تربیت نفس

احادیث این بخش با توجه به منابع ذکر شده در نرم افزار «جامع الاحادیث نور» بازبینی و به روز شده اند.

حدیث (۱) امام علی علیه السلام :

إذا رغبت فی صلاح نفسک فعلیک بالاقتصاد و القنوع و التقلل

تربیت کردن نفس های خود را به عهده بگیرید و آن ها را از سلطه عادت هایشان باز دارید.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۷ ، ح ۴۷۶۷

حدیث (۲) امام علی علیه السلام :

معلم نفسه و مؤدبها أحق بالإجلال من معلم الناس و مؤدبه

کسی که آموزگار و مربی خود باشد،بیشتر در خور بزرگداشت است تا کسی که آموزگار و مربی مردم باشد.

نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۴۸۰ ، ح ۷۳

حدیث (۳) امام علی علیه السلام :

إن النفس لجوهرة ثمینة ؛ من صانها رفعها ، و من ابتذلها وضعها .

همانا نفس گوهری گران بها است،هر که آن را نگه داشت بلند مرتبه اش گردانید و هر که از آن نگهداری نکرد پست و خوارش ساخت.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۱ ، ح ۴۶۱۶

حدیث (۴) امام علی علیه السلام :

لیس علی وجه الأرض أکرم علی الله سبحانه من النفس المطیعة لأمره

در روی زمین چیزی نزد خداوند سبحان گرامی تر از نفسی که مطیع فرمان او باشد،وجود ندارد.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۱۸۲ ، ح ۳۴۰۸

حدیث (۵) امام علی علیه السلام :

النفوس طلقة لکن أیدی العقول تمسک أعنتها عن النحوس

نفس ها افسار گسیخته اند ،اما دست های خرد عنان آن ها را گرفته اند نمی گذارند به بدبختی و هلاکت بیافتد

شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ج۲ ، ص ۱۱۹ ، ح ۲۰۴۸

حدیث (۶) امام علی علیه السلام :

النفس الامارة المسولة تتملق تملق المنافق و تتصنع بشیمة الصدیق الموافق حتی إذا خدعت و تمکنت تسلطت تسلط العدو و تحکمت تحکم العتو فأوردت موارد السوء

نفس اماره، همچون منافق چاپلوسی میکند خود را چون دوستی سازگار و دلسوز جلوه می دهد و همین که فریب داد و بر انسان تسلط یافت، هم چون دشمن، بر او مسلط شده و با خودخواهی و قلدری فرمان می راند و شخص را به جایگاه های سوء و هلاکت می کشاند

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۴ ، ح ۴۶۸۳

حدیث (۷) امام علی علیه السلام :

إن النفس لأمارة بالسوء و الفحشاء ، فمن ائتمنها خانته ، و من استنام إلیها أهلکته ، و من رضی عنها أوردته شر الموارد

نفس همواره به بدی و زشت کاری فرمان می دهد.پس هر که به نفس خویش اعتماد کند نفس به او خیانت می ورزد و هر که به آن دل خوش کند نفس به او خیانت می ورزد و هرکه به آن دل خوش کند نفس او را به هلاکت می افکند و هر که از آن خشنود شود، نفس او را به جایگاه های بد درآورد

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۷ ، ح ۴۷۸۲

حدیث (۸) امام علی علیه السلام :

إن هذه النفس لأمارة بالسوء ، فمن أهملها جمحت به إلی المآثم

به راستی که این نفس همواره به بدی فرمان می دهد.بنابراین،هر کس عنان آن را رها کند همچون مرکبی سرکش او را به تاخت به سوی گناهان می برد.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۷ ، ح ۴۷۷۹

حدیث (۹) امام علی علیه السلام :

إن نفسک لخدوع ؛ إن تثق بها یقتدک الشیطان إلی ارتکاب المحارم

همانا نفس تو بسیار فریبکار است.اگر به آن اعتماد کنی،شیطان تو را به سمت ارتکاب حرام می کشاند.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۷ ، ح ۴۷۸۱

حدیث (۱۰) امام علی علیه السلام :

