حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیه

• صفحه



• بحث





• خواندن



• نمایش تاریخچه

از ویکی شیعه

برای دیگر کاربردها فاطمه (ابهام زدایی) را ببینید.

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

نقش | معصوم • اصحاب کساء
نام | فاطمه
کنیه | ام ابیها • اُم الائمه • اُم الحسن • اُم الحسین • اُم المحسن
زادروز | ۲۰ جمادی الثانی، سال ۵ بعثت
زادگاه | مکه
شهادت | ۳ جمادی الثانی، ۱۱ق.
مدفن | ناشناخته
محل زندگی | مکه • مدینه
لقب(ها) | زهرا • صدیقه شهیده • طاهره • راضیه • مرضیه • مبارکه • بتول • سیدة نساء العالمین • کوثر
پدر | پیامبر اسلام(ص)
مادر | خدیجه(س)
همسر | امام علی(ع)
فرزندان | حسن • حسین • محسن • زینب • ام کلثوم
طول عمر | اختلافی: نظر رایج شیعه: ۱۸ سال

فاطِمه(س) مشهور به فاطمه زهرا (۵ بعثت -۱۱ق)، دختر پیامبر اسلام(ص) و خدیجه کبری(س) و همسر امام علی(ع) است. او یکی از پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) است که شیعیانِ دوازده امامی آنها را معصوم می دانند. امام دوم و سوم شیعیان، زینب(س) و ام کلثوم از فرزندان او هستند. زهرا، بَتول، سیدة نساء العالمین (برترین زن در دو عالم) از القاب وی و اُمّ اَبیها (مادر پدرش) کنیه مشهور او است. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز مباهله با مسیحیان نجران بوده است.

سوره کوثر، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه اطعام و احادیثی چون حدیث بَضعه در شأن و فضیلت فاطمه نازل و نقل شده اند. در روایات آمده است که پیامبر(ص)، فاطمه(س) را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی خداوند دانسته است.

دربارهٔ دوران کودکی و نوجوانی فاطمه(س) گزارش های کمی وجود دارد. از این دوران فقط گزارش هایی دربارهٔ همراهی او با پیامبر(ص) در مقابل خشونت های مشرکان، حضور او در شِعب ابی طالب و هجرت به مدینه همراه امام علی(ع) نقل شده است.

فاطمه(س) در سال دوم هجرت با امام علی(ع) ازدواج کرد. انجام فعالیت های اجتماعی و همراهی با پیامبر اسلام(ص) در برخی از جنگ ها از جمله فتح مکه از جمله کارهای او بعد از هجرت بود.

فاطمه(س) در ماجرای سقیفه ضمن مخالفت با اقدام شورای سقیفه، خلافت ابوبکر را غاصبانه خواند و با او بیعت نکرد. او در جریان مصادره فدک و دفاع از خلافت امام علی(ع) خطبه ای خواند که به خطبه فدکیه معروف است. وی اندکی پس از رحلت پیامبر(ص) و در جریان هجوم طرفداران ابوبکر به خانه اش، آسیب دید، در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی در ۳ جمادی الثانی سال ۱۱ هجری قمری در مدینه به شهادت رسید. پیکر دختر پیامبر(ص) به سفارش خودش، شبانه و مخفیانه تشییع و دفن شد و قبرش هیچ گاه مشخص نشد.

تسبیحات حضرت زهرا(س)، مصحف فاطمه، خطبه فدکیه بخشی از میراث معنوی فاطمه است. مصحف فاطمه(س) کتابی است شامل سخنانی که فرشته الهی به او الهام کرده و امام علی(ع) آنها را نوشته است. این صحیفه بنابر روایات، در دست امامان بوده و هم اکنون در دست امام زمان(عج) است.

شیعیان، فاطمه(س) را الگوی خود می دانند و در سالروز شهادت وی که به ایام فاطمیه مشهور است، عزاداری می کنند. در ایران سالروز ولادت فاطمه(س) (۲۰ جمادی الثانی)، روز زن و مادر نامگذاری شده و نام فاطمه و زهرا جزو بیشترین نام ها برای دختران است.

آثاری که راجع به فاطمه زهرا(س) تألیف یا جمع آوری شده، می توان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَت نگاری و زندگینامه نویسی تقسیم کرد.

نام و نسب

اقبال لاهوری متفکر و شاعر مسلمان، بزرگی خانواده حضرت زهرا را چنین ترسیم کرده است:

مریم از یک نسبت عیسی عزیز

از سه نسبت حضرت زهرا عزیز

نور چشم رحمة للعالمین

آن امام اولین و آخرین

بانوی آن تاجدار «هل اتی»

مرتضی مشکل گشا شیر خدا

مادر آن مرکز پرگار عشق

مادر آن کاروان سالار عشق[۱]

فاطمه دختر پیامبر اسلام محمد بن عبدالله و خَدیجَه بنت خُوَیلد است. برای فاطمه(س) القاب متعددی (در حدود ۳۰ لقب) یاد شده است. زهرا، صِدّیقه، مُحَدَّثه، بَتول، سیدة نساء العالمین، منصوره، طاهره، مُطهّره، زَکیّه، مبارکه، راضیه، مرضیه از مشهورترین القاب فاطمه اند.[۲]

برای فاطمه(س) چند کُنیه گفته شده است: اُمّ اَبیها، اُم الائمه، ام الحسن، ام الحسین و ام المحسن.[۳]

همچنین ببینید: فهرست کنیه ها و لقب های حضرت فاطمه(س)

---

• ن


• ب


• و

حضرت فاطمه زهرا

| فاطمه بنت زائده | | | | خویلد بن أسد | | | | آمنه | | | | عبدالله
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---
| | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | خدیجه | | | | | | | | | | پیامبر اکرم
| | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | حضرت فاطمه | | | | امام علی
| | |
| | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | حسن | | حسین | | زینب | | ام کلثوم | | محسن

زندگی نامه

گاه شمار زندگی حضرت فاطمه(س)

۲۰ جمادی الثانی سال۵بعثت | تولد
۱۰ رمضان سال ۱۰ بعثت | وفات مادرش خدیجه[۴]
اواخر صفر ۲ق. | عقد فاطمه با علی بن ابی طالب(ع)[۵]
۱ ذی الحجه ۲ق. | ازدواج و رفتن به خانه امیرالمومنین(ع)[۶]
۱۵ رمضان ۳ق. | تولد نخستین فرزند: امام حسن(ع)[۷]
۷ شوال ۳ق. | حضور در محل غزوه احد برای درمان جراحت های پیامبر(ص) [۸]
۳ شعبان ۴ق. | تولد امام حسین(ع)[۹]
۵ جمادی الاول ۵ق یا ۶ق. | تولد زینب(س)[۱۰]
سال ۶ق. | تولد ام کلثوم[۱۱]
سال ۷ قمری؟ | بخشیدن فدک به فاطمه(س) از سوی پیامبر(ص)[۱۲]
۲۴ ذی الحجه ۹ق. | حضور در مباهله[۱۳]
۲۸ صفر یا ۱۲ ربیع الاول ۱۱ق. | رحلت پدرش، رسول خدا(ص)[۱۴]
ربیع الاول ۱۱ق. | مصادره فدک به دستور ابوبکر
ربیع الاول ۱۱ق. | خواندن خطبه فدکیه در مسجد پیامبر (ص)
ربیع الاول ۱۱ق | ساختن بیت الاحزان در بقیع توسط امام علی(ع) برای عزاداری فاطمه در فراق پدر
ربیع الثانی ۱۱ق | هجوم به خانه فاطمه و آتش زدن در و سقط شدن محسن بن علی
۱۳ جمادی الاول[۱۵] یا ۳ جمادی الثانی ۱۱ق.[۱۶] | شهادت

• ن


• ب


• و

فاطمه(س) آخرین فرزند پیامبر(ص) و خدیجه(س) است.[۱۷] به اتفاق مورخان، فاطمه در مکه و در منزل خدیجه در محلی به نام زُقاق (کوچه، گذرگاه) العطّارین و زُقاق الحجر در نزدیکی مَسعی به دنیا آمد.[۱۸]

تولد و دوران کودکی

بر اساس دیدگاه رایج شیعیان، حضرت فاطمه(س) در سال ۵ بعثت مشهور به سَنَه اَحقافیه (سال نزول سوره احقاف)[۱۹] متولد شد.[۲۰] شیخ مفید و کفعمی سال دوم بعثت را زمان تولد فاطمه(س) دانسته اند.[۲۱] طبق دیدگاه رایج اهل سنت، ولادت فاطمه(س) پنج سال پیش از مبعث بود.[۲۲]

در منابع شیعه، روز تولد فاطمه(س) ۲۰ جمادی الثانی ذکر شده است.[۲۳] بنا به روایتی که از امام باقر(ع) نقل شده است این نامگذاری از جانب خدا صورت گرفته است. در ادامه این روایت دربارهٔ این نامگذاری آمده است که خداوند او را در میثاق (عهد الست و عالم ذر) به علم جدا نمود و از ناپاکی دور داشت.[۲۴] همچنین بنا بر روایتی که در کتاب ذخائر العقبی (نوشته شده در قرن ۷ق) از پیامبر(ص) نقل شده است فاطمه فاطمه نامیده شد چون خدا او و ذریه اش را از آتش جهنم بازداشته است.[۲۵]

از زندگی فاطمه در کودکی و نوجوانی گزارش های تاریخی کمی وجود دارد.[۲۶] بر اساس گزارش های تاریخی، پس از آشکار شدن دعوت پیامبر، فاطمه در برخی موارد شاهد خشونت های مشرکان علیه پدرش بود. علاوه بر این، سه سال از دوران کودکی فاطمه، در شِعب ابی طالب و تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی مشرکان علیه بنی هاشم و پیروان پیامبر اسلام گذشت.[۲۷] فاطمه همچنین در کودکی، مادرش خدیجه را از دست داد.[۲۸] تصمیم قریش برای قتل پیامبر(ص)[۲۹] خروج شبانه پیامبر از مکه و هجرت به مدینه، و هجرت فاطمه به مدینه همراه با علی(ع) و برخی از زنان، مهم ترین رخدادهای دوران کودکی زهرا(س) بوده است.[۳۰]

خواستگاری و ازدواج

مقالهٔ اصلی: ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)

فاطمه(س) خواستگاران متعددی داشت؛ اما در نهایت با امام علی(ع) ازدواج کرد. به اعتقاد برخی پژوهشگران پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه و رهبری جامعه اسلامی، فاطمه(س) به سبب نسبت فرزندی با پیامبر(ص) در میان مسلمانان مورد احترام قرار گرفت و جایگاه والایی یافت.[۳۱] در کنار این مسئله ابراز محبت پیامبر به فاطمه(س)[۳۲] و ویژگی های فاطمه در مقایسه با زنان دوره خود[۳۳] موجب شد برخی از مسلمانان به دنبال ازدواج با دختر پیامبر(ص) باشند.[۳۴] شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران اسلام آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند از فاطمه خواستگاری کردند.[۳۵] ابوبکر، عمر[۳۶] و عبدالرحمن بن عوف[۳۷] از این افراد بودند. همه خواستگاران جواب ردّ از پیامبر شنیدند.[۳۸] پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می فرمود: «ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الهی است.»[۳۹] و در مواردی نیز نارضایتی فاطمه(س) از ازدواج با خواستگاران را مطرح می کرد.[۴۰]

علی(ع) به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای ازدواج با فاطمه داشت؛[۴۱] اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی داد از دختر پیامبر خواستگاری کند.[۴۲] سعد بن معاذ این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت نمود.[۴۳] پیامبر(ص) درخواست امام علی(ع) و ویژگی های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد.[۴۴] پیامبر نیز به امر الهی فاطمه(س) را به ازدواج با علی(ع) درآورد.[۴۵] علی(ع) مانند دیگر مهاجران، در ماه های نخستینِ پس از هجرت، وضعیت اقتصادی سختی داشت.[۴۶] از این رو به توصیه پیامبر، زره خود را فروخت (یا رهن داد) و قیمت آن را مهر فاطمه قرار داد.[۴۷] مراسم عقد علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در مسجد پیامبر(ص) برگزار شد.[۴۸] دربارهٔ تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.[۴۹] مراسم عروسی پس از جنگ بدر در شوال یا ذی الحجة سال ۲ هجری قمری برگزار شد.[۵۰]

