ماجرای عهد شکنی کفار و مهلت ندادن پیامبر به آنها
خبرگزاری فارس گروه قرآن و فعالیت های دینی: در ادامه انتشار شرح آیات منتخب قرآن و در دهمین روز از ماه مبارک رمضان شرح و تفسیر آیات منتخب جزء ۱۰ قرآن کریم بر اساس تفسیر نور به همراه توضیحات حجت الاسلام محسن قرائتی تقدیم می شود.
آیه ۱ سوره مبارکه توبه
«براءة من الله و رسوله إلی الذین عاهدتم من المشرکین» (این آیات اعلام جدائی و) بیزاری و برائتی است از سوی خدا و پیامبرش، نسبت به مشرکانی که با آنان پیمان بسته اید.
شرح آیه ۱ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
سوره ای که بدون بسم الله الرحمن الرحیم نازل شد
از این که برای این سوره در روایات، نام های «برائت» و «توبه» آمده است، می فهمیم که جزء سوره انفال نیست، بلکه سوره ای مستقل است. از این که سوره، به دلیل محتوای قهرآمیزش بدون «بسم الله» شروع شده است، می فهمیم که «بسم الله» در هر سوره، متعلق به همان سوره و جزء آن است، نه آنکه به عنوان تشریفات و یا …، در اول هر سوره بیاید.
تا طرف مقابل به پیمان وفا دار است تو هم وفا دار باش
اعلام برائت، به خاطر پیمان شکنی کفار بود که در آیه ۷ و ۸ مطرح شده است، وگرنه قانون کلی، مراعات پیمان هاست و تا طرف مقابل به پیمان وفادار باشد، باید آن را نگهداشت. چنانکه در آیه ۴ آمده است: «إلا الذین عاهدتم من المشرکین ثم لم ینقصوکم شیئا و لم یظاهروا علیکم أحدا فأتموا إلیهم عهدهم إلی مدتهم» به میثاقتان با مشرکانی که پیمان نشکسته و توطئه ای نکرده اند، تا آخر مدت وفادار بمانید. به علاوه مسلمانان به دلیل ضعف، تن به آن پیمان دادند، وگرنه خواسته مسلمانان، قلع و قمع هر چه سریع تر شرک است.
ماجرای نزول این آیات
در سال هشتم هجری مکه فتح شد، اما مشرکان همچنان برای انجام مراسم عبادی خود که آمیخته با خرافات و انحرافات بود، به مکه می آمدند. از جمله عاداتشان این بود؛ لباسی را که با آن طواف می کردند، صدقه می دادند. یک زن که می خواست طواف های بیشتری انجام دهد، چون دیگر لباسی نداشت، به اجبار کفار برهنه طواف کرد و مردم به او نگاه می کردند.
مأموریتی که به فرمان خدا به علی (ع) واگذار شد
این وضع برای پیامبر و مسلمانان که در اوج قدرت بودند، غیر قابل تحمل بود. پیامبر منتظر فرمان خدا بود تا آنکه این سوره در مدینه نازل شد. پیامبر صلی الله علیه و آله به ابوبکر مأموریت داد تا آیاتی از آن را بر مردم مکه بخواند. شاید انتخاب ابوبکر به دلیل آن بود که او پیرمرد بود و کسی نسبت به او حساسیت نداشت.
اما وقتی او به نزدیک مکه رسید، جبرئیل از سوی خدا پیام آورد که تلاوت آیات را باید کسی انجام دهد که از خاندان پیامبر باشد. آن حضرت، علی علیه السلام را مأمور این کار کرد و فرمود: من از او هستم و او از من است. علی علیه السلام در وسط راه آیات را از ابوبکر گرفت و به مکه رفت و بر مشرکان قرائت نمود. ماجرای تلاوت آیات این سوره توسط علی علیه السلام، در کتب اهل سنت نیز آمده در الغدیر[۱] نام ۷۳ نفر که این ماجرا را نقل کرده اند آمده است.
برخی از اهل سنت[۲] تلاش کرده اند که آن را امری عادی جلوه دهند تا امتیازی برای حضرت علی علیه السلام به حساب نیاید و تحویل مأموریت تلاوت را به علی علیه السلام، برای تألیف دل او دانسته اند، نه امتیازی برای او. در حالی که برای به دست آوردن دل کسی، کاری بی خطر به او محول می کنند، نه تلاوت آیات برائت از مشرکان، آن هم در منطقه شرک و توسط کسی که بسیاری از مشرکان را در جنگ ها کشته است و عده ای کینه او را در دل دارند! وقتی خداوند به حضرت موسی علیه ا لسلام فرمان داد که نزد فرعون رفته او را به توحید دعوت کند، وی گفت: خدایا من یک نفر از آنان را کشته ام، می ترسم مرا به قصاص بکشند، برادرم را به همراه من بفرست؛ ولی علی علیه السلام که تعداد زیادی از سران شرک را کشته بود، به تنهایی رفت و آیات برائت را در نهایت آرامش خواند، آن هم در جای حساسی چون منی و کنار جمره عقبه.
موضوعاتی که توسط علی علیه السلام به کفار اعلام شد
۱- اعلام برائت و لغو پیمان ها.
