ایسنا/خراسان رضوی «کف زنی» یا «کفبیخ» یکی از آیین های سنتی مردم خراسان قدیم و به خصوص منطقه قهستان بوده که مخصوص دورهمی های زمستان و به خصوص شب چله است و امروزه نیز در بسیاری از شهرهای جنوب خراسان از جمله: قاین، بیرجند و گناباد برگزار می شود.

یکی از جذابیت های شب های طولانی و سرد زمستان دورهمی ها و شب نشینی های آن است. میزگردهای گاه و بی گاه خانوادگی که در قدیم پای کرسی برگزار می شد و پذیرایی با چای و لبو و انار و در کنار آن شنیدن خاطرات بزرگان جزء لاینفک این دورهمی ها بوده و هنوز هم در بسیاری از مناطق رایج است. بدون شک جذابیت این دورهمی ها وقتی بیشتر می شود که با یک سنت قدیمی و برگرفته از فرهنگ اصیل ایرانی همراه باشد.

روستای تاریخی زیبد از توابع شهرستان گناباد از جمله مناطقی است که این رسم زیبا هنوز هم در بسیاری از دورهمی ها و به اصطلاح «چراغونی های» زمستانی و به خصوص در شب چله در آنجا اجرا می شود.

کفبیخ چیست و چگونه تهیه می شود؟

کف زنی یا کفبیخ تهیه یک نوع کف از ریشه های گیاه چوبک (نام علمی : Acanthophyllum squarrosum) است که اصطلاحا به این ریشه ها در گویش محلی «بیخ» می گویند. چوبک گیاهی بوته ای و رویشگاه آن اغلب دامنه تپه ها بوده و فرم ظاهری آن به شکل کپه ای است.

این نوع کف که به «بستنی زمستانی» نیز معروف شده است و می توان گفت نوعی دسر است، توسط ریش سفیدان محل و به روش خاصی تهیه می شود و علاوه بر جنبه تفریح و سرگرمی، خواص دارویی فراوانی دارد.

برای تهیه کفبیخ، ریشه گیاه چوبک را از گیاه جدا کرده و بعد از پوست کندن و تمیز کردن آن را در آب می جوشانند. دو الی سه بار آن را می جوشانند و آب آن را بیرون می ریزند تا تلخی آن گرفته شود، بعد از آن که تلخی اش گرفته و سرد شد آن را در ظرفی مخصوص و سفالی به نام «تغار» می ریزند و با دسته مخصوصی که معمولا از چوب انار تهیه می شود آن را مداوم هم می زنند تا کف کند.

معمولا دستور تهیه کف آسان است اما فوت و فن خاص خودش را دارد و بیشتر، بزرگان و ریش سفیدان این کار را اجام می دهند. از جمله فوت و فن ها این است که مکانی که کف در آنجا تهیه می شود باید سرد باشد تا مایع خوب کف کند، همچنین ظرفی که کف در آن تهیه می شود و یا دسته ای که با آن مایع را هم می زنند اصلا نباید چرب باشد چون همین باعث می شود که مایع خوب کف نکند.

بعد از تهیه کف آن را با شیره انگور و یا شکر و زعفران طعم دار می کنند و در ظرف های کوچکتر ریخته و از میهمانان پذیرایی می کنند.

این دسر سنتی علاوه بر آن که یک خوراکی است، خواص دارویی فراوانی هم دارد و به دلیل دارا بودن همین خواص دارویی در بین بزرگترها محبوب است.

گیاه چوبک طبعی گرم و خشک دارد و از جمله خواص دارویی آن می توان به تقویت معده، تقویت مثانه و تقویت قوای جنسی همچنین التیام دردهای مفصلی، کاهش وزن، درمان بیماری های کبدی، پیشگیری از نقرس و تسکین سرفه و آنژین اشاره کرد. مصرف این گیاه برای زنان باردار توصیه نمی شود.

کفبیخ برای سرگرمی

کفبیخ علاوه بر آنکه یک خوراکی مفید است و در بین بزرگترها طرفداران زیادی دارد بسیاری از جوانان و کوچکترها را هم جذب خود کرده است اما نه به عنوان خوراکی، بلکه به عنوان یک وسیله تفریح و سرگرمی.

اما چطور؟ به این صورت که وقتی کف آماده شد و هیچ ماده افزودنی از جمله شکر و … ندارد جوانان و کودکان به سمت تغار هجوم برده و کف را به سر و صورت یکدیگر می مالند و لحظاتی شاد و هیجان انگیز را تجربه می کنند درست مثل برف بازی.

این کف چون طعم دار نیست هیچ گونه لک روی فرش یا لباس باقی نمی گذارد، پس با خیال راحت کودکان و حتی گاه بزرگترها می توانند از این اوقات خوش لذت ببرند.

امروزه کف زنی در بسیاری از آیین های رسمی شهرستان گناباد به صورت نمادین و برای زنده نگه داشتن آیین های اصیل ایرانی اجرا می شود که می توان به جشن ها و مراسم مربوط به شب چله که در مدارس و مهد کودک ها برگزار می شوند اشاره کرد (البته قبل از همه گیری بیماری کرونا).

برگزاری مسابقه کف زنی نیز پای ثابت بسیاری از مراسم و جشن های مربوط به شب چله است که گروه های مختلف کف زنی در آن شرکت کرده و در نهایت کف ها توسط عده ای از پیشکسوتان داوری شده و گروه برتر مشخص می شود.

شاید به نظر برخی زمستان فصل مناسبی برای سفر نباشد اما اگر به هر دلیلی در شب های سرد و خشک زمستان میهمان اهالی خونگرم جنوب خراسان بودید تجربه حضور در مراسم کف زنی را از دست ندهید.

گفتنی است در حال حاضر و به دلیل شیوع بیماری کرونا، بسیاری از جشن ها و مراسم مربوط به چله طبق روال گذشته برگزار نمی شود.

انتهای پیام