زندگی مشترک با علی(ع)

همچنین ببینید: خانه فاطمه(س)

در گزارش های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به علی(ع) به گونه های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می کرد و او را بهترین همسر می خواند.[۵۱] نقل شده است فاطمه، علی(ع) را در خانه با کلمات محبت آمیز[۵۲] و در میان مردم با کنیه اباالحسن خطاب می کرد.[۵۳] در گزارش هایی آمده است که فاطمه(س) در خانه با عطر و وسایل زینتی خود را می آراست.[۵۴]

دوره نخست زندگی فاطمه(س) و علی(ع) با شرایط دشوار اقتصادی همراه بود[۵۵] و در برخی زمان ها غذایی برای سیر کردن حسنین(ع) نمی یافتند؛[۵۶] اما فاطمه(س) به وضع موجود اعتراض نمی کرد و گاه برای کمک به همسر خود در تأمین معاش، پشم ریسی می کرد.[۵۷]

فاطمه(س) براساس توصیه پیامبر(ص)[۵۸] تمایل داشت کارهای درون منزل را خود انجام دهد و امور خارج از منزل را به علی(ع) واگذارد.[۵۹] زمانی که فضه را به عنوان خادم به خانه اش فرستاد، نیمی از کارهای خانه را خود انجام می داد و نیمی دیگر را به فضه می سپرد.[۶۰] بر اساس برخی از گزارش ها به توصیه فاطمه(س) یک روز فضه و روز دیگر فاطمه(س) خانه داری می کردند.[۶۱]

امام علی(ع) متقابلا فاطمه را احترام می کرد. روایتی که از امام علی(ع) نقل شده است که نه من هیچ گاه فاطمه را به خشم آوردم و نه فاطمه هیچ گاه مرا به خشم آورد.[۶۲]در ماجرای درخواست ابوبکر و عمر از امام علی(ع) برای ملاقات با فاطمه(س)، وی خطاب به علی(ع) گفت: خانه از آنِ توست و این زن آزاده ای که با تو سخن می گوید همسر تو، هر کاری خواستی انجام بده.[۶۳]

فرزندان

منابع شیعه و اهل سنت هم رأی اند که حسن،[۶۴] حسین،[۶۵] زینب[۶۶] و ام کلثوم[۶۷] چهار فرزند فاطمه و علی هستند.[۶۸] در منابع شیعه و برخی از منابع اهل سنت از فرزند دیگری برای او نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر(ص) بر فاطمه وارد شد سقط گردید. نام او مُحسِن یا مُحَسَّن ذکر شده است.[۶۹]

وقایع پایان زندگی

در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنان که گفته شده در این دوره هیچ کس زهرا(س) را خندان ندید.[۷۰] درگذشت پیامبر(ص)،[۷۱] ماجرای سقیفه، غصب خلافت، مصادره فدک توسط ابوبکر و خواندن خطبه فدکیه در حضور صحابه[۷۲] مهم ترین وقایع پایانی زندگی اوست. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛[۷۳] به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه آن تهدید به آتش زدن خانه فاطمه است.[۷۴] بیعت نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این هجوم فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکر[۷۵] آسیب دید و فرزندش سقط شد.[۷۶] فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی به شهادت رسید.[۷۷] در کتاب الاحتجاج سخنانی نیز از او در جمع زنان مدینه که به قصد عیادت به خانه اش آمده بودند گزارش شده است که در بردارنده پاره ای دیگر از مواضع حضرت و اظهار نارضایتی از مواضع مردم پس از وفات پیامبر(ص) است.[۷۸]

فاطمه به علی(ع) وصیت کرد مخالفانش در نماز گزاردن بر پیکرش و مراسم دفن او شرکت نکنند و از علی(ع) خواست شبانه وی را دفن کند.[۷۹] بر اساس دیدگاه مشهور،[۸۰] فاطمه(س) در ۳ جمادی الثانی سال ۱۱ هجری قمری در مدینه به شهادت رسید.[۸۱] عمر او را هجده سال گفته اند؛[۸۲] اما در روایتی از امام باقر(ع) عمر او ۲۳ سال ذکر شده است.[۸۳]

مشارکت ها و مواضع سیاسی

فاطمه(س) فعالیت های اجتماعی و موضع گیری های سیاسی متعددی داشته است. هجرت به مدینه، مداوای پیامبر(ص) در جریان جنگ احد،[۸۴] حضور در کنار بدن حمزه سیدالشهدا همراه با صفیه خواهر حمزه وعمه پیامبر(ص) در اُحُد[۸۵] رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ خندق[۸۶] و همراهی اش در فتح مکه[۸۷] از جمله فعالیت های وی قبل از رحلت پیامبر(ص) است؛ اما بیشتر فعالیت های سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگی اش پس از رحلت پیامبر است. از مهم ترین موضع گیری های سیاسی وی این موارد است: مخالفت با واقعه سقیفه و انتخاب ابوبکر به عنوان خلیفه پس از پیامبر، رفتن به خانه سران مهاجر و انصار برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و برتری امام علی(ع) برای خلافت، تلاش برای بازپس گیری مالکیت فدک، خواندن خطبه فدکیه در جمع مهاجرین و انصار، دفاع از علی(ع) در ماجرای هجوم به خانه او، سخنرانی در جمع زنان (مهاجر وانصار) که به عیادتش آمدند و وصیت کردن برای انجام مراسم پس از مرگش به صورت مخفیانه و پنهانی. به باور برخی پژوهشگران، بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از رحلت پیامبر(ص) به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به غصب خلافت از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.[۸۸]

مخالفت با تصمیم شورای سقیفه

مقالهٔ اصلی: واقعه سقیفه بنی ساعده

میشل کعدی؛ نویسنده مسیحی

فاطمه زهرا مجاهد در راه خدا، اسلام و حق است. او در مقابل ظلم ایستادگی کرد و برای حمایت از سیاست بر حق الهی به پا خواست. او زمانی اعتراض خود را به اوج رساند که وصیت کرد شبانه دفن شود تا افرادی که منکر حق شدند و او را اذیت کردند، نتوانند در تشییع او حاضر شوند.
«کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»، وبگاه شبکه الکوثر.

پس از تشکیل شورای سقیفه و بیعت عده ای با ابوبکر به عنوان خلیفه، فاطمه در کنار علی(ع) و شماری از صحابه نظیر طلحه و زبیر با این اقدام مخالفت کردند؛[۸۹] زیرا در واقعه غدیر، پیامبر(ص) امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده بود.[۹۰] بر اساس گزارش های تاریخی فاطمه به همراه علی به سراغ صحابه می رفتند و از آنان طلب یاری می کردند. صحابه در پاسخ به درخواست فاطمه می گفتند اگر پیش از آنکه با ابوبکر بیعت کنند چنین درخواستی می کرد، از خلافت علی(ع) حمایت می کردند.[۹۱]

ماجرای فدک و خطبه فدکیه

مقاله های اصلی: ماجرای فدک و خطبه فدکیه

پس از آنکه ابوبکر فدک را از فاطمه(س) گرفت و آن را به نفع خلافت خود مصادره کرد، فاطمه(س) با این اقدام او مخالفت کرد.[۹۲] او برای بازپس گیری فدک با ابوبکر گفتگو کرد و پس از ارائه دلیل و شاهد،[۹۳] ابوبکر در نوشته ای فدک را از آنِ فاطمه دانست؛ اما عمر بن خطاب با بی احترامی آن نوشته را از فاطمه(س) گرفت و پاره کرد.[۹۴] برخی منابع از ضربه عمر به فاطمه(س) و آسیب دیدن و سقط جنینش در این ماجرا خبر داده اند.[۹۵] فاطمه پس از بی نتیجه ماندن تلاشش برای بازپس گیری فدک، به مسجد پیامبر رفت و در حضور صحابه خطبه ای، که بعدها به خطبه فدکیه مشهور شد، خواند و در آن، اقدام ابوبکر در مصادره فدک و غصب خلافت را نکوهش کرد. فاطمه(س) در این خطبه نتیجه اقدامات ابوبکر و طرفداران او را آتش دوزخ دانست.[۹۶] از این خطبه برای اثبات جواز مشارکت زنان مسلمان در اجتماعات سیاسی استفاده می شود.[۹۷]

همراهی با تحصن کنندگان مخالف ابوبکر

مقالهٔ اصلی: واقعه تحصن در خانه فاطمه

پس از آنکه صحابه، ابوبکر را خلیفه خواندند و با او بیعت کردند و سخن پیامبر(ص) بر جانشینی امام علی(ع) را نادیده گرفتند، فاطمه(س) به همراه علی(ع)، بنی هاشم و تعدادی از صحابه با این بیعت مخالفت کردند و در خانه فاطمه تحصن کردند.[۹۸] عباس بن عبدالمطلب، سلمان فارسی، ابوذر غفاری، عمار بن یاسر، مقداد، اُبیّ بن کَعب، و گروهی از بنی هاشم از جمله تحصن کنندگان بودند.[۹۹]

دفاع از علی(ع) در واقعه هجوم به خانه

مقالهٔ اصلی: واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)

به دنبال هجوم موافقان خلافت ابوبکر به خانه علی(ع)، فاطمه(س) در مقابل مهاجمان ایستاد و از بردن اجباری علی(ع) برای بیعت با ابوبکر ممانعت کرد.[۱۰۰] بر اساس گزارش ابن عبدربّه، از عالمان اهل سنت در قرن سوم و چهارم قمری، پس از مطلع شدن ابوبکر از تحصن مخالفانش در خانه فاطمه(س)، دستور داد به آنجا حمله کنند و جمع مخالفان را برهم بزنند و در صورت مقاومت، با آنان وارد جنگ شوند. عمر به همراه عده ای به سوی خانه فاطمه(س) رفت و از تحصن کنندگان خواست از خانه بیرون بیایند؛ سپس تهدید کرد در صورت سرپیچی از دستورش، خانه را آتش می زند.[۱۰۱] عمر به همراه دیگر مهاجمان با خشونت وارد خانه شدند. در این میان، حضرت فاطمه(س) مهاجمان را تهدید کرد که اگر از خانه بیرون نروند به خدا شکایت خواهد کرد.[۱۰۲] از این رو مهاجمان خانه را ترک کردند و به جز علی و بنی هاشم همه تحصن کنندگان را به مسجد بردند تا با ابوبکر بیعت کنند.[۱۰۳]

مهاجمان پس از آنکه از تحصن کنندگان به اجبار بیعت گرفتند، برای آنکه از امام علی(ع) و بنی هاشم نیز بیعت بگیرند، دوباره به خانه فاطمه(س) هجوم بردند و درِ خانه را آتش زدند. فاطمه که پشت در قرار داشت، بر اثر آتش و فشار و ضربه عمر، قنفذ و دیگر همراهان بر درب خانه، مجروح و جنینش (محسن(ع)) سقط شد.[۱۰۴] در برخی گزارش ها آمده است قنفذ، فاطمه(س) را بین در و دیوار گذاشت[۱۰۵] و در را به فاطمه(س) کوبید و پهلوی او را شکست.[۱۰۶] فاطمه(س) پس از این ماجرا در بستر بیماری افتاد.[۱۰۷]

خشم فاطمه(س) از ابوبکر و عمر

برخوردهای شدید ابوبکر و عمر با فاطمه و علی بر سر ماجرای فدک و وقایع مرتبط با بیعت اجباری با خلیفه، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را تا پایان زندگی اش به دنبال داشت.[۱۰۸] بر اساس گزارش ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. آنان در نهایت با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و سلام آنان را بی پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری حدیث بضعه که در آن پیامبر خشنودی و خشم خود را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم او شده اند.[۱۰۹] در برخی از گزارش ها آمده است فاطمه سوگند خورد پس از هر نمازی آنان را نفرین کند.[۱۱۰]