۲- ممنوعیت شرکت مشرکان در حج از سال آینده.
۳- ممنوعیت طواف در حالت برهنگی.
۴- ممنوعیت ورود مشرکان به خانه خدا.
در موارد زیادی از قرآن، خدا و رسول در کنار هم مطرح شده اند، از جمله:
الف: در هدیه و لطف. «أغناهم الله و رسوله»[۳]
ب: در بیعت. «إن الذین یبایعونک إنما یبایعون الله»[۴]
ج: در اطاعت وپیروی. «من یطع الرسول فقد أطاع الله»[۵]
د: در برائت و بیزاری از دیگران. «براءة من الله و رسوله»
پیام هایی از آیه ۱ سوره توبه
۱- لغو اعتبار پیمان با مشرکان، از اختیارات رهبر است. «براءة من الله و رسوله» (پیمان های بسته شده با مشرکان درباره عدم تعرض به یکدیگر بوده است)
۲- وفا به پیمان آری، تسلیم توطئه شدن، هرگز. «براءة … إلی الذین عاهدتم»
۳- گرچه از نظر حقوقی، موظفیم به پیمان وفادار باشیم، ولی برائت قلبی از مشرکان و منحرفان، یک اصل دینی است.[۶] «براءة من الله و رسوله»
۴- گرچه قانون گذار خداست، «لا یشرک فی حکمه أحدا»[۷] ولی در سیره و عمل، خدا و رسول در کنار هم هستند. «من الله و رسوله»
۵- برائت، نشانه قاطعیت و اقتدار است، همچنان که سکوت در برابر توطئه ها و پیمان شکنی ها نشانه ضعف است. «براءة من الله و رسوله»
۶- پیمان بستن با مشرکان در شرایطی مانع ندارد. «الذین عاهدتم»
۷- اگر به دلیل ترس از توطئه و خیانت، قراردادی لغو شد باید به مخالفان اعلام شود، تا غافل گیر نشوند. «براءة من الله … إلی … المشرکین»
آیه ۲ سوره مبارکه توبه
«فسیحوا فی الأرض أربعة أشهر و اعلموا أنکم غیر معجزی الله و أن الله مخزی الکافرین» پس (ای مشرکان!) در زمین به مدت چهار ماه مهلت دارید که (آزادانه) بگردید و بدانید که شما نمی توانید خدا را مغلوب کنید (و از عذاب خدا بگریزید.) و (بدانید) که خداوند، خوارکننده کافران است.
شرح آیات ۲ و ۳ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
مهلت ۴ ماهه خدا برای کسانی که قبلا پیمانی نداشتند
اعلام برائت، روز دهم ذی حجه (عید قربان) بود. بنابراین پایان مهلت چهار ماهه، دهم ربیع الثانی خواهد شد.[۸] طبق روایات، [۹] مهلت چهار ماه برای کسانی بود که قبلا پیمانی نداشتند، اما مهلت صاحبان پیمان، تا پایان مدت قراردادشان بود، چه کمتر از چهارماه باشد و چه بیشتر از آن.
پیام هایی از آیه ۲ سوره توبه
۱- بعد از ابطال قراردادها وپیمان ها، به دشمن فرصت دهید تا فکر کند. «فسیحوا … أربعة أشهر» (به نقل تاریخ، بسیاری از مشرکان در این چهار ماه به اسلام گرویدند.)
۲- در زمان اقتدار، بدون اعلام قبلی حمله نکنید. «فسیحوا … أربعة أشهر»
۳- آنان که نمی خواهند اسلام را بپذیرند، بدانند که هرجا بروند، نمی توانند از حکومت خداوند فرار کنند. «غیر معجزی الله»
۴- جنگ با اسلام، جنگ با خداست. «غیر معجزی الله»
۵- سنت خدا این است که اگر فرصت بازگشت را از دست بدهید، بدبخت شوید. «مخزی الکافرین»
آیه ۳ سوره مبارکه توبه
«و أذان من الله و رسوله إلی الناس یوم الحج الأکبر أن الله بریء من المشرکین و رسوله فإن تبتم فهو خیر لکم و إن تولیتم فاعلموا أنکم غیر معجزی الله و بشر الذین کفروا بعذاب ألیم» (و این آیات، اعلامی است) از سوی خدا و پیامبرش (به مردم) در روز حج اکبر (عید قربان یا روز عرفه) که خدا و رسولش از مشرکان بیزارند. (با این حال) اگر توبه کنید (و دست از شرک و کفر بردارید،) این برایتان بهتر است. و اگر روی بگردانید، پس بدانید که (کاری از شما ساخته نیست و) هرگز نمی توانید خدا را ناتوان کنید. و کافران را به عذابی دردناک بشارت ده.
آیه اول این سوره، اعلام برائت به خود مشرکان بود، اینجا اعلام برائت از مشرکان به عموم مردم است. «حج اکبر»؛ یا روز عید قربان است،[۱۰] یا روز عرفه و یا مراسم حج[۱۱]، در برابر مراسم «عمره» که حج اصغر است.