کن أوثق ما تکون بنفسک ، أحذر ما تکون من خداعها

زمانی که به نفس خود بیشترین اعتماد را داری ،از فریب او بیشتر در حذر باش.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۰۷ ، ح ۷۰۵۷

حدیث (۱۱) امام علی علیه السلام :

و قد مر بقتلی الخوارج یوم النهروان : بؤسا لکم ، لقد ضرکم من غرکم ، فقیل له : من غرهم یا أمیر المؤمنین ؟ فقال : الشیطان المضل ، و الأنفس الأمارة بالسوء ، غرتهم بالأمانی ، و فسحت لهم بالمعاصی ، و وعدتهم الإظهار ، فاقتحمت بهم النار

پس از پایان جنگ نهروان بر کشتگان خوراج گذشت فرمود : بدا به حال شما!آن کس که فریبتان داد به شما زیان رساند.شیطان گمراه کننده و نفس های بد فرمان که آنان را با آرزوهای خام فریب دادندو ایشان را به میدان فراخ گناهان و نافرمانی ها کشانیدند و نوید پیروزی به آنان دادند و در نتیجه ،آنان در آتش فرو افکندند.

بحار الانوار(ط-بیروت) ج ۳۳ ، ص ۳۵۶ - نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۵۳۲ ، ح ۳۲۳

حدیث (۱۲) امام علی علیه السلام :

ما من معصیة الله شیء إلا یأتی فی شهوة فرحم الله امرأ نزع عن شهوته و قمع هوی نفسه فإن هذه النفس أبعد شیء منزعا و إنها لا تزال تنزع إلی معصیة فی هوی

هیچ معصیتی از معاصی خداوند نیست مگر اینکه با شهوتی همراه است.پس،رحمت خداوند بر انسانی که از شهوات خویش باز ایستد و هوای نفس خود را سرکوب کند؛زیرا که این نفس به سختی از شهوات باز می ایستد و همواره به نافرمانی برخاسته از هوس،گرایش دارد.

نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۲۵۱ ، از خطبه ۱۷۶

حدیث (۱۳) امام علی علیه السلام :

إن نفسک قد أولجتک شرا و أقحمتک غیا و أوردتک المهالک و أوعرت علیک المسالک

به راستی که نفس تو،تو را به شر و بدی وادار ساخته و در گمراهی فرو برده و در مهلکه ها در انداخته و راه های درستی و رستگاری را بر تو صعب العبور ساخته است.

نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۳۹۰ ، از نامه ۳۰

حدیث (۱۴) امام علی علیه السلام :

من نصب نفسه للناس إماما- [فعلیه أن یبدأ] فلیبدأ بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره و لیکن تأدیبه بسیرته قبل تأدیبه بلسانه و معلم نفسه و مؤدبها أحق بالإجلال من معلم الناس و مؤدبهم

هر که خود را در مقام پیشوایی مردم قرار دهد باید از تعلیم دیگران ، به تعلیم خود بپردازد و پیش از آنکه به زبانش تربیت کند،با رفتار خود تربیت نماید و کسی که آموزگار و مربی خود باشد بیشتر سزاوار بزرگداشت است تا آن که آموزگار و مربی دیگران است.

نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۴۸۰ ، ح ۷۳

حدیث (۱۵) امام علی علیه السلام :

أیها الناس تولوا [عن] من أنفسکم تأدیبها و اعدلوا بها عن [ضرایة] ضراوة عاداتها

ای مردم!به تربیت نفس های خود بپردازید و آن را از آزمندی به عادت هایش بازدارید.

نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۵۳۷ و ۵۳۸ ، ح ۳۵۹

حدیث (۱۶) امام علی علیه السلام :

الاشتغال بتهذیب النفس اصلح

پرداختن به تهذیب نفس شایسته تر است.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۹ ، ح ۴۸۳۹

حدیث (۱۷) امام علی علیه السلام :

ذروة الغایات لا ینالها الا ذوو التهذیب و المجاهدات

به اوج اهداف نرسند مگر کسانی که در راه تهذیب نفس خود بسیار تلاش می کنند.