خطبه در دیدار با زنان مهاجر و انصار

مقالهٔ اصلی: خطبه حضرت فاطمه در جمع زنان مدینه

پس از رحلت پیامبر(ص) و بستری شدن فاطمه، در خانه جمعی از زنان مهاجر و انصار از فاطمه(س) و سخنان حضرت در پاسخ به احوالپرسی آنان یکی از این حوادث است. حضرت فاطمه(س) در این دیدار پس از حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پدرش به شدت مردان (مهاجران و انصار) را به این سبب توبیخ و نکوهش کرد که جانشینی پیامبر را از جایگاهش کندند و از پایگاه رسالت دورش کردند؛ و خود را گرفتار زیانی آشکار ساختند. حضرت زهرا(س) در ادامه سخنش علت روی گردانی مردم و انتقامشان از امام علی(ع) را پایبندی و محافظت او بر اجرای عدالت دانست و تصریح کرد که اگر به حکومتش دل می دادند و او را می پذیرفتند؛ آنان را به آبشخوری گوارا وارد می کرد که آب از دو سوی آن لبریز بود، و درهای برکات زمین و آسمان بر آنان باز می شد واینک که حکومت و حاکمیتش را نپذیرفتند خداوند آنان را به آنچه کرده اند مؤاخذه و عِقاب خواهد کرد.[۱۱۱] بر اساس برخی گزارش ها پس از این دیدار چون مردان مهاجر و انصار در جریان قرار گرفتند برای (به ظاهر) عذرخواهی و (بیشتر به قصد) توجیه کاری (بیعت با ابوبکر) که کرده بودند به حضور فاطمه آمدند که حضرت زهرا(س) به آنان فرمود: دور شوید از من، که دیگر، بعد از عذرخواهی های غیر صادقانه، عذری باقی نمانده است و این تقصیر و اشتباه شما قابل برگشت نخواهد بود.[۱۱۲]

شهادت، تشییع، تدفین

مقاله های اصلی: شهادت حضرت فاطمه(س) و تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س)

فاطمه پس از مدتی بیماری ناشی از صدمات جسمی که در حوادث پس از رحلت پیامبر متحمل شد، در سال ۱۱ هجری قمری درگذشت.[۱۱۳] دربارهٔ تاریخ شهادت اختلاف نظر وجود دارد و از چهل شب پس از رحلت پیامبر(ص) تا هشت ماه پس از آن ذکر شده است.[۱۱۴] مشهورترین قول نزد شیعه،[۱۱۵] سوم جمادی الثانی است؛[۱۱۶] یعنی ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص).[۱۱۷] مستند این قول روایتی از امام صادق(ع) است.[۱۱۸] بر اساس دیدگاه های دیگر، ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر[۱۱۹] (۱۳ جمادی الاول)، هشتم ربیع الثانی،[۱۲۰] سیزدهم ربیع الثانی[۱۲۱] و سوم رمضان[۱۲۲] روز شهادت فاطمه(س) است.

امام کاظم(ع) در روایتی به شهادت فاطمه(س) تصریح کرده است.[۱۲۳] در روایتی از امام صادق(ع) سبب شهادت فاطمه(س) ضربه قنفذ با غلاف شمشیر ذکر شده است که موجب سقط محسن و بیماری و در نتیجه شهادت او شد.[۱۲۴]

به اعتقاد برخی پژوهشگران، وصیت فاطمه بر دفن پنهانی پیکرش، آخرین اقدام سیاسی او در مخالفت با دستگاه خلافت بود.[۱۲۵]

محل دفن

مقالهٔ اصلی: محل دفن حضرت فاطمه(س)

حضرت فاطمه قبل از شهادت، وصیت کرده بود دوست ندارد افرادی که به او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش نماز بخوانند و در تشییع او حاضر شوند؛ از این رو خواسته بود او را مخفیانه تشییع و دفن کنند و محل دفن او مخفی بماند.[۱۲۶] به گفته مورخان، علی(ع) به کمک اسماء بنت عُمیس، همسرش را غسل داد[۱۲۷] و خود بر پیکرش نماز خواند.[۱۲۸] به غیر از امام علی(ع) چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی امام حسن، امام حسین، عباس بن عبدالمطلب، مقداد، سلمان، ابوذر، عمار، عقیل، زبیر، عبدالله بن مسعود و فضل بن عباس را افرادی دانسته اند که در این نماز شرکت داشتند.[۱۲۹]

امام علی(ع) پس از دفن، آثار قبر بودن را از بین برد تا قبر مشخص نباشد.[۱۳۰] علاوه بر نامعلوم بودن مکان دقیق قبر، در کلیت مکانی که قبر در آن قرار دارد نیز نقل های مختلفی وجود دارد:[۱۳۱]

• برخی محل دفن حضرت فاطمه(س) را در روضة النبی دانسته اند.[۱۳۲]


• خانه حضرت فاطمه و امام علی(ع) مکان دیگر محل دفن معرفی شده است. این مکان با گسترش مسجدالنبی در زمان بنی امیه، بخشی از مسجد قرار گرفت.[۱۳۳]


• برخی منابع به صورت مطلق قبرستان بقیع را به عنوان محل دفن حضرت فاطمه ذکر کرده اند.[۱۳۴]


• خانه عقیل بن ابی طالب مکان دیگری است که منابع آن را محل دفن حضرت فاطمه دانسته اند.[۱۳۵] خانه عقیل، خانه ای بزرگ، در کنار قبرستان بقیع بود[۱۳۶] و پس از دفن شدن پیکر فاطمه بنت اسد، عباس بن عبدالمطلب و تعدادی از امامان شیعه(ع) از حالت مسکونی به صورت زیارتگاه عمومی تغییر یافت.[۱۳۷]

فضائل

مقالهٔ اصلی: فضایل حضرت فاطمه(س)

در منابع روایی، تفسیری و تاریخیِ شیعه و اهل سنت فضائل متعددی برای حضرت زهرا(س) گزارش شده است. برخی از این فضیلت ها منشأ قرآنی دارند، مانند آیه تطهیر و آیه مباهله. در این گونه فضائل شأن نزول آیات دربارهٔ اهل بیت پیامبر است و فاطمه نیز یکی از اهل بیت است. شماری از فضیلت ها نیز در روایات نقل شده اند نظیر حدیث بَضعه و مُحَدَّثه بودن.

عصمت

مقالهٔ اصلی: عصمت حضرت زهرا(س)

به گفته علامه مجلسی، شیعیان اجماع قطعی بر عصمت حضرت فاطمه(س) دارند.[۱۳۸] آیه تطهیر،[۱۳۹] حدیث بضعه و احادیث بیان کننده عصمت اهل بیت(ع) از دلایل عصمت فاطمه(س) به شمار می روند.[۱۴۰] بر اساس آیه تطهیر، خداوند اراده کرده است اهل بیت(ع) را از هرگونه زشتی و پلیدی پاک گرداند و بنابر بسیاری از روایات شیعه و اهل سنت، فاطمه یکی از مصادیق اهل بیت است.[۱۴۱] لازمه معصوم بودن حضرت زهرا(س) آن است که از برخی شئون پیامبران و امامان(ع)، مانند حجیت گفتار و رفتار و تقریر و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین برخوردار بوده و سیره عملی و موضع گیرهای او ملاک تشخیص حق از باطل باشد و همچنین الگوی کامل در عرصه های زندگی به شمار می رود.[۱۴۲]

در منابع روایی و تاریخی اهل سنت نیز روایاتی گزارش شده که پیامبر(ص) با استشهاد به آیه تطهیر، اهل بیت خود یعنی فاطمه(س)، علی(ع)، حسن(ع) و حسین(ع) را از هرگونه گناه مبری دانسته است.[۱۴۳]

عبادت

مقالهٔ اصلی: نماز حضرت فاطمه(س)

فاطمه زهرا(س) همانند پیامبر(ص) علاقه زیادی به عبادت داشت و بخشی از اوقات خود را به نماز و مناجات می گذراند.[۱۴۴] در برخی منابع گزارش هایی دربارهٔ امداد غیبی نسبت به فاطمه(س) وجود دارد؛ برای نمونه سلمان فارسی از اینکه زهرا(س) در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می چرخد، تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «... خداوند جبرئیل را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند».[۱۴۵] طولانی بودن نمازها، شب زنده داری، دعا برای دیگران از جمله همسایه ها،[۱۴۶] روزه داری، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل بیت، برخی صحابه و تابعین بر آن تأکید شده است.[۱۴۷] بر همین اساس در کتاب های دعا و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به فاطمه(س) منسوب است.[۱۴۸]

جایگاه فاطمه نزد خدا و پیامبر

علمای شیعه[۱۴۹] و اهل سنت،[۱۵۰] براساس آیه ۲۳ سوره شوری مشهور به آیه مودت، محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش خدا به مسلمانان دانسته اند. در آیه مودت پاداش رسالت پیامبر(ص) دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده است که مفسران از آن به اهل بیت(ع) تعبیر کرده اند.[۱۵۱] بر اساس روایات، خویشاوندان یا (به تعبیر مفسران) اهل بیت در این آیه، فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) هستند.[۱۵۲] علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که بر اساس آن خداوند به خشم فاطمه خشمگین و به خشنودی او خشنود می شود.[۱۵۳]

سید محمدحسن میرجهانی در کتاب جُنّة العاصمه حدیثی را در کتاب خود آورده است که خلقت فاطمه را علت خلقت افلاک می داند. این حدیث که با نام حدیث لولاک خوانده می شود از پیامبر(ص) نقل شده است، و بر اساس آن خلقت افلاک در گرو خلقت پیامبر و خلقت پیامبر در گرو خلقت علی(ع) بوده است و خلقت پیامبر و علی در گرو خلقت فاطمه.[۱۵۴] برخی ضمن اشکال به سند این حدیث، محتوای آن را قابل توجیه می دانند.[۱۵۵]

پیامبر(ص) علاقه زیادی به فاطمه(س) داشت و به او بیشتر از دیگران محبت و احترام می کرد. در حدیثی مشهور به حدیث بضعه پیامبر(ص) فاطمه را پاره تن خود معرفی می کند و می گوید هر کس او را بیازارد، مرا آزرده است. این روایت را محدثان نخستین نظیر شیخ مفید از میان علمای شیعه و احمد بن حنبل از میان علمای اهل سنت، به گونه های مختلف گزارش کرده اند.[۱۵۶] رسول اسلام(ص) زمانی که به مسافرت می رفت، آخرین نفری که با او خداحافظی می کرد فاطمه(س) بود و وقتی از سفر برمی گشت، ابتدا به دیدن فاطمه می رفت.[۱۵۷]

سرور زنان

در روایات متعددی که شیعیان و اهل سنت نقل کرده اند آمده است فاطمه برترینِ زنان بهشت، برترینِ زنان دو عالم و برترینِ زنان امت است.[۱۵۸]

تنها زن برگزیده در ماجرای مباهله

از میان زنان مسلمان تنها فاطمه(س) برای حضور در مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران انتخاب شد. این ماجرا در آیه مباهله ذکر شده است. بنابر منابع تفسیری، روایی و تاریخی، آیه مباهله در برتری و فضیلت اهل بیت پیامبر نازل شده است.[۱۵۹] فاطمه، امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همراهان پیامبر در این واقعه بودند.[۱۶۰]

استمرار نسل پیامبر از طریق فاطمه

تداوم نسل پیامبر از فاطمه و تعیین امامان شیعه از فرزندان فاطمه به عنوان یکی از فضائل او ذکر شده است.[۱۶۱] برخی از مفسران استمرار نسل پیامبر از فاطمه را مصداق کوثر یعنی خیر فراوان در سوره کوثر دانسته اند.[۱۶۲]