پیام هایی از آیه ۳ سوره توبه
۱- برای جلوگیری از مظلومنمایی دشمن و تبلیغ علیه شما، مردم را در جریان بگذارید. «أذان …. إلی الناس»
۲- در تبلیغ، از عنصر زمان و مکان غفلت نکنید. «یوم الحج الأکبر»
۳- از تشویق و تهدید، هر دو استفاده کنید. «فإن تبتم … خیر لکم و إن تولیتم فاعلموا»
۴- هنگام قطع روابط، روزنهای برای پیوند باقی گذارید. «فإن تبتم»
۵- مهلت چهار ماهه، نشان لطف خداست، نه عجز او. «غیر معجزی الله»
آیه ۴ سوره مبارکه توبه
«إلا الذین عاهدتم من المشرکین ثم لم ینقصوکم شیئا و لم یظاهروا علیکم أحدا فأتموا إلیهم عهدهم إلی مدتهم إن الله یحب المتقین» مگر کسانی از مشرکان که با آنان پیمان بسته اید و چیزی از تعهدات خود نسبت به شما فروگذار نکرده اند و کسی را در برابر شما یاری نداده اند، پس پیمانشان را تا پایان مدتشان نگهدارید (و وفادار باشید)، که همانا خداوند، اهل تقوا را دوست دارد.
شرح آیات ۴ و ۵ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
برائت از پیمان شکنان و مهلت دادن به کسانی که بر پیمان وفادار بودند
اعلام برائت، تنها شامل مشرکان پیمان شکن و توطئه گر می شود، و گرنه کسانی مانند بنوضمره و بنوخزیمه که وفادار ماندند، این آیه آنان را استثنا می کند. علی علیه السلام فرمود: با هر کس پیمان مدت دار بسته اید، تا آن مدت وفادار بمانید و به پیمان هرکس که بی مدت است، چهار ماه مهلت دهید.
پیام هایی از آیه ۴ سوره توبه
۱- آنان که به پیمان ها احترام می گذارند، پیمانشان محترم است. «عاهدتم من المشرکین ثم لم ینقصوکم»
۲- وفا به پیمان لازم است، گرچه با مشرکان باشد. «عاهدتم من المشرکین … فأتموا»
۳- کسی که دشمن شما را یاری کند، دشمن شماست. «لم یظاهروا علیکم أحدا» (چون جزء شروط پیمان ها، کمک نکردن به دشمنان اسلام بوده است، پس اکنون که کمک کردند، شرط را زیر پا گذاشته و دشمن شمایند.)
۴- وفا به پیمان، نشانه تقواست. «فأتموا … إن الله یحب المتقین»
آیه ۵ سوره مبارکه توبه
«فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا لهم کل مرصد فإن تابوا و أقاموا الصلاة و آتوا الزکاة فخلوا سبیلهم إن الله غفور رحیم» پس چون ماه های حرام سپری شود، مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیر کنید و در محاصره قرار دهید و در همه جا به کمین آنان بنشینید. پس اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات پرداختند، راهشان را باز کنید (و آزادشان بگذارید) که همانا خداوند، آمرزنده و مهربان است.
کافرانی که لایق هیچ گذشت و فرصت دوباره ای نبودند
کافرانی که ۱۳ سال پیامبر صلی الله علیه و آله و مسلمانان را در مکه آزار دادند و پس از هجرت نیز ۹ سال از هیچ توطئه ای فروگذار نکردند، مستحق سرکوبی شدیدند. کلمه «حیث» هم در مورد زمان بکار می رود و هم در مورد مکان، یعنی هر جا و هر زمان که مشرکان را یافتید. امام باقر علیه السلام فرمودند: راه توبه از شرک، ایمان آوردن است.[۱۲]
پیام هایی از آیه ۵ سوره توبه
۱- پس از طی همه مراحل دعوت، استدلال و پیمان بستن، اگر مشرکان باز هم توطئه و دشمنی کردند، برای سرکوبشان از همه شیوه ها استفاده کنید. مثل کشتن، اسیر گرفتن، راه بستن و محاصره. «فاقتلوا، خذوهم، أحصروا»
۲- هم قاطعیت لازم است هم نرمش. «فاقتلوا، فخلوا»
۳- آزادی مذهب آسمانی آری، اما انحراف فکری و سقوط عقل و انسانیت، قابل تحمل نیست. «فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم
۴- مسلمانان باید همواره در کمین توطئه گران باشند. «و اقعدوا لهم کل مرصد»
۵- تشکیلات اطلاعاتی مسلمانان باید چنان باشد که حتی توطئه گران را در خارج از مرزها زیر نظر داشته باشند. «کل مرصد»
۶- برای سرکوبی دشمنان توطئه گر، مرزها و تمام راه های نفوذ را کنترل کنیم. «و اقعدوا لهم کل مرصد»
۷- توبه را حتی هنگام جنگ هم بپذیرید. چون اسلام دین سماحت و بزرگواری است، نه عقده گشایی و انتقام. «فاقتلوا …. فإن تابوا»
