به گزارش خبرگزاری تسنیم ، نامزدی یا همان «وعده ازدواج» از جمله مراحل پیش از نکاح است که اگرچه ماهیتا تعهدآور به نظر می رسد، اما در حقوق ایران واجد آثار و احکام خاصی است که آن را از یک عقد لازم یا حتی معین متمایز می سازد. قانون مدنی ایران در مواد ۱۰۳۵ تا ۱۰۴۰ به صراحت به این موضوع پرداخته و مقرراتی برای آن پیش بینی نموده است.

طبق ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی:«وعده ازدواج، ایجاد علقه زوجیت نمی کند، اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر شده، داده شده باشد.»این ماده به وضوح بیان می دارد که صرف نامزدی یا وعده ازدواج، موجب ایجاد رابطه زوجیت میان طرفین نمی شود؛ بنابراین دختر و پسر پس از نامزدی هیچ گونه رابطه حقوقی یا تکلیف زناشویی نسبت به یکدیگر ندارند.

از نظر حقوقی، وعده ازدواج حتی در صورت پذیرش دو طرف، الزام آور نیست. این موضوع در ماده ۱۰۳۶ قانون مدنی نیز به نوعی تأیید شده که می گوید:«هر یک از نامزدها می تواند، در هر موقعی، وعده ازدواج را بهم بزند …»بدین ترتیب، قانون گذار اصل را بر اختیار طرفین در برهم زدن این توافق گذاشته است و وعده ازدواج را به عنوان تعهد الزام آور به شمار نمی آورد، حتی اگر مقدمات ازدواج نیز فراهم شده باشد.

جبران خسارت در صورت برهم زدن نامزدی

با وجود غیرالزام آور بودن وعده ازدواج، در برخی موارد ممکن است یکی از طرفین به علت نقض عهد طرف مقابل متضرر شود. قانون مدنی ایران در ماده ۱۰۳۶ بخش پایانی تصریح می کند:« …ولی اگر یکی از آن ها، صرفا بدون علت موجه، این وعده را برهم زند، طرف دیگر می تواند برای مطالبه خسارت به دادگاه مراجعه کند.»

بنابراین اگر نامزدی بدون دلیل موجه از سوی یکی از طرفین به هم بخورد و در نتیجه، ضرری به طرف مقابل وارد شود (از جمله خسارات مالی ناشی از تدارکات ازدواج یا آسیب به حیثیت اجتماعی)، امکان مطالبه خسارت وجود دارد. البته اثبات بی دلیل بودن برهم زدن و وجود ضرر، بر عهده طرف زیان دیده است.

استرداد هدایا و پیش کش ها در دوران نامزدی

یکی از مسائل مهمی که در دوران نامزدی رایج است، تبادل هدایاست. قانون مدنی ایران در مواد ۱۰۳۷ تا ۱۰۳۹ به این موضوع پرداخته است.

بر اساس ماده ۱۰۳۷:«هر یک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت، هدایایی را که به طرف دیگر یا والدین او داده است، مطالبه کند، اگر عین آن ها موجود باشد.»در نتیجه، اگر هدیه ای که در دوران نامزدی داده شده همچنان موجود باشد (برای مثال طلا، گوشی، یا لباس)، طرف هدیه دهنده حق دارد آن را بازپس گیرد.

ماده ۱۰۳۸ نیز اضافه می کند:«اگر هدایا عینا موجود نباشد، شخصی که آن ها را دریافت کرده، الزام به رد مثل یا قیمت ندارد؛ مگر آنکه آن ها را بدون تقصیر تلف کرده باشد.»یعنی اگر هدیه مصرف یا تلف شده باشد (برای مثال گل، خوراکی یا لباس مصرف شده)، اصل بر این است که نیازی به پرداخت معادل یا خسارت نیست، مگر آنکه طرف مقابل در تلف شدن آن مقصر باشد.

نکته مهم دیگر اینکه هدایایی که به مناسبت ازدواج و نه از روی تبرع صرف داده شده اند (یعنی به نیت وقوع عقد نکاح) مشمول این مواد بوده و قابل استرداد هستند. اما اگر هدیه از روی محبت شخصی و بدون انتظار خاصی داده شده باشد، ممکن است از منظر حقوقی قابل بازپس گیری نباشد.

رابطه نامزدی با سایر عقود

نکته قابل توجه این است که وعده ازدواج را نمی توان همچون سایر عقود الزام آور مثل عقد بیع، اجاره یا صلح تلقی کرد. از منظر حقوقی، وعده ازدواج نه یک عقد لازم است و نه عقد جایز؛ بلکه «وعده ای اخلاقی» تلقی می شود که تنها در صورتی که منجر به ضرر گردد، امکان جبران آن فراهم است.

از سوی دیگر، نامزدی نمی تواند مبنایی برای الزام به ازدواج باشد؛ زیرا به استناد اصل آزادی اراده و اصل شخصی بودن نکاح، اجبار به ازدواج، حتی در صورت وجود وعده کتبی یا شفاهی، باطل و غیرقابل اجراست. این اصل از روح کلی قانون مدنی، به ویژه مواد ۱۰۶۲ و ۱۰۶۳ که ناظر بر اراده آزاد طرفین در انشای عقد نکاح هستند، قابل استنباط است.

نامزدی یک مرحله مقدماتی و غیرالزام آور است

نامزدی، علی رغم اهمیت اجتماعی و فرهنگی آن، در حقوق ایران صرفا یک مرحله مقدماتی و غیرالزام آور تلقی می شود. قانون گذار با پیش بینی مواد صریح، سعی در حفظ تعادل میان آزادی اراده افراد و جبران ضرر احتمالی ناشی از برهم خوردن این وعده داشته است. شناخت دقیق این احکام به افراد کمک می کند تا در مواجهه با چنین روابطی، تصمیماتی آگاهانه تر و با تبعات حقوقی روشن اتخاذ نمایند.

یادداشت از اله ملانعمت،کارشناس حقوق

انتهای پیام/