سخاوت

سخاوت فاطمه(س) به عنوان یکی از ویژگی های رفتاری او گزارش شده است. او در زندگی مشترک خود با علی(ع) زمانی که در وضعیت مطلوب اقتصادی قرار داشت ساده زیست بود و همیشه انفاق می کرد.[۱۶۳] اهدای لباس نو در شب عروسی خود به فرد محتاج،[۱۶۴] بخشیدن گردنبند به فقیر[۱۶۵] و دادن همه غذای خود به مسکین، یتیم و اسیر از جمله این موارد است.[۱۶۶] بر اساس گزارش های روایی و تفسیری پس از آنکه فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) سه روز پی در پی هنگام افطار همه غذای خود را به نیازمند دادند آیه اطعام در شأن آنان نازل شد.[۱۶۷]

زهد و ساده زیستی

جهیزیه حضرت فاطمه شانزده یا نوزده قلم جنس بوده است که شانزده عدد آن اسباب و وسیلهٔ مختصر برای یک زندگی کوچک بود هنگامی که رسول خدا(ص) چشمش به آن افتاد این گونه دعا کرد: «اللّهُمَّ بارِک لِقَومٍ جُلُّ آنِیَتِهِمُ الخَزَفُ» خداوندا زندگی را بر کسانی که بیشتر وسایلشان گلی و سفالین است مبارک گردان».[۱۶۸]

مُحَدَّثه بودن

سخن گفتن فرشتگان با فاطمه(س) یکی از ویژگی های او است که موجب شد او را مُحَدَّثه بنامند.[۱۶۹] گفتگوی فرشتگان با فاطمه در زمان پیامبر و پس از رحلت وی، برای تسلی دادن فاطمه(س) و خبردادن از آینده نسل پیامبر بوده است.[۱۷۰] رویدادهای آینده را که فرشته الهی به فاطمه می گفت، امام علی(ع) می نوشت که به مصحف فاطمه معروف شد.[۱۷۱] در این گزارش تنها به سخن گفتن یک فرشته آن هم یک سویه اشاره شده و فاطمه(س) تنها شنونده بوده است و آنچه را فاطمه(س) می شنیده امام علی(ع) نیز می شنیده و یادداشت می کرده است. حضور امام علی(ع) هنگام دیدار با آن فرشته به در خواست حضرت فاطمه(س) بوده است. علت این در خواست هم به نظر فیض کاشانی در وافی ترس و بیمی بوده که هنگام تنهایی و هم سخن شدن با فرشته داشته است.[۱۷۲] اما در پاورقی الکافی با تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی علت درخواست حضرت فاطمه(س) از امام علی(ع) برای همراهی با او هنگام حضور فرشته نگرانی از به خاطر نماندن سخنان فرشته دانسته شده است.[۱۷۳]

علم و دانش

الگوبودن حضرت فاطمه زهرا(س) در ابعاد مختلف عبادی، تربیتی، اخلاقی، همسرداری و… لازمه اش بهره مندی وی از دانش و کمالات علمی ویژه است تا بتواند در پرتو آن پاسخگوی نیازهای علمی مراجعان مختلف باشد.[۱۷۴] در فرازی از زیارت نامه حضرت فاطمه(س) به او این گونه سلام داده شده است عنوان «السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ» (سلام بر تو ای هم سخن با ملائکه و ای بسیار دانا)[۱۷۵] نمونه ای از دانش فاطمه(س) و رعایت اخلاق و ادب دینی و تواضع بی نظیرش در برابر سؤال کننده ماجرایی است که در روایتی از امام حسن عسکری(ع) نقل شده است که روزی زنی نزد حضرت فاطمه(س) گفت مادرم ناتوان است، برای انجام نمازش مسئله ای برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت نمایم. حضرت زهرا(س) پاسخش را داد. سپس آن زن سؤال دیگری مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را داد آن زن سئوالات دیگری را مطرح کرد تا آن که به ده مرتبه رسید در این هنگام آن زن خجالت زده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم، بیش از این مزاحم شما نمی شوم و شما را خسته نمی کنم. فاطمه(س) پاسخ داد هر سؤالی داری بپرس سپس افزود به من بگو اگر شخصی اجیر شده باشد تا باری سنگین را به جایی ببرد و در ازای آن مبلغ صد هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت می شود؟ آن زن در جواب حضرت گفت خیر. بعد از آن فاطمه(س) فرمود من برای هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشی بیش از آنچه که در این جهان است می باشد.[۱۷۶]

زیارت نامه

مقالهٔ اصلی: زیارت نامه حضرت فاطمه(س)

در برخی از منابع شیعه برای زهرا(س) زیارت نامه ای توسط امام صادق(ع) بیان شده است.[۱۷۷] بنا بر متن زیارت نامه، فاطمه(س) قبل از آفریده شدن مورد امتحان خداوند قرار گرفته و در این امتحان صبور بوده است.[۱۷۸]

در این زیارت نامه قبول کردن ولایت حضرت زهرا(س) مانند قبولی ولایت همه انبیاء و حضرت محمد(ص) و اطاعت از آنها دانسته شده است.[۱۷۹] همچنین طبق این زیارت کسی که از حضرت زهرا(س) اطاعت کرده و ثابت قدم باشد، از پلیدی ها و گناهان پاک می شود.[۱۸۰]

میراث معنوی

حضرت زهرا سلام الله علیها:
مَن اَصعَدَ اِلَی اللهِ خالِصَ عِبادَتِه اَهبَطَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَیهِ اَفضَلَ مَصلَحَتِه (ترجمه: کسی که عبادت های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بزرگ، برترین مصلحت را به سویش فرو خواهد فرستاد.)

عدة الداعی، ص ۲۳۳

سخنان و زندگی عبادی، سیاسی و اجتماعی فاطمه(س) به مثابه میراثی برجای مانده از او مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است و در آثار مسلمانان از آن ها یاد شده است. مصحف فاطمه، خطبه فدکیه، تسبیحات و نماز حضرت زهرا بخشی از میراث معنوی فاطمه است.

• روایات، بخش مهمی از میراث فاطمه(س) هستند. این روایات مشتمل بر موضوعات اعتقادی، فقهی، اخلاقی و اجتماعی اند. برخی از روایات وی در کتاب های حدیثی شیعه و اهل سنت ذکر شده است و شماری از روایات در کتاب هایی مستقل با عناوینی نظیر «مسنَد فاطمه» و «اخبار فاطمه» تدوین شده اند. برخی از این مسندها در طول زمان مفقود شده اند و تنها در کتاب های رجالی، تراجِم و کتاب شناسی ها از راویان و نویسندگان این کتاب ها سخن به میان آمده است.[۱۸۱]


• مصحف فاطمه، شامل مطالبی است که فاطمه آن ها را از فرشته الهی شنید و امام علی(ع) آن را نوشته است.[۱۸۲] به اعتقاد شیعیان مصحف فاطمه نزد امامان شیعه بوده و هر امامی در پایان عمر خود آن را به امام بعدی تحویل داده است[۱۸۳] و غیر از امامان هیج فردی به کتاب دسترسی نداشته است. این کتاب اکنون در دست امام زمان(عج) است.[۱۸۴]


• خطبه فدکیه، یکی از سخنان مشهور فاطمه است که دربارهٔ واقعه سقیفه بنی ساعده، غصب خلافت و مصادره فدک بیان شده است. چندین شرح دربارهٔ خطبه فدکیه نوشته شده است که نام بیشتر آنها شرح خطبه زهرا(س) یا شرح خطبه لُمَّه (نام دیگر خطبه فدکیه) است.[۱۸۵]


• تسبیحات فاطمه زهرا(س)، ذکری است که فاطمه از پیامبر(ص) آموخت[۱۸۶] و فاطمه از فراگیری آن خشنود شد.[۱۸۷] در منابع شیعه و اهل سنت دربارهٔ آموختن تسبیحات به فاطمه گزارش های متعددی ذکر شده و آمده است امام علی پس از شنیدن این ذکر، در هیچ شرایطی آن را ترک نکرد.[۱۸۸]


• نماز حضرت زهرا، نمازهایی است که فاطمه آنها را از پیامبر(ص) یا جبرئیل فراگرفته بود. در برخی از متون روایی و کتاب های دعا به این نمازها اشاره شده است.[۱۸۹]


• اشعار منسوب به فاطمه(س)، که در منابع تاریخی و روایی گزارش شده است. این اشعار از جهت تاریخی مربوط به دو دوره است: دوره پیش از رحلت پیامبر و دوره پس از رحلت او. دربارهٔ اشعار فاطمه تک نگاری هایی نیز منتشر شده است.[۱۹۰]

فاطمه در فرهنگ و ادبیات شیعه

شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می دانند و سیره فاطمه(س) در فرهنگ شیعه و زندگی شیعیان جریان دارد. برخی از نمونه های آن عبارت اند از:

• مهر السنه: بر پایه روایتی، امام جواد(ع) مهریه همسرش را به مقدار مهریه حضرت فاطمه(س)، یعنی پانصد درهم قرار داد.[۱۹۱] این مقدار مهر السنه نامیده می شود که مهریه همسران و دختران پیامبر(ص) است.[۱۹۲]


• ایام فاطمیه: شیعیان در ایام شهادت فاطمه(س) مراسم عزاداری برپا می کنند. در ایران روز شهادت حضرت زهرا مطابق با سوم جمادی الثانی تعطیل رسمی است[۱۹۳] و مراجع تقلید به صورت پیاده روی در عزاداری شرکت می کنند.[۱۹۴]


• روز زن: در ایران سالروز ولادت فاطمه(س) (بیستم جمادی الثانی) روز زن نام گذاری شده است.[۱۹۵] مردم ایران با دادن هدیه به مادران و همسرانشان این روز را جشن می گیرند.[۱۹۶]


• روز ازدواج: در تقویم جمهوری اسلامی ایران نیز روز اول ذی الحجه سالروز ازدواج علی(ع) و فاطمه(س) به عنوان روز ازدواج نامگذاری شده است.


• بازسازی نمادین محله بنی هاشم: همزمان با ایام فاطمیه محله بنی هاشم، قبرستان بقیع و خانه فاطمه(س) به صورت نمادین با سبک قدیمی ساخته می شود و بسیاری از مردم از این اماکن بازدید می کنند.[۱۹۷]


• برگزاری تئاتر و تعزیه: در سال های اخیر برگزاری تئاتر، تعزیه و نمایش های خیابانی با عناوینی نظیر «بانوی آب و آیینه»،[۱۹۸] «بانوی غریب نشین»[۱۹۹] از جمله برنامه های خاص در ایام سوگواری شهادت فاطمه(س) است.