۸- توبه باید همراه با عمل باشد. از توبه بی عمل، فریب نخوریم. «فإن تابوا و أقاموا …»
۹- توبه از شرک، ایمان است و نشانه توبه واقعی، نماز و زکات است. «تابوا و أقاموا الصلاة …»
۱۰- نماز، در رأس عبادت هاست. به کسی که به شعائر دینی (نماز و زکات) احترام می گذارد، تعرض نکنید. «أقاموا الصلاة … فخلوا سبیلهم»
آیه ۶ سوره مبارکه توبه
«و إن أحد من المشرکین استجارک فأجره حتی یسمع کلام الله ثم أبلغه مأمنه ذلک بأنهم قوم لا یعلمون» و اگر یکی از مشرکان از تو امان و پناه خواست، پس به او پناه بده تا کلام خدا را بشنود، سپس او را به مکان امنش برسان. چرا که آنان گروهی ناآگاهند (و با شنیدن آیات الهی، شاید هدایت شوند)
شرح آیه ۶ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
پیام هایی از آیه ۶ سوره توبه
۱- به درخواست پناهندگی دشمن برای تحقیق و شناخت عقاید و افکار اسلامی، پاسخ مثبت دهید. «استجارک فأجره»
۲- راه فکر و تعقل، حتی برای مشرکان مهدورالدم باز است و برای احتمال هدایت یک نفر هم باید حساب جداگانه باز کرد. «أحد من المشرکین»
۳- اسلام، دین رأفت، شرافت و کرامت است. «استجارک فأجره»
۴- به دشمن هم فرصت فکر و انتخاب بدهید و حتی در شرایط جنگی نیز مردم را از رشد فکری باز ندارید. «استجارک فأجره»
۵- انتخاب حق و پذیرش عقاید صحیح، مهلت می طلبد. «فأجره حتی یسمع کلام الله»
۶- قرآن، کلام قابل فهم است که زمینه هدایت را فراهم می سازد و چنان نیست که فهمش خارج از عهده انسان باشد. «یسمع کلام الله»
۷- حکومت اسلامی باید زمینه شنیدن کلام خدا و فرصت مطالعه آن را برای منحرفان فراهم کند، چون انحراف بعضی، به خاطر عدم تبلیغ ماست، نه از روی کینه. چه بسا اگر حق را بشنوند، تغییر یابند. «حتی یسمع کلام الله»
۸- اسلام، دین آزادی است و ایمان از روی فهم ارزش دارد، نه از روی ترس یا اجبار. «فأجره، یسمع، أبلغه مأمنه»
۹- مکتبی که منطق دارد، عجله ندارد. به دشمن فرصت دهید تا آن را بشنود، و امنیت او را تضمین کنید تا با فکر آسوده انتخاب کند. «یسمع، أبلغه مأمنه»
۱۰- کفر بعضی، از جهل سرچشمه می گیرد و اگر آگاه شوند، حق را می پذیرند. «ذلک بأنهم قوم لا یعلمون»
آیه ۷ سوره مبارکه توبه
«کیف یکون للمشرکین عهد عند الله و عند رسوله إلا الذین عاهدتم عند المسجد الحرام فما استقاموا لکم فاستقیموا لهم إن الله یحب المتقین» چگونه می تواند نزد خدا و رسولش، پیمانی با مشرکان (عهد شکن) باشد، مگر کسانی که نزد مسجدالحرام با آنان پیمان بستید. پس تا هنگامی که به عهدشان وفا دارند، شما هم وفادار بمانید که خداوند، متقین را دوست دارد.
شرح آیه ۷ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
تا هنگامی که به عهدشان وفا دارند، شما هم وفادار بمانید
این آیه، توجیه آیات نخست سوره برائت و دلیلی برای دستور برائت و بیزاری است، چرا که آنان وفادار به پیمان هایشان نبودند. چون از هر طرف کعبه تا ۴۸ میل، جزو حرم محسوب می شود، به قراردادهایی که در این مناطق بسته می شود، «عند المسجد الحرام» گفته می شود. مثل پیمان حدیبیه که در ۱۵ میلی مکه بسته شد.
آوردن کلمه «مسجدالحرام» در بیان محل قرارداد، اشاره به اهمیت آن مکان است، و گرنه پیمان های دیگر نیز که در کنار مسجدالحرام نباشد، لازم الوفاست.
پیام هایی از آیه ۷ سوره توبه
۱- چون مشرکان، بیشترین دشمنی را با مسلمانان دارند، «لتجدن اشد الناس عداوة للذین آمنوا الیهود و الذین اشرکوا»[۱۳] از بیشتر آنان انتظار وفاداری نداشته باشید. «کیف یکون …»
۲- هنگام انتقاد، کلی نگوییم و به افراد سالم گروه ها هم توجه کنیم. «إلا الذین عاهدتم»
۳- با دشمنان خود، در وفاداری به پیمان ها یا نقض آن، مقابله به مثل کنید. «فما استقاموا لکم …»
۴- تقوا و وفای به عهد، ملازم یکدیگرند. «فاستقیموا لهم إن الله یحب المتقین»
پی نوشت ها
[۱] . ج ۶، ص ۳۳۸
[۲] . مثل فخررازی و آلوسی در تفسیرهایشان.
