمود: این مرده غسل داده و کفن کرده که در لحد گذاشته شده کیست؟ گفتند اسماعیل پسر شما است. فرمود خدایا شاهد باش. در این موقع دست موسی را گرفته فرمود: این رهبر واقعی است و حقیقت با اوست و بقیه ائمه و پیشوایان از نسل او خواهند بود تا خداوند زمین و ساکنان آن را در اختیار دوازدهمین پیشوا گذارد.

آگاهی بخشی امام صادق از فتنه اسماعیلیه

امام صادق علیه السلام با ناراحتی فرمود: خدایا شاهد باش به زودی گروهی هواپرست تصمیم می گیرند نور خدا را خاموش کنند؛ (اشاره به موسی بن جعفر کرد) اما خداوند نور خود را تمام خواهد کرد گرچه کافران نخواهند. اشاره حضرت به آیه۸ سوره صف بود: «و الله متم نوره و لو کره الکافرون».

دومین موردی که سبب ابطال عقیده اسماعیلیه و عدم توجیه رفتار آنها بود، احادیث متعدد نبوی به ویژه لوح جابر است که اسامی یک یک ائمه علیهمالسلام در آنها مشخص بود.

در هر صورت آنها فتنه کردند و با وجود آنکه متوجه مرگ اسماعیل شدند، گفتند او همان قائم است و به زودی باز می گردد.

عده ای از شیعیان هم که پذیرفتند، مدعی شدن در حکم خدا بداء و تغییر صورت گرفته و امامت به امام کاظم رسیده است. هرچند در ظاهر پذیرفتن امامت امام کاظم برایشان غنیمت بود، اما مبانی فکری آنها غلط است؛ بداء یعنی حکم قبلی خدا نسخ شود و حکمی دیگر جایگزین شود. همان طور که گفتیم، از ابتدا حکم خدا بر امامت امام کاظم علیه السلام بود و پیامبر صلی الله علیه و آله و سایر عترت علیهمالسلام بارها به آن اشاره کرده بودند.

ارشد بودن فرزند در انتقال نسل امامت هم باطل است؛ چه اینکه در سلسلسه پیامبران، نبوت از نسل هارون تداوم یافت در حالی که موسی علیه السلام بزرگ تر بود همچنان که از لحاظ جایگاه نیز بسیار فراتر از برادرش هارون بود.

واقفیه معتقد بر قائمیت امام هفتم شدند

سومین رویداد، مربوط به واقفیه یا هفتم امامی ها بود. آنها بر خلاف اسماعیلیه بر امامت امام کاظم متوقف شدند.

آنان می گفتند موسی بن جعفر آخرین امام است و کسی را به امامت تعیین نکرده است و یا حداقل ما از آن آگاه نیستیم. سران واقفیه از وکلایی بودند که راه انحراف پیش گرفتند و اموالی که از امام کاظم نزدشان مانده بود، به امام رضا واگذار نکردند. اینها اگر متوسل به دروغ نمی شدند، باید فرزند ایشان را به امامت قبول می کردند و وجوه را تسلیم ایشان می کردند. لذا منکر فوت امام کاظم شدند و معتقد به قائمیت ایشان شدند.

هرچند برخی از آنها به دلیل شبهات فکری و عقیدتی به واقفیه گرایش یافتند که در جای خود محل بررسی است؛ آنها با استناد به روایاتی که قائم را امام کاظم علیه السلام معرفی کرده بود، بر مهدویت ایشان تصریح کردند.

بر این اساس واقفیه می گفتند امام کاظم رجعتی خواهد داشت و در آن علیه ظلم و ستم قیام خواهد کرد. هرچند عده ای از اینها از کارشان پشیمان شدن و بازگشنتند. در مقابل آنها، شیعیانی بودند که به امامت امام رضا گرایش یافتند که قطعیه شهرت یافتند.