• نامگذاری دختران: طبق آمار اعلام شده ثبت احوال ایران در سال ۱۳۹۴ش، در ایران نام فاطمه و زهرا جزو ده نام نخست برای دختران قرار گرفته است. و نام بیش از ۱۳ میلیون ایرانی فاطمه بوده است.[۲۰۰]


• انتساب به فرزندان فاطمه(س): در میان فرقه های شیعه، زیدیه معتقدند امامت و رهبری برای کسی است که از فرزندان فاطمه باشد. از این رو زیدیان تنها از کسی به عنوان امام پیروی می کردند و حکومت او را بر حق می دانستند که از نسل فاطمه(س) باشد.[۲۰۱] علاوه بر زیدیه فاطمیان نیز که نام حکومتشان برگرفته از فاطمه(س) است نسب خود را به فرزندان فاطمه(س) می رساندند.[۲۰۲]

ادبیات و شعر فاطمی

برخی از شاعران و ادیبان فارسی زبان آثاری ادبی دربارهٔ فاطمه(س) تألیف و اشعاری دربارهٔ وی سروده اند. برخی معتقدند قدیمی ترین شعر فاطمی به قرن پنجم هجری برمی گردد.[۲۰۳] در دوره معاصر شعر فاطمی در میان شاعران رواج بیشتری داشته است، به طوری که کنگره هایی با عنوان شعر فاطمی با حضور شاعرانی که در این زمینه شعرهایی سروده اند برگزار می شود.[۲۰۴] افزایش اشعار فاطمی سروده شده موجب شده برخی از پژوهشگرانِ حوزه ادبیات، شعر فاطمی را یکی از سبک های شعر آیینی بدانند که در آن به مقام و سیره فاطمه پرداخته می شود.[۲۰۵]

در میان آثار ادبی معاصر می توان به کتاب کشتی پهلو گرفته و فاطمه فاطمه است اشاره کرد. واز میان اشعار معروف سروده شده دربارهٔ شأن و مقام حضرت فاطمه می توان به شعر معروف مرحوم آیت الله شیخ محمدحسین غروی اصفهانی معروف به کمپانی اشاره کرد که مطلعش این است:

دختر فکر بکر من غنچه لب چو واکند

از نمکین کلام خود حق نمک ادا کند

ابیاتی دیگر از این قصیده مشهور چنین است:

وهم به اوجِ قدسِ ناموس اله کی رسد؟

فهمِ که نعتِ بانوی خلوت کبریا کند؟

ناطقه مرا مگر روح قدس کند مدد

تا که ثنای حضرت سیده نسا کند

لیله قدر اولیا، نور نهار اصفیا

صبح جمال او طلوع از افق عُلا کند

بَضعه سید بشر امّ ائمه غُرَر

کیست جز او که همسری باشه لافتی کند؟

وحی و نبوّتش نسب، جود و فتوّتش حسب

قصّه ای از مروّتش سوره «هل اتی» کند

عصمت او حجاب او عفت او نقاب او،

سرّ قِدَم حدیث از آن ستر و از آن حیا کند

بهر کنیزیش بود زهره کمینه مشتری

چشمه خور شود اگر چشم سوی سُها کند

«مُفتقرا» متاب رو از در او به هیچ سو

زانکه مس وجود را «فضّه» او طلا کند[۲۰۶]

کتابشناسی

مقالهٔ اصلی: فهرست کتاب های درباره حضرت زهرا(س)

نگارش دربارهٔ فاطمه(س) از سده های نخستین هجری مورد توجه مسلمانان به ویژه شیعیان قرار داشته است.[۲۰۷] در یک تقسیم بندی، آثاری را که راجع به فاطمه تألیف یا جمع آوری شده می توان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَت نگاری و زندگینامه نویسی تقسیم کرد.[۲۰۸]

در میان مسندها و مجموعه های روایی ای که شیعیان تدوین کرده اند، «دلائل الامامة» اثر طبری، کهن ترین مسند موجود دربارهٔ فاطمه(س) است.[۲۰۹] برخی دیگر از مسندهای شیعیان عبارتند از:

• «مسند فاطمة الزهراء» اثر عزیزالله عطاردی،


• «مسند فاطمه زهرا» اثر سید حسین شیخ الاسلامی،


• «نهج الحیاة» (فرهنگ سخنان فاطمه) اثر محمد دشتی،


• «مسند فاطمه» اثر مهدی جعفری،[۲۱۰]

از میان مناقب نگاری ها نیز می توان به چند کتاب زیر اشاره کرد:

• «مناقب فاطمة الزهراء و ولدها» اثر طبری آملی،[۲۱۱]


• «فضائل فاطمة الزهراء از نگاه دیگران» اثر ناصر مکارم شیرازی،


• «فاطمه زهرا از نظر روایات اهل سنت» اثر محمد واصف.[۲۱۲]

از میان مسندهای اهل سنت دربارهٔ فاطمه(س) می توان به «السقیفه و فدک» اثر جوهری بصری، «مَن رُویَ عَن فاطمة مِن اولادِها» اثر ابن عقده جارودی و «مسند فاطمه» اثر دارقطنی شافعی و از میان مناقب نگاری ها می توان به «فضائل فاطمة الزهراء» اثر حاکم نیشابوری، «الثغور الباسمة فی فضائل السیدة فاطمة» اثر جلال الدین سیوطی و «اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل» اثر محمدعلی مناوی اشاره کرد.[۲۱۳]

دانشنامه فاطمی(س) زیر نظر علی اکبر رشاد نیز در شش جلد به زندگی، منزلت، آثار و معارف حضرت فاطمه(س) و مباحث فقهی، حقوقی و اجتماعی زن و خانواده پرداخته است. این دانشنامه در سال ۱۳۹۴ش در هفدهمین همایش کتاب سال حوزه برگزیده شد.[۲۱۴]

آثار نمایشی

نمایشنامه بانوی بی نشان عنوان نمایشنامه ای است که سید حسین فدائی حسین آن را بر اساس کشتی پهلو گرفته (کتاب) نوشته است. این نمایشنامه چندین بار در شهرهای مختلف ایران در ایام فاطمیه به اجرا گذاشته شده است.[۲۱۵]

بانوی بهشتی، نام انیمیشنی است که مرکز تولید و نشر دیجیتال انقلاب اسلامی (متنا) آن را در سال ۱۳۹۷ش تولید و منتشر کرده است. در این انیمیشن، شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) به تصویر کشیده شده است.[۲۱۶]

فیلم سینمایی بانوی بهشت به کارگردانی الی کینگ نیز در سال ۲۰۲۰ ساخته شد و به صورت محدود به نمایش درآمد.[۲۱۷]

پانویس

1.

• اقبال لاهوری، اشعار فارسی اقبال لاهوری، ۱۳۶۶ش، ص۱۸۶، اقبال لاهوری، رموز بیخودی، «در معنی اینکه سیدة النساء فاطمة الزهراء اسوه کامله ای است برای نساء اسلام»، سایت گنجور.


• 
  
  • صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۷۴، ۱۸۷، ۶۸۸، ۶۹۱ و ۶۹۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰؛ مسعودی، اسرارالفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۴۰۹.
  
  



• 
  
  • مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
  
  


• 
  
  • ابن سعد، الطبقات‏ الکبری، ۱۴۱۰ق، ج ۸ ، ص۱۴.
  
  


• 
  
  • طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۱۰
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۹۲.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۴۶۱.
  
  


• 
  
  • شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۷۸.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۲۰۱.
  
  


• 
  
  • محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۳، ص۳۳.
  
  


• 
  
  • ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۰۰.
  
  


• 
  
  • متقی هندی، کنز العُمال، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۷۶۷.
  
  


• 
  
  • ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۹۳.
  
  


• 
  
  • مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۹.
  
  


• 
  
  • أمین عاملی، أعیان الشیعة، ج۱، ص ۳۱۹.
  
  


• 
  
  • کلینی، ج۱، ص۲۴۱، ح۵؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  
  


• 
  
  • نگاه کنید به: صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۴؛ ابن هشام، سیرة النبویه، دار المعرفة، ج۱، ص۱۹۰.
  
  


• 
  
  • بتنونی، الرحلة الحجازیة، المکتبة الثقافیة الدینیه، ص۱۲۸.
  
  


• 
  
  • جمعی از محققین، فرهنگ نامه علوم قرآن، ‏‫۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۴۳.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، ص۱۴۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
  
  


• 
  
  • مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲.
  
  


• 
  
  • ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.
  
  


• 
  
  • مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۰.
  
  


• 
  
  • طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۶ق، ص۲۶.
  
  


• 
  
  • آیا زن مسلمان امروزی می تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه.
  
  


• 
  
  • ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.
  
  


• 
  
  • یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۵.
  
  


• 
  
  • ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، ج۱، ص۳۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۱، ص۱۶۳.
  
  


• 
  
  • محقق سبزواری، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ۱۳۵۹ش، ص۱۷۳–۱۷۴.
  
  


• 
  
  • طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.
  
  


• 
  
  • طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۶۷؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۱۲۹.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۶۵؛ مغربی، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹؛ سهمی، تاریخ جرجان، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۱.
  
  


• 
  
  • طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.
  
  


• 
  
  • اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۳؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.
  
  


• 
  
  • نسایی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۳؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفة، ج۲، س۱۶۷ و ۱۶۸.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۲.
  
  


• 
  
  • خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.
  
  


• 
  
  • ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹.
  
  


• 
  
  • طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.
  
  


• 
  
  • صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۴.
  
  


• 
  
  • مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.
  
  


• 
  
  • مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.
  
  


• 
  
  • طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.
  
  


• 
  
  • طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۵۶؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۶.
  
  


• 
  
  • ابن اثیر جزری، اسدالغابة، انتشارات اسماعیلیان، ج۵، ص۵۱۷.
  
  


• 
  
  • اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۵۸.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۸–۹۰؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۵–۳۳۸.
  
  


• 
  
  • ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۹۱؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۰.
  
  


• 
  
  • طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳؛ طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۴۱۰.
  
  


• 
  
  • ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.
  
  


• 
  
  • خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸–۲۷۱.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۴.
  
  


• 
  
  • طوسی، آمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۶–۵۷؛ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۵۲.
  
  


• 
  
  • ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۲۵.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۷۲.
  
  


• 
  
  • خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۳۷۹.
  
  


• 
  
  • حمیری قمی، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۵۲.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۰–۱۴۲.
  
  


• 
  
  • انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری، ۱۴۲۸ق، ج‏۱۷، ص۴۲۹.
  
  


• 
  
  • علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۳۴.
  
  


• 
  
  • علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۸.
  
  


• 
  
  • ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۶۳و۱۷۳.
  
  


• 
  
  • ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۸۰.
  
  


• 
  
  • ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۶۵.
  
  


• 
  
  • ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۱۷۶.
  
  


• 
  
  • مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵.
  
  


• 
  
  • شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۴ و ۱۵۵؛ هلالی، اسرار آل محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.
  
  


• 
  
  • ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۸.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.
  
  


• 
  
  • مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، دارالرضا، ج۲۹، ص۱۲۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳–۳۶۴.
  
  


• 
  
  • جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۳؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.
  
  


• 
  
  • ابن ابی شیبه کوفی، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۲.
  
  


• 
  
  • جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۷۲ و ۷۳.
  
  


• 
  
  • طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۰۹.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  
  


• 
  
  • طبرسی، الإحتجاج، ج‏۱، ص۱۰۸.
  
  


• 
  
  • ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.
  
  


• 
  
  • شبیری، «شهادت فاطمه(س)»، ص۳۴۷.
  
  


• 
  
  • هلالی، اسرار آل محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق. ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.
  
  


• 
  
  • طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ ابن کثیر، السیره النبویه، ۱۳۹۶ق، ج۳، ص۵۸.
  
  


• 
  
  • واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۹۰.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.
  
  


• 
  
  • واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.
  
  


• 
  
  • فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹–۳۱۶.
  
  


• 
  
  • یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴.
  
  


• 
  
  • امینی، الغدیر، ج۱، ص۳۳.
  
  


• 
  
  • ابن قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۰ش، ص۲۹ و ۳۰.
  
  


• 
  
  • جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.
  
  


• 
  
  • جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳.
  
  


• 
  
  • مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۴ و ۱۸۵؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۴۸۸.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰–۱۲۱.
  
  


• 
  
  • نگاه کنید به بهرام، «فعالیت های اجتماعی زنان از دیدگاه فقه و حقوق»، ص۱۱۸.
  
  


• 
  
  • یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴؛ ابن کثیر، تاریخ ابن کثیر، ۱۳۵۱–۱۳۵۸ق، ج۵، ص۲۶۶؛ ابن هشام، سیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۲، ص۶۵۶.
  
  


• 
  
  • عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.
  
  


• 
  
  • ابن قتیبه، الامامة والسیاسه، ۱۴۱۳ق، ج۱ ص۳۰.
  
  


• 
  
  • ابن عبدربّه اندلسی، العقد الفرید، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۳.
  
  


• 
  
  • یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۰۵.
  
  


• 
  
  • ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۱.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ش، ص۲۰۶.
  
  


• 
  
  • هلالی، اسرار آل محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.
  