[۳] . توبه، ۷۴
[۴] . فتح، ۱۰
[۵] . نساء، ۸۰
[۶] . تفسیر اطیب البیان
[۷].کهف، ۲۶
[۸] . کافی، ج ۴، ص ۲۹۰
[۹] . تفسیر نورالثقلین
[۱۰] . کافی، ج۴، ص۲۹۰
[۱۱] . تفسیر برهان
[۱۲] . کافی، ج ۵، ص ۱۰
[۱۳] . مائده، ۸۵
انتهای پیام/
آیه ۱ سوره مبارکه توبه
«براءة من الله و رسوله إلی الذین عاهدتم من المشرکین» (این آیات اعلام جدائی و) بیزاری و برائتی است از سوی خدا و پیامبرش، نسبت به مشرکانی که با آنان پیمان بسته اید.
شرح آیه ۱ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
سوره ای که بدون بسم الله الرحمن الرحیم نازل شد
از این که برای این سوره در روایات، نام های «برائت» و «توبه» آمده است، می فهمیم که جزء سوره انفال نیست، بلکه سوره ای مستقل است. از این که سوره، به دلیل محتوای قهرآمیزش بدون «بسم الله» شروع شده است، می فهمیم که «بسم الله» در هر سوره، متعلق به همان سوره و جزء آن است، نه آنکه به عنوان تشریفات و یا …، در اول هر سوره بیاید.
تا طرف مقابل به پیمان وفا دار است تو هم وفا دار باش
اعلام برائت، به خاطر پیمان شکنی کفار بود که در آیه ۷ و ۸ مطرح شده است، وگرنه قانون کلی، مراعات پیمان هاست و تا طرف مقابل به پیمان وفادار باشد، باید آن را نگهداشت. چنانکه در آیه ۴ آمده است: «إلا الذین عاهدتم من المشرکین ثم لم ینقصوکم شیئا و لم یظاهروا علیکم أحدا فأتموا إلیهم عهدهم إلی مدتهم» به میثاقتان با مشرکانی که پیمان نشکسته و توطئه ای نکرده اند، تا آخر مدت وفادار بمانید. به علاوه مسلمانان به دلیل ضعف، تن به آن پیمان دادند، وگرنه خواسته مسلمانان، قلع و قمع هر چه سریع تر شرک است.
ماجرای نزول این آیات
در سال هشتم هجری مکه فتح شد، اما مشرکان همچنان برای انجام مراسم عبادی خود که آمیخته با خرافات و انحرافات بود، به مکه می آمدند. از جمله عاداتشان این بود؛ لباسی را که با آن طواف می کردند، صدقه می دادند. یک زن که می خواست طواف های بیشتری انجام دهد، چون دیگر لباسی نداشت، به اجبار کفار برهنه طواف کرد و مردم به او نگاه می کردند.
مأموریتی که به فرمان خدا به علی (ع) واگذار شد
این وضع برای پیامبر و مسلمانان که در اوج قدرت بودند، غیر قابل تحمل بود. پیامبر منتظر فرمان خدا بود تا آنکه این سوره در مدینه نازل شد. پیامبر صلی الله علیه و آله به ابوبکر مأموریت داد تا آیاتی از آن را بر مردم مکه بخواند. شاید انتخاب ابوبکر به دلیل آن بود که او پیرمرد بود و کسی نسبت به او حساسیت نداشت.
اما وقتی او به نزدیک مکه رسید، جبرئیل از سوی خدا پیام آورد که تلاوت آیات را باید کسی انجام دهد که از خاندان پیامبر باشد. آن حضرت، علی علیه السلام را مأمور این کار کرد و فرمود: من از او هستم و او از من است. علی علیه السلام در وسط راه آیات را از ابوبکر گرفت و به مکه رفت و بر مشرکان قرائت نمود. ماجرای تلاوت آیات این سوره توسط علی علیه السلام، در کتب اهل سنت نیز آمده در الغدیر[۱] نام ۷۳ نفر که این ماجرا را نقل کرده اند آمده است.
برخی از اهل سنت[۲] تلاش کرده اند که آن را امری عادی جلوه دهند تا امتیازی برای حضرت علی علیه السلام به حساب نیاید و تحویل مأموریت تلاوت را به علی علیه السلام، برای تألیف دل او دانسته اند، نه امتیازی برای او. در حالی که برای به دست آوردن دل کسی، کاری بی خطر به او محول می کنند، نه تلاوت آیات برائت از مشرکان، آن هم در منطقه شرک و توسط کسی که بسیاری از مشرکان را در جنگ ها کشته است و عده ای کینه او را در دل دارند! وقتی خداوند به حضرت موسی علیه ا لسلام فرمان داد که نزد فرعون رفته او را به توحید دعوت کند، وی گفت: خدایا من یک نفر از آنان را کشته ام، می ترسم مرا به قصاص بکشند، برادرم را به همراه من بفرست؛ ولی علی علیه السلام که تعداد زیادی از سران شرک را کشته بود، به تنهایی رفت و آیات برائت را در نهایت آرامش خواند، آن هم در جای حساسی چون منی و کنار جمره عقبه.
موضوعاتی که توسط علی علیه السلام به کفار اعلام شد
۱- اعلام برائت و لغو پیمان ها.
۲- ممنوعیت شرکت مشرکان در حج از سال آینده.
۳- ممنوعیت طواف در حالت برهنگی.
۴- ممنوعیت ورود مشرکان به خانه خدا.