شرح آقا جمال الدین خوانساری ج ۴ ، ص ۳۴ ، ح ۵۱۹۰

حدیث (۱۸) امام علی علیه السلام :

سیاسة النفس أفضل سیاسة

سیاست(تربیت)نفس بهترین سیاست است

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۸ ، ح ۴۷۹۸

حدیث (۱۹) امام علی علیه السلام :

الرجل حیث اختار لنفسه إن صانها ارتفعت و إن ابتذلها اتضعت

آدمی جایگاه خودش را خودش بر می گزیند.اگر نفس خود را از آلودگی و پستی نگه دارد،بلند مرتبه می شود و اگر آن را نگه ندارد پست می گردد.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۸ ، ح ۴۷۹۴

حدیث (۲۰) امام علی علیه السلام :

ااملکوا أنفسکم بدوام جهادها

امام علی علیه السلام : از طریق جهاد پیگیر با نفس هایتان بر آن ها مسلط شوید.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۴۱ ، ح ۴۸۹۸

حدیث (۲۱) امام علی علیه السلام :

صلاح النفس مجاهدة الهوی

خودسازی در گرو مبارزه با هوای نفس است

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۴۱ ، ح ۴۸۸۱

حدیث (۲۲) امام علی علیه السلام :

أعون شیء علی صلاح النفس القناعة

کمک کننده ترین عامل در راه خودسازی ،قناعت است.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۹۱ ، ح ۸۹۸۴

حدیث (۲۳) امام علی علیه السلام :

کیف یستطیع صلاح نفسه من لا یقنع بالقلیل

چگونه می تواند خودسازی کند کسی که به اندک قانع نیست.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۸ ، ح ۴۸۰۶

حدیث (۲۴) امام علی علیه السلام :

إذا رغبت فی صلاح نفسک فعلیک بالاقتصاد و القنوع و التقلل

اگر خواهان خودسازی هستی،باید صرفه جویی و قناعت و کم خواهی را پیشه کنی

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۷ ، ح ۴۷۶۶

حدیث (۲۵) امام علی علیه السلام :

إذا صعبت علیک نفسک فاصعب لها تذل لک و خادع نفسک عن نفسک تنقد لک

هرگاه نفس تو در برابرت سرکشی کرد،تو نیز در برابر او سرکشی کن،تا رام شود و نفس خود را درباره خودت دهتا فرمانبردار تو شود

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۹ ، ح ۴۸۲۰

حدیث (۲۶) امام علی علیه السلام :

ان تقوی الله دواء داء قلوبکم … طهور دنس أنفسکم

تقوای الهی داروی درد دل های شماست …و پاک کننده آلودگی جان هایتان

نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۳۱۲ ، از خطبه ۱۹۸

حدیث (۲۷) امام علی علیه السلام :

اعلم أنک إن لم تردع نفسک عن کثیر مما تحب مخافة [مکروهه] مکروه سمت بک الأهواء إلی کثیر من الضرر فکن لنفسک مانعا رادعا و [لنزواتک] لنزوتک عند الحفیظة واقما قامعا

بدان که اگر از افتادن در ورطه امور ناخوشایند پروا نداشته باشی و نفس خود را از بسیاری امور دل خواهش بازنداری هوس ها تو را به سوی زیان ها های فراوانی خواهد کشاند. پس،در برابر نفس خود عاملی بازدارنده باش هنگام خشم،جلوی برآشفتگی خود را بگیر و آن را در هم شکن.

نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۴۴۷

حدیث (۲۸) امام علی علیه السلام :

أقبل علی نفسک بالإدبار عنها

با پشت کردن به نفس اماره خود به نفس فاضله و ناطقه انسانی خویشتن روی کن

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۸ ، ح ۴۸۱۵

حدیث (۲۹) امام علی علیه السلام :

ینبغی لمن أراد صلاح نفسه و إحراز دینه أن یجتنب مخالطة أبناء الدنیا

کسی که خواهان خودسازی و نگهداری دین خود است،باید از آمیختن با دنیاپرستان دوری کند

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۱۹ ، ح ۷۳۷۴

حدیث (۳۰) امام علی علیه السلام :