  


• 
  
  • هلالی، اسرار آل محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ عاملی، رنج های حضرت زهرا(س)، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۵۰–۳۵۱.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  
  


• 
  
  • بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲.
  
  


• 
  
  • ابن قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.
  
  


• 
  
  • کحاله، اعلام النساء، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، ج۴، ص۱۲۳–۱۲۴؛ ابن قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.
  
  


• 
  
  • طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۸.
  
  


• 
  
  • طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۹.
  
  


• 
  
  • طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  
  


• 
  
  • شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۴.
  
  


• 
  
  • شبیری، «شهادت فاطمه(س)»، ص۳۴۷.
  
  


• 
  
  • طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
  
  


• 
  
  • طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۲۷.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱ و ۴۵۸.
  
  


• 
  
  • ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
  
  


• 
  
  • ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
  
  


• 
  
  • اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۵.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸.
  
  


• 
  
  • طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  
  


• 
  
  • فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۵.
  
  


• 
  
  • صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.
  
  


• 
  
  • بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳–۴۷۴.
  
  


• 
  
  • اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.
  
  


• 
  
  • هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۳.
  
  


• 
  
  • طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
  
  


• 
  
  • طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۱.
  
  


• 
  
  • ابن عبد الوهاب، عیون المعجزات، قم، ص۵۵.
  
  


• 
  
  • طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۹.
  
  


• 
  
  • واقدی، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۳.
  
  


• 
  
  • نجمی، «قبر فاطمه(س) یا قبر فاطمه بنت اسد»، سایت پرتال جامع علوم انسانی.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۳۳۵.
  
  


• 
  
  • سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۲.
  
  


• 
  
  • مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.
  
  


• 
  
  • برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۸.
  
  


• 
  
  • کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۷۲.
  
  


• 
  
  • ابن مردویه اصفهانی، مناقب علی بی ابی طالب، ۱۴۲۴ق، ص۳۰۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۹؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۱۶.
  
  


• 
  
  • قزوینی، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ص۱۳۱–۱۳۲؛ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۸.
  
  


• 
  
  • ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶ و ۱۱۷.
  
  


• 
  
  • صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.
  
  


• 
  
  • ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۹.
  
  


• 
  
  • ر. ک. ابن طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۳، ص۳۴۳؛ سیدبن طاووس‏، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق‏، ص۱۳۹–۱۴۲.
  
  


• 
  
  • طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳.
  
  


• 
  
  • زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.
  
  


• 
  
  • طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۸، ص۴۶و۴۷.
  
  


• 
  
  • زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۱۷، ص۱۲۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۸۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷.
  
  


• 
  
  • حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۳، ص۱۵۴.
  
  


• 
  
  • میرجهانی، جنة العاصمة، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۸.
  
  


• 
  
  • گفت وگو با آیت الله العظمی شبیری زنجانی، سایت جماران.
  
  


• 
  
  • مفید، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۶۰؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۴؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۴، ص۵.
  
  


• 
  
  • علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۸۶.
  
  


• 
  
  • صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۸۲؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۱؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۳، ص۸۰؛ بخاری، صحیح البخاری، بیروت، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، ج۷، ص۱۴۳ و ۱۴۴.
  
  


• 
  
  • ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۷۹؛ بلاغی، حجةالتفاسیر، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۲۹۳ و ۲۹۴.
  
  


• 
  
  • برای نمونه نگاه کنید به: ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۹۳؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.
  
  


• 
  
  • طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱.
  
  


• 
  
  • طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۳۷۱؛ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۳۱۳؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۳۴۲؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۵۷۶.
  
  


• 
  
  • طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۹۲ق، ص۹۴ و ۹۵.
  
  


• 
  
  • مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، کتابخانه مرعشی نجفی، ج۱۹، ص۱۱۴.
  
  


• 
  
  • طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۲۱۸ و ۲۱۹.
  
  


• 
  
  • اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۶۹.
  
  


• 
  
  • طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۱۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخررازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶ و ۷۴۷.
  
  


• 
  
  • محدّث اربلی، کشف الغمة، نشر رضی، ج۲، ص۱۰۷۲.
  
  


• 
  
  • صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.
  
  


• 
  
  • نگاه کنید به: ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰ و ۲۴۱.
  
  


• 
  
  • فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۵۸۱.
  
  


• 
  
  • کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۰.
  
  


• 
  
  • جوادی آملی، فاطمه اسوه بشر، ۱۳۹۷ش، ص۲۳۱.
  
  


• 
  
  • شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۰.
  
  


• 
  
  • علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳.
  
  


• 
  
  • شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹.
  
  


• 
  
  • شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.
  
  


• 
  
  • شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.
  
  


• 
  
  • شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.
  
  


• 
  
  • معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۱–۵۶۳.
  
  


• 
  
  • کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.
  
  


• 
  
  • صفار، بصائرالدرجات الکبری، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۳ و ۱۸۱.
  
  


• 
  
  • آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۱۲۶.
  
  


• 
  
  • آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۹۳؛ ج۱۳، ص۲۲۴.
  
  


• 
  
  • صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص ۳۲۰ و ۳۲۱؛ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۴۸ و ۲۰۸.
  
  


• 
  
  • صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۶۶.
  
  


• 
  
  • ابن حنبل، مسند، بیروت، ج۱، ص۱۰۷.
  
  


• 
  
  • سیدبن طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۰ و ۹۳.
  
  


• 
  
  • عالمی، «اشعار فاطمه(س)»، ج۳، ص۱۱۰–۱۲۰.
  
  


• 
  
  • مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۴.
  
  


• 
  
  • صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۲؛ شهیدثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۴۴.
  
  


• 
  
  • «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»، خبرگزاری فارس.
  
  


• 
  
  • فاطمیه درقم ؛ پیاده روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم، خبرگزاری صداو سیما.
  
  


• 
  
  • آیین نامه های مصوب شورای فرهنگ عمومی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه.
  
  


• 
  
  • ۱۵ پیشنهاد برای هدیه روز مادر، پایگاه اینترنتی بیتوته.
  
  


• 
  
  • نمایشگاه کوچه های بنی هاشم، خبرگزاری مشرق.
  
  


• 
  
  • اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه، خبرگزاری ایکنا.
  
  


• 
  
  • نمایش بانوی غریب نشین، خبرگزاری ایکنا.
  
  


• 
  
  • «فاطمه نام بیش از ۱۳ میلیون بانوی ایرانی»، سازمان ثبت احوال کشور.
  
  


• 
  
  • رصاص، مصباح العلوم، ۱۹۹۹م، ص۲۳–۲۴.
  
  


• 
  
  • ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  
  


• 
  
  • مرتضی امیری اسفندقه در گفت وگو با تسنیم: ما حسین فهمیده های شعر فاطمی هستیم، خبرگزاری تسنیم.
  
  


• 
  
  • کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد، خبرگزاری ایسنا.
  
  


• 
  
  • مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی می گوید، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب.
  
  


• 
  
  • غروی اصفهانی، دیوان، نشر دارالکتب الاسلامیه، ص۳۹.
  
  


• 
  
  • معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ۵۶۱.
  
  


• 
  
  • معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ۵۶۱.
  
  


• 
  
  • معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۳؛ ر.ک. طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ۶۵–۷۶.
  
  


• 
  
  • معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۴.
  
  


• 
  
  • آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۳۳۲.
  
  


• 
  
  • معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۷.
  
  


• 
  
  • نگاه کنید به: معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۲–۵۶۷.
  
  


• 
  
  • «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
  
  


• 
  
  • مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بی نشان
  
  


• 
  
  • انیمیشن "بانوی بهشتی"، شبکه اطلاع رسانی دانا.
    *
  
  

1. «بانوی بهشت به نویسندگی یاسر الحبیب اکران می شود...»، سایت دین آنلاین.

منابع

• ابن ابی الحدید، ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.


• ابن ابی الحدید، عزالدین، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ق.


• ابن ابی شیبه کوفی، عبدالله بن محمد، المصنف فی الاحادیث و الآثار، تحقیق سعید لحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.


• ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، تهران، انتشارات اسماعیلیان، بی تا.


• ابن اثیر، الکامل فی التاریخ‏، بیروت، دارالصادر، ۱۳۸۵ق.


• ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۴ق.


• ابن سعد، محمدبن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.


• ابن سعد، محمدبن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر، بی تا، بی جا.


• ابن شهرآشوب، محمدبن علی، مناقب آل ابی طالب، گروهی از اساتید نجف اشرف، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق.


• ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله قرطبی، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.


• ابن عبدربّه اندلسی، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.


• ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.


• ابن قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، ترجمه سید ناصر طباطبایی، تهران، ققنوس، ۱۳۸۰ش.


• ابن قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الامامة والسیاسة، تحقیق علی شیری، قم، شریف رضی، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش.


• ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.


• ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تاریخ ابن کثیر، مصر، مطبعة السعادة، ۱۳۵۱–۱۳۵۸ق.


• ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.


• ابن مردویه اصفهانی، احمدبن موسی، مناقب علی بی ابی طالب، تحقیق عبدالرزاق محمدحسین، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۴۲۴ق.


• ابن هشام، ابومحمد عبدالملک بن هشام حمیری، سیرة النبویه لابن هشام، تحقیق مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری، عبدالحفیظ الشبلی، بیروت، دارالمعرفه.


• ابوالسعود، محمدبن محمد عمادی، ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا.


• ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق یاحقی/ ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.


• «اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۱۸-۰۲-۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.


• احمدبن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، دارصادر، بی تا.


• اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.


• اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ق.


• آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق.


• آل رسول، سوسن، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، در مجله مطالعات راهبردی زنان، تهران، شورای فرهنگی اجمتاعی زنان و خانواده، بهار ۱۳۸۷ش.


• آیین نامه های مصوب شورای فرهنگ عمومی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.


• آیا زن مسلمان امروزی می تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه، تاریخ انتشار: ۱۱-۰۲-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۷-۱۲-۱۳۹۵ش.


• الانصاری الزنجانی الخوئینی، اسماعیل، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.


• امین عاملی، محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف، بی تا.


• انیمیشن بانوی بهشتی، شبکه اطلاع رسانی دانا، منتشر شده در مورخ: ۱۳۹۷/۱۱/۱۹.


• بتنونی، محمد لبیب، الرحلة الحجازیة، قاهره، المکتبة الثقافیة الدینیه، بی تا.


• بحرانی، سیدهاشم حسینی، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.


• بحرانی، سیدهاشم حسینی، غایة المرام و حجة الخصام، تحقیق سیدعلی عاشور، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.


• بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.


• بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارصادر، بی تا.


• بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار/ ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.


• بلاغی، سیدعبدالحجة، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر، قم، انتشارات حکمت، ۱۳۸۶ق.


• بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.


• بهرام، فریده، «فعالیت های اجتماعی زنان از دیدگاه فقه و حقوق»، فقه و حقوق نوین، شماره۳، ۱۳۹۹ش.


• ۱۵ «پیشنهاد برای هدیه روز مادر»، پایگاه اینترنتی بیتوته، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.


• ترمذی، محمدبن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.


• تهرانی، مجتبی، بحثی کوتاه پیرامون خطبه حضرت زهرا(س)، تهران، پیام آزادی، زمستان ۱۳۸۷ش.


• جمعی از محققین، فرهنگ نامه علوم قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ‏‫۱۳۹۴ش.


• جوادی آملی، عبدالله، فاطمه علیها السلام اسوه بشر، محقق: مهدی آقایی، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۹۷ش.


• جوهری بصری، احمدبن عبدالعزیز، السقیفة و فدک، تحقیق محمدهادی امینی، بیروت، شرکة الکتبی، ۱۴۱۳ق.


• حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، یوسف مرعشلی، بیروت دارالمعرفة، بی تا.