در موارد زیادی از قرآن، خدا و رسول در کنار هم مطرح شده اند، از جمله:
الف: در هدیه و لطف. «أغناهم الله و رسوله»[۳]
ب: در بیعت. «إن الذین یبایعونک إنما یبایعون الله»[۴]
ج: در اطاعت وپیروی. «من یطع الرسول فقد أطاع الله»[۵]
د: در برائت و بیزاری از دیگران. «براءة من الله و رسوله»
پیام هایی از آیه ۱ سوره توبه
۱- لغو اعتبار پیمان با مشرکان، از اختیارات رهبر است. «براءة من الله و رسوله» (پیمان های بسته شده با مشرکان درباره عدم تعرض به یکدیگر بوده است)
۲- وفا به پیمان آری، تسلیم توطئه شدن، هرگز. «براءة … إلی الذین عاهدتم»
۳- گرچه از نظر حقوقی، موظفیم به پیمان وفادار باشیم، ولی برائت قلبی از مشرکان و منحرفان، یک اصل دینی است.[۶] «براءة من الله و رسوله»
۴- گرچه قانون گذار خداست، «لا یشرک فی حکمه أحدا»[۷] ولی در سیره و عمل، خدا و رسول در کنار هم هستند. «من الله و رسوله»
۵- برائت، نشانه قاطعیت و اقتدار است، همچنان که سکوت در برابر توطئه ها و پیمان شکنی ها نشانه ضعف است. «براءة من الله و رسوله»
۶- پیمان بستن با مشرکان در شرایطی مانع ندارد. «الذین عاهدتم»
۷- اگر به دلیل ترس از توطئه و خیانت، قراردادی لغو شد باید به مخالفان اعلام شود، تا غافل گیر نشوند. «براءة من الله … إلی … المشرکین»
آیه ۲ سوره مبارکه توبه
«فسیحوا فی الأرض أربعة أشهر و اعلموا أنکم غیر معجزی الله و أن الله مخزی الکافرین» پس (ای مشرکان!) در زمین به مدت چهار ماه مهلت دارید که (آزادانه) بگردید و بدانید که شما نمی توانید خدا را مغلوب کنید (و از عذاب خدا بگریزید.) و (بدانید) که خداوند، خوارکننده کافران است.
شرح آیات ۲ و ۳ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
مهلت ۴ ماهه خدا برای کسانی که قبلا پیمانی نداشتند
اعلام برائت، روز دهم ذی حجه (عید قربان) بود. بنابراین پایان مهلت چهار ماهه، دهم ربیع الثانی خواهد شد.[۸] طبق روایات، [۹] مهلت چهار ماه برای کسانی بود که قبلا پیمانی نداشتند، اما مهلت صاحبان پیمان، تا پایان مدت قراردادشان بود، چه کمتر از چهارماه باشد و چه بیشتر از آن.
پیام هایی از آیه ۲ سوره توبه
۱- بعد از ابطال قراردادها وپیمان ها، به دشمن فرصت دهید تا فکر کند. «فسیحوا … أربعة أشهر» (به نقل تاریخ، بسیاری از مشرکان در این چهار ماه به اسلام گرویدند.)
۲- در زمان اقتدار، بدون اعلام قبلی حمله نکنید. «فسیحوا … أربعة أشهر»
۳- آنان که نمی خواهند اسلام را بپذیرند، بدانند که هرجا بروند، نمی توانند از حکومت خداوند فرار کنند. «غیر معجزی الله»
۴- جنگ با اسلام، جنگ با خداست. «غیر معجزی الله»
۵- سنت خدا این است که اگر فرصت بازگشت را از دست بدهید، بدبخت شوید. «مخزی الکافرین»
آیه ۳ سوره مبارکه توبه
«و أذان من الله و رسوله إلی الناس یوم الحج الأکبر أن الله بریء من المشرکین و رسوله فإن تبتم فهو خیر لکم و إن تولیتم فاعلموا أنکم غیر معجزی الله و بشر الذین کفروا بعذاب ألیم» (و این آیات، اعلامی است) از سوی خدا و پیامبرش (به مردم) در روز حج اکبر (عید قربان یا روز عرفه) که خدا و رسولش از مشرکان بیزارند. (با این حال) اگر توبه کنید (و دست از شرک و کفر بردارید،) این برایتان بهتر است. و اگر روی بگردانید، پس بدانید که (کاری از شما ساخته نیست و) هرگز نمی توانید خدا را ناتوان کنید. و کافران را به عذابی دردناک بشارت ده.
آیه اول این سوره، اعلام برائت به خود مشرکان بود، اینجا اعلام برائت از مشرکان به عموم مردم است. «حج اکبر»؛ یا روز عید قربان است،[۱۰] یا روز عرفه و یا مراسم حج[۱۱]، در برابر مراسم «عمره» که حج اصغر است.