دستاویز دیگر آنها در عصر امام رضا علیه السلام دیر فرزنددار شدن آن حضرت بود. این امر بهانه ای در دست واقفیان شده بود، همانها که در امامت امام رضا شک داشتند، به ایشان اعتراض می کردند که چگونه دعوی امامت می کند در حالی که جانشینی ندارد. امام علیه السلام آنها را دعوت به صبر می کرد و می فرمود خداوند پسری به من می بخشد که میان حق و باطل جدایی اندازد . با وجود آنکه شاهد ولادت امام جواد (علیه السلام) بودند، باز هم به عقاید خود ماندند؛ لذا امام رضا (علیه السلام) در توصیف آنها فرمود: واقفیه خران از شیعیان هستند؛ الواقفة هم حمیر الشیعة». سپس استناد به آیه فرمود: «إن هم إلا کالأنعام بل هم أضل سبیلا؛ نان جز مانند حیوانات نیستند، بلکه گمراه ترند.»

همه اینها از جهالت یک عده شیعیانی ناشی می شد که معرفت کافی به امام نداشتند و این زنگ خطری نیز برای ما محسوب می شود. کسانی لغزیزند که سبقه ای در مسائل دینی داشتند و همنشین اهل بیت (علیهم السلام) بودند.

زمانی که امام کاظم خود را فدای شیعیان کرد

عجیب است که امام کاظم علیه السلام در روایت قابل تأملی فرمود: خدای عز و جل بر شیعه غضب کرد، پس مرا مخیر ساخت که یا من و یا آنها فدا شویم، بخدا من با دادن جان خودم ایشان را حفظ کردم؛ إن الله عز و جل غضب علی الشیعة فخیرنی نفسی أو هم فوقیتهم و الله بنفسی». یعنی شیعه به دلیل رفتارهای منفی که پیش گرفته بود، در معرض غضب الهی قرار داشت، اما امام کاظم با گرو گذاشتن جان خویش و وساطتی که به خرج داد، از خدا برای شیعیان مهلت گرفت. هرچند اهل بیت جز خواست و رضایت خدا نمیخواهند.

* با توجه به آنچه مطرح کردید، ما در این زمان چه درس هایی می توانیم از سیره امام کاظم علیه السلام بگیریم/

باید بدانیم خداوند ما را مدام مورد آزمون قرار می دهد؛ در این بین آن کسی که پایبند به معارف عترت باشد، از آزمون های الهی سرافراز بیرون می آید. امام کاظم در روایتی ضمن توصیف قائم و ویژگی عصر آخرالزمان به همین نکته اشاره کرده و فرمود:او (قائم) پنجمین از پسران من است. برایش غیبتی طولانی است به دلیل ترس از جانش. در آن ایام، اقوامی مرتد می شوند و گروهی دیگر ثابت قدم می مانند.

خوشا به حال شیعه ما، کسانی که به ریسمان ما در غیبت قائم ما چنگ انداختند و در راه ولایت ما ثابت قدم هستند و از دشمنان ما بیزاری می جویند. آنها از ما و ما از آنها هستیم. قطعا به امام بودن ما راضی هستند و ما نیز به شیعه بودن آنها راضی هستیم؛ پس خوشا به حال آنها. سپس [باز هم] خوشا به حال آنها؛ به خدا سوگند آنها در درجه های ما روز قیامت همراه ما هستند؛ طوبی لشیعتنا المتمسکین بحبلنا فی غیبة قائمنا الثابتین علی موالاتنا و البراءة من أعدائنا أولئک منا و نحن منهم قد رضوا بنا أئمة و رضینا بهم شیعة فطوبی لهم ثم طوبی لهم و هم و الله معنا فی درجاتنا یوم القیامة.»

باید بدانیم خداوند ما را مدام مورد آزمون قرار می دهد؛ در این بین آن کسی که پایبند به معارف عترت باشد، از آزمون های الهی سرافراز بیرون می آید. ثبات قدم در مسیر اهل بیت(ع) و برائت عملی و قلبی از دشمنان شان راهکاری است که امام علیه السلام به شیعیان ارائه می دهند.

ثبات قدم در مسیر اهل بیت(ع) و برائت عملی و قلبی از دشمنان شان راهکاری است که امام علیه السلام به شیعیان ارائه می دهند.

انتهای پیام/