• حلبی، علی بن برهان، السیرة الحلبیة، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۰ق.


• حمیری قمی، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.


• خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، تحقیق مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.


• دولابی، محمدبن احمد، الذریة الطاهرة النبویة، تحقیق سیدمحمدجواد حسینی، قم، نشراسلامی، ۱۴۰۷ق.


• «ده نام نخست برای دختران و پسران ایرانی»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۵-۰۲-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.


• ذهبی، محمدبن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب الأرنوؤط، بیروت، مؤسسه الرسالة، ۱۴۱۳ق.


• ربانی گلپایگانی، «علی، فاطمیان و قرامطه»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ انتشار : ۱۳۸۵/۵/۴، تاریخ بازدید: ۱۳۹۵/۱۲/۰۶.


• رصاص، احمدبن حسن، مصباح العلوم، تحقیق مرتضی بن زید محطوری، مرکز البدر العلمی و الثقافی، صنعا، چاپ اول، ۱۹۹۹م.


• زمخشری، محمودبن عمر، الکشاف، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۰۷ق.


• سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۹۷۱م.


• سهمی، حمزة بن یوسف، تاریخ جرجان، بیروت، عالم الکتب، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.


• سیدبن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، تحقیق جواد قیومی، مؤسسة الآفاق، ۱۳۷۱ش.


• سیدبن طاووس‏، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دارالذخائر‏، چاپ اول، ۱۴۱۱ق‏.


• سیدمرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الامامة، تحقیق سیدعبدالزهرا حسینی، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق.


• سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور فی تفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.


• «شاعر اهل بیت زکات طبعش را می دهد»، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب، تاریخ انتشار: ۲۴-۰۱-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.


• شبیری، سیدمحمد جواد، «شهادت فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.


• شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد سیدگیلانی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۲۲ق.


• شهیدثانی، زین الدین بن علی عاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق سیدمحمدکلانتر، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰ق.


• شهیدی، سید جعفر، زندگانی فاطمه زهرا(س)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۳ش.


• شیخ حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.


• صدوق، محمد بن علی بن بابویه، معانی الاخبار، تصحیح و تعلیق: علی اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۹ش.


• صدوق، محمدبن علی بن بابویه، علل الشرایع، تحقیق سیدمحمدصادق بحرالعلوم، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق.


• صدوق، محمدبن علی، الامالی، قم مؤسسه البعثة، ۱۴۱۷ق.


• صدوق، محمدبن علی، الخصال، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۳ق.


• صدوق، محمد بن علی، المقنع، [بی جا]، نشر مؤسسه امام هادی(ع)، ۱۴۱۵ق.


• صدوق، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، نشراسلامی، ۱۴۰۴ق.


• صفار، محمدبن حسن، بصائرالدرجات الکبری، تحقیق میرزا محسن کوچه باغی، تهران، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۴ق.


• طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.


• طباطبایی، سیدمحمدکاظم، «ازدواج فاطمه»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.


• طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، دار النشر، ۱۴۱۵ق.


• طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، النجف الاشرف، دارالنعمان، ۱۳۸۶ق.


• طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی، ۱۳۹۲ق.


• طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.


• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تهران، انتشارات خسرو، ۱۳۷۲ش.


• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۱۵ق.


• طبری امامی، محمدبن جریر، دلائل الامامة، قم، مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.


• طبری، احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی علیهم السلام، قاهره، مکتبة الاندلسی، ۱۳۵۶ق.


• طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق مجد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.


• طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق گروهی از دانشمندان، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.


• طبری، محمدبن ابی القاسم، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، تحقیق جواد قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.


• طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.


• طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.


• طوسی، محمدبن حسن، الامالی، تحقیق مؤسسة البعثة، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ق.


• طوسی، محمدبن حسن، الامالی، قم، اندیشه هادی، ۱۳۸۸ش.


• طوسی، محمبن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.


• طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ق.


• عالمی، سیدعلیرضا، «اشعار فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.


• عاملی، سید جعفر مرتضی، رنج های حضرت زهرا(س)، ترجمه: محمد سپهری، قم، انتشارات تهذیب، ۱۳۸۲ش.


• عسکری، مرتضی، سقیفه: بررسی نحوه شکل گیری حکومت پس از پیامبر، به کوشش مهدی دشتی، قم، دانشکده اصول دین، ۱۳۸۷ش.


• «فاطمیه در قم؛ پیاده روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم»، خبرگزاری صداو سیما، تاریخ انتشار: ۱۴-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.


• فتال نیشابوری، محمدبن حسن، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی.


• فخر رازی، محمدبن عمر، التفسیرالکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.


• فرهمندپور، فهیمه، «سیره سیاسی فاطمه»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.


• قزوینی، محمد کاظم، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ترجمه علی کرمی، مرتضی، ۱۳۸۴ش.


• «کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»، وبگاه شبکه الکوثر، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۸ مرداد ۱۴۰۲ش.


• کافی، عبدالحسین و جواد شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، در دانشنامه فاطمی (ج۲)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.


• کحاله، عمر رضا، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دهم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.


• کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۳ق.


• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بیروت، ....، ۱۴۰۱ق.


• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.


• «گفتگو با آیت الله العظمی شبیری زنجانی»، سایت جماران، تاریخ ثبت: ۱۴-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۹-۱۱-۱۳۹۵ش.


• «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۰۵-۰۲-۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش


• متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام الدین، کنزالعمال، محقق: بکری حیانی / صفوة السقا، بیروت، مؤسسة الرساله، چاپ پنجم، ۱۴۰۱ق.


• مجلسی، بحار الانوار، تحقیق شیخ عبدالزهرا علوی، بیروت، دارالرضا، بی تا.


• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.


• محقق سبزواری، محمدباقر، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، تهران، اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۵۹ش.


• محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعة، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی تا.


• مدیر شانه چی، کاظم، علم الحدیث، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۴ش.


• مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین، شرح احقاق الحق، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، بی تا.


• مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للإمام علی بن ابی طالب، قم، انتشارات انصاریان، ۱۴۱۷ق.


• مسعودی، محمدفاضل، اسرارالفاطمیه، تحقیق: سیدعادل علوی، مؤسسة الزائر، ۱۴۲۰ق.


• مسلم نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی تا.


• معموری، علی، «کتابشناسی فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.


• مغربی، قاضی نعمان بن محمد تمیمی، دعائم الاسلام، تحقیق آصف فیضی، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق.


• مغربی، قاضی نعمان بن محمد تمیمی، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الأطهار، تحقیق سید محمد حسینی جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹.


• مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.


• مفید، محمدبن محمد، الاختصاص، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.


• مفید، محمدبن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.


• مفید، محمدبن محمد، الامالی، تحقیق حسین استادولی، علی اکبر غفاری، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.


• مفید، محمدبن محمد، مسارالشریعه فی مختصر تواریخ الشریعة، تحقیق مهدی نجف، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.


• مقریزی، احمدبن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد نمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.


• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.


• میرجهانی، سید محمد حسن، جنة العاصمة، تهران، کتابخانه صدر، ۱۳۹۸ق.


• نسایی، احمدبن شعیب، السنن الکبری، تحقیق عبدالغفار سلیمان بنداری، سیدکسروی حسن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۱ق.


• «نمایش بانوی غریب نشین»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۲۷-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.


• «نمایشگاه کوچه های بنی هاشم»، خبرگزاری مشرق، تاریخ انتشار: ۲۷-۰۱-۱۳۹۱ش تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.


• نمیری، ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.


• نیشابوری، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ق.


• واقدی، محمدبن عمر، المغازی، تحقیق مارزدن جونز، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.


• هلالی عامری، سلیم بن قیس، اسرار آل محمد، ترجمه اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی، قم، نشر الهادی، چاپ پنجم، ۱۳۷۸ش.


• یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی، دارصادر، بیروت، بی تا.

پیوند به بیرون

• دانشنامه اینترنتی حضرت زهرا(س)، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.


• «ابعاد علمی و عملی شخصیت حضرت فاطمه»، عبدالله جوادی آملی.


• «شهادت حضرت زهرا(س) در منابع اهل سنت»، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی.


• «جایگاه حضرت فاطمه(س) در منابع اهل تسنن».


• انیمیشن "بانوی بهشتی"/دانلود.

---

• ن


• ب


• و

حضرت فاطمه سلام الله علیها

نسب | حضرت محمد(ص) • حضرت خدیجه(س)
همسر
فرزندان | امام علی(ع)
امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • حضرت زینب(س) • ام کلثوم • محسن • بنی فاطمه
نام ها و لقب ها | ام ابیها • بتول • سیدة نساء العالمین • کوثر • زهرا • صدیقه شهیده • محدثه • فهرست کنیه ها و لقب ها
فضائل | فضایل حضرت فاطمه(س) • سوره کوثر • عصمت حضرت فاطمه(س) • آیه اطعام • پنج تن • اصحاب کساء • مباهله • آیه تطهیر • آیه مودت • حدیث لولاک • حدیث بضعه • سد الابواب
سخنان | خطبه فدکیه • خطبه حضرت فاطمه در جمع زنان مدینه • مسند فاطمة الزهرا(س) • مصحف فاطمه(س) • نهج الحیاة
حوادث مهم | ازدواج با علی(ع) • ماجرای فدک • واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س) • تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س) • شهادت حضرت فاطمه(س) • سقط محسن
کتاب شناسی | فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی • الکلمة الغراء فی تفضیل الزهراء • مأساة الزهراء • فدک فی التاریخ • دانشنامه فاطمی • فهرست کتاب ها
مکان های مرتبط | خانه حضرت فاطمه(س) • محل دفن حضرت فاطمه(س) • بیت الاحزان • محله بنی هاشم • فدک • صحن حضرت فاطمه(س)
وابسته | ایام محسنیه • ایام فاطمیه • نماز حضرت فاطمه(س) • زیارت نامه حضرت فاطمه(س) • تسبیحات حضرت زهرا(س) • اسماء دختر عمیس • فضه نوبیه • قنفذ • برتری اهل بیت • جهیزیه حضرت فاطمه(س) • سادات • میرزا • فیلم بانوی بهشت • وصیت های حضرت فاطمه(س) • سخنان امام علی(ع) در خاکسپاری حضرت فاطمه(س) • نحن معاشر الانبیاء لا نورث • حیطان سبعه • کوچه های مادری • پشیمانی ابوبکر
امام علی(ع) • کتاب شناسی حضرت فاطمه (س)

---

• ن


• ب


• و

مادران، همسران و دختران معصومان

زنان | | پیامبر | خدیجه • سوده • عایشه • حفصه • زینب دختر خزیمه • ام حبیبه • ام سلمه • زینب دختر جحش • ماریه قبطیه • جویریه • صفیه • میمونه
---|---
امام علی | حضرت فاطمه • خوله حنفیه • ام حبیب • ام البنین • لیلی دختر مسعود • اسماء • ام سعید • امامه
امام حسن | ام بشیر • خوله • ام اسحاق • حفصه • هند • جعده
امام حسین | رباب • لیلا • ام اسحاق • شهربانو
سایر ائمه | فاطمه • ام فروه • ام حکیم • فاطمه • حمیده • نجمه • سبیکه • ام حبیب • سمانه مغربیه • ام فضل دختر مأمون • حُدَیث • نرجس