پیام هایی از آیه ۳ سوره توبه
۱- برای جلوگیری از مظلومنمایی دشمن و تبلیغ علیه شما، مردم را در جریان بگذارید. «أذان …. إلی الناس»
۲- در تبلیغ، از عنصر زمان و مکان غفلت نکنید. «یوم الحج الأکبر»
۳- از تشویق و تهدید، هر دو استفاده کنید. «فإن تبتم … خیر لکم و إن تولیتم فاعلموا»
۴- هنگام قطع روابط، روزنهای برای پیوند باقی گذارید. «فإن تبتم»
۵- مهلت چهار ماهه، نشان لطف خداست، نه عجز او. «غیر معجزی الله»
آیه ۴ سوره مبارکه توبه
«إلا الذین عاهدتم من المشرکین ثم لم ینقصوکم شیئا و لم یظاهروا علیکم أحدا فأتموا إلیهم عهدهم إلی مدتهم إن الله یحب المتقین» مگر کسانی از مشرکان که با آنان پیمان بسته اید و چیزی از تعهدات خود نسبت به شما فروگذار نکرده اند و کسی را در برابر شما یاری نداده اند، پس پیمانشان را تا پایان مدتشان نگهدارید (و وفادار باشید)، که همانا خداوند، اهل تقوا را دوست دارد.
شرح آیات ۴ و ۵ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
برائت از پیمان شکنان و مهلت دادن به کسانی که بر پیمان وفادار بودند
اعلام برائت، تنها شامل مشرکان پیمان شکن و توطئه گر می شود، و گرنه کسانی مانند بنوضمره و بنوخزیمه که وفادار ماندند، این آیه آنان را استثنا می کند. علی علیه السلام فرمود: با هر کس پیمان مدت دار بسته اید، تا آن مدت وفادار بمانید و به پیمان هرکس که بی مدت است، چهار ماه مهلت دهید.
پیام هایی از آیه ۴ سوره توبه
۱- آنان که به پیمان ها احترام می گذارند، پیمانشان محترم است. «عاهدتم من المشرکین ثم لم ینقصوکم»
۲- وفا به پیمان لازم است، گرچه با مشرکان باشد. «عاهدتم من المشرکین … فأتموا»
۳- کسی که دشمن شما را یاری کند، دشمن شماست. «لم یظاهروا علیکم أحدا» (چون جزء شروط پیمان ها، کمک نکردن به دشمنان اسلام بوده است، پس اکنون که کمک کردند، شرط را زیر پا گذاشته و دشمن شمایند.)
۴- وفا به پیمان، نشانه تقواست. «فأتموا … إن الله یحب المتقین»
آیه ۵ سوره مبارکه توبه
«فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا لهم کل مرصد فإن تابوا و أقاموا الصلاة و آتوا الزکاة فخلوا سبیلهم إن الله غفور رحیم» پس چون ماه های حرام سپری شود، مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیر کنید و در محاصره قرار دهید و در همه جا به کمین آنان بنشینید. پس اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات پرداختند، راهشان را باز کنید (و آزادشان بگذارید) که همانا خداوند، آمرزنده و مهربان است.
کافرانی که لایق هیچ گذشت و فرصت دوباره ای نبودند
کافرانی که ۱۳ سال پیامبر صلی الله علیه و آله و مسلمانان را در مکه آزار دادند و پس از هجرت نیز ۹ سال از هیچ توطئه ای فروگذار نکردند، مستحق سرکوبی شدیدند. کلمه «حیث» هم در مورد زمان بکار می رود و هم در مورد مکان، یعنی هر جا و هر زمان که مشرکان را یافتید. امام باقر علیه السلام فرمودند: راه توبه از شرک، ایمان آوردن است.[۱۲]
پیام هایی از آیه ۵ سوره توبه
۱- پس از طی همه مراحل دعوت، استدلال و پیمان بستن، اگر مشرکان باز هم توطئه و دشمنی کردند، برای سرکوبشان از همه شیوه ها استفاده کنید. مثل کشتن، اسیر گرفتن، راه بستن و محاصره. «فاقتلوا، خذوهم، أحصروا»
۲- هم قاطعیت لازم است هم نرمش. «فاقتلوا، فخلوا»
۳- آزادی مذهب آسمانی آری، اما انحراف فکری و سقوط عقل و انسانیت، قابل تحمل نیست. «فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم
۴- مسلمانان باید همواره در کمین توطئه گران باشند. «و اقعدوا لهم کل مرصد»
۵- تشکیلات اطلاعاتی مسلمانان باید چنان باشد که حتی توطئه گران را در خارج از مرزها زیر نظر داشته باشند. «کل مرصد»
۶- برای سرکوبی دشمنان توطئه گر، مرزها و تمام راه های نفوذ را کنترل کنیم. «و اقعدوا لهم کل مرصد»
۷- توبه را حتی هنگام جنگ هم بپذیرید. چون اسلام دین سماحت و بزرگواری است، نه عقده گشایی و انتقام. «فاقتلوا …. فإن تابوا»
۸- توبه باید همراه با عمل باشد. از توبه بی عمل، فریب نخوریم. «فإن تابوا و أقاموا …»
۹- توبه از شرک، ایمان است و نشانه توبه واقعی، نماز و زکات است. «تابوا و أقاموا الصلاة …»