أرجی الناس صلاحا من إذا وقف علی مساویه سارع إلی التحول عنها

امیدوارترین مردم به اصلاح نفس کسی است که هر گاه بر بدی های خود آگاه شود،در بر طرف ساختن آنها شتاب ورزد

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۶ ، ح ۴۷۶۲

حدیث (۳۱) امام علی علیه السلام :

من ذم نفسه أصلحها من مدح نفسه ذبحها

هر که نفس خود را نکوهش کند آن را اصلاح گرداند و هر که نفس خویشتن را بستاید آن را بکشد

شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ج۵ ، ص ۴۴۵ و ۴۴۶ ، ح ۹۱۰۳ و ۹۱۰۴

حدیث (۳۲) امام علی علیه السلام:

دواء النفس الصوم عن الهوی و الحمیة عن لذات الدنیا

داروی نفس،خویشتن داری از هوس است و پرهیز کردن از لذت های دنیا

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۵ ، ح ۴۷۱۸

حدیث (۳۳) امام علی علیه السلام :

من لم یهذب نفسه لم ینتفع بالعقل

هر که نفس خود را تهذیب نکند،از خرد بهره مند نشود

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۴۰ ، ح ۴۸۵۶

حدیث (۳۴) امام علی علیه السلام :

من لم یهذب نفسه فضحه سوء العادة

هر که خود را مهذب نسازد،عادت های زشت او را رسوا کند

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۴۰ ، ح ۴۸۵۸

حدیث (۳۵) امام علی علیه السلام :

أعجز الناس من عجز عن إصلاح نفسه

ناتوانترین مردم کسی است که از اصلاح خودش ناتوان باشد

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۶ ، ح ۴۷۶۱

حدیث (۳۶) امام علی علیه السلام :

أعجز الناس من قدر علی أن یزیل النقص عن نفسه و لم یفعل

ناتوانترین مردم کسی است که بتواند عیب و کاستی خودش را برطرف سازد و این کار را نکند

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۶۲ ، ح ۵۶۴۷

حدیث (۳۷) امام علی علیه السلام:

من أصلح نفسه ملکها من أهمل نفسه فقد أهلکها

هر که نفس خود را اصلاح کند ،بر آن مسلط شود و هر که نفس خویش را به حال خود رها سازد او را هلاک گرداند.

مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج ۱۱ ، ص ۳۲۴ ، ح ۱۳۱۵۹

حدیث (۳۸) امام علی علیه السلام :

من لم یتعاهد النقص من نفسه غلب علیه الهوی و من کان فی نقص فالموت خیر له

هر که به نقص خود رسیدگی نکند،هوا و هوس بر او چیره گردد و هر که نقص داشته باشد،مرگ برایش بهتر است.

امالی(صدوق)ص ۳۹۳ - من لایحضره الفقیه ج ۴ ، ص ۳۸۲

حدیث (۳۹) امام علی علیه السلام :

لا تطلبن طاعة غیرک و طاعة نفسک علیک ممتنعة

وقتی نفس خودت را نمی توانی مطیع خود گردانی ، هرگز از دیگران انتظار اطاعت نداشته باش

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۸ ، ح ۴۷۹۰

حدیث (۴۰) امام علی علیه السلام :

إذا فرغت من صلاتک فقل اللهم … أسألک أن تعصمنی من معاصیک و لا تکلنی إلی نفسی طرفة عین أبدا ما أحییتنی لا أقل من ذلک و لا أکثر إن النفس لأمارة بالسوء إلا ما رحمت یا أرحم الراحمین

هنگامی که از نماز فارغ شدی پس بگو خداوندا … از تو می خواهم که مرا از نافرمانیت حفظ کنی و تا زنده ام،هرگز کمتر و بیشتر از چشم بر هم زدنی ،مرا به خودم وامگذاری؛زیرا که نفس همواره به بدی فرمان می دهد مگر اینکه تو رحم کنی

کافی(ط-الاسلامیه) ج ۳ ، ص ۳۴۵ ، ح۲۶

http://www.aviny.com/hadis-mozooee/ejtemai/trbiyat-nafs.aspx