مادران | آمنه بنت وهب • فاطمه بنت اسد • حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها • حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها • شهربانو مادر امام سجاد • فاطمه مادر امام باقر • ام فروه مادر امام صادق(ع) • حمیده مادر امام کاظم • نجمه مادر امام رضا(ع) • سبیکه مادر امام جواد • سمانه مادر امام هادی • حدیث (مادر امام حسن عسکری) • نرجس مادر امام زمان
دختران | | دختران پیامبر | زینب • رقیه • ام کلثوم • فاطمه(س)
---|---
امام علی | زینب کبری • ام کلثوم • رقیه • ام الحسن • رمله • نفیسه • ام هانی • فاطمه
امام مجتبی | ام الحسن • ام الحسین • طلحه • فاطمه • ام سلمه • رقیه
امام حسین | سکینه • فاطمه • رقیه
امام کاظم | فاطمه معصومه (س) • فاطمه صغری • رقیه • حکیمه • ام أبیها • رقیه صغری • کلثوم • ام جعفر • لبابه • زینب • خدیجه • علیه • آمنه • حسنه • بریهه • عایشه • ام سلمه • میمونه • م کلثوم
سایر ائمه | خدیجه • فاطمه • علّیه • ام کلثوم • زینب • ام سلمه • ام فروه • اسماء • فاطمه • فاطمه • امامه • زینب • حکیمه • عایشه

زنان تأثیرگذار از نگاه شیعه

---

• ن


• ب


• و

صحابه مهاجر به مدینه

درگذشتگان
در زمان حیات پیامبر(ص) | عثمان بن مظعون (درگذشت ۲ق) • رقیه دختر پیامبر(ص) (درگذشت ۲ق) • حمزه (شهادت ۳ق) • مصعب بن عمیر (شهادت ۳ق) • عبدالله بن جحش (شهادت ۳ق) • فاطمه بنت اسد (درگذشت ۴ق) • عامر بن فهیره (شهادت ۴ق) • عبدالله بن عبدالاسد (شهادت ۴ق) • زید بن حارثه (شهادت ۸ق) • زینب دختر پیامبر(ص) (درگذشت ۸ق) • ام کلثوم دختر پیامبر (درگذشت ۹ق) • بدیل بن ورقاء (درگذشت ۱۰ یا ۱۱ق)
درگذشتگان از رحلت پیامبر(ص)
تا شهادت امام علی(ع) | فاطمه زهرا (س) (درگذشت ۱۱ق) • ام ایمن (درگذشت ۱۱ق) • ابوحذیفه (شهادت ۱۲ق) • کناز بن حصین (درگذشت ۱۲ق) • ابوالعاص بن ربیع (درگذشت ۱۲ق) • ابوبکر (درگذشت ۱۳ق) • خالد بن سعید (درگذشت ۱۳ یا ۱۴ق) • شرحبیل بن حسنه (درگذشت ۱۸ق) • بلال حبشی (درگذشت ۲۱-۱۷ق) • صفیه دختر عبدالمطلب (درگذشت ۲۰ق) • زینب دختر جحش (درگذشت ۲۰ق) • عمر بن خطاب (درگذشت ۲۳ق) • سوده دختر زمعه (درگذشت ۵۴ یا ۲۳ق) • ابوذر غفاری (درگذشت ۳۲ق) • عبدالله بن مسعود (درگذشت ۳۲ق) • عبدالرحمن بن عوف (درگذشت ۳۲ق) • مقداد بن عمرو (درگذشت ۳۳ق) • سلمان فارسی (درگذشت ۳۶ق) • عمار یاسر (شهادت ۳۷ق) • خباب بن ارت (درگذشت ۳۷ق) • عباس بن عبدالمطلب (درگذشت ۳۲ق) • عثمان بن عفان (درگذشت ۳۵ق) • طلحه (درگذشت ۳۶ق) • زبیر (درگذشت ۳۶ق) • ابورافع (درگذشت ۲۳-۴۰ق) • امام علی(ع) (شهادت ۴۰ق)
درگذشتگان پس از امام علی(ع) | ابورافع (درگذشت ۲۳-۴۰ق) • عبدالله بن بدیل (شهادت ۳۷ق) • صهیب بن سنان (درگذشت ۳۸ق) • عاتکه دختر زید بن عمرو (درگذشت ۴۱ق) • عمرو بن حمق خزاعی (درگذشت ۵۰ق) • اسامة بن زید (درگذشت ۵۲ق) • سعد بن ابی وقاص (درگذشت بین سال های ۵۴ و ۵۸ق) • ارقم بن ابی ارقم (درگذشت ۵۵ق) • عایشه (درگذشت ۵۸ق) • عبیدالله بن عباس (درگذشت ۵۸ق) • عقیل بن ابی طالب (نزدیک به ۶۰ق) • ام سلمه (درگذشت ۶۲ق) • ابن عباس (درگذشت ۶۸-۶۹ق) • عبدالله بن عمر (درگذشت ۷۳ق)
درگذشتگان
(درگذشت نامعلوم/اختلافی) | عبدالله بن زمعه
صحابه انصار / صحابه شهید

---

• ن


• ب


• و

راویان زن

از پیامبر(ص) | فاطمه زهرا (س) • اسماء دختر یزید انصاری • اسماء دختر عمیس • اسماء دختر ابوبکر • ام اسلم • ام حرام دختر ملحان • ام حصین • ام حکیم دختر زبیر • ام حمید انصاری • ام خارجه • ام درداء • ام رعله قشیریه • ام سلیط • ام سنان اسلمی • ام شریک • ام عطیه آوسیه • ام عطیه انصاریه • ام عطیه خافضه • ام غانم • مادر قیس بن محصن اسدی • ام کلثوم دختر عقبه • ام مبشر انصاری • ام هشام انصاری • ام ایمن • حزامه دختر وهب • خوله دختر ثامر • خوله دختر حکیم سلمیه • ربیع دختر معوّذ • زینب همسر ابن مسعود • زینب دختر ابی سلمه • زینب عطاره حولاء • سبیعه دختر حارث اسلمی • سلمی • صفیه دختر حیی بن اخطب • صفیه دختر عبدالمطلب • ضباعه همسر مقداد • ام هانی دختر ابوطالب • فاطمه بنت اسد • لبابه دختر حارث • لیلی غفاری • میمونه دختر حارث • نسیبه دختر حارث انصاری • ام سلمه • هند دختر اثاثه
از علی(ع) | فاطمه(س) • ام خِداس • مادر عبدالله بن جعفر • ام موسی • حبابه والبیه • حلبه کنیز شیبان • زبراء • عمره دختر طبیخ • ام حسن نخعی • نضره ازدیه • ام سلمه • فاطمه دختر امام علی• ام اسلم
از فاطمه(س) | زینب(س) • سلمی کنیز پیامبر(ص) • فضه نوبیه • ام سلمه
از امام مجتبی(ع) | حبابه والبیه • فاطمه دختر حبابه والبیه • فاطمه دختر امام علی • نضره عدویه• ام اسلم
از امام حسین(ع) | حبابه والبیه • فاطمه دختر حبابه والبیه • فاطمه دختر امام حسین(ع)• ام اسلم
از امام سجاد(ع) | ام البراء • حبابه والبیه • فاطمه دختر امام حسین(ع)• ام اسلم
از امام باقر(ع) | ام هانی • حبابه والبیه • خدیجه دختر عمر بن علی(ع) • خدیجه دختر محمد بن علی(ع)
از امام صادق(ع) | ام اسحاق دختر سلیمان • ام اسود شیبانی • ام بداء • ام بکر • ام الحسن • ام سعید احمسیه • ام سلمه مادر محمد بن مهاجر • ام سلمه دختر امام باقر(ع) • ام عیسی دختر عبدالله • ام فروه • ام حسن صیقل • جویره همسر عیسی • جویریه دختر حارث • حماده • رباب همسر داود بن کثیر رقی • سالمه • سریه • سعیده کنیز امام صادق(ع) • سعیده خواهر محمد بن ابی عمیر • عمه حسن بن مسلم • عمه محمد بن زیاد • عمه محمد بن مارد • عمره بنت نفیل • فاطمه دختر امام صادق(ع) • ام داوود • قنواء • کلثم • مغیره • منّه • ام الخیر
از امام کاظم(ع) | ام احمد • سعیده • فاطمه کبری
از امام رضا (ع) | حکیمه دختر امام کاظم(ع) • فاطمه دختر امام رضا(ع) • کلثوم دختر سلیم
از امام جواد(ع) | زهرا مادر احمد بن حسین • زینب دختر محمد بن یحیی
از امام مهدی(عج) | حکیمه
زنان دارای اجازه روایت • زنان تأثیرگذار از نگاه شیعه • زنان اهل بیت

---

• ن


• ب


• و

زنان تاثیرگذار از نگاه شیعه

پیش از اسلام | حوا • بلقیس • ساره • هاجر • ربه کا • آسیه همسر فرعون • صیانة ماشطة • راحیل • مریم بنت عمران • آمنه بنت وهب
زمان پیامبر | خدیجه • فاطمه بنت اسد • سمیه • سبیعه • صفیه دختر عبدالمطلب • صفیه دختر حیی • نسیبه دختر کعب • ام ایمن • حمنه دختر جهش • ام عامر • رمیصاء بنت ملحان • سمیرا دختر قیس • کبشه • ام سلمه • ام حبیبه • ام ورقه • زینب دختر پیامبر(ص) • ام شریک • ام سنان اسلمی • خَنساء • کبیشه مادر سعد بن معاذ • ام کلثوم دختر عبدود • شیما خواهر رضاعی پیامبر • ماریه قبطیه • لبابه دختر حارث بن حزن • ام هانی دختر ابوطالب
زمان
امامان شیعه | حضرت فاطمه (س) • ام البنین • حبی همسر کمیت • زرقاء همدانی•دارمیه حجونی • فسسیبه • ام الخیر • عکرشه دختر اطرش • آمنه بنت شرید • اروی دختر حارث بن عبدالمطلب • زینب دختر ابوسلمه • فضه نوبیه • اسماء دختر عمیس • ام کلثوم دختر امام علی • زینب کبری • سکینه دختر امام حسین(ع) • فاطمه دختر امام حسین(ع) • شهربانو • رباب • رقیه دختر امام علی(ع) • طوعه • فاطمه دختر امام علی • فاطمه دختر امام حسن • دومه دختر وهب • ام فروه • حمیده • نجمه مادر امام رضا(ع) • فاطمه معصومه • سبیکه • حکیمه خاتون • سمانه مغربیه • حدیث • نرجس خاتون • ام سنان دختر خیثمه • زرقاء بنت عدی • سوده همدانی
دوران غیبت | آمنه بیگم مجلسی • بانو امین • بنت الهدی صدر • طاهره صفارزاده • زهره صفاتی • مرضیه حدیدچی (دباغ)
مادران، همسران و دختران معصومان

---

• ن


• ب


• و

زنان صحابی

درگذشتگان در زمان
حیات پیامبر(ص) | خدیجه(س) • سمیه • رقیه دختر پیامبر(ص) • فاطمه بنت اسد • زینب دختر پیامبر(ص) • ام کلثوم دختر پیامبر(ص)
درگذشتگان پس از
وفات پیامبر(ص) | فاطمه زهرا(س) • ام سلمه • ام حبیبه • اسماء دختر عمیس • ام ایمن • صفیه دختر عبدالمطلب • سوده بنت زمعة بن قیس • عایشه • زینب دختر جحش • حفصه دختر عمر بن خطاب • ام عماره • رمیصاء دختر ملحان • اسماء دختر یزید انصاری • صفیه دختر حیی بن اخطب • امامه دختر ابوالعاص بن ربیع • میمونه دختر حارث بن حزن • لبابه دختر حارث بن حزن • عاتکه دختر عبدالمطلب • ام اسلم (صاحبة الحصاة) • ام رعله قشیریه • ام حصین دختر اسحاق احمسیه • جویریه دختر حارث • هند دختر عتبه • سبیعه دختر حارث اسلمی • حمنه دختر جحش • ام کلثوم دختر عقبة بن ابی معیط • ام هانی دختر ابوطالب
صحابه / زنان در قرآن

رده ها:

• حضرت فاطمه


• اصحاب کساء


• اهل بیت


• چهارده معصوم


• دختران پیامبر


• زنان بنی هاشم


• زنان در قرآن


• مادران امامان شیعه


• مدفونان در مدینه


• مهاجران به مدینه


• همسران امام علی

https://fa.wikishia.net/view/%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7_%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87%D8%A7