۱۰- نماز، در رأس عبادت هاست. به کسی که به شعائر دینی (نماز و زکات) احترام می گذارد، تعرض نکنید. «أقاموا الصلاة … فخلوا سبیلهم»
آیه ۶ سوره مبارکه توبه
«و إن أحد من المشرکین استجارک فأجره حتی یسمع کلام الله ثم أبلغه مأمنه ذلک بأنهم قوم لا یعلمون» و اگر یکی از مشرکان از تو امان و پناه خواست، پس به او پناه بده تا کلام خدا را بشنود، سپس او را به مکان امنش برسان. چرا که آنان گروهی ناآگاهند (و با شنیدن آیات الهی، شاید هدایت شوند)
شرح آیه ۶ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
پیام هایی از آیه ۶ سوره توبه
۱- به درخواست پناهندگی دشمن برای تحقیق و شناخت عقاید و افکار اسلامی، پاسخ مثبت دهید. «استجارک فأجره»
۲- راه فکر و تعقل، حتی برای مشرکان مهدورالدم باز است و برای احتمال هدایت یک نفر هم باید حساب جداگانه باز کرد. «أحد من المشرکین»
۳- اسلام، دین رأفت، شرافت و کرامت است. «استجارک فأجره»
۴- به دشمن هم فرصت فکر و انتخاب بدهید و حتی در شرایط جنگی نیز مردم را از رشد فکری باز ندارید. «استجارک فأجره»
۵- انتخاب حق و پذیرش عقاید صحیح، مهلت می طلبد. «فأجره حتی یسمع کلام الله»
۶- قرآن، کلام قابل فهم است که زمینه هدایت را فراهم می سازد و چنان نیست که فهمش خارج از عهده انسان باشد. «یسمع کلام الله»
۷- حکومت اسلامی باید زمینه شنیدن کلام خدا و فرصت مطالعه آن را برای منحرفان فراهم کند، چون انحراف بعضی، به خاطر عدم تبلیغ ماست، نه از روی کینه. چه بسا اگر حق را بشنوند، تغییر یابند. «حتی یسمع کلام الله»
۸- اسلام، دین آزادی است و ایمان از روی فهم ارزش دارد، نه از روی ترس یا اجبار. «فأجره، یسمع، أبلغه مأمنه»
۹- مکتبی که منطق دارد، عجله ندارد. به دشمن فرصت دهید تا آن را بشنود، و امنیت او را تضمین کنید تا با فکر آسوده انتخاب کند. «یسمع، أبلغه مأمنه»
۱۰- کفر بعضی، از جهل سرچشمه می گیرد و اگر آگاه شوند، حق را می پذیرند. «ذلک بأنهم قوم لا یعلمون»
آیه ۷ سوره مبارکه توبه
«کیف یکون للمشرکین عهد عند الله و عند رسوله إلا الذین عاهدتم عند المسجد الحرام فما استقاموا لکم فاستقیموا لهم إن الله یحب المتقین» چگونه می تواند نزد خدا و رسولش، پیمانی با مشرکان (عهد شکن) باشد، مگر کسانی که نزد مسجدالحرام با آنان پیمان بستید. پس تا هنگامی که به عهدشان وفا دارند، شما هم وفادار بمانید که خداوند، متقین را دوست دارد.
شرح آیه ۷ سوره توبه توسط حجت الاسلام قرائتی
تا هنگامی که به عهدشان وفا دارند، شما هم وفادار بمانید
این آیه، توجیه آیات نخست سوره برائت و دلیلی برای دستور برائت و بیزاری است، چرا که آنان وفادار به پیمان هایشان نبودند. چون از هر طرف کعبه تا ۴۸ میل، جزو حرم محسوب می شود، به قراردادهایی که در این مناطق بسته می شود، «عند المسجد الحرام» گفته می شود. مثل پیمان حدیبیه که در ۱۵ میلی مکه بسته شد.
آوردن کلمه «مسجدالحرام» در بیان محل قرارداد، اشاره به اهمیت آن مکان است، و گرنه پیمان های دیگر نیز که در کنار مسجدالحرام نباشد، لازم الوفاست.
پیام هایی از آیه ۷ سوره توبه
۱- چون مشرکان، بیشترین دشمنی را با مسلمانان دارند، «لتجدن اشد الناس عداوة للذین آمنوا الیهود و الذین اشرکوا»[۱۳] از بیشتر آنان انتظار وفاداری نداشته باشید. «کیف یکون …»
۲- هنگام انتقاد، کلی نگوییم و به افراد سالم گروه ها هم توجه کنیم. «إلا الذین عاهدتم»
۳- با دشمنان خود، در وفاداری به پیمان ها یا نقض آن، مقابله به مثل کنید. «فما استقاموا لکم …»
۴- تقوا و وفای به عهد، ملازم یکدیگرند. «فاستقیموا لهم إن الله یحب المتقین»
پی نوشت ها
[۱] . ج ۶، ص ۳۳۸
[۲] . مثل فخررازی و آلوسی در تفسیرهایشان.
[۳] . توبه، ۷۴
[۴] . فتح، ۱۰
[۵] . نساء، ۸۰
[۶] . تفسیر اطیب البیان
[۷].کهف، ۲۶
[۸] . کافی، ج ۴، ص ۲۹۰
[۹] . تفسیر نورالثقلین
[۱۰] . کافی، ج۴، ص۲۹۰
[۱۱] . تفسیر برهان
[۱۲] . کافی، ج ۵، ص ۱۰
[۱۳] . مائده، ۸۵
انتهای پیام/
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «ماجرای عهد شکنی کفار و مهلت ندادن پیامبر به آنها» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.